Η Ιστορία του Ελληνικού και Αρκαδικού Τύπου (1821-1900)

 

Η Ιστορία του Ελληνικού και Αρκαδικού Τύπου στα χρόνια της επανάστασης και μέχρι το 1900

Η ΠΡΩΤΗ χειρόγραφη εφημερίδα της Επανάστασης κυκλοφόρησε στο Γαλαξίδι χωρίς ιδιαίτερο τίτλο στις 27 Μαρτίου 1821. Στόχο είχε να παρακινήσει το λαό και να ξεσηκωθεί κατά των Τούρκων. Η πρώτη έντυπη εφημερίδα της επαναστατημένης Ελλάδας ονομαζόταν "Σάλπιγξ  Ελληνική". Το πρώτο φύλλο της κυκλοφόρησε την 1η Αυγούστου 1821 με συντάκτη το γνωστό μας από την εκδοτική του δράση στη Βιέννη Θεόκλητο Φαρμακίδη. Το ξύλινο τυπογραφείο, στο οποίο τυπώθηκε, το μετέφερε στην Ελλάδα μαζί με άλλα εφόδια ο Δημήτρης Υψηλάντης τον Ιούνιο του 1821, όταν ήρθε να αναλάβει την αρχηγία του αγώνα "ως πληρεξούσιος του Γενικού Επιτρόπου" δηλαδή του αδελφού του Αλεξάνδρου. Επαγγελματίας τυπογράφος βρέθηκε σχετικά εύκολα. Ήταν ο Κωνσταντίνος Τόμπρας από το Αϊβαλή της Μικράς Ασίας, που είχε τελειοποιηθεί ως τυπογράφος στο Παρίσι κοντά στο γνωστό τυπογράφο και εκδότη Αμβρ. Διδότο. Φιλοδοξία της "Σάλπιγγος Ελληνικής" ήταν να κυκλοφορεί κάθε δεύτερη μέρα. Κυκλοφόρησαν μόνο τρία φύλλα, τα οποία σώζονται και έπειτα σταμάτησε η έκδοσή της. Οι λόγοι διακοπής δεν είναι  μόνο τεχνικοί, ο εκδότης Θ. Φαρμακίδης λάτρης της ελευθεροτυπίας αρνήθηκε να  ενδώσει "εις το δεσποτικόν μέτρον της  προεξετάσεως" δηλαδή της λογοκρισίας, Το τυπογραφείο της πρώτης αυτής έντυπης εφημερίδας εγκατεστημένο στο Άργος, καταστράφηκε από τους Τούρκους κατά την εισβολή του Δράμαλη.

Η δεύτερη έντυπη Ελληνική εφημερίδα ήταν ο "Ελληνικός Καθρέπτης" και εκδιδόταν στην πλούσια Ύδρα από τις 12 Οκτωβρίου 1821 μέχρι τις 22 Μαΐου 1822,  με φροντίδες και έξοδα του λογίου ναυάρχου Ιακωβάκη Τομπάζη, ο οποίος είχε καταφέρει να δημιουργήσει ένα πρωτόγονο τυπογραφείο στο νησί. Δυστυχώς δε σώθηκε κανένα φύλλο και οι πληροφορίες που έχουμε είναι έμμεσες. Απ' αυτές συμπεραίνουμε ότι η εφημερίδα δημοσίευσε ειδήσεις, ιδίως ναυτικές, από τον Αγώνα.

 Το φύλλο της εφημερίδας «Ελληνικά Χρονικά» που κυκλοφόρησε για το θάνατο του Λόρδου Βύρωνα (Μεσολόγγι, 9/19 Απριλίου 1824)

