Μήνυμα
μέσα από τις στάχτες του Αουσβιτς
Ένα
συγκλονιστικό σημείωμα Έλληνα Εβραίου που βρέθηκε θαμμένο στο Άουσβιτς.
Το σημείωμα που είχε
συνταχθεί από Έλληνα Εβραίο στο Άουσβιτς το 1944 και είχε βρεθεί το 1980, έγινε
τελικά δυνατό να διαβαστεί και στη συνέχεια να μεταφραστεί στα γερμανικά. Είναι
ένα μοναδικό ιστορικό ντοκουμέντο για τη φρίκη του Ολοκαυτώματος.
«Τα δράματα που έχουν δει
τα μάτια μου είναι απερίγραπτα», αναφέρει στη συγκλονιστική του μαρτυρία από το
στρατόπεδο Μπιργκενάου στο Άουσβιτς ο Θεσσαλονικιός Εβραίος, Μαρσέλ Νατζαρή.
Συναισθανόμενος ότι πλησιάζει και το δικό του τέλος, το φθινόπωρο του 1944,
λίγο πριν από την εκκένωση και τη διάλυση του στρατοπέδου, γράφει ένα
χειρόγραφο με αποδέκτες τους φίλους και τους όποιους οικείους του, το τοποθετεί
μέσα σε ένα παγούρι και το παγούρι μέσα σε μια δερμάτινη τσάντα. Θάβει την
τσάντα στο έδαφος σε βάθος μισού μέτρου, στον περίβολο του κρεματορίου 3, με
την ελπίδα ότι κάποιος θα το βρει και θα το ταχυδρομήσει στους δικούς του.
«Υποφέρουμε από μια
κατάσταση που ο ανθρώπινος νους δεν μπορεί να συλλάβει».
Ο Μαρσέλ Νατζαρή μαζί με
άλλους Εβραίους συγκρατουμένους του είχαν τοποθετηθεί σε βοηθητικές θέσεις στο
στρατόπεδο του Άουσβιτς-Mπίρκεναου. Ειδικότερα στη διαβόητη μονάδα
«Sonderkommando», που αποτελούνταν αποκλειστικά από Εβραίους κρατούμενους, οι
οποίοι ήταν επιφορτισμένοι με το να καθαρίζουν τις στάχτες από τα κρεματόρια.
Οι περιγραφές του Νατζαρή
σοκάρουν. Περιγράφει στο επίμαχο ντοκουμέντο με κάθε ανατριχιαστική λεπτομέρεια
τη χωροταξία του τρόμου στο Κρεματόριο: τα δυο μεγάλα υπόγεια δωμάτια, κάτω από
έναν «κήπο», στο ένα εκ των οποίων ξεντύνονταν οι κρατούμενοι και στο άλλο
έμπαιναν για να οδηγηθούν στο θάνατο. Ήταν «το δωμάτιο θανάτου», όπως γράφει
χαρακτηριστικά.
Ο Νατζαρή περιγράφει πώς
οι άνθρωποι «στριμωγμένοι σαν σαρδέλες» οδηγούνταν στους θαλάμους αερίων. Όπως
αναφέρει στην επιστολή του ο Νατζαρή, η δουλειά των Εβραίων φυλάκων άρχιζε μετά
από μισή ώρα, όταν άνοιγαν οι πόρτες και έπρεπε να μαζέψουν τα νεκρά κορμιά για
να τα ρίξουν στη συνέχεια στους φούρνους του Κρεματορίου. Ένα ανθρώπινο σώμα
καταλήγει να είναι 640 γραμμάρια στάχτης, έγραφε ο Νατζαρή προκαλώντας μέχρι
σήμερα αποτροπιασμό για τα ναζιστικά εγκλήματα.
Το σημείωμα-επιστολή του
Μαρσέλ Νατζαρή βρέθηκε σε άθλια κατάσταση το 1980. Μόνο μετά την αποκατάστασή
του από ειδικούς, που διήρκεσε χρόνια, μπορεί κανείς να το διαβάσει. Η
σπανιότητα και η ιστορική του σημασία κάνουν το εύρημα ξεχωριστό, ανέφερε στη
DW o ρωσικής καταγωγής ιστορικός Πάβελ Πολιάν.
Το ιστορικό ντοκουμέντο μεταφράστηκε
στα γερμανικά και δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά τον Οκτώβριο στο τελευταίο τεύχος
του περιοδικού του Ινστιτούτου Σύγχρονης Ιστορίας με έδρα το Μόναχο (IfZ).
Πρόκειται για ένα από τα εννιά συνολικά αυτοτελή γραπτά ντοκουμέντα που έχουν
βρεθεί θαμμένα στο Άουσβιτς, εξήγησε στη DW o Π. Πολιάν. Τα κείμενα αυτά, που
έχουν συνταχθεί μόλις από πέντε μέλη της ομάδας Sonderkommando, «είναι τα πιο
σημαντικά, κεντρικής σημασίας ντοκουμέντα για το Ολοκαύτωμα».
Ο Πάβελ Πολιάν μελέτησε το
εν λόγω ντοκουμέντο για πάνω από δέκα χρόνια και δημοσίευσε στη συνέχεια τα
αποτελέσματα της έρευνάς του στο βιβλίο «Μηνύματα μέσα από τις στάχτες»
(Scrolls form the Ashes). Όπως ανέφερε ο ίδιος στη DW αντίστοιχα μηνύματα έχουν
βρεθεί προς το παρόν μόνο στο Άουσβιτς. Τα περισσότερα μάλιστα εξ αυτών είχαν
συνταχθεί μεταξύ Φεβρουαρίου και Μαρτίου 1945, αμέσως μετά την απελευθέρωση του
στρατοπέδου. Το σημείωμα του Νατζαρή ήταν το τελευταίο που βρέθηκε. Σύμφωνα με
τον Πολιάν είναι μάλλον απίθανο να βρεθούν στο μέλλον άλλα αντίστοιχα
ντοκουμέντα. Ενδιαφέρον έχει επίσης το εξής στοιχείο: από τους συνολικά 2000
κρατούμενους που εκτελούσαν χρέη βοηθών στα κρεματόρια, μόλις πέντε έγραψαν και
έθαψαν σημειώματα και από αυτούς μόνο ο Νατζαρή επέζησε.
Το πρωτότυπο σημείωμα
εντοπίστηκε τυχαία το 1980 από έναν φοιτητή που έκανε ανασκαφές κοντά στο πρώην
στρατόπεδο συγκέντρωσης. Σε αντίθεση με τα υπόλοιπα σημειώματα που ήταν
γραμμένα στην εβραϊκή γλώσσα, το σημείωμα του Νατζαρή ήταν στα ελληνικά. Μόλις
όμως ένα 10 με 15% του κειμένου ήταν δυνατό να διαβαστεί, εξαιτίας του
γεγονότος ότι είχε αλλοιωθεί μέσα στα 35 χρόνια που ήταν θαμμένο στο χώμα. Το
πρωτότυπο παρέμεινε στο Μουσείο Μνήμης του Άουσβιτς-Μπιρκενάου. Μόλις το 2013
ένας νεαρός Ρώσος με ειδίκευση στο IT κατάφερε να αποκαταστήσει τα ίχνη
μελανιού και να κάνει και πάλι ευανάγνωστο το κείμενο. «Πλέον μπορούμε να
διαβάσουμε το 85 με 90% του κειμένου» αναφέρει ο Πολιάν. Ο ίδιος αναφέρει
επίσης ότι αναμένεται μέσα στο Νοέμβριο η μετάφραση του σημειώματος και στα
αγγλικά.
«Τα δράματα που έχουν δει
τα μάτια μου είναι απερίγραπτα», αναφέρει στη συγκλονιστική του μαρτυρία από το
στρατόπεδο Μπιργκενάου στο Άουσβιτς ο Μαρσέλ Νατζαρή. «Την 11η Απριλίου φτάσαμε
στο Άουσβιτς και στο στρατόπεδο του Μπίργκεναου. Μείναμε ένα μήνα στην
καραντίνα και από εκεί μας απόσπασαν γερούς δυνατούς, σε ένα κρεματόριο. Είναι
ένα μεγάλο κτίριο με ένα πλατύ φουγάρο με 15 φούρνους. Από κάτω από ένα κήπο
είναι δύο μεγάλοι υπόγειοι θάλαμοι, απέραντοι. Ο ένας χρησιμεύει για να
ξεντυνόμαστε και ο άλλος είναι ο θάλαμος του θανάτου, όπου ο κόσμος μπαίνει
γυμνός και αφού συμπληρώνονται περίπου 3.000 άτομα κλείνει και τους γκαζεύουν.
