ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΜΙΑ ΚΑΡΤΑ "ΘΕΡΙΣΣΟΝ 1905"

ΘΕΡΙΣΣΟΝ 1905

Εικονογραφημένο επιστολικό δελτάριο, εξαιρετικού ενδιαφέροντος, που τυπώθηκε στο λιθογραφείο του Λεβαντή στην Αθήνα, στις αρχές του προηγούμενου αιώνα.

Απεικονίζει με θαυμαστή καλλιτεχνική ευαισθησία τη σημαντική απήχηση των ιστορικών γεγονότων που διαδραματίστηκαν στο Θέρισσο, το 1905. Παραθέτουμε μια σύντομη περιγραφή για να επισημάνουμε την αισθητική διάκριση στη ματιά του καλλιτέχνη:

Στην κορυφή, με περίοπτο συμβολισμό, απεικονίζεται μια αναμμένη δάδα -ένας αναμμένος βωμός- που καίει με φλόγα θεριεύουσα, σύμβολο του άσβηστου πόθου του Κρητικού λαού για την ένωση της Κρήτης με την μάνα Ελλάδα. Η βάση του βωμού είναι η μετώπη της κάρτας, όπου αναγράφεται η λέξη ΘΕΡΙΣΣΟΝ. Υπογράφεται στο μέσον το έτος 1905.

Δεξιά και αριστερά υψώνονται κίονες με σύνθετη αισθητική μορφή, Ιωνική και Δωρική, επάνω στους οποίους αναγράφονται, μέσα σε δαφνοστεφή περιζώματα, οι χρονολογίες των Επαναστάσεων της Κρήτης, Αριστερά: 1770, 1821-1833, 1841-1858 και δεξιά: 1866-1869, 1878-1889, 1896-1897.

Στο θέμα του δελταρίου - η κήρυξη της Ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα - διατυπώνεται με ιδιαίτερη επιμέλεια και σχολαστικότητα το γεγονός. Το ενδιαφέρον επικεντρώνεται, με πρωθύστερη αισθητική έμφαση, στον οπισθόχωρο της κάρτας, όπου εικονίζεται ο λαός της Κρήτης, σύσσωμος και ενωμένος, ως γενναίοι και εμψυχωμένοι πολεμιστές, που ατενίζουν ψηλά με υπερηφάνεια, σείοντες τα όπλα. Προβάλλονται οι οπλαρχηγοί τους, με ορμητική και αγέρωχη αποφασιστικότητα για την Ένωση. Προηγούνται ο σημαιοφόρος με τη σημαία, η οποία φέρει σταυρόσχημη αναγραφή των λέξεων ΈΝΩΣΙΣ Ή ΘΑΝΑΤΟΣ".

Παραστάτες στα δεξιά ο κλήρος και στα αριστερά οι ευθυτενείς οπλαρχηγοί. Ακολουθούν ο λαός, άνδρες, γυναίκες με παιδιά στην αγκαλιά, όλοι σε πορεία ανηφορική που φθάνει στην κορυφή ενός βουνού. Περιστοιχίζονται από ψηλά βουνά πίσω από τα οποία φαίνεται να ανατέλλει ακτινοβόλος ο ήλιος μιας καινούργιας ημέρας, σύμβολο της νέας προοπτικής στην ιστορία της Κρήτης με την Ένωση.

Στο ρίζωμα του βουνού απλώνονται ταφικά μνημεία με εγχάρακτα επάνω στις πλάκες τους τα ονόματα των ηρώων της Κρήτης. Αριστερά προς τα δεξιά στην επάνω σειρά: ΓΟΓΟΝΗΣ, ΚΡΙΑΡΗΣ, ΚΟΡΚΙΔΗΣ, ΧΟΥΜΑΚΗΣ, ΧΑΛΗΣ, ΔΑΣΚΑΛΑΚΗΣ ΜΗΛΙΚΟΥΤΗΣ. Στην επάνω δεξιά πλάκα, αναγράφονται δύο ονόματα που είναι δυσδιάκριτα. Στην κάτω σειρά: ΚΟΡΑΚΑΣ, ΠΑΝΝΑΡΗΣ, ΤΣΟΥΔΕΡΟΣ, ΣΗΦΑΚΑΣ, ΝΤΕΝΤΗΔΑΚΗΣ.

Στο χώρο προβολής του δελταρίου βρίσκονται μεγαλόσχημες γυναικείες μορφές. Στ' αριστερά η μορφή της Κρήτης, καθισμένη σε θρόνο, σε στάση περισυλλογής με το αριστερό της χέρι να στηρίζει το πρόσωπο της, ενώ στα πόδια της βρίσκεται αλυσοδεμένο το λιοντάρι που συμβολίζει την Τουρκία. Με τη βλέμμα άραγε να κοιτάζει τον Κρητικό λαό. Με προτεταμένο το άλλο της χέρι κρατεί την απόληξη της αλυσίδας του.

Μπροστά της σε αρκετή απόσταση στέκονται οι μεγάλες δυνάμεις. Η παρουσία τους είναι επιβλητική με επίσημη ένδυση -φέρουνε χλαμύδες με διακριτικά εμβλήματα- από δεξιά η Ελλάδα (με το σταυρό), η Αγγλία (με το λιοντάρι και τον μονόκερο), μετά η Ρωσία (με τον δικέφαλο αετό) κρατώντας το ψήφισμα στο χέρι και η Γαλλία Φαίνεται η νουθετική διάθεση στη χειρονομία και στην αυστηρή έκφραση των προσώπων τους. Μπροστά στα πόδια τους βρίσκονται κρανία και οστά επάνω σε βάγια, θυσία του Κρητικού λαού για την ελευθερία. Στο βάθρο που περιβάλλεται από γιρλάντες μυρτιάς είναι χαραγμένα τα ψηφίσματα των Κρητών προς τας δυνάμεις "Ο ΛΑΟΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΣΥΝΕΛΘΩΝ ΕΙΣ ΠΑΝΔΗΜΑ ΣΥΛΛΑΛΗΤΗΡΙΑ. ΚΗΡΥΤΤΕΙ  ΕΝΩΠΙΟΝ ΘΕΟΥ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΩΝ. ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗΝ ΑΥΤΟΥ ΕΝΩΣΙΝ ΜΕΤΑ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ. ΕΙΣ ΜΙΑΝ ΑΔΙΑΙΡΕΤΟΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ. ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗΝ ΠΟΛΙΤΕΙΑΝ». Στο κάτω μέρος αναφέρεται διακριτικά το όνομα του λιθογράφου Λεβαντή στην Αθήνα που τύπωσε το ωραιότατο αυτό εικονογραφημένο δελτάριο.

Γεώργιος Ε. Κοκονάκης

(εγγονός Γεωργ. Δασκαλάκη)

ΠΗΓΗ

1 "ΣΗΤΕΙΑΚΑ", τόμος Β] τεύχος Α: σελίδα 34 και

"ΣΗΤΕΙΑΚΑ", τόμος Β', τεύχος Β\ σελίδα 309.

"συλλογές" Ιανουάριος 2008, 45

Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΘΕΡΙΣΣΟΥ

'' Η πρωινή καταχνιά δεν έχει ακόμη διαλυθεί, τσουχτερή η ψύχρα στις πλαγιές του Θερίσου. Ξημέρωνε η 10η Μαρτίου του 1905. Και οι πρώτες ακτίνες του ήλιου είδαν τρεις άνδρες να σκαρφαλώνουν τη δασωμένη βουνοπλαγιά.


Ήταν ο Βενιζέλος με τον Κ. Φούμη και τον Κ. Μάνο, τους δύο παλιούς συνεργάτες και συμπολεμιστές του. Βιάζονταν γιατί τους περίμεναν. Εκεί ψηλά στο Θέρισσο, είχαν συγκεντρωθεί τα πρωτοπαλλήκαρα της Κρήτης - οπλαρχηγοί μπαρουτοκαπνισμένοι με κορμιά αυλακωμένα βαθιά από τις λαβωματιές.


Μια ακόμη λαβωματιά δεν είχε να κάνει - κάλλιο το βόλι από τον τύραννο. Ήταν η ψυχή της Κρήτης που σαν είδε τον Βενιζέλο αναγάλλιασε. Μπαλωθιές χαιρέτησαν τον ερχομό του. Ήταν η απάντηση στον πρίγκηπα, απάντηση που έδωσε ο Βενιζέλος ο ίδιος με τούτα τα λόγια:

«Συνεκεντρώθημεν εδώ με την απόφασιν να αποτινάξωμεν την τυραννίαν της Αρμοστείας. Αλλ' η ελευθερία του Κρητικού λαού τότε μόνον θα κατοχυρωθεί, όταν η Κρήτη ενωθεί μετά της Μητρός Ελλάδος.

Προτείνω να κηρύξωμεν την πολιτικήν ένωσιν της Κρήτης μετά του ελληνικού βασιλείου, εις εν μόνον ελεύθερον και συνταγματικόν κράτος».

Καινούργιες μπαλωθιές αντήχησαν στον αγέρα...είχε «ψηφισθεί» η πρότασή του.''

Είναι αλήθεια πως οι πρόξενοι των μεγάλων δυνάμεων θέλησαν να αντιδράσουν - απείλησαν, φοβέρισαν, μα τελικά υποχώρησαν στις αξιώσεις του Βενιζέλου. Κι ο Γεώργιος υποχρεώθηκε να παραιτηθεί. Ήταν Ιούλιος του 1906. Ως την τελευταία στιγμή ο πρίγκηπας αγωνίσθηκε να κρατήσει το μικρό του βασίλειο. Ακόμη και την στιγμή που ένα αμάξι με φώτα σβηστά τον πήγαινε στο λιμάνι για να φύγει αθόρυβα, ο Γεώργιος έλπιζε. Βλέπει κόσμο, πολύν κόσμο, να έχει συγκεντρωθεί στο δρόμο για το Ακρωτήρι. Πιστεύει πως έμαθαν την αναχώρησή του και θέλουν να τον εμποδίσουν. Φωτiζεται το πρόσωπό του. Η απογοήτευσή του θα είναι τραγική.
- «Ησυχάστε Υψηλότατε», του λέει ο αμαξάς. «Δεν είναι για εσάς. Τον Βενιζέλο περιμένουν, το Βενιζέλο και τα παλληκάρια του που κατεβαίνουν από το Θέρισο».
Αυτό ήταν το τέλος της αρμοστείας του πρίγκηπα. 

Ηφαίστειο που κοχλάζει και πάλι η Κρήτη. Ο βασιλιάς Γεώργιος Α΄ Γλύξμπουργκ με την άδεια των μεγάλων δυνάμεων, διορίζει αρμοστή τον Αλέξανδρο Ζαΐμη. Σύντομη θα είναι και η δεύτερη αρμοστεία. Οι Κρητικοί, έχοντας βρει πια τον αρχηγό τους, απαιτούν ένωση και αμέσως. Τα επεισόδια διαδέχονται το ένα τ' άλλο. Ο Ζαΐμης φεύγει (28 Σεπτεμβρίου 1908) για να μην επιστρέψει πια. Οι Χανιώτες μαζεύτηκαν στο Πεδίο του ’ρεως, κηρύσσουν την ένωση της Κρήτης κι η σημαία της κρητικής πολιτείας υποστέλλεται για να δώσει την θέση της στην ελληνική - υπάλληλοι και στρατιωτικοί ορκίζονται πίστη στον βασιλέα των Ελλήνων. 

 Επαναστάτες του Θερίσσου

Τον επόμενο μήνα η Κρητική Συνέλευση κηρύσσει επίσημα την ένωση και καλεί τον βασιλιά να «λάβη κατοχήν της νήσου». Εκλέγει προσωρινή πενταμελή κυβέρνηση και αυτοδιαλύεται. Βουλή της Κρήτης είναι πια η Βουλή της Ελλάδας. Σημαία της η κυανόλευκη. Για μία ακόμα φορά οι Κρητικοί έδειξαν ότι ξέρουν να κερδίζουν μόνοι την λευτεριά τους. 

 ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΘΕΡΙΣΣΟΥ

Στις 10 Μαρτίου 1905 συνήλθε συνέλευση στον Θέρισσο υπό του Ελευθερίου Βενιζέλου, Κωνσταντίνου Φούμη και Κωνσταντίνου Μάνου, που κήρυξε "την πολιτικήν ένωσιν της Κρήτης μετά της Ελλάδος εις εν μόνον ελεύθερον συνταγματικόν κράτος", έδωσε δε και σχετικό ψήφισμα στις Μεγάλες Δυνάμεις, όπου υποστήριζε ότι το νόθο μεταβατικό καθεστώς εμπόδιζε την οικονομική ανάπτυξη του νησιού και η μόνη φυσική λύση του κρητικού ζητήματος ήταν η ένωση.

ΤΑ ΠΡΟΗΓΗΘΕΝΤΑ

Οι Κρητικοί μετά την επιστροφή της Κρήτης από την ιδιοκτησία της Αιγύπτου στην Οθωμανική Αυτοκρατορία εξεγείρονταν συνεχώς με εθνικά, κοινωνικά και οικονομικά αιτήματα. Το 1841 ξέσπασε το Κίνημα του Χαιρέτη και το 1858 το Κίνημα του Μαυρογένη, με το οποίο οι Κρήτες πέτυχαν να κατέχουν ελεύθερα όπλα, να ασκούν τη λατρεία και να γίνεται σεβαστή η θρησκεία τους, καθώς και τη σύσταση Χριστιανικών Δημογεροντιών που είχαν αρμοδιότητα σε θέματα παιδείας, κοινωνικής πρόνοιας, κληρονομικού και οικογενειακού δικαίου, και ακολούθησε η επανάσταση του 1866-1869. Η επανάσταση του 1877-1878, έφερε την Σύμβαση της Χαλέπας. Σύμφωνα με τη Σύμβαση, η Κρήτη αποχωριζόταν από την λοιπή Οθωμανική Αυτοκρατορία, θα διοικούνταν από τη Γενική Διοίκηση Κρήτης και της παραχωρούνταν ορισμένα προνόμια, μεταξύ των οποίων και η σύσταση Φιλεκπαιδευτικών Συλλόγων και η έκδοση εφημερίδων καθώς και να αστυνομεύεται μόνο από Κρητικούς.

Το 1889 η Οθωμανική Αυτοκρατορία περιόρισε σημαντικά τα προνόμια των Κρητών μετά την επανάσταση που ξέσπασε με πρωτοβουλία των ηγετών του συντηρητικού κόμματος (καραβανάδων) και ανέθεσε στον συνταγματάρχη Ταξίν την αστυνόμευση της Κρήτης θέτοντας τον επικεφαλής σώματος 200 ανδρών που στρατολογήθηκαν στην Μακεδονία. Η επανάσταση του 1889 καταπνίγηκε μετά από ένα οκτάμηνο. Στις 3 Σεπτεμβρίου 1895 ξέσπασε νέα επανάσταση αλλά οι σφαγές των Οθωμανών δεν σταμάτησαν και στις 11 Μαΐου 1896 ο χριστιανικός πληθυσμός των Χανίων, ο οποίος αποτελούσε μειονότητα στην πόλη, υπέστη μεγάλη σφαγή, όπως και τον επόμενο χρόνο 1897, οπότε και πυρπολήθηκαν και τα κοινοτικά καταστήματα απέναντι από τον καθεδρικό ναό, που περιλάμβαναν το επισκοπικό μέγαρο και το παρθεναγωγείο. Η αποστολή ελληνικών στρατευμάτων στο νησί οδήγησε στον Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 κατά τον οποίο τα οθωμανικά στρατεύματα νίκησαν κατά κράτος τα αντίστοιχα ελληνικά στο Θεσσαλικό μέτωπο.

Η επέμβαση των μεγάλων δυνάμεων

Οι Μεγάλες Δυνάμεις, που πάντοτε ενδιαφέρονταν για την Κρήτη λόγω της στρατηγικής της σημασίας και από καιρό είχαν συγκεντρώσει τους στόλους τους γύρω από το νησί, αποφάσισαν με τη Συνθήκη του Βερολίνου το 1896 να προχωρήσουν σε οριστική λύση του κρητικού ζητήματος, με τη διεθνή κατοχή του νησιού και την ανακήρυξή του σε αυτόνομη Πολιτεία, ενώ στις 21 Ιανουαρίου 1897 ελληνικά στρατεύματα με δύναμη 1.500 αντρών και διοικητή τον υπασπιστή του βασιλιά Tιμολέοντα Bάσσο αποβιβάστηκαν εκεί για να την ελευθερώσουν και να την ενώσουν με την Ελλάδα. Οι Ευρωπαϊκές δυνάμεις όμως παρενέβησαν αποβιβάζοντας κι αυτές δυνάμεις για να σταματήσουν οι εχθροπραξίες. Στις 18 Φεβρουαρίου ο Ελληνικός στόλος αποσύρθηκε και ο Ελληνικός στρατός υποχώρησε στην ξηρά και κατευθύνθηκε βόρεια προς την Θεσσαλία και την Ήπειρο. Στις 20 Μαρτίου του ίδιου χρόνου οι Μεγάλες Δυνάμεις χώρισαν το νησί σε διεθνείς τομείς, ενώ τα Χανιά και η γύρω περιοχή της πρωτεύουσας έγιναν πολυεθνικός τομέας. Οι Άγγλοι διοικούσαν το νομό Ηρακλείου, οι Ρώσοι το νόμο Ρεθύμνου, οι Γάλλοι το νομό Λασιθίου και οι Ιταλοί τους νομούς Χανίων και Σφακιών.

Στις 25 Αυγούστου 1897, ο Ελευθέριος Βενιζέλος έστειλε διακοίνωση στον αρχηγό του ευρωπαϊκού στόλου, αναφέροντας ότι η μόνη σωστή λύση του Κρητικού ζητήματος θα ήταν η ένωση του νησιού με την Ελλάδα. Αφού όμως η Ελλάδα απέσυρε τη στρατιωτική δύναμη που είχε στο νησί, αναγνωρίζοντας την αυτονομία του, θα έπρεπε και η Κρήτη, για να μην φέρει σε δύσκολη θέση την Αθήνα, να δεχθεί ως προσωρινή λύση την αυτονομία, εναποθέτοντας τις ελπίδες για οριστική λύση στις Μεγάλες Δυνάμεις. Οι Οθωμανοί πρότειναν να γίνει ανταλλαγή της Κρήτης με τη Θεσσαλία που την κατείχε ο στρατός τους. Η πρόταση αυτή απορρίφθηκε καθώς θεωρήθηκε εμπαιγμός και για τους Κρητικούς και για τις Μεγάλες Δυνάμεις.

Μετά τον πόλεμο του 1897 η Ελλάδα υπέγραψε στην Κωνσταντινούπολη συνθήκη ειρήνης με την Τουρκία. Κατόπιν οι Μεγάλες Δυνάμεις ξεκίνησαν τη διαδικασία διακανονισμού του Κρητικού ζητήματος, που όμως τραβούσε μακριά. Προτάθηκαν για τη θέση του Γενικού Διοικητή του νησιού οι Δροζ, Σέφερ, ο Μαυροβούνιος Πέτροβιτς Μπόζα, ο πρίγκιπας Βάττεμβεργ ενώ οι Τούρκοι ήθελαν γι' αυτή τη θέση τον Ανθόπουλο πασά. Η Ρωσία υπέδειξε τον γιό του βασιλιά των Ελλήνων Γεωργίου του Α΄, τον πρίγκιπα Γεώργιο, ο οποίος και επελέγη τελικά. Στις 21 Ιανουαρίου 1898, η κρητική συνέλευση, μέσα σε ζητωκραυγές ενέκρινε πρόταση του Βενιζέλου να κάνει το προεδρείο της τα αναγκαία διαβήματα. Η Γερμανία και η Αυστρία, επειδή δεν ήθελαν να φανεί ότι αντιτίθενται στις τουρκικές απαιτήσεις, αποχώρησαν από τον συνασπισμό των ευρωπαϊκών δυνάμεων, ο οποίος έγινε πλέον τετραμελής. Ο Γενικός Διοικητής θα αναγνώριζε την υψηλή επικυριαρχία του Σουλτάνου, θα εφάρμοζε αναλογική συμμετοχή του ελληνικού και του τουρκικού στοιχείου στη διοίκηση του νησιού.

Εκλέχθηκε μια εκτελεστική επιτροπή, με τη συμμετοχή του Βενιζέλου, που εκτελούσε χρέη κυβέρνησης και είχε τις επαφές με τους Ευρωπαίους ναυάρχους. Άρχισε να εφαρμόζει το προσωρινό πολίτευμα, αλλά οι μουσουλμάνοι, υποκινούμενοι από την οθωμανική διοίκηση, ξεσηκώθηκαν. Οι χριστιανοί της Κρήτης άρχισαν να συγκεντρώνουν ένοπλα τμήματα και η εκτελεστική επιτροπή προέβη σε διαβήματα διαμαρτυρίας. Οι μουσουλμάνοι του νησιού κλείστηκαν στις πόλεις και την ύπαιθρο έλεγχαν οι χριστιανοί επαναστάτες. Οι σφαγές των μουσουλμάνων της Σητείας και του Σέλινου καθώς και η σφαγή των χριστιανών του Ηρακλείου στις 25 Αυγούστου 1898 που έκαναν οι μουσουλμάνοι[1], οδήγησαν στην αποχώρηση των Οθωμανών από το νησί, στη δημιουργία της αυτόνομης Κρητικής Πολιτείας και στην εκλογή του πρίγκιπα Γεωργίου ως ύπατου αρμοστή της Κρήτης.

Ο Γεώργιος στην Κρήτη

Ο Γεώργιος ορίστηκε Ύπατος Αρμοστής Κρήτης με τριετή θητεία. Στις 9 Δεκεμβρίου 1898 έφθασε στη Σούδα με τη ρωσική ναυαρχίδα "Νικόλαος Α΄", συνοδευόμενη και από πλοία των άλλων Δυνάμεων, όπου του επιφυλάχθηκε αποθεωτική υποδοχή. Τον υποδέχονταν στη Σούδα οι ναύαρχοι Ποττιέ, Νόελ, Σκρύδλωφ και Μπέτολλο κι ο ενθουσιώδης κρητικός λαός. Ο πρόεδρος του συμβουλίου των ναυάρχων Γάλλος Ποττιέ του παρέδωσε επίσημα στο Διοικητήριο Χανίων τη διοίκηση της Κρήτης, ενώ τα ευρωπαϊκά πολεμικά, έξω από το λιμάνι, χαιρέτιζαν με κανονιοβολισμούς την ύψωση της κρητικής σημαίας.

Σε σύντομο διάστημα ο Γεώργιος ανέθεσε σε επιτροπή από 16 μέλη (12 χριστιανούς και 4 μουσουλμάνους), με πρόεδρο τον Ιωάννη Σφακιανάκη, τη σύνταξη σχεδίου Συντάγματος που θα ενέκρινε η Κρητική Συνέλευση, η οποία συγκροτήθηκε στις 9 Ιανουαρίου 1899, ενώ ταυτόχρονα προκηρύχτηκαν για τις 24 του ίδιου μήνα εκλογές των πληρεξουσίων. Στις 8 Φεβρουαρίου έγινε η πρώτη συνεδρίαση της Κρητικής Συνελεύσεως που αποτελέστηκε από 138 χριστιανούς και 50 μουσουλμάνους. Η Συνέλευση, με πρόεδρο τον Σφακιανάκη, ψήφισε το Σύνταγμα της Κρητικής Πολιτείας. Μετά την επικύρωσή του από τον Ύπατο Αρμοστή και την έγκρισή του, με ελάχιστες μεταβολές, από τις Μεγάλες Δυνάμεις, το Σύνταγμα δημοσιεύτηκε στις 16 Απριλίου 1899 στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως.

Στις 27 Απριλίου 1899, ο Ύπατος Αρμοστής όρισε Συμβούλιο του Ηγεμόνα (δηλαδή κυβέρνηση) από τους Κρητικούς αρχηγούς συνιστώμενη από πέντε Ανώτερες Διευθύνσεις, αντίστοιχες με τα σημερινά Υπουργεία. Οι σύμβουλοι με τις διευθύνσεις τους ήταν: Ελευθέριος Βενιζέλος της Δικαιοσύνης, Μανούσος Κούνδουρος των Εσωτερικών, Νικόλαος Γιαμαλάκης της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως και των Θρησκευμάτων, Κωνσταντίνος Φούμης των Οικονομικών και Χασάν Σκυλιανάκης της Δημοσίας Ασφαλείας. Από τους αρχηγούς δεν συμμετείχε στο συμβούλιο μόνο ο Ιωάννης Σφακιανάκης, επειδή υπέβαλε στον Αρμοστή ένα σχέδιο για το οριστικό πολίτευμα του νησιού, αλλά ο Γεώργιος δεν το ενέκρινε.

Το συμβούλιο ξεκίνησε την προσπάθεια να οργανώσει κράτος. Στις 18 Μαΐου, ο Βενιζέλος υπέβαλε πλήρη δικαστική νομοθεσία. Άρχισαν όμως οι διαφωνίες. Ο Γεώργιος, σκοπεύοντας να ταξιδέψει στην Ευρώπη, ανακοίνωσε στον κρητικό λαό ότι "κατά την διάρκειαν του ταξιδίου του θα εζήτει από τας Μεγάλας Δυνάμεις την ένωσιν της Κρήτης και ήλπιζε να επιτύχει ταύτην λόγω των συγγενικών του δεσμών". Η ανακοίνωση έγινε χωρίς να το ξέρει το συμβούλιο. Ο Βενιζέλος είπε στον πρίγκιπα ότι δεν θα ήταν καλό να δίνει στον λαό ελπίδες για κάτι που δεν ήταν εκείνη τη στιγμή δυνατό να πραγματοποιηθεί. Όντως δε οι Μεγάλες Δυνάμεις απέρριψαν το αίτημα του Γεωργίου. Επήλθε πολλές φορές διάσταση μεταξύ των δύο ανδρών και ο Βενιζέλος επανειλημμένα υπέβαλε παραίτηση.

Όταν συζητήθηκε στο συμβούλιο ο προϋπολογισμός, ο Βενιζέλος είπε ότι το νησί δεν ήταν αυτόνομο αφού κατεχόταν στρατιωτικά από τέσσερις δυνάμεις και το κυβερνούσε εντολοδόχος τους. Θα έπρεπε, όταν θα έληγε η θητεία του πρίγκιπα, να ζητηθεί από τις Μεγάλες Δυνάμεις να επιτρέψουν στη συνέλευση, με βάση το άρθρο 39 του συντάγματος (που το είχε καταργήσει η συνδιάσκεψη της Ρώμης) να εκλέξει ανώτατο άρχοντα, οπότε δεν χρειαζόταν η παρουσία ξένων στρατευμάτων. Μ' αυτόν τον τρόπο, το νησί θα απαλλασσόταν από τον στρατό κατοχής και την δι' αντιπροσώπου των Μεγάλων Δυνάμεων διακυβέρνηση, και θα μπορούσε ευκολότερα να πετύχει τον στόχο που ήταν η ένωση με την Ελλάδα. Αυτή την πρόταση θα εκμεταλλευθούν οι αντίπαλοι του Βενιζέλου για να πουν ότι ήθελε την Κρήτη αυτόνομη ηγεμονία. Σε απάντηση, εκείνος υπέβαλε και πάλι την παραίτησή του με το αιτιολογικό ότι του ήταν αδύνατο πλέον να συνεργαστεί με τα υπόλοιπα μέλη του συμβουλίου και διαβεβαίωσε ότι δεν σκόπευε να ασκήσει αντιπολίτευση.

Στις 17 Μαΐου 1901, σε έκθεσή του εξέθεσε τους λόγους που τον υποχρέωναν να παραιτηθεί, την δε επομένη τους είπε και προφορικά στον Ύπατο Αρμοστή. Στις 18 Μαΐου ο Βενιζέλος απολύθηκε επειδή δημόσια υποστήριξε απόψεις αντίθετες μ' αυτά που πρέσβευε ο Αρμοστής. Και τέθηκε πλέον επικεφαλής της αντιπολίτευσης. Επί τρία χρόνια διεξήχθη μια σκληρότατη πολιτική διαμάχη, η διοίκηση παρέλυσε και κυριάρχησε η οξύτητα στο νησί. Και, αναπόφευκτα, τον Μάρτιο του 1905 ξέσπασε επανάσταση, της οποίας επικεφαλής ετέθη ο Βενιζέλος.

Στις 7 Απριλίου συνήλθε τακτική συνέλευση στα Χανιά, η οποία ομοίως κήρυξε την ένωση ενώ ένας από τους συμβούλους του Ύπατου Αρμοστή παραιτήθηκε και πήγε στον Θέρισο να ενωθεί με τους επαναστάτες. Ο Ύπατος Αρμοστής απαίτησε από τους επαναστάτες να παραδώσουν τα όπλα μέσα σε 36 ώρες, εκήρυξε το στρατιωτικό νόμο με την έγκριση των Δυνάμεων, διέταξε συλλήψεις και φυλακίσεις αντικαθεστωτικών κι επέβαλε λογοκρισία στον τύπο. Έπειτα κάλεσε σε σύσκεψη τους προξένους και ζήτησε να λάβουν επείγοντα μέτρα για την "καταστολήν του κινήματος". Για να αυξήσει τις ένοπλες δυνάμεις του συγκρότησε το σώμα των "Δημοφρουρών". Οι Μεγάλες Δυνάμεις έστειλαν μήνυμα στους επαναστάτες ότι θα χρησιμοποιούσαν στρατεύματα προκειμένου να επιβάλλουν τις αποφάσεις τους. Σε απάντηση οι περισσότεροι βουλευτές της τακτικής συνέλευσης πήγαν στον Θέρισο να ενωθούν κι αυτοί με τον Βενιζέλο.

Ο πρίγκηπας δεν διέθετε άλλες δυνάμεις εκτός της Κρητικής Χωροφυλακής (που έμεινε πιστή σ'αυτόν) και η οποία δεν αυξήθηκε από τους Δημοφρουρούς και οι Μεγάλες Δυνάμεις δεν μπορούσαν να συνεννοηθούν για κοινή δράση. Μεγαλύτερη στρατιωτική δράση ανέπτυξαν οι Ρώσοι, οι οποίοι κατέλαβαν ή βομβάρδισαν θέσεις επαναστατών. Οι πρόξενοι των Μεγάλων Δυνάμεων συναντήθηκαν με την επαναστατική τριανδρία στις Μουρνιές, σε μια προσπάθεια να επιτευχθεί συμφωνία, χωρίς αποτέλεσμα. Η επαναστατική κυβέρνηση ζήτησε να χορηγηθεί στην Κρήτη πολίτευμα ανάλογο μ' αυτό της Ανατολικής Ρωμυλίας. Στις 18 Ιουλίου οι Δυνάμεις κήρυξαν τον στρατιωτικό νόμο, κάτι που δεν αποθάρρυνε τους επαναστάτες. Στις 15 Αυγούστου η τακτική συνέλευση των Χανίων ψήφισε τις περισσότερες από τις μεταρρυθμίσεις που ζητούσε ο Βενιζέλος.

Συναντήθηκαν και πάλι μαζί του οι πρόξενοι και έκαναν δεκτές τις μεταρρυθμίσεις που πρότεινε. Αυτό οδήγησε στον τερματισμό της επανάστασης του Θερίσου και στην παραίτηση του Ύπατου Αρμοστή πρίγκιπα Γεωργίου. Οι Μεγάλες Δυνάμεις τον Αύγουστο του 1906 είχαν παραχωρήσει στο βασιλιά των Ελλήνων Γεώργιο Α΄, το δικαίωμα να διορίζει εκείνος τον Ύπατο Αρμοστή, χωρίς να χρειάζεται η έγκριση της τουρκικής κυβέρνησης. Μετά την παραίτηση του πρίγκιπα Γεωργίου στις 12 Σεπτεμβρίου, τοποθετήθηκε στη θέση αυτή ο Αλέξανδρος Ζαΐμης ενώ επετράπη Έλληνες αξιωματικοί και υπαξιωματικοί να αναλάβουν την οργάνωση της Κρητικής Χωροφυλακής. Μόλις οργανώθηκε Χωροφυλακή άρχισαν να αποχωρούν τα ξένα στρατεύματα από το νησί.

Ένωση

Τον Σεπτέμβριο του 1908 ο αυτοκράτορας της Αυστρουγγαρίας ανακοίνωσε την προσάρτηση της Βοσνίας - Ερζεγοβίνης και ο ηγεμόνας της Βουλγαρίας την ανεξαρτησία της. Οι Κρητικοί δεν έχασαν την ευκαιρία. Στις 24 Σεπτεμβρίου 1908 ξέσπασε επανάσταση στο νησί. Χιλιάδες πολίτες των Χανίων και των γύρω περιοχών την ημέρα αυτή συγκρότησαν συλλαλητήριο, στο οποίο ο Βενιζέλος κήρυξε την οριστική ένωση της Κρήτης με την μητέρα Ελλάδα. Έχοντας συνεννοηθεί με την ελληνική κυβέρνηση, ο Ζαΐμης αναχώρησε για την Αθήνα πριν από το συλλαλητήριο. Συγκλήθηκε η συνέλευση και κήρυξε την ανεξαρτησία της Κρήτης, η σημαία της κρητικής πολιτείας υποστάλληκε για να δώσει την θέση της στην ελληνική, οι δημόσιοι υπάλληλοι ορκίσθηκαν πίστη στον βασιλιά Γεώργιο Α΄ της Ελλάδας, ενώ διορίστηκε πενταμελής εκτελεστική επιτροπή με την εντολή να κυβερνήσει το νησί εν ονόματι του βασιλιά των Ελλήνων και σύμφωνα με τους νόμους του ελληνικού κράτους. Πρόεδρος της επιτροπής ήταν ο Μιχελιδάκης με τον Βενιζέλο υπουργό Εξωτερικών και Δικαιοσύνης. Τον Απρίλιο του 1910 συγκλήθηκε νέα συνέλευση, της οποίας ο Βενιζέλος εκλέχθηκε πρόεδρος ενώ κατόπιν έγινε πρωθυπουργός. Όλα τα ξένα στρατεύματα έφυγαν από την Κρήτη και η εξουσία περιήλθε εξ ολοκλήρου στην κυβέρνηση Βενιζέλου.

Η ελληνική κυβέρνηση, για να αποφύγει την τουρκική, αλλά και τις διεθνείς αντιδράσεις, δεν προχώρησε στην επίσημη αναγνώριση της Ένωσης. Αργότερα ο Βενιζέλος έφυγε από την Κρήτη για την Αθήνα, όπου έγινε πρωθυπουργός της Ελλάδας. Το 1911 οργανώθηκαν ένοπλες λαϊκές συγκεντρώσεις, που έγιναν εντονότερες με την άρνηση του Βενιζέλου να δεχτεί την είσοδο των Κρητών βουλευτών στο Ελληνικό Κοινοβούλιο, πράγμα που δεν επέτρεπαν οι συνθήκες. Με την έναρξη των Βαλκανικών πολέμων το 1912, η Ελληνική Βουλή έκανε δεκτούς τους Κρήτες βουλευτές με ενθουσιασμό και θερμές εκδηλώσεις.

Η οριστική λύση του Κρητικού ζητήματος δόθηκε στη διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων, το Φλεβάρη του 1913. Με τη Συνθήκη του Λονδίνου, το Μάιο του 1913, παραχωρήθηκε η Κρήτη στην Ελλάδα. Η ένωση έγινε με επίσημη τελετή στο φρούριο Φιρκά στις 1 Δεκεμβρίου 1913. Τέλος, το 1923, με την ανταλλαγή των πληθυσμών, έφυγαν και οι τελευταίοι Μουσουλμάνοι κάτοικοι του νησιού για την Μικρά Ασία.

Από την Κρήτη στην Αθήνα - 1909

Η επανάσταση του Θερίσου είχε αρχηγό της τον Βενιζέλο. Στο Γουδί όμως ο «Στρατιωτικός Σύνδεσμος» χωρίς αρχηγό, δεν ήξερε ποιο δρόμο να ακολουθήσει. Το κίνημα πάντως ήρθε να αποδεσμεύσει πανίσχυρες λαϊκές δυνάμεις που ζητούσαν αλλαγή. Έμποροι, βιοτέχνες, επιστήμονες, εργάτες, συγκροτούσαν συνέδρια, διατύπωναν τολμηρές αξιώσεις. Oι ανώτεροι στρατιωτικοί αντιδρούσαν, τα παλαιά κόμματα άρχισαν να παίρνουν και πάλι επάνω τους. Το κίνημα κινδύνευε να εκφυλισθεί.

Στην κρίσιμη εκείνη στιγμή, δυο δημοσιογράφοι, ο Κωστής Χαιρόπουλος και ο Γ. Πωπ, ζητούν με εμπνευσμένα άρθρα τους να κληθεί ο Βενιζέλος. Ο επαναστάτης του Θερίσου είναι πια πολύ γνωστός στην ηπειρωτική Ελλάδα. Όλοι μιλούν γι' αυτόν, του αποδίδουν υπερφυσικές σχεδόν ικανότητες.

Στην πρόταση των δύο αρθρογράφων, ο «Στρατιωτικός Σύνδεσμος» βλέπει τη μόνη ελπίδα να σωθεί το κίνημα. O συνταγματάρχης Ν. Ζορμπάς, αρχηγός του «Συνδέσμου», στέλνει αμέσως με το λοχαγό Κονταράτο επιστολή στον Βενιζέλο και τον καλεί να 'ρθει στην Αθήνα για να αναλάβει τη διακυβέρνηση της χώρας.

Οποιοσδήποτε άλλος στη θέση του θα έσπευδε να δεχθεί. Αλλά ο Βενιζέλος δεν σπεύδει. Έχει τη δύναμη να χαλιναγωγεί τις φιλοδοξίες του. Στην απάντησή του γράφει στον Ζορμπά:

«Χαλέπα 22 Δεκεμβρίου 1909

Προς τον αρχηγόν του Συνδέσμου και τα μέλη της διοικούσης τον Σύνδεσμον επιτροπής.

Αξιότιμοι Κύριοι,

Έλαβον την επιστολήν την οποίαν μου εκάματε την τιμήν να μου πέμψητε δια του λοχαγού Κονταράτου. Ως τίθεται προ εμού το ζήτημα εν τη επιστολή ταύτη αρνητική κατ' αρχήν απάντησις εκ μέρους μου δεν είναι επιτετραμμένη. Αλλά δεν δύναμαι εξ άλλου ουδέ κατ' αρχήν να δηλώσω ότι είμαι έτοιμος να αναλάβω την αρχήν εφ' όσον εγγυτέρα μελέτη της καταστάσεως δεν με πείση ότι το συμφέρον του Έθνους μου επιβάλλει τούτο ως επιτακτικόν καθήκον. Όπως δυνηθώ να προβώ εις την αναγκαίαν τούτου προκαταρκτικήν μελέτην αναγκάζομαι να έλθω εις Αθήνας περί το τέλος της εβδομάδος, καίτοι επιμελώς μέχρι σήμερον απέφυγα το ταξίδιον τούτο και ήλπιζα ότι θα ηδυνάμην να αποφύγω μέχρι τέλους. Μετά του Κονταράτου συνεννοήθην περί της ανάγκης όπως η έλευσίς μου μείνει άγνωστος εις τους πολλούς όσον το δυνατόν επί πλείονας ημέρας.

Μετά πάσης τιμής,
Ελευθέριος Βενιζέλος»

Θα περάσει ένας ακόμη χρόνος πριν ο Βενιζέλος αναλάβει την διακυβέρνηση της Ελλάδας. Αλλά όταν πήρε την απόφαση, η λαϊκή εξέγερση βρίσκει επιτέλους τη φυσική της διέξοδο και σαρώνει την κομματική φεουδαρχία για να ανοίξει το δρόμο στην καινούργια Ελλάδα.

 Πηγή: Ιστορική σελίδα για τον Ελευθέριο Βενιζέλο

  http://thehistoryofgreece.blogspot.gr/2011/12/blog-post_12.html