Η διασημότερη εφημερίδα του Αγώνα ήταν τα "Ελληνικά Χρονικά". Η έκδοση και η επιτυχία της οφείλεται σε σημαντικότατους φιλέλληνες, όπως τον Άγγλο συνταγματάρχη Λέϊσεστερ Στάνχοπ, απεσταλμένο του Φιλελληνικού Κομιτάτου, που το φθινόπωρο του 1823 έφθασε στην Ελλάδα, φέρνοντας εκτός από άλλα πολλά εφόδια, δύο τυπογραφεία και δύο λιθογραφεία. Ο Στάνχοπ ήταν θερμός οπαδός των φιλελεύθερων ιδεών και της ελευθεροτυπίας, γεγονός που τον έφερνε συχνά σε σύγκρουση με τον λόρδο Μπάιρον. Αφού περιηγήθηκε την Πελοπόννησο και τη Στερεά, οργάνωσε ταχυδρομική υπηρεσία, ίδρυσε  νοσοκομεία, σχολεία κλπ. Το Δεκέμβριο του 1823 έφθασε στο Μεσολόγγι, όπου επέλεξε τον Ιωάννη Ιάκωβο Μάγερ ως εκδότη και συντάκτη μιας Ελληνικής εφημερίδας. Ο Μάγερ, φιλέλληνας και αυτός, ήταν Ελβετός φοιτητής της φαρμακευτικής στη Ζυρίχη. Από το 1821, σε ηλικία 23 ετών, κατέβηκε στην Ελλάδα και εγκαταστάθηκε στο Μεσολόγγι, όπου έδωσε τον εαυτό του στην υπηρεσία του αγώνα. Αφού πήρε την Ελληνική υπηκοότητα και παντρεύτηκε Μεσολογγίτισσα, εργάστηκε ως φαρμακοποιός, πολεμιστής και κυρίως εκδότης, μέχρι τις 10 Απριλίου 1826, οπότε σκοτώθηκε στη διάρκεια της Εξόδου, ο ίδιος και η οικογένεια του. Ο Μάγερ ήταν ο κατάλληλος άνθρωπος για το συνταγματάρχη Στάνχοπ. Η εφημερίδα ονομάστηκε "Ελληνικά Χρονικά" και είχε υπότιτλο τη ρήση του Φραγκλίνου "Τα πλείω οφέλη τοις πλείουσιν". Τυπογράφος ήταν ο Δ. Μεσθενεύς, λόγιος από τη Σμύρνη. Την 1η Ιανουαρίου του 1824 κυκλοφόρησε το πρώτο φύλλο και την 20η  Φεβρουαρίου του 1826 το τελευταίο (πενήντα μέρες πριν από την Έξοδο). Η έκδοση σταμάτησε λόγω ζημιών του τυπογραφείου από το βομβαρδισμό των Τουρκοαιγυπτίων. Η εφημερίδα εκδιδόταν δύο φορές την εβδομάδα σε 4 σελίδες. Ο Ι. Μάγερ στα δύο χρόνια ζωής της εφημερίδας έδωσε μάχες για την διατήρηση της ελευθεροτυπίας, όχι μόνο κατά των απόψεων του Λόρδου Μπάϋρον, αλλά ιδίως κατά της νοοτροπίας των Φαναριώτικων κύκλων και συγκεκριμένα του Αλεξάνδρου Μαυροκορδάτου. Όπως μαρτυρεί ο Κασομούλης "Ο Μάγερ κηρύττων εαυτόν δημοκρατικότατον ποτέ δεν ωνόμασεν εκλαμπρότατον ή πρίγκηπα τον Μαυροκορδάτον ως άλλοι, άλλ' απλώς κύριον Μαυροκορδάτον". 

Το δεύτερο τυπογραφείο που έφερε ο Στάνχοπ στην Ελλάδα, το παραχώρησε στη Δημογεροντία της Αθήνας για την έκδοση εφημερίδας "Η εφημερίς των Αθηνών" με σκοπό κυρίως να στιγματιστούν τα έκτροπα και να περιοριστούν οι αυθαιρεσίες και οι καταχρήσεις της τοπικής εξουσίας. Το πρώτο φύλλο εκδόθηκε στις 20 Αυγούστου 1824 και το τελευταίο στις 15 Απριλίου 1826. Τυπωνόταν δύο φορές τηνεβδομάδα, εκτός από λίγες διακοπές και κυκλοφόρησαν συνολικά 137 φύλλα.

Αρκαδικές Εφημερίδες  (1835-1862)

Η τέχνη της τυπογραφίας ευδοκίμησε στην Αρκαδία, με κύριο χαρακτηριστικό, τους Αρκάδες της διασποράς. Παράλληλα με την τυπογραφία έχουμε δείγματα απασχόλησης και στον ευρύτερο χώρο του Τύπου, των εφημερίδων, περιοδικών και βιβλίων όπως του Σπύρου Τσαγγάρη από την Ζάτουνα Γορτυνίας, που το 1875 ίδρυσε το πρώτο πρακτορείο διανομής και κυκλοφορίας εφημερίδων. Από νεαρής ηλικίας δούλευε ως εφημεριδοπώλης στην Αθήνα και είδε την έλλειψη πρακτορείου εφημερίδων στον τόπο και αποφάσισε να καλύψει το κενό. Χάρις λοιπόν στην προσωπικότητα του Σπύρου Τσαγγάρη αναπτύχθηκε και στήθηκε ανθοφόρα οικονομική μονάδα για εκείνα τα χρόνια. Λίγα χρόνια αργότερα ο Τσαγγάρης εξελέγη βουλευτής αφού παραιτήθηκε από το πρακτορείο εφημερίδων.

