Τραγούδι
αγέννητο για τον θάνατο της αντρειοσύνης
Η
χώρα που γονιμοποιούσε το πνεύμα τώρα το κατασπάρασσε
Από τον Νίκο Βασιλείου*
Τραγούδι αγέννητο για το
θάνατο της ανδρειοσύνης... Μα ήρθαν χρόνοι δίσεχτοι...»
Με αυτά τα λόγια
προλογίζει ο Μ. Καλομοίρης το απόσπασμα «Μολών Λαβέ» (πάνω σε στίχους
Αθανασιάδη Νόβα), μέρος του μεγάλου συμφωνικού ορατορίου του «Από τη ζωή και
τους καημούς του Καπετάν Λύρα», στην ουσία των μουσικών απομνημονευμάτων του,
που ολοκληρώνονται από το 1941 ως το 1943 μες στον ζόφο της γερμανικής κατοχής.
Και πώς αλλιώς να το
περιέγραφε! Στο ξέσπασμα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου ο πατριάρχης της Εθνικής
Σχολής βρίσκεται στο τέλος της πέμπτης δεκαετίας της ζωής του, μιας ζωής που
έως τότε ήδη τον είχε ταλανίσει με ανείπωτες θλίψεις απ’ τον χαμό του
μοναχογιού του Γιαννάκη, την τραγωδία της Μικρασιατικής Εκστρατείας και τον
αποχωρισμό από τη Μεγάλη Ιδέα, τον θάνατο του Βενιζέλου, μα και τους έντονους
πόθους που έγιναν αλήθεια: η δημιουργία και η θεμελίωση ενός ουσιαστικού
ελληνικού συστήματος μουσικής παιδείας, η παρουσίαση ανά την υφήλιο έργων του
από κορυφαίους καλλιτέχνες και συγκροτήματα (Μητρόπουλος, Φιλαρμονική Βερολίνου
), η άνθηση αυτού που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί Ελληνική Συνθετική Σχολή, με
πάμπολλους εκπροσώπους.
Η «εθνική ψυχή», το
ιδεώδες που ενέπνευσε τα όνειρα και σήκωνε ευνοϊκούς ανέμους στα πανιά της
δημιουργικής νιότης και ακμής του, πέφτει τραυματισμένη θανάσιμα. Έπειτα από
τόσες θυσίες, ξεριζωμούς, αίμα και αγώνες, η σημαία είναι στο έδαφος... Κι από
πάνω στέκει αυτό που έως τότε ήταν το άλλο ιδεώδες: η Κεντροευρωπαϊκή Σοφία των
Γραμμάτων και των Τεχνών, το πρότυπο που αγωνίζονταν να φτάσουν οι πνευματικοί
άνθρωποι στη σπουδή τους, μα και το ιδεώδες που πυροδοτούσε το επέκεινα της
δημιουργικής φαντασίας τους, απ’ τον Βάγκνερ και τον Σούμαν ως τον Νίτσε και
τον Γκέτε, τον Σίλερ και τόσους άλλους. Η χώρα που γονιμοποιούσε το πνεύμα τώρα
το κατασπάρασσε (μην ξεχνάμε ότι μόλις έναν χρόνο πριν το «Δαχτυλίδι της Μάνας»
αποθεωνόταν στη Γερμανία!).
Ένας πόλεμος... τόσες
απώλειες... σε τόσα πεδία..., κυρίως σ’ αυτά που δεν είναι ορατά με γυμνό μάτι.
Το έξω σκοτάδι αρχίζει να γίνεται μέσα. Το έργο αρχίζει να αντανακλά τη σκέψη,
που δεν μπορεί να αντιδράσει στα τόσα προμηνύματα συντριβής. Τις ημέρες που
στερείται -λόγω έλλειψης προσβασιμότητας- το αγαπημένο του Παλαιό Φάληρο
εγκαθίσταται στην πλατεία Αιγύπτου και, ζώντας την πείνα και την εξαθλίωση από
πρώτο χέρι, προβαίνει σε ένα σωρό βοηθητικές ρυθμίσεις για την οικονομική και
εν γένει βιοποριστική βελτίωση των συνεργατών του, κυρίως καθηγητών Μουσικής
στο Ωδείο. Μα, ακόμα ένας θάνατος έμελλε να σφραγίσει τα χρόνια αυτά αυτός του
Παλαμά, κατά πολλούς alter ego του Καλομοίρη, όπως άπειρες φορές αυτό
εκφράστηκε μέσα από τον αμοιβαίο θαυμασμό των δύο δημιουργών και την κοινή
φιλοσοφική και αισθητική πορεία και ανέλιξή τους.
Στην πρώτη συναυλία της
Νέας Κρατικής Ορχήστρας, μέσα στον πόλεμο, εκτελείται ο θρήνος του Καλομοίρη,
το «Τρίπτυχο», όπως δουλεύτηκε ξανά ως ένας επικήδειος, ένα ρέκβιεμ, χωρίς
φωνές για το τέλος, όχι μόνο της ζωής του Παλαμά, αλλά και μιας ολόκληρης
εποχής. Σ’ αυτά τα χρόνια η πένα του Καλομοίρη οπλίζεται με χρώματα σκούρα,
μουντά, μα και με την αναζήτηση του φωτός. Μελοποιεί Παλαμά (από τους
«Πεντασύλλαβους» επανέρχεται στο «Σ’ αγαπώ» -δεύτερο μέρος από τα
«Μαγιοβότανα»-), γράφει τους υπέροχους «Βραδυνούς θρύλους», μα και το επικό
χορόδραμά του «Ο θάνατος της Ανδρειωμένης», μια ελεύθερη φαντασία, με μουσικό
πυρήνα τον χορό του Ζαλόγγου. Το έργο, με τον συμβολικό τίτλο για τα δεινά των
σκλαβωμένων συμπατριωτών του, έμελλε να το αφιερώσει αργότερα στη δολοφονημένη
Simon Seaillles, αγωνίστρια της γαλλικής Αντίστασης.
«Ο Θάνατος εν ζωή... το
αμετάκλητο τέλος των ιδεωδών μέσα μας..., αυτό που θρέφει το όνειρο... τα
αγέννητα τραγούδια» (τραγούδι μελοποιημένο από τους «Πεντασύλλαβους»). Μέσα σ’
αυτό το σκοτεινό παράπηγμα μοιάζει να ακούγεται πόσο όνειρο, πόση προσμονή,
πόση ελπίδα μπορεί να γεννήσει η ανθρώπινη ψυχή πριν πέσει θύμα της ίδιας της
απληστίας, των χάλκινων δεσμών που η ίδια κατασκευάζει. Ο Καλομοίρης ξανακοιτά
τη ζωή του (από μια παράξενη σύμπτωση αποφασίζει να επανέρθει στα
απομνημονεύματά του, την ίδια περίοδο), γιατί είναι πεπεισμένος ότι αυτή
τελειώνει. Θα ζήσει μετά το τέλος του πολέμου κάποια χρόνια ακόμη (περίπου 15),
μα το τέλος έχει ήδη προσυπογραφεί.
«Το τέλος του ονείρου και
της ψυχής. Τραγούδια αγέννητα λογής, λογής, της νύχτας όνειρα και της αυγής».
«Υπάρχει και ένα άλλο αίμα που χύνεται αθώο ποτάμι σε κάθε πόλεμο».
*Μουσικός
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου