ΚΩΣΤΑ ΚΑΤΘΗ : Ισαάκ Νεύτων, ο Μωυσής της σύγχρονης επιστήμης

Ισαάκ Νεύτων, ο Μωυσής της σύγχρονης επιστήμης

Έχουν περάσει πάνω από τριακόσια χρόνια από τότε που ο Νεύτων ενορχήστρωσε μεγαλοφυώς στις Μαθηματικές αρχές της φυσικής φιλοσοφίας τα γνωστά αλλ' ασύνδετα μεταξύ τους επιτεύγματα των πρωτοπόρων του καιρού του. Παρ' όλο που εν τω μεταξύ άνοιξαν καινούριοι ορίζοντες, ο τρόπος που βλέπουμε το σύμπαν εξακολουθεί να επηρεάζεται απ' το κοσμολογικό όραμα αυτού του ανθρώπου που ουσιαστικά θεμελίωσε τη σύγχρονη επιστήμη

ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΚΑΤΘΗ

Δεν είναι υπερβολή να ισχυριστούμε ότι μια από τις πιο σημαντικές ημερομηνίες στην ιστορία της ανθρωπότητας υπήρξε η 28 Απριλίου 1686, όταν ο Νεύτων παρουσίασε το έργο του Philosophiae Naturalis Principia Mathematica στην Βασιλική Εταιρεία του Λονδίνου. Οι Μαθηματικές αρχές περιείχαν τους βασικούς νόμους της κίνησης και διατύπωναν με σαφήνεια μερικές θεμελιώδεις έννοιες που τις χρησιμοποιούμε ακόμα και σήμερα, όπως είναι η μάζα, η επιτάχυνση και η αδράνεια. Τη μεγαλύτερη εντύπωση όμως τη δημιούργησε μάλλον το τρίτο μέρος του βιβλίου με υπότιτλο “Το σύστημα του Σύμπαντος”, στο οποίο διατυπώνεται ο παγκόσμιος νόμος της βαρύτητας.

Η φήμη του Νεύτωνα απλώθηκε στον κόσμο όπως του Αϊνστάιν στη σύγχρονη εποχή. Οι Αρχές ανατυπώθηκαν πολλές φορές και οι εκλαϊκεύσεις τους ήσαν πολύ διαδεδομένες. Ως το 1789 στην Αγγλία είχαν γίνει σαράντα εκδόσεις, στην Γαλλία δεκαεπτά, έντεκα στα λατινικά, τρεις στα γερμανικά και τουλάχιστον από μία στα πορτογαλικά και τα ιταλικά. Ανάμεσα στις εκλαϊκεύσεις ήταν και μία με τον τίτλο “Η θεωρία του Νεύτωνα δια κυρίας”. Χρειάζονταν οι Αρχές αυτήν την εκλαΐκευση, γιατί το βιβλίο διαβάζεται πολύ δύσκολα και για τους μη ειδικούς είναι απροσπέλαστο - ασχέτως με όσα λένε οι δάσκαλοι στα σχολεία. Ο ίδιος ο Νεύτων δεν παρέλειψε να αναγνωρίσει το χρέος του στους επιστήμονες πριν απ' αυτόν κι έγραψε: «Αν κατάφερα να δω λίγο πιο μακριά είναι επειδή στάθηκα πάνω σε πλάτες γιγάντων.»

Ποια είναι όμως η σημασία του συνθετικού έργου του Νεύτωνα σήμερα μετά τη θεωρία των πεδίων, τη θεωρία της σχετικότητας, την κβαντομηχανική; Η απάντηση σ' αυτό το ερώτημα είναι περίπλοκη. Στο επίπεδο του μικρόκοσμου οι νόμοι της κλασικής μηχανικής έχουν αντικατασταθεί απ' αυτούς της κβαντομηχανικής και νόμους της σχετικότητας. Η κλασική νευτώνειος φυσική ωστόσο παραμένει το σταθερό σημείο αναφοράς. Και μπορούμε να πούμε ότι η δυναμική του Νεύτωνα εξακολουθεί να αποτελεί τον πυρήνα της φυσικής και να επηρεάζει τον τρόπο που βλέπει τον κόσμο ο μέσος άνθρωπος.

Ο Ισαάκ Νεύτων γεννήθηκε τα Χριστούγεννα του 1642 με πρόωρο τοκετό σ' ένα απομονωμένο χωριό της Αγγλίας, το Γούλσθορπ. Ο Γαλιλαίος είχε πεθάνει εκείνη την ίδια χρονιά κι ήταν σαν η φυσική και τα μαθηματικά να μην ήθελαν να μείνουν χωρίς φύλακα-άγγελο τώρα που ξυπνούσαν από έναν πολύ μακρύ λήθαργο. Ο μικροκτηματίας πατέρας του είχε πεθάνει λίγο πριν απ' τη γέννα και το παιδί ήταν τόσο μικροσκοπικό και ασθενικό που κανείς δεν πίστευε ότι θα ζούσε για πολύ. Ο Νεύτων όμως τους διέψευσε, έζησε 85 χρόνια και έγινε ένας απ' τους πιο διάσημους ανθρώπους όλων των εποχών.

Όταν ο Ισαάκ έγινε τριών χρόνων η μητέρα του τον εγκατέλειψε στα χέρια της μάνας της για να ξαναπαντρευτεί. Ο Νεύτων, όπως συμβαίνει με αρκετούς μεγαλοφυείς, εκτός απ' τη μανία που είχε να μαστορεύει όποιο μηχάνημα έβρισκε μπροστά του, δεν φαινόταν να διαθέτει άλλα ιδιαίτερα χαρίσματα. Μάλιστα ο λόγος που ώθησε τελικά τη μητέρα του να τον στείλει στο Κολλέγιο Τρίνιτυ του Καίμπριτζ ήταν ότι αποδείχτηκε ανίκανος να τα βγάλει πέρα ως αγρότης.

Στο Καίμπριτζ, παρ' όλο που είχε την ευκαιρία να μελετήσει τον Κοπέρνικο, τον Κέπλερ και τον Γαλιλαίο και να παρακολουθήσει τα μαθήματα του περίφημου μαθηματικού Ισαάκ Μπάρροου, ο Νεύτων ήταν μέτριος μαθητής. Όταν μια φορά ο Μπάρροου τον εξέτασε, διαπίστωσε ότι οι γνώσεις του στην ευκλείδειο γεωμετρία ήσαν ανεπαρκείς.

Εξ αιτίας του μεγάλου λοιμού το φθινόπωρο του 1665 το Καίμπριτζ έκλεισε κι ο Νεύτων, που ήταν τότε 23 χρόνων, επέστρεψε στο σπίτι του ως την άνοιξη του 1666. Σ' αυτό το διάστημα η μεγαλοφυία του άνθισε κι έκανε τις τρεις μεγάλες ανακαλύψεις οι οποίες ουσιαστικά έθεσαν τις βάσεις της σύγχρονης επιστήμης. Η πρώτη ήταν η αποκάλυψη της φύσεως των χρωμάτων στην οποία κατέληξε αναλύοντας το λευκό φως, η δεύτερη ήταν η δημιουργία του διαφορικού λογισμού και η τρίτη ήταν η απόδειξη της παγκοσμιότητας του νόμου της βαρύτητας.

Αν είχε αναγγείλει οποιοδήποτε απ' τα τρία αυτά επιτεύγματα του στον επιστημονικό κόσμο, θα είχε γίνει διάσημος απ' τη μια στιγμή στην άλλη. Αλλά ο Νεύτων τα κράτησε μυστικά. Απ' τη μια πλευρά επειδή, όπως έλεγε αργότερα, δεν είχε καμιά διάθεση να χάνει τον καιρό του συζητώντας με τους άλλους επιστήμονες, αλλά και γιατί ήθελε να τελειοποιήσει τις θεωρίες του. Όταν ο λοιμός πέρασε, ο Ισαάκ επέστρεψε στο Καίμπριτζ και σε ηλικία 26 χρόνων, όταν ο δάσκαλος του Μπάρροου παραιτήθηκε, πήρε τη θέση του ως καθηγητής των μαθηματικών. Παρ' όλο που η αξία του είχε αρχίσει να αναγνωρίζεται, δεν είχε καμιά επιτυχία ως πανεπιστημιακός δάσκαλος και πολλές φορές μιλούσε μπροστά σε άδεια αίθουσα.

Τελικά το 1672 ανακοίνωσε την εργασία του στην οπτική συνοδεύοντας την με τη φιλοσοφία του για την επιστήμη. Και οι δύο θεωρίες δέχτηκαν επιθέσεις. Μερικοί επιστήμονες τις απέρριψαν εξ ολοκλήρου κι ο Νεύτων, αηδιασμένος, αποφάσισε να μην ξαναδημοσιεύσει. Τον Δεκέμβριο εκείνης της χρονιάς έγραψε: «Όλες αυτές οι συζητήσεις με ταλαιπώρησαν τόσο ώστε τα έβαλα με τον εαυτό μου, γιατί μ' αυτήν την ασύνετη πράξη έχασα την ευλογία της ησυχίας για να κυνηγήσω μια σκιά.»

Όταν χρόνια αργότερα παρέβη αυτήν του την απόφαση και ξαναδημοσίευσε εργασίες του για να αναγγείλει καινούριες ανακαλύψεις, ενεπλάκη σε ατέλειωτους επιστημονικούς καυγάδες για την πατρότητα τους, πράγμα που ενίσχυσε την τάση του να κρατάει τις έρευνες του μυστικές. Αν δεν βρισκόταν ο αστρονόμος Εντμουντ Χάλλεϋ -ο άνθρωπος που «ανακάλυψε» τον περίφημο κομήτη - να τον παροτρύνει και να τον βοηθήσει οικονομικά, oι μαθηματικές αρχές της φυσικής φιλοσοφίας, που συγκέντρωναν τους καρπούς των εργασιών του, ίσως δεν θα είχαν δημοσιευτεί ποτέ.

Ας δούμε όμως από πιο κοντά τις μεγάλες συνεισφορές του Νεύτωνα. Η επιστημονική φιλοσοφία του διατύπωνε με περισσότερη σαφήνεια ένα πρόγραμμα το οποίο είχε εγκαινιάσει ο Γαλιλαίος: οι επιστήμονες πρέπει, ξεκινώντας από φαινόμενα που μπορούν να επαληθευτούν, να διατυπώνουν νόμους οι οποίοι να περιγράφουν τη συμπεριφορά της φύσης με την ακριβή γλώσσα των μαθηματικών. Ακολούθως με την εφαρμογή της μαθηματικής λογικής απ' αυτούς τους νόμους μπορούν να εξαχθούν νέοι. Όπως κι ο Γαλιλαίος, ο Νεύτων ήθελε να μάθει πώς ο Θεός είχε φτιάξει τον κόσμο, αλλά «δεν ήταν αρκετά αυθάδης» για να ρωτήσει και ποιος ήταν ο σκοπός του σύμπαντος, ούτε και ήλπιζε να ανακαλύψει τους μηχανισμούς πίσω απ' τα φαινόμενα: «Όταν κάποιος μάς λέει ότι τα αντικείμενα είναι προικισμένα με μιαν απόκρυφη ξεχωριστή ιδιότητα, μέσω της οποίας ενεργούν και παράγουν έκδηλα αποτελέσματα, είναι σαν να μη μας λέει τίποτα. Αλλά να εξάγεις δύο ή τρεις γενικές αρχές για την κίνηση και ακολούθως να μπορείς να πεις πώς οι ιδιότητες και οι ενέργειες όλων των σωμάτων πηγάζουν απ' αυτές τις αρχές, αυτό θα ήταν ένα μεγάλο βήμα για την επιστήμη.»

Στην προσπάθεια του να περιγράψει τη φύση η πιο γνωστή συνεισφορά του Νεύτωνα ήταν ότι κατόρθωσε να ενώσει τον ουρανό με τη γη. Ο Γαλιλαίος είχε καταφέρει να διατυπώσει μαθηματικά μόνο τις κινήσεις των σωμάτων κοντά στην επιφάνεια της γης. Στη διάρκεια της ζωής του Γαλιλαίου ο Κέπλερ είχε καταλήξει στους τρεις περίφημους νόμους της κίνησης των ουρανίων σωμάτων και μ' αυτόν τον τρόπο είχε ολοκληρώσει την ηλιοκεντρική θεωρία. Οι δύο όμως αυτές θεωρίες έμοιαζαν ανεξάρτητες η μία απ' την άλλη. Η πρόκληση να βρουν τη σχέση που υπήρχε ανάμεσα τους συγκινούσε πολλούς απ' τους μεγάλους επιστήμονες της εποχής και την ανακάλυψε ο μεγαλύτερος.

Ο Νεύτων μετέτρεψε αυτήν την αναζήτηση σε μαθηματικό πρόβλημα και χωρίς να καθορίσει τη φύση των δυνάμεων που ενέχονταν σ' αυτό - ακόμα και σήμερα δεν γνωρίζουμε τι ακριβώς είναι η βαρύτητα - το έλυσε με μεγαλοφυή μαθηματικό τρόπο. Κατάφερε να δείξει ότι ο ίδιος μαθηματικός τύπος περιγράφει τόσο την αλληλεπίδραση του Ήλιου και των πλανητών, όσο και την αλληλεπίδραση της Γης και των σωμάτων που βρίσκονται κοντά στην επιφάνεια της.

Σύμφωνα με τη γνωστή εκδοχή η ταυτότητα της δύναμης που έλκει τα αντικείμενα προς τη Γη και τη Γη προς τον Ήλιο, αποκαλύφθηκε στον Νεύτωνα μια μέρα που είδε ένα μήλο να πέφτει απ' το δέντρο. Σήμερα η γνησιότητα αυτής της ιστορίας αμφισβητείται και λέγεται ότι είναι επινόηση του Βολταίρου. Ο μαθηματικός Γκάους έχει πει ότι ίσως ο ίδιος ο Νεύτων να διέδιδε αυτήν την ιστορία για να απαλλαγεί απ' τους ηλίθιους που τον ρωτούσαν πώς ανακάλυψε τον νόμο της βαρύτητας. Όπως και νά 'χει το πράγμα, αυτό το μήλο -αληθινό ή όχι- αντίθετα με το μήλο των πρωτοπλάστων και το μήλο της έριδος, έπαιξε επωφελή ρόλο στην ιστορία της ανθρωπότητας.

Πριν απ' τον Γαλιλαίο, τον Κέπλερ και τον Νεύτωνα ο ουρανός ήταν τυλιγμένος στον μυστικισμό, τις προλήψεις και τη θεολογία. Ο νόμος του Νεύτωνα έδωσε τη δυνατότητα στον άνθρωπο να δει το σύμπαν κάτω από ένα περισσότερο ορθολογιστικό φως, μια κι έδειξε ότι οι πλανήτες συμπεριφέρονται όπως και τα οικεία αντικείμενα πάνω στην Γη. Επίσης συνέτεινε στην εξαγωγή του συμπεράσματος ότι οι πλανήτες αποτελούνται από κοινή ύλη, παρόμοια μ' αυτήν που συνθέτει τον φλοιό της Γης. Μ' αυτόν τον τρόπο αχρήστευσε ολόκληρες βιβλιοθήκες όπου οι συγγραφείς προσπαθούσαν να εικάσουν τη φύση των ουρανίων σωμάτων με τρόπο δογματικό καταφεύγοντας συχνά σε αγγέλους και δαίμονες. Κι έδειξε ότι δεν υπάρχει διαφορά ανάμεσα στο άφθαρτο, τέλειο και αμετάβλητο σύμπαν και την ατελή, φθαρτή Γη.

Ο δέκατος έβδομος αιώνας κληρονόμησε έναν κόσμο που κατευθυνόταν απ' τη Θεία Θέληση και κληροδότησε στους ανθρώπους ένα μηχανικό σύμπαν που λειτουργούσε σύμφωνα με αμετάβλητους, παγκόσμιους μαθηματικούς νόμους.

Μια απ' τις πρώτες ανακαλύψεις του Νεύτωνα - τοποθετείται στη γόνιμη περίοδο 1665-67 - ήταν ο διαφορικός λογισμός, η μέθοδος δηλαδή που καθιστά δυνατό τον υπολογισμό μεγεθών που μεταβάλλονται συνεχώς. Αντίθετα με τη διαδεδομένη αντίληψη ότι οι μεγαλοφυΐες έρχονται σε ριζική ρήξη με το επιστημονικό κλίμα της εποχής τους, είναι χαρακτηριστικό ότι το πρόβλημα του διαφορικού λογισμού απασχόλησε τρεις διάνοιες του 17ου αιώνα: τον Γάλλο Φερμά, τον Νεύτωνα και τον Γερμανό Λάιμπνιτς. Πολυάριθμοι μαθηματικοί είχαν ήδη σημειώσει προόδους προς αυτή την κατεύθυνση: μπορούμε να πούμε ότι η συνεισφορά των μεγαλοφυϊών είναι ότι γονιμοποιούν τις ιδέες που συγκινούν τη φαντασία κάθε εποχής.

Κάτω απ' αυτό το πρίσμα θα έπρεπε ίσως να ιδωθεί και η διαμάχη ανάμεσα στον Νεύτωνα και τον Λάιμπνιτς για την πατρότητα του διαφορικού λογισμού, που είχε ως αποτέλεσμα οι πιο σημαντικοί επιστήμονες της Αγγλίας και της ηπειρωτικής Ευρώπης να πάψουν να ανταλλάσουν ιδέες ή να αλληλογραφούν επί εκατό χρόνια μετά τον θάνατο των δύο γιγάντων. Ας σημειωθεί ότι η γλώσσα που χρησιμοποιήθηκε για να ασκηθεί κριτική και απ' τις δύο πλευρές δεν ήταν καθόλου νηφάλια και λογική - ούτε καν ευγενική. Τελικά, όπως φαίνεται, η αλήθεια είναι ότι οι δύο μαθηματικοί έκαναν την ίδια ανακάλυψη με διαφορετικό τρόπο ο καθένας, κι όλη αυτή η διαμάχη δημιουργήθηκε επειδή, ενώ ο Νεύτων ανέπτυξε πρώτος τη μέθοδο του διαφορικού λογισμού αλλά εξ αιτίας της απροθυμίας του να δημοσιεύει τις εργασίες του, τον πρόλαβε ο Λάιμπνιτς.

Εκείνο που ίσως θα έπρεπε να επισημανθεί είναι ότι και στις δύο περιπτώσεις, τόσο ο Νεύτων όσο κι ο Λάιμπνιτς οδηγήθηκαν στη λύση του προβλήματος από διαίσθηση κι όχι ακολουθώντας τόσο τη λογική. Οι πρωτοπόροι των μεγάλων ανακαλύψεων αναγκαστικά κάνουν μεγάλα άλματα σε δρόμους που φωτίζονται στιγμιαία μόνο απ' τη σπίθα της έμπνευσης. Αν καθυστερούσαν με χρονοβόρες παρατηρήσεις, η πρόοδος τους ίσως να περιοριζόταν στα μετρημένα βήματα των κοντόφθαλμων ακαδημαϊκών.

Και δεν είναι μόνον αυτό: και οι δύο είχαν κάνει ορισμένα λάθη - λάθη είχε κάνει κι ο Ευκλείδης, γεγονός που αποκαλύφθηκε μόνο περί τα τέλη του 19ου αιώνα - αλλά αυτό δεν εμπόδισε την εφαρμογή του διαφορικού λογισμού να έχει εκπληκτικά αποτελέσματα τις επόμενες δεκαετίες, παρ ' όλο που οι μαθηματικοί και γενικά οι επιστήμονες γνώριζαν ότι τα θεμέλια του οικοδομήματος δεν ήσαν στέρεα. Σ' αυτήν την «κωμωδία των σφαλμάτων» έβαλε τέρμα ο Γάλλος μαθηματικός Κωσύ το 1821 με το έργο του Μαθήματα αναλύσεως.

Στην οπτική ο Νεύτων ανακάλυψε το φαινόμενο του φάσματος και απέδειξε ότι το λευκό φως αποτελείται από ακτινοβολίες  διαφορετικών χρωμάτων, η καθεμιά με τον δικό της δείκτη διαθλάσεως. Η ανακάλυψη αυτή, εκτός των άλλων, τον βοήθησε να τελειοποιήσει το κατοπτρικό του τηλεσκόπιο που είναι πρόγονος του περίφημου τηλεσκοπίου στο αστεροσκοπείο του Πάλομαρ.

Ο Νεύτων, που από νέος δεν έβλεπε καλά, έβαζε στη διάρκεια των πειραμάτων του τους συνεργάτες του να του περιγράφουν το φάσμα του φωτός κι είναι ενδιαφέρον ότι κανείς δεν του ανέφερε ότι υπήρχαν και μαύρες γραμμές σ' αυτό. Οι γραμμές αυτές όμως μπορούν να εξηγηθούν μόνο με την κβαντική θεωρία κι έτσι το γεγονός δεν είχε πρακτική σημασία, πέρα ίσως απ' τη διαπίστωση ότι συχνά οι επιστήμονες βλέπουν μόνο αυτά που έχουν τη δυνατότητα να εντάξουν στις θεωρίες τους.

Ο Νεύτων γνωστοποίησε αυτές τις ανακαλύψεις στην Βασιλική Εταιρεία το 1672, ενώ οι διαφωνίες κι οι συζητήσεις συνεχίστηκαν ως το 1675. Ένα απ' τα αποτελέσματα αυτών των επιστημονικών καυγάδων ήταν ότι ο Νεύτων αναγκάστηκε να αναπτύξει τη θεωρία της σωματιδιακής φύσης του φωτός και να εμπλακεί έτσι σε καινούριες διαφωνίες μ' αυτούς που υποστήριζαν την κυματική θεωρία. Στο πρόβλημα αυτό έδωσε λύση το 1905 ο Αϊνστάιν αποδεικνύοντας ότι και οι δύο πλευρές είχαν δίκιο, μια και στα φωτόνια υπάρχει συγχώνευση σωματιδιακών και κυματικών ιδιοτήτων.

Ο Νεύτων ασχολήθηκε επίσης επί περίπου τριάντα χρόνια με την αλχημεία, προσπαθώντας κι αυτός να κατασκευάσει χρυσό, γεγονός που πολλοί ιστορικοί της επιστήμης, παλιότεροι ιδίως, προσπαθούσαν να αποκρύψουν, θεωρώντας το αντιφατικό τουλάχιστον γι' αυτόν τον «απόλυτο επιστήμονα». Σήμερα οι σύγχρονοι ιστορικοί όχι μόνο το παραδέχονται, αλλά μερικοί αποδίδουν κιόλας τη συναισθηματική αστάθεια του Νεύτωνα, καθώς και τις δύο μεγάλες κρίσεις «φρενίτιδας» που είχε, μια το 1677-78 και μια το 1692-94, σε χρόνια δηλητηρίαση με υδράργυρο.

Μετά τη δημοσίευση των Αρχών ο Νεύτων βγήκε απ' την απομόνωση και πήρε ενεργό μέρος στον δημόσιο βίο. Το 1685 διορίστηκε μέλος του Κοινοβουλίου στα πανεπιστημιακά ζητήματα και το 1696 επιθεωρητής του Νομισματοκοπείου. Το 1703, μετά τον θάνατο του Ρόμπερτ Χουκ, του κυριότερου επιστημονικού του αντιπάλου, εξελέγη πρόεδρος της Βασιλικής Εταιρείας και συνέχισε να εκλέγεται κάθε χρόνο ως τον θάνατο του το 1727. Η Φύση κι οι Νόμοι της ήσαν κρυμμένοι στο έρεβος. Είπε ο Θεός: «Γεννηθήτω ο Νεύτων», κι όλα έγιναν φως.

Δεν υπάρχει, τίποτα παράξενο στον δραματικό τόνο που χρησιμοποίησε ο Αλεξάντερ Πόουπ σ' αυτό το επίγραμμα που ήθελε να το βάλουν στον τάφο του Νεύτωνα. Ο Νεύτων ήταν «ο νέος Μωυσής», που ο Θεός τού είχε εμπιστευτεί τους Νόμους της Φύσης.

Η επιρροή του επεκτάθηκε πέρα απ' τον χώρο της επιστήμης στη θρησκεία, την ηθική, την πολιτική, ακόμα και την αισθητική και τη λογοτεχνία, κι αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτού που ο μεγάλος Άγγλος φιλόσοφος Α.Ν. Ουάιτχεντ αποκαλεί «εκτός τόπου συγκεκριμενοποίηση», εννοώντας την εφαρμογή μιας θεωρίας σε περιοχές που δεν την αφορούν άμεσα. Έτσι, το 1728 ο Ζ.Τ. Ντεσαγκουλιέ στο αλληγορικό του ποίημα Η νευτώνειος σύνθεση του σύμπαντος: η καλύτερη μορφή διακυβέρνησης, μετέφρασε το νόημα της καινούριας φυσικής τάξης σε μάθημα πολιτικής: «Το καλύτερο σύστημα διακυβέρνησης είναι η κοινοβουλευτική μοναρχία, μια και η εξουσία του βασιλιά μ' αυτόν τον τρόπο περιορίζεται και καθορίζεται, όπως συμβαίνει με τον ήλιο και τους πλανήτες.»

Στη λογοτεχνία πολλοί συγγραφείς πιστεύοντας ότι η επιτυχία της φυσικής οφειλόταν στην ακρίβεια και τη λακωνικότητα των μαθηματικών, θέλησαν να υιοθετήσουν ένα ύφος απογυμνωμένο από κάθε τι το περιττό, με αποτέλεσμα η ποίηση να χάσει την πρώτη θέση που κατείχε ως τότε και να ανθίσει η πεζογραφία, και ιδίως η σάτιρα.

Αργότερα οι ρομαντικοί φιλόσοφοι ανακάλυψαν στο νευτώνειο σύμπαν έναν μαγεμένο κόσμο που αντλεί ζωή από τις φυσικές δυνάμεις. Οι πιο ορθόδοξοι φυσικοί είδαν το σύμπαν αυτό σαν έναν μηχανικό κόσμο που τον κυβερνούν τα μαθηματικά, ενώ για τους θετικιστές σήμαινε την επιτυχία μιας μεθόδου - μιας «συνταγής» - που ταυτιζόταν με τον ίδιο τον ορισμό της επιστήμης.

Έχουν περάσει τρεις αιώνες από τότε που ο Νεύτων ανακοίνωσε τις Αρχές κι ο επιστημονικός μας ορίζοντας έχει απλωθεί κι έχει πάρει πραγματικά απίστευτες διαστάσεις. Η επιστήμη κι η τεχνολογία συγκλίνουν τώρα περισσότερο παρά ποτέ και η βιοτεχνολογία καθώς κι η πληροφορική υπόσχονται -ή απειλούν - να αλλάξουν ριζικά τη ζωή μας.

Ο Νεύτων με τη σύνθεση του τόνισε την παγκοσμιότητα και τον αιώνιο χαρακτήρα των φυσικών νόμων. Τώρα όμως ο τρόπος που βλέπουμε τη φύση έχει αρχίσει να αλλάζει εκ βάθρων, καθώς Οι επιστήμονες αναγνωρίζουν ότι το σύμπαν είναι πολυποίκιλο, περίπλοκο και μεταβάλλεται με τον χρόνο. Ίσως ο ίδιος ο Νεύτων να έκανε την πιο σωστή εκτίμηση του έργου του όταν έγραψε: «Δεν ξέρω πώς με βλέπει ο κόσμος, αλλά εγώ βλέπω τώρα τον εαυτό μου σαν ένα μικρό αγόρι που έπαιζε στην ακρογιαλιά και διασκέδαζε βρίσκοντας κάθε τόσο μια πέτρα πιο λεία απ' τις άλλες ή ένα ασυνήθιστα όμορφο κοχύλι, ενώ την ίδια στιγμή ο ανεξερεύνητος ωκεανός της αλήθειας απλωνόταν μπροστά του.»

Επιλογές