ΦΡΙΝΤΑ ΚΑΛΟ Η ΚΟΡΗ ΤΗΣ ΦΩΤΙΑΣ

«Γεννήθηκα   μέσα στη φωτιά, πρωτοείδα τον κόσμο μέσα στη θέρμη του ξεσηκωμού. Γεννήθηκα μαζί με μια επανάσταση, είμαι χωρίς αμφιβολία παιδί αυτής της επανάστασης και ενός γέρου θεού που λάτρευαν οι πρόγονοι μου. Γεννήθηκα το 1910. Ήταν καλοκαίρι». Με αυτά τα λόγια η Φρίντα Κάλο συστήνεται και προλογίζει τη ζωή της με ένα ψέμα ότι γεννήθηκε το έτος της μεξικανικής επανάστασης προκειμένου να συνδεθεί πιο ισχυρά μαζί της στη συνείδηση του κόσμου. Όταν έγινε η εξέγερση, όμως, η Φρίντα ήταν ήδη τριών ετών -γεννήθηκε στις 6 Ιουλίου 1907.

Η οικογένεια Κάλο κατοικούσε στην Κογιοακάν, μια μικρή πόλη στα περίχωρα της πόλης του Μεξικού, όπου ο πατέρας της, Γκιγιέρμο, είχε μεταναστεύσει από τη Γερμανία το 1891. Διάσημος φωτογράφος και φιλελεύθερος, αποτελεί την αδυναμία της Φρίντα, σε αντίθεση με την καθολική μητέρα της, Ματίλντε Καντερόν, με την οποία η σχέση τους είναι απόμακρη. Η Φρίντα παρ' ότι είχε πέντε αδελφές, οι δύο ετεροθαλείς από τον πρώτο γάμο του πατέρα της, γνωρίζει την απομόνωση από νωρίς. Η πολιομυελίτιδα από την οποία προσβάλλεται στα έξι της αφήνει ένα ατροφικό πόδι και τα σκληρά σχόλια των παιδιών της ηλικίας της: «Φρίντα, ξυλοπόδαρη». Όσο μεγαλώνει, όμως, γίνεται δυνατή και ανυπόταχτη. Σπουδαία μαθήτρια, καταφέρνει να γίνει ένα από τα 35 κορίτσια που δέχονται στο El Prepo, ένα από τα καλύτερα σχολεία του Μεξικού, και σχεδιάζει να γίνει γιατρός. Παράλληλα, έρχεται σε επαφή με πολιτικούς ακτιβιστές, καλλιτέχνες και κομουνιστές. Κόβει τα μαλλιά της, πετάει κάθε στοιχείο του καθολικού κοριτσιού και ερωτεύεται τον συνομήλικο της Αλεχάντρο Γκομέζ Αριας, αρχηγό μιας μικρής «συμμορίας» φαρσέρ. Μια μέρα του Σεπτεμβρίου ανεβαίνουν μαζί στο λεωφορείο. Λίγο μετά, συγκρούονται σφοδρά με τραμ. Μια μεταλλική ράβδος διαπερνάει το σώμα της. Κατάγματα και πληγές διαλύουν το κορμί της και την κρατούν καθηλωμένη για τρεις μήνες στο κρεβάτι καλυμμένη με γύψο και ορθοπεδικές ζώνες, ενώ υποβάλλεται σε επίπονες πειραματικές εγχειρήσεις. Ο Αλεχάντρο απομακρύνεται. Μέσα σε αυτή η την κατάσταση, οι μόνες διέξοδοι που έχει είναι το μυαλό και η φαντασία της. Ο πατέρας της τη στηρίζει ψυχολογικά, της κάνει δώρο τα πινέλα του και την ενθαρρύνει να ζωγραφίσει.

Η Φρίντα καταφέρνει να σηκωθεί από το κρεβάτι, αλλά το ατύχημα της αφήνει παρακαταθήκη δυνατούς πόνους, συχνές υποτροπές και ένα ευάλωτο σώμα. Για να ισορροπήσει ζωγραφίζει τον εαυτό της, «επειδή είμαι τόσο συχνά μόνη και επειδή είμαι το αντικείμενο που γνωρίζω καλύτερα από οτιδήποτε άλλο», σχολιάζει. Έτσι η ζωγραφική της γίνεται ένα πολυεπίπεδο προσωπικό ημερολόγιο όσων σημαντικών θα έρθουν στη ζωή της.

Όταν αρχίζει να κινείται πιο άνετα, αποκτά ξανά κοινωνική ζωή. Σε μια παρέα διανοούμενων γνωρίζει τη γοητευτική φωτογράφο Τίνα Μονότι. Το εύθραυστο σώμα της δεν την εμποδίζει να ζήσει παθιασμένες σεξουαλικές εμπειρίες με άντρες και γυναίκες. Εκείνη την εποχή γνωρίζει και τον κομουνιστή τοιχογράφο Ντιέγκο Ριβέρα. Η Φρίντα θαυμάζει τη ζωγραφική του και του ζητάει να δει τους πίνακες της. Ερωτεύονται βαθιά και ο Ριβέρα πηγαίνει σύντομα στο πατρικό της «La casa azul» (Το μπλε σπίτι) για να ζητήσει την 22 χρόνια νεότερη του Φρίντα σε γάμο. Παντρεύονται τον Αύγουστο του 1929 με πολιτικό γάμο, χωρίς την έγκριση της μητέρας της. «Τότε δεν το ήξερα ακόμη, αλλά η συνάντηση με τη Φρίντα ήταν τελικά το πιο σημαντικό γεγονός στην ως τότε ζωή μου», θα πει ο Ριβέρα χρόνια αργότερα.

Η Φρίντα διατηρεί το επίθετο της και μετακομίζουν στην Πόλη του Μεξικού. Οι αποβολές και η αδυναμία της να κάνει παιδιά πυροδοτούν πίνακες με αιματηρές γέννες και συμβολικές ακυρώσεις της θηλυκής γονιμότητας. Ο γάμος τους είναι επεισοδιακός. «Στη ζωή μου είχα δύο πολύ σοβαρά ατυχήματα. Το ένα ήταν όταν κάποιο όχημα πέρασε από πάνω μου και το άλλο ήταν ο Ντιέγκο. Ο Ντιέγκο ήταν σαφώς το χειρότερο», της αρέσει να σχολιάζει. Παρά τον αμοιβαίο έρωτα, η εκρηκτική προσωπικότητα και οι εξωσυζυγικές σχέσεις και των δύο ταρακουνούν συχνά τα θεμέλια της ζωής τους. Παράλληλα, η Κάλο επινοεί την εικόνα του εαυτού της. Φοράει μακριές «ανθισμένες» φούστες της Τιχουάνα, βαριά αζτέκικα κοσμήματα, κορδέλες, κάνει πλεξίδες τα μαλλιά της και τονίζει τα αρρενωπά χαρακτηριστικά της: Έντονα φρύδια, μουστάκι, χνούδι φαβορίτας.

Στις αρχές των30's προσκαλούν τον Ριβέρα να ζωγραφίσει τοιχογραφίες στην Αμερική. Ταξιδεύουν μαζί στο Σαν Φρανσίσκο, το Ντιτρόιτ και τη Νέα Υόρκη και  η Φρίντα αμελεί την τέχνη της για να τον φροντίσει. Τα χρόνια της Αμερικής είναι από τα πιο μοναχικά και θλιμμένα στη ζωή της. Όταν εισάγεται στο νοσοκομείο εξαιτίας μίας ακόμα αποβολής, ο πόνος της μετουσιώνεται στους πρώτους συμβολικούς πίνακες της, όπως το Self-Portrait on the Border Line αλλά και στο πιο ρεαλιστικό Αποβολή στο Ντιτρόιτ, μια εντελώς προσωπική γλώσσα την οποία εξελίσσει. Συνδυάζει στοιχεία της μεξικανικής και προκολομβιανής παράδοσης με τα ρετάμπλ (τις μικρές θρησκευτικές εικόνες των ευχών που δίνουν οι πιστοί στις μεξικανικές εκκλησίες) και τον μαγικό ρεαλισμό. Ο Ριβέρα σχολίασε κάποια στιγμή αυτά τα έργα λέγοντας: «Είναι η πρώτη γυναίκα στην ιστορία της τέχνης που προσεγγίζει με απόλυτη και ασυμβίβαστη ειλικρίνεια, ακόμη και με απάθεια και σκληρότητα, τα γενικά και ειδικά θέματα που αφορούν αποκλειστικά και μόνο τις γυναίκες». Τελικά επιστρέφουν στο Μεξικό όταν ο Ριβέρα αρνείται στον Νέλσον Ροκφέλερ να αφαιρέσει τη μορφή του Λένιν από μια τοιχογραφία του στην είσοδο του Rockfeller Centre.

Και ενώ συμβαίνουν αυτά, μια μεγάλη μορφή του κομουνισμού βρίσκεται στο κατώφλι της ζωής της. Ο εξόριστος Ρώσος ηγέτης Λέων Τρότσκι φτάνει στο Μεξικό και φιλοξενείται στο πατρικό της. Γοητευμένη από την προσωπικότητα του, συνάπτουν σύντομη ερωτική σχέση, η οποία αναπυροδοτεί το πάθος της για τη ζωγραφική. Παίρνει διαζύγιο από τον Ριβιέρα το '39, όταν έξαλλη μαθαίνει την ερωτική του σχέση με τη μικρότερη αδελφή της, Κριστίνα. Τότε ο σουρεαλιστής ζωγράφος Αντρέ Μπρετόν, που λατρεύει τη ζωγραφική της και παρομοιάζει την ίδια με «περόνη χειροβομβίδας», τη βοηθάει να εκθέσει στο Παρίσι με τεράστια επιτυχία. Το Λούβρο αγοράζει το έργο της Self Portrait - The Frame (ο πρώτος πίνακας Λατινοαμερικάνου ζωγράφου που τοποθετείται στο μουσείο), ενώ η γαλλική Vogue την κάνει εξώφυλλο. Για πρώτη φορά στη ζωή της είναι οικονομικά ανεξάρτητη και χαίρεται την αναγνώριση του έργου της.

Κουρασμένη από την υποκρισία των Ευρωπαίων διανοούμενων, επιστρέφει στο Μεξικό. Αδυνατώντας να ξεφύγει από τον έρωτα της για τον Ριβέρα, τον ξαναπαντρεύεται στα τέλη του 1940. Η υγεία της σταδιακά επιδεινώνεται, εντούτοις ζωγραφίζει μερικούς από τους πιο γνωστούς της πίνακες: Οι Δύο Φρίντες, Αυτοπροσωπογραφία με Κομμένα Μαλλιά, Δύο Γυμνοί στο Δάσος. Ακόμα και καθηλωμένη στο κρεβάτι, είναι πάντα στολισμένη με δαχτυλίδια και λουλούδια. Το '54 διοργανώνεται η μοναδική προσωπική έκθεση στη γενέτειρα της. Ο γιατρός της ανακοινώνει ότι δεν πρέπει να σηκώνεται καθόλου από το κρεβάτι. Ακολουθεί τη συμβουλή του και φτάνει στην γκαλερί ξαπλωμένη στο μαυσωλείο-κρεβάτι της: «Τι χρειάζομαι τα πόδια εφόσον έχω φτερά για να πετάξω;», σχολιάζει.

Παρά την ικανοποίηση από την αναγνώριση του έργου της, οι πόνοι και το σώμα της τη νίκησαν. Ο ακρωτηριασμός λόγω γάγγραινας του δεξιού της ποδιού τη βυθίζει στην κατάθλιψη, τα φάρμακα και το αλκοόλ. Αποπειράται δύο φορές να αυτοκτονήσει. Ο Ριβέρα αφηγείται τις τελευταίες στιγμές: «Μου έδωσε το δαχτυλίδι που είχε αγοράσει για την 25η επέτειο μας, που ήταν σε 17 μέρες. Τη ρώτησα γιατί μου έδινε το δώρο μου τόσο νωρίς και απάντησε ότι ένιωθε πως θα με αφήσει πολύ σύντομα». Ο τρόπος που πέθανε είναι αμφιλεγόμενος, όπως και τόσες άλλες λεπτομέρειες της ζωής της: Άλλοι μιλούν για έναν ήσυχο θάνατο στον ύπνο και άλλοι για αυτοκτονία με χάπια και αλκοόλ. Όπως και να 'χει, η Φρίντα Κάλο έφυγε στις 13 Ιουλίου 1954, λίγες μέρες προτού κλείσει τα 47» γράφοντας ως επίλογο στο ημερολόγιο της: «Ελπίζω η έξοδος να είναι ευχάριστη· και ελπίζω να μην επιστρέψω ποτέ».

ΕΙΚΟΝΕΣ