Όπως στρώσεις, θα κοιμηθείς

Στα παλιά μεσοαστικά σπίτια των Κάτω Χωρών, 

όπως αυτό στην Ολλανδία, το κρεβάτι ήταν συχνά 

μέσα στον τοίχο, σαν ντουλάπα

Όπως στρώσεις, θα κοιμηθείς

Πώς ένας βασιλιάς κοιμήθηκε μ' έναν δούκα, και άλλα παραμύθια για νανούρισμα

THΣ KARIN HAGLUND

Ο Γάλλος φιλόσοφος Καρτέσιος συχνά περνούσε 16 ώρες της ημέρας στο κρεβάτι, γιατί εκεί μπορούσε να σκέπτεται καλύτερα. Ο Γκαίτε υπαγόρευε τα ποιήματα και τα έργα του ξαπλωμένος, ενώ μεγάλα τμήματα του μνημειώδους έργου του Ουΐνστον Τσώρτσιλ «Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος» δημιουργήθηκαν στην ίδια θέση. Μερικές φορές, ο Ματίς ζωγράφιζε ξαπλωμένος στο ντιβάνι του, έχοντας προσαρμόσει τα πινέλα του σε μακριά ξυλαράκια, έτσι ώστε να μπορεί να φτάνει το μουσαμά στο καβαλέτο του.

Είναι σαφές, ότι τα κρεβάτια δεν έχουν φτιαχτεί μόνο για τον ύπνο -μια «δραστηριότητα» στην οποία οι άνθρωποι αφιερώνουν το ένα τρίτο της ζωής τους - αν και αυτός ήταν ο σκοπός για τον οποίον επινοήθηκαν αρχικά. Στην πραγματικότητα, εκτός από τον ύπνο, το να είσαι ξαπλωμένος είναι ο καλύτερος τρόπος ανάπαυσης, γιατί το βάρος σου διαμοιράζεται σε μεγαλύτερη επιφάνεια, απ' όσο όταν στέκεις όρθιος ή καθιστός. Οι πρώτοι άνθρωποι, όμως, οι οποίοι ήταν κυνηγοί και μάζευαν την τροφή τους όπου την έβρισκαν και οι οποίοι μετακινούνταν από τόπο σε τόπο, δεν μπορούσαν ν' αντιμετωπίσουν την πολυτέλεια ενός κρεβατιού. Οι πρωτόγονοι προπάτορές μας, για να κοιμηθούν, κουλούριάζονταν πάνω σε φύλλα ή πρόβειες ζώων. Ήταν μια στάση που διατηρούσε ζεστό το κορμί τους και τους εξέθετε λιγότερο σε μια πιθανή επίθεση.

Οι Αιγύπτιοι, οι Έλληνες κι οι Ρωμαίοι είχαν απολαύσει τις ανέσεις των κρεβατιών, αλλά εκείνος που άρχισε να τα κάνει δημοφιλή στο πλατύ κοινό των βορείως των Άλπεων περιοχών, ήταν ο Καρλομάγνος, στα τέλη του όγδοου αιώνα. Έδωσε διαταγή στους διοικητές των φέουδων του ότι τα κρεβάτια ήταν απαραίτητα έπιπλα και υπέδειξε τον αριθμό και την ποιότητα των σκεπασμάτων. Το τυπικό μεσαιωνικό κρεβάτι των προνομιούχων τάξεων αποτελείτο από ένα ξύλινο πλαίσιο, μ' ένα αχυρένιο στρώμα στον πάτο, κι ένα άλλο πουπουλένιο από πάνω. Είχε δυο σεντόνια και μια κουβέρτα από προβιά ή κάποιο κεντητό ύφασμα.

Τον Μεσαίωνα, ακόμη κι οι πλούσιες οικογένειες συχνά είχαν μόνο ένα μεγάλο κρεβάτι, στο οποίο φιλοξενούνταν και οι γονείς και τα παιδιά - και συνήθως και τα σκυλιά της οικογένειας. Τις ψυχρές μέρες, τα ζώα χώνονταν στο κρεβάτι πριν απ' τα αφεντικά τους, για να το ζεστάνουν. Είχαμε πια μπει στον 18ο αιώνα, όταν η Λιζελόττε φον ντερ Πφαλτς, κουνιάδα του Βασιλιά Ήλιου, έκανε το εξής σχόλιο: «Ποτέ στη ζωή μου δεν έχω χρησιμοποιήσει πουπουλένιο πάπλωμα. Στο κρεβάτι, έχω πάντα τη ζεστασιά μου χάρη στα έξι σκυλάκια που είναι ξαπλωμένα γύρω μου.»

Τα βασιλικά πρόσωπα είχαν στα κρεβάτια τους κάγκελα ή παραβάν, που τα μετέτρεπαν σε μικρά φρούρια. Ο Ριχάρδος Γ', αφού δολοφόνησε τα δυο ανίψια του, διέταξε να τοποθετηθούν σιδερένια κάγκελα γύρω απ' το κρεβάτι του, ώστε να μην προσπαθήσει κανείς να τον εκδικηθεί για το έγκλημα του την ώρα που θα κοιμόταν. Παράλληλα, το κρεβάτι του Ριχάρδου έπαιζε και ρόλο χρηματοκιβωτίου. Είχε διπλό πάτο, μ' ένα μυστικό συρτάρι για νομίσματα, πολύτιμες πέτρες και κοσμήματα.

Μερικές διασημότητες σπάνια σηκώνονταν απ' το κρεβάτι τους. Ο καρδινάλιος Ρισελιέ, πρωθυπουργός του Λουδοβίκου ΙΓ', χειριζόταν τις κρατικές υποθέσεις από το σούπερ-κρεβάτι του και, τις περισσότερες μέρες, το εγκατέλειπε μόνο για μισή ώρα - όταν πήγαινε να επισκεφθεί το βασιλιά στο δικό του. Ο Ρισελιέ έφτανε ακόμη και να ταξιδεύει, στο κρεβάτι του. Συχνά, οι πύλες των πόλεων που επισκεπτόταν δεν ήταν αρκετά μεγάλες για να χωρέσουν το ασύνηθες μεταφορικό του μέσο, κι έπρεπε να γκρεμιστεί μέρος των τειχών δεξιά κι αριστερά.

Αριστερά: Η κρεβατοκάμαρα του βασιλιά Λουδοβίκου  Β' της Βαυαρίας,  

 στο ανάκτορο Λίντερχοψ. 

Δεξιά: Ελληνική τερρακόττα τον 3ον π. Χ. αιώνα. 

Οι αρχαίοι Έλληνες δειπνούσαν μισοξαπλωμένοι σε ανάκλιντρα 

 Κάτω : Ο Τζιαν Γκαστόνε Μέντιτσι, Μέγας Δουξ της Τοσκάνης, 

κυβερνούσε από το κρεβάτι τον. 

Ο κόσμος των χρόνων της Αναγέννησης προτιμούσε την ξαπλωτή στάση, για λόγους γοήτρου. Αν ήσουν σε θέση να δεχτείς τους επισκέπτες σου χωρίς να κάνεις την ευγενική κίνηση να σηκωθείς, έδειχνες έτσι την κοινωνική σου ανωτερότητα.

Οι γυναίκες της ανώτερης τάξης κατέφευγαν στο κρεβάτι τους σ' όλες τις σπουδαίες περιπτώσεις. Το «κρεβάτι επισκέψεων» ήταν το σημείο του σπιτιού στο οποίο δέχονταν συλλυπητήρια για το θάνατο κάποιου συγγενούς, καθώς και συγχαρητήρια για το γάμο κάποιας κόρης τους. Οι αρχόντισσες προσπαθούσαν να ξεπεράσουν η μια την άλλη σε υπερβολή, μέχρι τέτοιου σημείου ώστε μερικά κράτη θέσπισαν νόμους, για την προστασία της οικονομικής καταστάσεως του συζύγου στον τομέα της κρεβατοσπατάλης. Λόγου χάρη, στο Μιλάνο, δεν επιτρεπόταν στις γυναίκες να φοράνε μεταξωτές πουκαμίσες όταν δέχονταν κόσμο στο «κρεβάτι των επισκέψεων». Επίσης, απαγορεύονταν οι μεταξωτές κουβέρτες με χρυσές ή ασημένιες κλωστές.

Οι βασιλείς δέχονταν φίλους και υπουργούς στο κρεβάτι. Ήταν μεγάλο προνόμιο να σε προσκαλέσει στο κρεβάτι του ο Φραγκίσκος Α", βασιλιάς της Γαλλίας κατά τον 16ο αιώνα. Μετά από μια ναυτική νίκη, ο Γκιγιώμ ντε Μποβινέ - ναύαρχος του Φραγκίσκου - είχε το προνόμιο ακόμη και να ξαπλώσει πλάι στον ηγεμόνα του. Φυσικά, για τον μονάρχη αυτός ήταν ο φτηνότερος τρόπος να τιμήσει το ναύαρχο του.

Ενώ για τους εραστές είναι φυσικό να συμφιλιώνονται στο κρεβάτι, φαίνεται παράξενο να ισχύει για τους βασιλείς η ίδια πρακτική. Αυτό όμως δεν εμπόδισε τον Κάρολο Η’ της Γαλλίας να προσκαλέσει στο κρεβάτι του τον Δούκα της Ορλεάνης, για να λύσουν τις διαφορές τους σε άνετη ατμόσφαιρα. Μετά το τέλος της συζητήσεως τους κι οι δύο τους τό 'ριξαν στον ύπνο. Πράγμα που αποτελούσε δείγμα αμοιβαίας εμπιστοσύνης: Ο καθένας τους εμπιστευόταν έτσι την ασφάλεια του στον πρώην εχθρό του. Ίσως κι οι σημερινοί πολιτικοί άντρες θά 'πρεπε να εξετάσουν την περίπτωση να κάνουν τις διαπραγματεύσεις τους υπό παρόμοιες συνθήκες.

F.M. (NOVEMBER 1983)/ΕΠΙΛΟΓΕΣ