ΓΙΩΡΓΟΣ ΛΕΟΝΤΑΡΙΤΗΣ :Η πολιτική και η ιδεολογία της ΕΔΑ μετά την αποσταλινοποίηση

Η πολιτική και η ιδεολογία της ΕΔΑ μετά την αποσταλινοποίηση

Γράφει:

ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΛΕΟΝΤΑΡΙΤΗΣ

Μια ξεχωριστή εργασία για την πολιτική ιδεολογία της ΕΔΑ το χρονικό διάστημα που ξεκινά από το 20ό Συνέδριο του ΚΚΣΕ με τον Χρουστσόφ και φθάνει μέχρι τις παραμονές του απριλιανού πραξικοπήματος κυκλοφόρησε πρόσφατα. Πρόκειται για το βιβλίο της Κατερίνας Λαμπρινού με τίτλο: «ΕΔΑ-1956-1967. Πολιτική και ιδεολογία» (Εκδόσεις Πόλις). Η συγγραφέας, που είναι διδάκτωρ του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου, με θαυμάσιες σπουδές στην Αγγλία και στη Γαλλία, επιχειρεί μια ανατομία της πορείας και της ιδεολογίας της Αριστεράς μέσα στις αναταράξεις που επέφερε το 20ό Συνέδριο, το οποίο σηματοδότησε την αποσταλινοποίηση. Ίσως για πρώτη φορά γίνεται μια τόσο ψύχραιμη και σε βάθος ανάλυση των κλυδωνισμών που προκλήθηκαν διεθνώς αλλά και στον ελληνικό χώρο, μέσα στη διακεκαυμένη ζώνη των έντονων αμφισβητήσεων που άρχισαν να δημιουργούνται για τη σοβιετική κηδεμονία, τόσο στις χώρες του ανατολικού μπλοκ όσο και στη «γραμμή» των ευρωπαϊκών κομμουνιστικών κομμάτων.

Η αποσταλινοποίηση είχε τέσσερις όψεις:

α) Τη διάλυση του μύθου του Στάλιν. Επί δεκαετίες ο Κομμουνισμός υπέκυπτε σε έναν άνθρωπο, που ήταν κάτι ολιγότερο του θεού και κάτι περισσότερο του Πάπα. Οχι μόνο για να δράσουν αλλά και για να σκεφθούν, οι οπαδοί του ανέμεναν να τρέξουν από το στόμα του τα «θεία λόγια».

β) Η ύπαρξη του «θεού». Ο Στάλιν παραμόρφωσε τελείως ακόμα και την έννοια του λενινιστικού «δημοκρατικού συγκεντρωτισμού» του κόμματος.

γ) Ως προς τις χώρες όπου επεκράτησε μετά τον πόλεμο ο Κομμουνισμός, ο Στάλιν διέτασσε ανεξέλεγκτα, χωρίς να ενδιαφέρεται για τις εθνικές ιδιαιτερότητες κάθε χώρας.

δ) Ως προς τα κόμματα που δρούσαν σε αστικές χώρες, η αποσταλινοποίηση σήμαινε, πλην της δημοκρατικοποιήσεως, ανεξαρτησία από εξωτερικά κελεύσματα και πραγματοποίηση του σοσιαλισμού σύμφωνα με τον εθνικό δρόμο.

Επετεύχθησαν, όμως, αυτοί οι στόχοι, και σε ποιον βαθμό; Στις ανατολικές χώρες υπήρξαν αιματηρές αντιδράσεις, που προκάλεσαν μεγάλα προβλήματα στα κομμουνιστικά κόμματα της Δύσης. Η Κατερίνα Λαμπρινού αναλύει τα όρια της αποσταλινοποίησης στην ελληνική περίπτωση, που ξεκινούν από τις δυσκολίες που αντιμετώπιζαν οι δικοί μας στην έννοια του Σταλινισμού, τις χρήσεις και τις καταχρήσεις του. Παρόμοιο πρόβλημα αντιμετώπιζε και το Γαλλικό ΚΚ, το οποίο έλεγε ότι ο όρος «Σταλινισμός» ανήκει στο «αντίπαλο» λεξιλόγιο. Οι γάλλοι «σύντροφοι» προτιμούσαν τον όρο «σταλινικό σύστημα», προκειμένου να μην κλονισθούν οι αρχές του Μαρξισμού - Λενινισμού. Ωστόσο, αυτή η διαδικασία της απαγκίστρωσης από το σταλινικό πρότυπο υπήρξε μακρά. Τα γεγονότα της Πολωνίας και κυρίως της Ουγγαρίας αποτελούν την πρώτη σημαντική και έμπρακτη αμφισβήτηση των ορίων της νωπής φιλελευθεροποίησης που υποσχόταν το 20ό Συνέδριο.

Η ελληνική Αριστερά τότε βρέθηκε σε μεγάλη αμηχανία. Η ΕΔΑ ακολουθούσε τη γραμμή της γαλλικής «Ουμανιτέ» και της ιταλικής «Ουνιτά». Το ΚΚΕ, όμως, με κατηγορηματικό τρόπο απέκρουε κάθε σκέψη για οποιαδήποτε «διασπαστική εκδήλωση στις γραμμές του παγκόσμιου σοσιαλιστικού κινήματος» και απέρριπτε τον διαχωρισμό σε σταλινικούς και αντισταλινικούς. Δεν δεχόταν τον «εθνικό κομμουνισμό» επειδή φοβόταν τον κίνδυνο πλήρους εξαρθρώσεως του κομμουνιστικού μπλοκ. Οι Σοβιετικοί ταράχθηκαν όταν τον Απρίλιο του 1956 ο Τολιάτι μίλησε για «εκφυλισμό» του σοβιετικού συστήματος. Στην Ελλάδα, ο Ηλίας Ηλιού απομακρύνθηκε από τη θεωρία της «αντεπαναστάσεως» στην Ουγγαρία και προσέγγισε τη διατύπωση του Τίτο για «εξέγερση όλου του λαού».

Στην εισήγηση του στο Γενικό Συμβούλιο της ΕΔΑ ο πρόεδρος Γιάννης Πασαλίδης τήρησε μια στάση αναμονής. Υποστήριξε την αρχή της μη σταθμεύσεως ξένων δυνάμεων σε άλλες χώρες και της μη αναμείξεως στις εσωτερικές υποθέσεις λαών, αλλά συγχρόνως δικαιολογούσε τη σοβιετική επέμβαση, υπενθυμίζοντας ότι ανάλογες επεμβάσεις γίνονταν σε χώρε από το ΝΑΤΟ, και τόνιζε ότι δεν έπρεπε να κινδυνεύσει η ισχύς του Συμφώνου της Βαρσοβίας.

Υπάρχουν πολλά ακόμα κρίσιμα ζητήματα που παρουσιάζονται στο πολιτικό τοπίο της ελληνικής Αριστεράς μέχρι το 1967. Απλώς εντοπίσαμε την αναφορά, σε πολύ γενικές γραμμές, στη θύελλα που ξέσπασε με το 20ό Συνέδριο και τις επιπτώσεις στο παγκόσμιο Κομμουνιστικό Κίνημα.

Το βιβλίο της Κατερίνας Λαμπρινού δίνει μια ξεκάθαρη εικόνα των χρόνων εκείνων, εισχωρεί στον δαίδαλο των προβληματισμών που διαμόρφωσαν την αντιδεξιά ιδεολογία, αλλά και τους πολιτικούς μετασχηματισμούς της μεταπολεμικής περιόδου, τις αντιδράσεις των διανοουμένων και τη συνεισφορά της ΕΔΑ μέσα στη θύελλα των παθών που μας έφεραν στο κατώφλι της σημαδιακής χρονιάς του 1967. Η Κατερίνα Λαμπρινού γράφει χωρίς πάθη και φανατισμούς. Ενδιαφέρεται να αποτυπώσει την αληθινή εικόνα της πιο σημαντικής μεταπολεμικής περιόδου. Και το πετυχαίνει. Το βιβλίο της αξίζει να διαβασθεί από όλους εκείνους που ενδιαφέρονται να γνωρίζουν τα γεγονότα χωρίς παραμορφώσεις. Πραγματικά, της αξίζει έπαινος.