Το Αϊβαλί σήμερα με ένα πενάκι

ΣΕ Α' ΕΝΙΚΟ SOLOUP

Το Αϊβαλί σήμερα με ένα πενάκι

Ο σκιτσογράφος Soloup, με αφορμή το νέο graphic novel του «Αϊβαλί», μας ταξιδεύει στους ρωμαίικους καφενέδες, στο Μοσχονήσι, στο σπίτι του Βενέζη, στήνοντας με εικόνες και λέξεις το παρελθόν της ιστορικής μικρασιάτικης πόλης.

Λέμε συχνά το... «πήγε αδιάβαστος» για κάποιον μακαρίτη, εννοώντας πως τον στείλανε τον άνθρωπο κακήν κακώς. Το ίδιο, όμως, δεν θα έπρεπε να λέμε και για κάποιους ζωντανούς; Εκείνους που γυρνάνε σε άλλους τόπους ως ταξιδευτές και ως τουρίστες χωρίς να έχουν διαβάσει μια αράδα για τα μέρη που πήγαν; Γιατί σαν πηγαίνεις... αδιάβαστος σε έναν τόπο, είναι τελικά σαν να μην πήγες καθόλου. Σαν να πήγες... κακήν κακώς! Ένας τέτοιος τόπος είναι το Αϊβαλί. Το θέλει το διαβασματάκι του. Γιατί μπορεί, με τη ζέστη του καλοκαιριού και την κούραση του παζαριού, να το δεις σαν μια βρώμικη Μυτιλήνη.

Τα μεγάλα καφενεία στον Γιαλό τ' Αγγελή. Τέσσερα ταξίδια έκανε στο Αϊβαλί ο σκιτσογράφος Soloup. To δεύτερο ήταν το... μοιραίο, εκείνο που αποτυπωθηκε στο ομώνυμο graphic novel.

Τέσσερα ταξίδια έκανα στο Αϊβαλί και στο αντικρινό του Μοσχονήσι, τη σημερινή Cunda. Και το δεύτερο ήταν το μοιραίο. Εκείνο που αποτυπώθηκε στο graphic novel «Αϊβαλί». Ηταν Νοέμβρης μήνας, Πέμπτη με παζάρι και είχε κάτι μελαγχολικό η ατμόσφαιρα. Βαριά τα σύννεφα του φθινοπώρου. Όμως εκείνο που έκανε τη διαφορά που βάρυνε τα βήματά μου ήταν ο Φώτης Κόντογλου. Είχα, βλέπετε, την ιδέα από την προηγουμένη, στη Μυτιλήνη, να πάρω μαζί μου για συντροφιά το «Αϊβαλί η πατρίδα μου». Και όσο το διάβαζα τόσο το τοπίο μεταμορφωνόταν. Η πόλη αποκτούσε άλλες διαστάσεις. Τα λόγια του κυρ Φώτη με ξεναγούσαν. Μια σημερινή πολιτεία που έβλεπα και άλλες παλαιότερες που άκουγα. Με λαλιές ελληνικές, με γιορτές και πανηγύρια. Αλλά και αργότερα με φωνές, με ουρλιαχτά, με παιδιά και γυναίκες να χτυπιούνται στα καλντερίμια.

Φλας-μπακ στις Κυδωνίες

Ο ταξιδευτής θα βρει στο σημερινό Ayvalik, τις Κυδωνίες των Ελλήνων, έναν τόπο μυστηριακό. Όχι με φαντάσματα, βέβαια, αλλά με πολλά «γιατί». Τα σοκάκια, τα σπίτια στέκουν ακόμα στη θέση τους, όπως τα άφησαν οι Έλληνες κάτοικοί τους στην Καταστροφή. Τότε που το τούρκικο ιππικό μπήκε στην πόλη. Και παρά την υποδοχή που τους επεφύλασσαν οι ιεράρχες και οι προεστοί του τόπου, το πράγμα δεν άλλαξε. Οι εντολές, εντολές. Τα σχέδια των μεγάλων, σχέδια. Και οι ανθρώπινες ζωές, σκουπίδια. Οι άντρες από 18 μέχρι 45 χρόνων, 3.000 άνθρωποι, διώχτηκαν στα Αμελέ Ταμπουρού (Τάγματα Εργασίας). Ανάμεσά τους και ο Ηλίας Βενέζης. Μόνο 23 επέστρεψαν! Τσουβάλια οι πρόσφυγες. Και η πόλη εδώ και τα απέναντι Μοσχονήσια ερήμωσαν. Χορτάριασαν. Περίμεναν δύο χρόνια νέους ενοίκους. Να έρθουν άλλοι πρόσφυγες, Τουρκοκρητικοί, να τα κατοικήσουν με την Ανταλλαγή. Γι' αυτό, ακόμα και σήμερα, μην εκπλαγείτε αν ακούσετε Τούρκους Αϊβαλιώτες να σας καλημερίζουν στα ελληνικά - ή μάλλον στα κρητικά! Με «επαέ» και μαντινάδες. Η νοσταλγία είναι νοσταλγία για όλους τους ανθρώπους.

 Το Αϊβαλί σήμερα με ένα πενάκι

Η πόλη σήμερα έχει επεκταθεί πέρα από τις έντεκα παλιές ενορίες των Ρωμιών. Νέες συνοικίες και παντού γύρω, τουριστικά θέρετρα. Μιλιούνια οι τουρίστες το καλοκαίρι. Από την Κωνσταντινούπολη, αλλά και απ' όλα τα μέρη του κόσμου. Ολες οι φυλές ηλιοκαμένες, στα καφενεία, ειδικά εκεί, στην πιο χαρακτηριστική προβλήτα της πόλης. Εκεί που κάποτε ήταν τα μεγάλα καφενεία και το Δημαρχείο, στη γειτονιά του «καφενείου του Κανέλλου». Στον «Γιαλό τ' Αγγελή», όπως τον λέγανε οι Αϊβαλιώτες. Αν βρεθείτε εκεί, αφήστε τα πόδια σας να σας παρασύρουν παραμέσα στα σοκάκια. Μη φοβηθείτε κούραση. Ξεδιψάστε την ψυχή σας. Με έκπληξη θα αντικρίζετε σε κάθε στροφή όλες αυτές τις ιστορίες των ανθρώπων, Ελλήνων και Τούρκων, ανακατεμένες. Το φαρδύ σοκάκι, παλιά αρχοντικά, υπέροχους ρωμαίικους καφενέδες να στέκουν, με τη ροζ σκορδόπετρα από τα νταμάρια του Σαρμουσάκ, που έχτισαν εκείνα τα χρόνια ολάκερο το Αϊβαλί. Και απέναντι η Μυτιλήνη.

Και η πιο μεγάλη έκπληξη, οι θεόρατες εκκλησιές να λειτουργούν ακόμα. Σε άλλο θεό, μα για την ίδια ανάγκη. Στους πανύψηλους μιναρέδες οι μουεζίνηδες έγιναν πια μεγάφωνα να θυμίζουν στην ώρα τους τη θεία επιβολή. Ο Αϊ-Γιώργης σήμερα λέγεται Τσιναρλί τζαμί, ο Αγιος Ιωάννης Σαατλί τζαμί, η Κάτω Παναγιά με το σχολειό της, Χαϊρεντίν Πασά τζαμί. Μόνο εκεί ψηλά στην πόλη, αντίκρυ από το σπίτι του Βενέζη, στέκει η Αγία Τριάδα μόνη και ξεχασμένη. Συνεχίζει να καταρρέει ενενήντα τόσα χρόνια, ξένη πλέον στον ίδιο της τον τόπο.

 Ο σκιτσογράφος Soloup κάθεται να πάρει μια ανάσα στα σκαλιά του Ταξιάρχη.

Περαντζάδα στο Μοσχονήσι

Το Μοσχονήσι απέναντι, ακόμα καλύτερο. Μια ζωγραφιά. Περνάς εκεί με τα τουριστικά καραβάκια που είναι αραδιασμένα στον Γιαλό τ' Αγγελή ή οδικώς, αφού μια γέφυρα ενώνει το νησί με την πόλη. Υπάρχουν τακτικά λεωφορεία αλλά μπορείτε να προτιμήσετε και τα μικρά ντολμούς. Κάτι ανάμεσα σε ταξί και πούλμαν.

Στο λιμάνι του Μοσχονησιού, σουλάτσο πάλι για τουρίστες. Παγωτατζίδικα, εστιατόρια με παπαλίνα και άλλα θαλασσινά, αλλά και όμορφοι καφενέδες. Οπως εκείνος ο ρωμαίικος, το Τας καφέ με τα χελιδόνια να κάνουν τις φωλιές τους μέσα στο μαγαζί και να κόβουν βόλτες το καλοκαίρι πάνω απ' τα κεφάλια και τα τσάγια των ανθρώπων. Λίγο παραπάνω, ο Ταξιάρχης. Η εκκλησιά των Μοσχονησιωτών που στέκει ακόμα φύλακας άγγελος μιας πολιτείας πλέον αλλόθρησκης. Πρόσφατα ανακαινισμένος, λειτουργεί σήμερα ως μουσείο.

 Το Αϊβαλί σήμερα με ένα πενάκι

Μην τσιγκουνευτείτε τα βήματα. Τραβήξτε λίγο ακόμα την ανηφόρα μέχρι την κορυφή, στον μύλο που διακρίνεται από μακριά. Καθίστε -ή όχι- στη σύγχρονη καφετέρια, όμως μην αμελήσετε να μείνετε για λίγο σιωπηλοί. Αντικρίστε τη θέα κάτω στο Ταλιάνι. Τη γεωγραφία που περιγράφει και ο Κόντογλου. Βλέπεις πέρα τους λόφους: του Λαγού τ' αυτιά, του Δαιμόνου την Τράπεζα, πιο κοντά την Αγία Παρασκευή που είχε εκεί το μοναστήρι του ο θειός του κυρ Φώτη... «Ολα είναι μακρινά και καθαρογραμμένα...». Αφήστε για λίγο το βλέμμα. Μην κάνετε το Αϊβαλί έναν τουριστικό προορισμό. Κάντε το δώρο στην ψυχή σας.

ΚΟΝΤΙΝΟΙ ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΙ

Με βάση το Αϊβαλί

Μπαίνοντας με το καραβάκι στο Ταλιάνι και αντικρίζοντας το Μοσχονήσι, τη σημερινή Cunda. Στο Μοσχονήσι μπορείτε να περάσετε και οδικώς, με λεωφορείο ή ντολμούς (κάτι ανάμεσα σε ταξί και πούλμαν).

Το πιο κοντινό αξιοθέατο είναι η Πέργαμος, με τον επιβλητικό βράχο, το μουσείο και τις υπόλοιπες διάσπαρτες αρχαιότητες. Στην Πέργαμο υπήρχε μέχρι το 1922 πολυάριθμος ελληνικός πληθυσμός. Το μέρος όμως υπήρξε και τόπος απάνθρωπων βιαιοτήτων μεταξύ των Τσετών και του ελληνικού στρατού. Να σημειώσουμε ακόμα τις μεγάλες παραλίες που αντικρίζουν τη Λέσβο με τα ξενοδοχεία και τις τουριστικές υποδομές. Προς το Κιουτσούκιοϊ (το παλιό Γενιτσαροχώρι) και την Αλτίνοβα (Αγιασμάτι). Υπέροχες μικρές παραλίες θα βρείτε και στα βόρεια του Μοσχονησιού, όπου θα σας οδηγήσουν μικροί χωμάτινοι δρόμοι. Μοιάζουν με την ξεχασμένη Ελλάδα του '60.

ΠΩΣ ΝΑ ΠΑΤΕ

Με αμάξι ή καράβι

Στο Αϊβαλί μπορείτε να φτάσετε οδικώς, ίσως από κάποιον άλλο τουριστικό προορισμό, αλλά και από τη γειτονική Μυτιλήνη με καραβάκι. Υπάρχουν μικρά φεριμπότ που κάνουν τη διαδρομή σχεδόν καθημερινά. Το ταξιδάκι κρατάει μιάμιση ώρα και είναι υπέροχο. Ειδικά αν έχετε κάποιον να σας δείξει τις στεριές που αντικρίζετε γύρω σας. Το νησάκι Γυμνό, του Δαιμόνου την Τράπεζα, το στενό Ταλιάνι με τους φάρους-σημαδούρες, τα ερείπια του Προδρόμου...

Τρίστρατο κοντά στην Κάτω Παναγιά. Γνωρίστε την πόλη, περπατήστε την... Καλή συντροφιά θα σας κρατήσουν ο Φώτης Κόντογλου και το βιβλίο του, «Αϊβαλί η πατρίδα μου».

 Τρίστρατο κοντά στην Κάτω Παναγιά. Γνωρίστε την πόλη, περπατήστε την... Καλή συντροφιά θα σας κρατήσουν ο Φώτης Κόντογλου και το βιβλίο του, «Αϊβαλί η πατρίδα μου».

ΨΩΝΙΑ

Το παζάρι της Πέμπτης

Κάθε Πέμπτη γίνεται μεγάλο παζάρι στο Ayvalik, στις γειτονιές του Αϊ-Γιώργη. Το ελληνικό παζάρι πριν από το 1922 γινόταν πιο πέρα, προς τον Αϊ-Γιάννη. Σήμερα θα βρείτε ό,τι φανταστείτε, φόρμες, ρούχα, σουτιέν, βρακάκια, παπούτσια, μικροεφευρέσεις για τις νοικοκυρές και την κουζίνα. Θα βρείτε σίγουρα και το κέφι σας όταν ξαποστάσετε σε κάποιον παλιό καφενέ, πίνοντας τσάι ή? τούρκικο, μασουλώντας κάποιο νόστιμο πιτάκι! Τις Πέμπτες η πόλη γεμίζει από Ελληνες τουρίστες και Μυτιληνιούς που έρχονται να κάνουν τη βόλτα ή τα ψώνια τους.

 

ΝΑ ΦΑΤΕ

Κεμπάπ και θαλασσινά

Θα φάτε κυριολεκτικά ό,τι τραβάει η όρεξή σας, αλλά και η τσέπη σας. Από κεμπάπ και άλλες ανατολίτικες νοστιμιές στα στενά της αγοράς στην πάνω πλευρά του παραλιακού κεντρικού δρόμου (Ινονού καντεσί), μέχρι πιο γνωστά εδέσματα εστιατορίου, στα παραλιακά μαγαζιά στη χαρακτηριστική προβλήτα του Αϊβαλιού που λέγανε κάποτε... Γιαλό τ' Αγγελή. Για ψάρι, βέβαια, καλύτερη επιλογή είναι το λιμάνι του Μοσχονησίου. Παρέλαση εκεί τα θαλασσινά!

ΣΕΪΤΑΝΙΝ-ΤΑΣ

Αγαπημένα καφενεία

 Παρότι τα χρόνια έχουν περάσει, στέκει ακόμα στα πόδια του... Το σπίτι της οικογένειας Βενέζη όπως είναι σήμερα.

Δύο καφενεία εμένα μου έχουν κλέψει την καρδιά. Το Σεϊτανίν καφέ -σε ελεύθερη μετάφραση ο... καφενές του Σατανά- στα στενά πάνω από τον Αϊ-Γιώργη και το Τας καφέ στο Μοσχονήσι. Ψάχνοντας το υλικό μου για το βιβλίο, έπεσα μάλιστα σε μια φωτογραφία που φανέρωνε την παλιά, ελληνική του ονομασία: «Καφενείον ο Ερμής». Υπάρχουν βέβαια και άλλα πολλά που δεν σας τα λέω. Η μεγάλη χαρά είναι, αφού θα έχετε πάει... διαβασμένοι, να ανακαλύψετε και κάποιες γωνιές μόνοι σας.

Πληροφορίες

Βιβλίο: «Αϊβαλί» του Soloup, Graphic novel, Εκδόσεις «Κέδρος», 448 σελίδες, Εισαγωγή Bruce Clark.

Σποτάκι του βιβλίου στο youtube: (www.youtube.com/watch?v=M-pP6JzroEI.)

 Τας καφέ στο Μοσχονήσι, το παλιό «Καφενείον ο Ερμής».

Περί δημιουργού: Ο Soloup σπούδασε Πολιτικές Επιστήμες στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και είναι διδάκτωρ του τμήματος Πολιτισμικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Εχει εργαστεί σε αρκετές εφημερίδες και περιοδικά (Ποντίκι, Βήμα της Κυριακής, Goal news, Βαβέλ, Γαλέρα, Ως3, Σχεδία κ.ά.) δημοσιεύοντας γελοιογραφίες, κόμικς, comic strips, αλλά και εικονογραφήσεις, γελοιογραφικά φωτομοντάζ και άρθρα σχετικά με τα σκίτσα.

Επιμέλεια: Ελευθερία Αλαβάνου

 O Αϊ- Γιώργης σήμερα λειτουργεί ως Τσιναρλί τζαμί. Κάθε Πέμπτη στη γειτονιά διοργανώνεται παζάρι, στο οποίο θα βρείτε ό,τι τραβάει η ψυχή σας: από ρούχα και παπούτσια μέχρι χρηστικές κατασκευές για την κουζίνα και το νοικοκυριό.

http://www.ethnos.gr/entheta.asp?catid=23514&subid=2&pubid=64134686