Ένας άλλος Αρκάς ο Παρασκευάς Χριστοδουλόπουλος από το Σαρακίνι Γορτυνίας ονομαζόμενος και "Πατριάρχης του Ελληνικού Τύπου" διέπρεψε στον ίδιο χώρο της διακίνησης Τύπου με το "Πρακτορείο Εφημερίδων Αθηναϊκού Τύπου" που έδωσε την ευκαιρία σε πολλούς Αρκάδες -που πήγαιναν στην πρωτεύουσα για "καλύτερη τύχη"- να βρίσκουν δουλειά ως εφημεριδοπώλες (με τους γνωστούς πάγκους εφημερίδων σε κεντρικά σημεία της Αθήνας). Αρκάς ήταν επίσης για πολλά χρόνια και ο πρόεδρος της  Ένωσης Εφημεριδοπωλών.

Μετά την απελευθέρωση του Έθνους από τον τουρκικό ζυγό και την εγκατάσταση της πρωτεύουσας στην Αθήνα, άρχισε να αναπτύσσεται η επαρχιακή δημοσιογραφία, η οποία, παράλληλα προς την Αθηναϊκή, έπαιξε σημαντικό ρόλο στα γεγονότα της περιόδου 1835-1862. Οι εφημερίδες αυτού του χρονικού διαστήματος στα μεγάλα επαρχιακά κέντρα αγωνίσθηκαν, εκτός των άλλων και για τα ζητήματα της υπαίθρου χώρας, τα οποία δεν προκαλούσαν το αναγκαία απαραίτητο ενδιαφέρον εκ μέρους των αρμοδίων. Έτσι και τότε, όπως και τώρα, ο Επαρχιακός Τύπος, δεν έπαυε να διατυπώνει και να επιδιώκει αγωνιζόμενος το δίκιο της περιφέρειας.

Η συγκοινωνιακή απομόνωση ήταν ο κύριος λόγος για την αργοπορία της ανάπτυξης της τυπογραφίας στην Τρίπολη και κατά επέκταση της έκδοσης εφημερίδων. Όμως το πλεονέκτημα ότι βρίσκεται στο κέντρο του Μοριά με διοικητικές και εμπορικές υπηρεσίες ήταν το κυρίαρχο στοιχείο για να αναπτυχθεί ο τοπικός Τύπος. Το πρώτο τυπογραφείο που εγκαταστάθηκε στην Τρίπολη ήταν στις αρχές του 1852 και ήταν αυτό του εκδότη και τυπογράφου Ιωάννη Αγγελόπουλου. Εκεί εκδίδονταν οι εφημερίδες "Μέριμνα", "Φιλόπατρις" και "Αρκαδία".

Το εγκατεστημένο στην Τρίπολη, τυπογραφείο του Ι. Αγγελόπουλου, αγόρασε αργότερα σε χαμηλή τιμή ο γιατρός Π. Πύρλας και το ονόμασε "Τυπογραφείον της Βελτιώσεως". Η ονομασία δεν ήταν ασφαλώς τυχαία γιατί οι πρώτοι εκείνοι τυπογράφοι και εκδότες έβλεπαν το τυπογραφικό έργο, παράλληλα προς την εμπορικότητα του και σαν μία προσπάθεια που απέβλεπε στην πρόοδο και εξέλιξη. Όλες, ή σχεδόν όλες, οι εκδόσεις του Τυπογραφείου της "βελτιώσεως" ανήκουν στον ιδρυτή και ιδιοκτήτη του τυπογραφείου ιατρό Π. Πύρλα. Ο Πύρλας ήταν Νομίατρος (Νομοϊατρός) και καθηγητής του Γυμνασίου Τριπόλεως. Το τυπογραφείο του διατηρείται ως και την 10ετία του 1860.