Μετά από 6 - 7 λεπτά μαρτυρίου παραδίδουν το πνεύμα. Η δουλειά μας είναι πρώτον
να τους υποδεχόμαστε. Οι περισσότεροι δεν ήξεραν το λόγο. Τους έλεγαν ότι
επρόκειτο να κάνουν λουτρό. Πήγαιναν ανήξεροι προς το θάνατο. Τούς έλεγα ότι
δεν καταλαβαίνω τη γλώσσα που μιλάνε». «Μέσα εκεί είχαν βάλει οι Γερμανοί
σωλήνες για να νομίσουν ότι ετοιμάζονται για το λουτρό. Με το μαστίγιο στο
χέρι, οι Γερμανοί τους ανάγκαζαν να στριμωχτούν για να χωρούν όσο το δυνατόν
περισσότεροι». «Τα κουτιά του γκαζιού τα έφερναν με το αυτοκίνητο του
γερμανικού ερυθρού σταυρού, δύο Ες Ες. Είναι γκαζαριστές που από κάποια
ανοίγματα τους έριχναν το γκάζι. Μετά μισή ώρα άνοιγαν τις πόρτες και
μεταφέραμε τα πτώματα των αθώων αυτών γυναικόπαιδων και από εκεί τους βάζαμε
στους φούρνους όπου τους έκαιγαν χωρίς βοήθεια καυσίμου ύλης λόγω του λίπους
που έχουμε». «Τη στάχτη οι Γερμανοί μας ανάγκαζαν να την κοπανήσουμε, να την
περάσουμε από ένα χοντρό κόσκινο και μετά την έπαιρνε αυτοκίνητο και την έριχνε
στο ποτάμι και έτσι εξαφανίζεται κάθε ίχνος».
Τα παραπάνω είναι μόνο
αποσπάσματα από το χειρόγραφο Νατζαρή που βρέθηκε το 1980 στον περίβολο του
κρεματορίου, μετά από έρευνα που πραγματοποιούσαν άνθρωποι που γνώριζαν την
ύπαρξη θαμμένων χειρογράφων.
Ο Μαρσέλ Νατζαρή,
απευθυνόμενος στους φίλους του Δημήτριο Στεφανίδη, συνεταίρο του, τον Ηλία
Κοέν, τον Γιώργο Γούναρη και τη Σμαρώ Ευφραιμίδου τούς λέει στο χειρόγραφό του:
«θα πείτε διαβάζοντας, τι εργασία έκαμα, πώς μπόρεσα να κάνω εγώ, η ένας
οποιοσδήποτε άλλος αυτή τη δουλειά, καίγοντας τους ομοθρήσκους μου. Σκέφτηκα
πολλές φορές να μπω κι εγώ μαζί τους, να τελειώσω, αλλά με κρατούσε πάντα η
εκδίκησις. Θέλησα και θέλω να ζήσω για να εκδικηθώ το θάνατο του μπαμπά μου,
της μαμάς μου και της αγαπημένης μου αδερφής. Δεν φοβάμαι το θάνατο, είναι
δυνατόν να τον φοβηθώ μετά από τόσα που είδαν τα μάτια μου;».
Αναφερόμενος στην ομάδα
στην οποία είχε τοποθετηθεί, λέει ότι τα μέλη της θα πρέπει να λείψουν γιατί
γνωρίζουν πολλά. «Το κομμάτι το δικό μας αποτελούνταν στην αρχή από 1.000 άτομα
μεταξύ των οποίων 200 Έλληνες και οι υπόλοιποι Πολωνοί και Ούγγροι». «Τώρα που
ήρθε αυτή η διαταγή θα μας εκτελέσουν και εμάς. Είμεθα 26 Έλληνες εδώ και μία
Πολωνή. Τουλάχιστον για τους Έλληνες είμεθα αποφασισμένοι να πεθάνουμε σαν
πραγματικοί Έλληνες όπως ξέρει να πεθαίνει κάθε Έλληνας». «Όποιος ρωτήσει για
μένα να πείτε ότι δεν υπάρχω πλέον και ότι έφυγα ως πραγματικός Έλληνας».
«Πεθαίνω ευχαριστημένος αφού ξέρω αυτή τη στιγμή ότι η Ελλάς μας είναι
ελεύθερη. Η τελευταία μου λέξη θα είναι 'ζήτω η Ελλάς'».
Στη ζωή του Μαρζέλ Νατζαρή
και τη τύχη του χειρογράφου του αναφέρθηκε σε ομιλία της -κατά τη διάρκεια της
τελετής που έγινε στη συναγωγή Μοναστηριωτών, στο πλαίσιο μνημοσύνου που τέλεσε
η ισραηλιτική κοινότητα στη μνήμη των έξι εκατομμυρίων Εβραίων της Ευρώπης που
εξοντώθηκαν στα στρατόπεδα του θανάτου, μεταξύ των οποίων 50.000 Θεσσαλονικείς-,
η ομότιμη καθηγήτρια της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου
Θεσσαλονίκης, Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου. Όπως επισήμανε, ο Νατζαρή γεννήθηκε το
1917 στη Θεσσαλονίκη από εύπορη οικογένεια εμπόρων και ανήκει στη γενιά των
Εβραίων που μεγάλωσαν μετά την προσάρτηση της πόλης στην Ελλάδα. Από τη στιγμή
που άρχισε ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν παρών. Πολέμησε στο αλβανικό μέτωπο,
επέστρεψε στη Θεσσαλονίκη και το 1942 τον έστειλαν για καταναγκαστικά έργα στη
Νυρεμβέργη. Το 1943 οι γονείς του και η αδελφή του Νέλυ εκτοπίστηκαν στο
Άουσβιτς και χάθηκαν εκεί για πάντα. Εκείνος είχε φύγει για την Αθήνα μέσω
Λάρισας με πλαστή ταυτότητα και εργάστηκε για τη φυγάδευση Εβραίων στη
Θεσσαλονίκη. Έφυγε για το Άουσβιτς από την Αθήνα στις 2 Απριλίου του 1944.
Με την αποστολή εκείνη
έφυγαν οι Εβραίοι της Αθήνας και οι Εβραίοι με ιταλική, ισπανική και
πορτογαλική υπηκοότητα. Προστέθηκαν και άλλοι από τη Θεσσαλονίκη. Ήταν 1900 σε
30 βαγόνια. Από το Άουσβιτς ο Νατζαρή διασώθηκε γιατί μετά την εξέγερση στα
κρεματόρια και τις νίκες του ρωσικού στρατού, το στρατόπεδο πια ήταν υπό
διάλυση. Όταν επέστρεψε στην Ελλάδα έγραψε ένα καινούριο, εκτενές, κείμενο που
περιγράφει όσα έζησε μέσα στα στρατόπεδα. Ωστόσο, η μοναδικότητα του χειρογράφου
του έγκειται στο γεγονός ότι ήταν η μόνη μαρτυρία που γράφτηκε με μια
σπαρακτική αμεσότητα και εν θερμώ μέσα στο Άουσβιτς.
O Μαρσέλ
Νατζαρή πολέμησε στο αλβανικό μέτωπο
Για την ιστορία, ο Μαρσέλ
Νατζαρή μετά τον πόλεμο επέστρεψε στην Ελλάδα. Το 1951 μετανάστευσε με τη
σύζυγό του στις ΗΠΑ, όπου και εργάστηκε ως ράφτης. Στο βιβλίο του “Χρονικό”
(κυκλοφόρησε μόλις το 1992) κατέγραψε τις εμπειρίες του στο Άουσβιτς χωρίς όμως
να αναφερθεί στο παλιό εκείνο χειρόγραφο σημείωμα. Πέθανε το 1971 σε ηλικία 54
ετών.
Πηγή:
Deutsche Welle
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου