Η νύχτα των καμένων βιβλίων στην Ελλάδα
της 4ης Αυγούστου
Έχουν περάσει μόλις δώδεκα
ημέρες από την επιβολή της δικτατορίας Μεταξά, πριν ογδόντα δυο ακριβώς χρόνια
και το καθεστώς προβαίνει σε μία θεαματική ενέργεια:
Στο κάψιμο βιβλίων* σε
διάφορες πόλεις της Ελλάδας, μιμούμενο αντίστοιχες πράξεις του Ναζιστικού
καθεστώτος. Χιλιάδες βιβλία ρίχτηκαν στην πυρά σ’ εκείνες τις Μεσαιωνικού
χαρακτήρα τελετές, ενώ είχαν απαγορευτεί από το καθεστώς περισσότεροι από 445
τίτλοι βιβλίων.
Είναι γνωστό ότι το
αντιδημοκρατικό καθεστώς που επιβλήθηκε στη χώρα, μετά την κατάλυση της
δημοκρατίας από τον δικτάτορα Ιωάννη Μεταξά, σε μία προσπάθεια για την εδραίωση του στην εξουσία, είχε προχωρήσει
στη λήψη σκληρών μέτρων, εξαπολύοντας ένα κύμα διώξεων κάθε αντίθετης φωνής,
κάθε δημοκρατικής ιδέας, με ταυτόχρονες συλλήψεις, φυλακίσεις, βασανιστήρια και
εκτοπίσεις αριστερών και προοδευτικών συνδικαλιστών και αγωνιστών.
Στο πλαίσιο αυτό,
προχώρησε σε διάφορες πόλεις σε μαζικό κάψιμο «αντεθνικών», αριστερών και
κομμουνιστικών βιβλίων. Στη Θεσσαλονίκη, η καύση των βιβλίων έγινε δίπλα στο
Λευκό Πύργο, στην Αθήνα το κάψιμο έλαβε χώρα στους Στύλους του Ολυμπίου Διός
και στα Προπύλαια, ενώ στον Πειραιά, τα βιβλία παραδόθηκαν στην πυρά στο
Πασαλιμάνι, και μάλιστα με προσκλήσεις προς τους νέους της εποχής να
συμμετάσχουν στην… τελετή.
Η πρωτοβουλία για την
καύση βιβλίων, σύμφωνα με τις εφημερίδες της εποχής, ανήκε σε ομάδα «εθνικοφρόνων
φοιτητών». Μία από τις σχετικές ανακοινώσεις που κυκλοφόρησαν στον Πειραιά
έγραφε:
«Η Εθνική Φοιτητική
Νεολαία Πειραιώς, προβαίνουσα εις την εξαφάνισιν διά πυράς ολοκλήρου σειράς
κομμουνιστικών εντύπων την προσεχή Κυριακήν και ώραν 8:00 μ.μ. και εν τη
πλατεία Πασαλιμανίου Πειραιώς, προσκαλεί άπαντας τους εθνικόφρονας νέους όπως
προσέλθουν εν τη πλατεία Τερψιθέας 7:00 μ.μ. ίνα εν σώματι μεταβούν και
συμμετέχουν εις την τελετήν».
Η πρώτη καύση βιβλίων έλαβε
χώρα από τις 8 Αυγούστου 1936 στην Αθήνα, στους Στύλους του Ολυμπίου Διός και
στα Προπύλαια, για να εξαπλωθεί σε σειρά πόλεων στις 16 του μήνα. Στη δε
Θεσσαλονίκη οργανώθηκε ολόκληρη "φιέστα" δίπλα στον Λευκό Πύργο.
Ήδη, η σχολική διδασκαλία
ορισμένων από τους τίτλους των βιβλίων που κάηκαν είχε απαγορευτεί επίσημα,
όπως η «Αντιγόνη» του Σοφοκλή και ο «Επιτάφιος» του Περικλή, για να μην τον
εκλάβουν οι μαθητές ως έμμεση αποδοκιμασία των μηχανισμών του κράτους.