Δεύτερο τυπογραφείο στην Τρίπολη ήταν εκείνο της εφημερίδας "Αρκαδία" που διατηρήθηκε για μία δεκαετία έχοντας στο ενεργητικό του πέντε εκδόσεις βιβλίων. Το τυπογραφείο επιβιώνει ως τα 1874. Στα 1860 ο Ιωάννης Αθανασιάδης έκανε το τρίτο τυπογραφείο στην Τρίπολη που το ονόμασε "Ο Παν". Και σε αυτό είδαν το φως της δημοσιότητας αρκετές εκδόσεις. Το τυπογραφείο του Αθανασιάδη επιζεί για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Νέο τυπογραφείο στα 1871 ήταν των Ιω. Ασημακοπούλου και Ιω. Σαλαπατά, το οποίο έχει στο ενεργητικό του αρκετές εκδόσεις και επιβίωσε και πέρα από το 1900 ενώ στα 1880 ιδρύεται το τυπογραφείο αδελφών Κλεισούνη  που και αυτό επιβιώνει γισ αρκετό χρονικό διάστημα. Το 1883 εγκαινιάζεται και το τυπογραφείο των Β.Ι. Σεχιώτου  Α.Α. Πετούνη.

Στα παραπάνω αναφερόμενα τυπογραφεία εξεδόθησαν: Η εφημερίδα Αρκαδία που κυκλοφόρησε από τις 29 Ιανουαρίου 1858 έως την 1 Ιανουαρίου του 1894 και εκδίδονταν ως εβδομαδιαία, στην Τρίπολη. Η εφημερίδα Επαρχιακόν Πνεύμα που κυκλοφόρησε το 1860. Η εφημερίδα Φωνή των Επαρχιών που κυκλοφόρησε από τις 20 Φεβρουαρίου 1860 έως τις 2 Αυγούστου 1880. Επίσης η εφημερίδα Τρίκορφα κυκλοφόρησε από τις 13 Νοεμβρίου 1861 έως την 1η Ιανουαρίου 1873, ως εβδομαδιαία πολιτική εφημερίδα στην Τρίπολη. Η εφημερίδα Λυκούργος κυκλοφόρησε το 1863 στην Σπάρτη και Τρίπολη. Η Εφημερίς των Συζητήσεων κυκλοφόρησε στις 14 Μαΐου 1866 στην Τρίπολη, ως εβδομαδιαία. Η εφημερίδα Ερμής κυκλοφόρησε από το 1873 έως το 1874 στην Τρίπολη. Η εφημερίδα Λυγκεύς κυκλοφόρησε  στις 5 Απριλίου 1873 έως το 1874 στην  Τρίπολη ως εβδομαδιαία. Η εφημερίδα Ελληνική Πρόοδος κυκλοφόρησε στην Τρίπολη από το 1875 έως  το 1878. Η εφημερίδα Έλεγχος κυκλοφόρησε το  Νοέμβριο του 1874 στην Τρίπολη και εκδίδονταν κατά δεκαήμερο. Η εφημερίδα Τρίπολις κυκλοφόρησε  στην Τρίπολη από τις 27 Μαρτίου 1879  έως τις 13 Νοεμβρίου 1887. Η  εφημερίδα Έλεγχος κυκλοφόρησε  στην Τρίπολη από το 1880 έως το 1881.  Η εφημερίδα Μαντινεία κυκλοφόρησε στις 15 Αυγούστου 1881 έως την 1η Ιουνίου 1885 στην Τρίπολη, ως εβδομαδιαία. Η εφημερίδα Εργάτης κυκλοφόρησε  από τις 22 Ιουνίου 1882 έως τις 2 Ιουνίου  1884 στην Τρίπολη. Η  εφημερίδα Πολίτης κυκλοφόρησε στην Τρίπολη το 1882,1884 και 1890 ως πολιτική, φιλολογική και εφημερίδα ειδήσεων. Η εφημερίδα Πρόοδος κυκλοφόρησε το 1884 στην Τρίπολη. Η εφημερίδα Τεγέα κυκλοφόρησε στην  (Τρίπολη  Αθήνα) από το 1892 έως 1899,  έως εβδομαδιαία. Η εφημερίδα Πελοπόννησος κυκλοφόρησε το 1899 στην Τρίπολη. 

Από άρθρο του εκδότη  της εφημερίδας «Αρκαδικό Βήμα»  και δημοσιογράφου Πάνου Σ. Αϊβαλή που δημοσιεύτηκε  στον ιστότοπο www.arcadians.gr