Η έννοια του
κομμουνιστικού εντύπου ήταν πολύ πλατιά και ερμηνευόταν από το καθεστώς κατά το
δοκούν. Συμπεριλαμβάνονταν σε αυτά ακόμα και σχολικά βιβλία όπως «Τα Ψηλά
Βουνά» του Ζαχαρία Παπαντωνίου. Στο κάψιμο των βιβλίων και στη δίωξη των ιδεών
το καθεστώς της 4ης Αυγούστου αντέγραφε επακριβώς τα χιτλερικά πρότυπα.
Ακόμη, ορισμένα από τα
βιβλία που κάηκαν ήταν τα εξής:
Στρατή Μυριβήλη «Η ζωή έν τάφω» επειδή ήταν αντιπολεμικό βιβλίο
Έργα του Πλάτωνα, του
Θουκυδίδη και του Ξενοφώντα.
Το συνολικό έργο του Καρλ
Μαρξ, καθώς και άλλα βιβλία με μαρξιστικό περιεχόμενο.
Η «Καταγωγή των Ειδών» του
Δαρβίνου, έργο που απαγορεύτηκε κατά περιόδους ανά τον κόσμο και συνάντησε
αντιδράσεις από την Εκκλησία, συντηρητικούς φορείς κλπ., λόγω της θεωρίας του
Δαρβίνου περί συγγένειας του ανθρώπου με τον πίθηκο. (σ.σ. Θεωρία που
αντιτίθεται με τις ναζιστική ιδεολογία και τις παραφυάδες της, όπως η μεταξική)
Έργα του Σίγκμουντ Φρόιντ,
του Τζορτζ Μπέρναρντ Σο, του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, του Ανδρέα Καρκαβίτσα,
του Ανατόλ Φρανς, του Χάινριχ Χάινε, των Μαξίμ Γκόρκι, του Λέον Τολστόι και
Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι (και μόνο η εθνικότητά τους ήταν αρκετή), του Γκαίτε και
του Ιμάνουελ Καντ.
Κάηκαν βιβλία ακόμη και
του Αλ. Παπαδιαμάντη
Στην πυρά ρίχτηκαν έργα
Ελλήνων συγγραφέων κάθε άλλο παρά αντιπάλων της θρησκείας (όπως βιβλία του Καρκαβίτσα)
ακόμη και έργα του Παπαδιαμάντη που μέσα στο σωρό και στη διάρκεια των συλλήψεων
μάζεψαν οι «διανοούμενοι» της Ασφάλειας του καθεστώτος.
Αυτές οι ιεροεξεταστικές
συγκεντρώσεις, οργανώνονταν βραδινές ώρες και η προπαγάνδιση γινόταν μέσα από
τον ελεγχόμενο Τύπο.
Επίσης στα σχολεία
απαγορεύτηκε η διδασκαλία του Επιταφίου του Περικλή, της Πολιτείας
τουΠλάτωνα και της Αντιγόνης του
Σοφοκλή. Συνολικά απαγορεύθηκαν 445 βιβλία.
Ι.Μεταξάς
«Σας απαγορεύω να έχετε διαφορετικές ιδέες»
Η λογοκρισία και η
απαράδεκτη καύση του συγγραφικού λόγου είναι ενδεικτικά για την αξιολόγηση του
ήθους και της πρακτικής ενός φασιστικού καθεστώτος όπως το Μεταξικό, που ήθελε
να επιβάλλει το συντηρητισμό με το στανιό και να καταστήσει τους πολίτες
αμόρφωτους χωρίς κριτική σκέψη.
Χαρακτηριστικό είναι το
απόσπασμα ομιλίας του Ιωάννη Μεταξά σε φοιτητές του Πανεπιστημίου της
Θεσσαλονίκης, όπου μεταξύ άλλων είχε πει: «Σας απαγορεύω να έχετε διαφορετικές
ιδέες από αυτές του Κράτους. Σας ζητώ όχι μόνο να έχετε τις ίδιες ιδέες, αλλά
να πιστεύετε σ’ αυτές και να δουλεύετε γι’ αυτές με ενθουσιασμό. Αν κάποιος από
σας έχει διαφορετικές ιδέες, καλύτερα να μείνει αμόρφωτος».
Εξίσου σημαντική είναι και
η μαρτυρία του Κάρολου Κουν: «Με κάλεσαν στην Ασφάλεια του Μεταξά, για απολογία
επειδή «παρουσιάζω κομμουνιστικά έργα». Τους ρώτησα να μου πουν, ποιά έργα που
ανεβάζω είναι κομμουνιστικά και μου απάντησαν: «Ο ΠΛΟΥΤΟΣ του Αριστοφάνη και ο
ΚΑΤΑ ΦΑΝΤΑΣΙΑΝ ΑΣΘΕΝΗΣ του Μολιέρου».
Μαρτυρία
του Γ.Βαφόπουλου για μία περιπέτεια του Γιώργου Θέμελη
Ο «μεγάλος» των γραμμάτων
της Θεσσαλονίκης, Γιώργος Βαφόπουλος, περιγράφει στις «Σελίδες Αυτοβιογραφίας»
του (τ.2ος, σ.40-41) μία περιπέτεια που είχε ο ποιητής Γιώργος Θέμελης,
καθηγητής τότε στο Πειραματικό Σχολείο του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, μετά από
κάποια δημοσίευσή του στο περιοδικό «Μακεδονικές Ημέρες», ενδεικτική του
σκοταδισμού και του Μεσαιωνισμού που επικρατούσε με το καθεστώς της 4ης
Αυγούστου. Και όπως αναφέρει:
«Είχε δημοσιεύσει στο
περιοδικό μας ένα πεζογράφημα σε ύφος εντελώς νεότροπο, γεμάτο αναμνήσεις των
παιδικών του χρόνων. Εκεί μέσα, ένας όμιλος μικρών παιδιών έφκιαχνε διάφορα
παιχνίδια. Κι’ ο πιο ζωηρός απ’ αυτά, είχε χαράξει στο χώμα κάποιο συμβολικό
σχήμα και φώναζε δυνατά πως «τόσο ήταν της Αγγελικής το πράμα».
Η οξυδέρκεια της
λογοκρισίας, που δυνάστευε τότε τον ελληνικό τύπο, φαίνεται πως, κρίνοντας ένα
λογοτεχνικό κείμενο, είχε παραλείψει να φορέσει τα γυαλιά της. Όμως η άγρυπνη
συνείδηση της Δικτατορίας, κεντρισμένη από κάποιον Ιάγο των περιστάσεων,
αναπήδησε οργισμένη και ζήτησε τον κολασμό του ενόχου. Πως είχε λειτουργήσει
αυτός, ένας λειτουργός της Παιδείας, να προαχθεί σε διαφθορέα των παιδικών
ψυχών; Δεν τόξερε ότι το νέο καθεστώς, στη βάση του «τρίτου ελληνικού
πολιτισμού» που τώρα οικοδομούσε, είχε βάλει θεμέλιο λίθο από πεντελικό
μάρμαρο, με σκαλισμένες πάνω του τις
λέξεις: πατρίς, θρησκεία, οικογένεια; ΚΙ’ ερχόταν αυτός ο ελεεινός γραφιάς του
«μαλλιαρισμού» να κλονίσει τα βάθρα, διαφθείροντας τα νέα παιδιά, πούσαν η βάση
της ελληνικής οικογένειας, η προσδοκία της εκκλησίας κι’ η περηφάνεια της
πατρίδας για τους αυριανούς στρατιώτες της;
Τούτα τα βαρυσήμαντα λόγια
έβγαιναν με ιερή αγανάκτηση από το στόμα του στρατηγού Κυρίμη, του υπουργού
Βορείου Ελλάδος που εκπροσωπούσε τη δικτατορία στη Θεσσαλονίκη. Τώρα αυτός,
σύμβολο της ελληνικής αρετής, στεκόταν μπρος στον περίτρομο Θέμελη, σαν τιμωρός
άγγελος, με την πύρινη ρομφαία. Κι’ ο Θέμελης, «εξεβλήθη του παραδείσου» της
ελληνικής παιδείας. Τιμωρήθηκε με απόλυση, που ήταν ταυτόσημη με τη στέρηση του
ψωμιού των παιδιών του. Αργότερα ξαναπήρε τη θέση του. Ο «πρότερον έντιμος
βίος», ήταν ένα ισχυρό αποδεικτικό στοιχείο, όπου βασίσθηκε το «αναθεωρητικό
δικαστήριο» του υπουργείου της Παιδείας».
Εφημερίδα Νέα Αλήθεια 16 Αυγούστου 1936
Η
στάση της Εκκλησίας
Η Εκκλησία της Ελλάδος όχι
μόνο δεν αντέδρασε σ αυτές τις ιεροεξεταστικές πρακτικές που γύριζαν τη χώρα
στο Μεσαίωνα, αλλά βρέθηκαν και λαϊκά στελέχη της που ζητούσαν να ριφθούν στην
πυρά και άλλα βιβλία «βλασφήμων και αθέων συγγραφέων». Το Δεκέμβριο του 1936 ο
διευθυντής του περιοδικού της μητρόπολης; Θεσσαλονίκης «Γρηγόριος ο Παλαμάς» ,
συνταγματάρχης ε.α. Γεώργιος Σ.
Ανδρεάδης, όχι μόνο επαίνεσε το κάψιμο των βιβλίων αλλά επέμενε πως μαζί με τα άλλα έπρεπε να καεί και το βιβλίο του πρύτανη του
Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Αβροτέλη
Ελυθερόπουλου «Οικονομία και Φιλοσοφία.- Ανάλυσις του βίου των Ελλήνων και των
γερμανορωμαϊκών εθνών».
Και όπως έγραφε ο Ανδρεάδης « Έπρεπε να καεί το
σύγγραμμα αυτό μαζί με τα επικίνδυνα αριστερά βιβλία, τα περισσότερα των οποίων
θα περιείχον ολιγωτέρας διαστροφάς, ολιγωτέρας ψευδολογίας, ολιγωτέρους
αριστερισμούς από το σύγγραμμα του Ελευθερόπουλου».
ΧΑΡΑΚΤΙΚΟ ΤΟΥ ΤΑΣΣΟΥ
Ο διάσημος θεατρικός
συγγραφέας, ποιητής και πεζογράφος Μπέρτολτ Μπρεχτ έγραψε σε ποίημά του για τις
αντίστοιχες πράξεις των Ναζί στη Γερμανία:
Όταν
διαταγή έβγαλε το καθεστώς να καούνε
σε
δημόσιες πλατείες τα βιβλία που
περικλείνουν
ιδέες ανατρεπτικές,
κι
από παντού κεντρίζανε τα βόδια
να
σέρνουν κάρα ολόκληρα
με
βιβλία για την πυρά, ένας εξορισμένος
ποιητής,
ένας απ’ τους καλύτερους,
διαβάζοντας
των βιβλίων τον κατάλογο,
με
φρίκη του είδε πως τα δικά του
τα
είχανε ξεχάσει. Χύμηξε στο γραφείο του
με
τις φτερούγες της οργής, κι έγραψε στους τυράννους ένα γράμμα:
«Κάψτε
με!» έγραφε με πένα ακράτητη, « κάψτε με!
Μ’
αφήσατε έξω! Δε μπορείτε να μου το κάνετε αυτό, εμένα!
Την
αλήθεια δεν έγραφα πάντα στα βιβλία μου; Και τώρα
μου
φερνόσαστε σαν να ‘μαι ψεύτης! Σας διατάζω:
Κάψτε
με!»
Μπέρτολτ
Μπρεχτ, Ποιήματα (1938)
(Μετάφραση:
Μάριος Πλωρίτης)
*
Παρά τα μέτρα της δικτατορίας, πολλά προοδευτικά βιβλία κυκλοφορούσαν παράνομα
ή μισονόμιμα. Πολλές φορές αστυνομικοί πωλούσαν σε μικροβιβλιοπώλες τα βιβλία
που κατάσχεταν. Εξάλλου προοδευτικοί δημοσιογράφοι και συγγραφείς εύρισκαν
τρόπους να περνούν τις ιδέες τους και τις επιστημονικές τους απόψεις
καμουφλαρισμένες, μα καθαρές για όσους γνώριζαν τα πράγματα, από εφημερίδες και
βιβλία.
οι φωτογραφίες είναι από το βιβλίο του Σπύρου
Κουζινόπουλου "Μελανές κηλίδες στην ιστορία της Θεσσαλονίκης" που
κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΙΑΝΟΣ
Πηγές:
lefterianews.wordpress.com
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου