Κνωσός : Μια πόλη χαμένη για 2.000 χρόνια

Η ανακάλυψη μια νέας Κνωσού

Για αρκετό καιρό, κατά τον 7ο π.Χ. αιώνα, η Κρήτη γίνεται ξανά σημαντικό κέντρο, αλλά γρήγορα ξαναμπήκε στην αφάνεια και σε περίοδο παρακμής, αφού τα σημαντικά κέντρα του πολιτισμού και του εμπορίου την εποχή εκείνη ήταν η Αθήνα, η Σπάρτη και η Μακεδονία, καθώς και άλλες πόλεις της ελληνικής ενδοχώρας. Η στρατηγική σπουδαιότητα της Κρήτης εκτιμήθηκε ξανά πολύ αργότερα κατά τα Ελληνιστικά χρόνια, από τις νέες δυνάμεις της εποχής. Από τα λιμάνια της έλεγχαν τους θαλάσσιους δρόμους έξω από το Αιγαίο.

Η Κρήτη στην αρχαιότητα

Οι μεγάλες πόλεις - κράτη της Κρήτης  Κνωσός, Γόρτυνα και Κυδωνία ανταγωνίζονταν σκληρά για τη κυριαρχία πάνω στο νησί και για το ποια θα είχε τον έλεγχο του «κοινού των Κρηταίων». Κνωσός και Γόρτυνα βρισκόντουσαν συνεχώς σε εμπόλεμη κατάσταση, ενώ η Κυδωνία συμμαχούσε πότε με τη μία και πότε με την άλλη. Εξωτερικές δυνάμεις εκμεταλλευόμενες την κατάσταση αυτή προσπαθούσαν να αποκτήσουν ερείσματα στο νησί. Πρώτη η Αίγυπτος κατά τον 3ο π.Χ. αιώνα απέκτησε βάση πάνω στη Κρήτη, στην πόλη Ίτανο στο ανατολικό της άκρο, στη σημερινή Ερημούπολη. Με το καιρό το ίδιο πέτυχαν και οι Μακεδόνες συμμαχώντας με τη Γόρτυνα, όπως αργότερα και οι Σπαρτιάτες

Ενώ όμως οι ελληνικές πόλεις-κράτη, όπως η Λατώ, η Γόρτυνα, η Πραισός, η Κυδωνία, και τα Άπτερα, βρισκόντουσαν σε συνεχείς διαμάχες και το νησί συνεχώς μαστιζόταν από εμφύλιο πόλεμο, κατά τη περίοδο αυτή δημιουργήθηκε ο θεσμός του Κοινού των Κρητών με χαλαρή σχέση των πόλεων του που ένωναν τις δυνάμεις τους όταν ο ξένος εχθρός απειλούσε το νησί. Τότε όλοι οι κάτοικοί του αντιστεκόντουσαν ενωμένοι.

Από τα χρόνια αυτά έχουν σωθεί αξιόλογα οικοδομικά λείψανα στις πόλεις Ελεύθερνα, Λατώ, Γόρτυνα, Φαιστό, Πολυρρήνια, Πρινιά, Αρκάδες, Ίτανο κ.α.

Έτσι κατά τη κλασσική και ελληνιστική περίοδο (500 – 67 π.Χ.) η Κρήτη βρίσκεται στην αφάνεια και είναι αποκομμένη από τα υπόλοιπα ελληνικά πόλεις-κράτη. Χαρακτηριστικό είναι πως δεν πήρε μέρος στους πανελλήνιους πολέμους κατά των Περσών, αφού υποτίθεται πως κωλύονταν από κάποιο χρησμό του μαντείου των Δελφών. Μόνο πολύ αργότερα λαμβάνει μέρος στην εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου με τα πλοία της. Όσο περνούν τα χρόνια οι εσωτερικές διαμάχες στο νησί εντείνονται και επικρατεί αναρχία μέχρι που κατά το 200 π.Χ. η Κρήτη γίνεται άντρο πειρατών από τη Κιλικία, οι οποίοι το χρησιμοποιούν σα βάση για επιδρομές και λεηλασίες στις γειτονικές ρωμαϊκές επαρχίες.

Ρωμαίοι και Κρήτη

Κατά τους τελευταίους αιώνες πριν τη γέννηση του Χριστού, η κατάσταση της Κρήτης ήταν άθλια. Οι μεγάλες πόλεις της Κνωσός, Γόρτυνα και Κυδωνία ανταγωνίζονταν σκληρά για τη κυριαρχία πάνω στο νησί και για το ποια θα είχε τον έλεγχο του «κοινού των Κρηταίων». Κνωσός και Γόρτυνα βρισκόντουσαν συνεχώς σε εμπόλεμη κατάσταση, ενώ η Κυδωνία συμμαχούσε πότε με τη μία και πότε με την άλλη. Εξωτερικές δυνάμεις εκμεταλλευόμενες την κατάσταση αυτή προσπαθούσαν να αποκτήσουν ερείσματα στο νησί. Πρώτη η Αίγυπτος κατά τον 3ο π.Χ. αιώνα απέκτησε βάση πάνω στη Κρήτη, στην πόλη Ίτανο στο ανατολικό της άκρο, στη σημερινή Ερημούπολη. Με το καιρό το ίδιο πέτυχαν και οι Μακεδόνες συμμαχώντας με τη Γόρτυνα, όπως αργότερα και οι Σπαρτιάτες.

Στη Κρήτη πλέον άρχισαν να συγκρούονται τα συμφέροντα πολλών εξωτερικών δυνάμεων. Οι κάτοικοι του νησιού μην αντέχοντας τις άθλιες συνθήκες στο εσωτερικό του νησιού άρχισαν να γίνονται μισθοφόροι και να πολεμούν συχνά σε αντιμαχόμενα στρατόπεδα, ενώ αρκετοί από αυτούς επιδίδονταν και στη πειρατεία.

Η μισθοφορία και η πειρατεία σταδιακά εξαχρείωνε το χαρακτήρα των κατοίκων του νησιού. Πολλές κρητικές πόλεις συνεργαζόμενες και με άλλες πόλεις εκτός Κρήτης επιδίδονταν συστηματικά στη πειρατεία. Το γεγονός αυτό ενόχλησε τη μεγάλη δύναμη της εποχής, τη Ρώμη, η οποία βρήκε αφορμή και ευκαιρία να αποκτήσει πρόσβαση στο νησί.

Έτσι το 74 π.Χ. ο Μάρκος Αντώνιος ξεκινά εκστρατεία κατά του νησιού. Η Κρητικοί το πληροφορήθηκαν εγκαίρως και καταναυμάχησαν το στόλο του Αντωνίου πριν φθάσει στην Κρήτη, αιχμαλωτίζοντας πολλά πλοία. Με τις αλυσίδες που έφερε μαζί του ο Αντώνιος για να δέσει τους Κρητικούς κρέμασαν πολλούς αιχμαλώτους στα κατάρτια των πλοίων τους. Ο ίδιος ο Αντώνιος μόλις κατόρθωσε να διαφύγει, αφού υπόγραψε συνθήκη με τους Κρητικούς, ατιμωτική για τη Ρώμη.

Οι Ρωμαίοι όμως δε πτοούνται και το 69 π.Χ. ο ύπατος Μέτελλος με τις ρωμαϊκές του λεγεώνες αποβιβάζεται στη δυτική Κρήτη. Το κοινό των Κρητών επιτέλους ενωμένο αντιτάσσει 26.000 άνδρες υπό τους στρατηγούς Πανάρη και Λασθένη. Παρ’ όλη την ηρωική προσπάθεια οι ρωμαϊκές λεγεώνες καλύτερα εκπαιδευμένες και άρτια οργανωμένες και εξοπλισμένες προελαύνουν σιγά σιγά στο νησί. Την οριστική κατάληψη του νησιού σηματοδοτεί η κατάληψη της Ιεράπυτνας (Ιεράπετρα) το 67 π.Χ. από τους Ρωμαίους.

Η επιλογή της Γόρτυνας, που είναι σε μεσόγεια θέση, ως πρωτεύουσας δείχνει την ειρήνη που επέβαλαν οι Ρωμαίοι, αφού εκκαθάρισαν τη θάλασσα από τους πειρατές. Το Κοινό των Κρητών παρόλα αυτα διατηρήθηκε μέχρι τον 4ο αι. μ.Χ.. Πόλεις που γνώρισαν ακμή στα χρόνια αυτά πέρα από την Γόρτυνα 'ηταν η Κυδωνιά, η Πολυρρήνια, η Άπτερα, η Ελεύθερνα, η Αξός, η Χερσόνησος, η Ίτανος, η Ιεράπυτνα κ.ά. Στη Λεβήνα ακμάζει το ιερό του Ασκληπιού ενώ η Κνωσός, υπό ρωμαϊκή κυριαρχία, έπαθε μεγάλες καταστροφές και ξέπεσε σε δευτερεύοντα ρόλο.

Από το 66 π.Χ. η Κρήτη έγινε ρωμαϊκή επαρχία. Οι νέοι κατακτητές ένωσαν την Κρήτη διοικητικά με την Κυρηναϊκή και ανοικοδόμησαν ή εκόσμησαν όλες τις πόλεις που είχαν καταστρέψει πλην της Κνωσού και της Κυδωνίας.

Ο λόγος της διάκρισης αυτής ήταν, όπως είναι προφανές, η σθεναρή αντίσταση που προέβαλαν οι δυο αυτές πόλεις κατά των εισβολέων.

Αυτή ήταν η αρχή του τέλους των δυο αυτών λαμπρών και πανάρχαιων πόλεων της Κρήτης.

Οι Ρωμαίοι όμως επηρεάζουν το νησί, αλλά σε καμία περίπτωση δεν αλλοιώνουν τον ελληνικό του χαρακτήρα. Τα ήθη, τα έθιμα, η γλώσσα και η θρησκεία διατηρούνται. Με την αρχιτεκτονική τους και τη διοικητική τους οργάνωση συμβάλλουν στη πρόοδο του νησιού. Η Κρήτη ήταν πυκνοκατοικημένη κατά τη περίοδο αυτή, τα χωριά πολλαπλασιάστηκαν και πλησίασαν το ένα με το άλλο. Ο πληθυσμός αυξήθηκε. Εκμεταλλεύτηκαν όλους τους καλλιεργήσιμους τόπους και βοσκότοπους. Μεγάλες αγροικίες, πολλά χρόνια μετά τη Νεοανακτορική περίοδο, ξανακτίζονται σε πολλές θέσεις. Χτίζονται θέατρα, ωδεία, υδραγωγεία, λουτρά και ναοί σε όλες τις μεγάλες πόλεις της Κρήτης.

Κατά τη περίοδο αυτή, οι Κρήτες ήρθαν σε επαφή με τον Χριστιανισμό από τον Απόστολο Παύλο που έφτασε στο νησί και άρχισε να διαδίδει τη νέα θρησκεία στους κατοίκους του. Αργότερα ιδρύθηκε και η πρώτη εκκλησία από το μαθητή του και πολιούχο του νησιού, Τίτο. Το 330, μετά τη διάσπαση του ρωμαϊκού κράτους σε ανατολικό και δυτικό, η Κρήτη πέρασε στη κυριαρχία του Βυζαντίου. Με την ένταξη της Κρήτης στο ανατολικό Βυζάντιο και μέχρι την κατάκτηση από τους Άραβες, δεν υπήρχαν σημαντικά γεγονότα, αν εξαιρέσουμε κάποιες επιδρομές που έγιναν.

Χρόνια πολλά μετά, τον Μάρτιο του 1955, μέσα από τις ανασκαφές που κάνει ένας βρετανός αρχαιολόγος γίνεται γνωστή μια  άλλη Κρήτη που δεν την είχαμε μέχρι τότε προσέξει, η Ρωμαϊκή Κρήτη και ιδιαίτερα η Ρωμαϊκή Κνωσός

Η ανακάλυψη μια νέας Κνωσού

Μια νέα λοιπόν Κνωσός ανακαλύφθηκε δίπλα στην Κνωσό! Πρόκειται για μια ανακάλυψη  που αλλάζει όλα τα ιστορικά δεδομένα για την ιστορία της περιοχής αλλά και γενικότερα τα ιστορικά δεδομένα στην ελληνική και την παγκόσμια ιστοριογραφία.

Η τιμή της ανακάλυψης ανήκει στην Αγγλική Αρχαιολογική Σχολή που έφερε στο φως μια νέα ρωμαϊκή Κνωσό, εκεί όπου είχε αγοράσει μια μεγάλη έκταση ο Έβανς,  την οποία στη συνέχεια παραχώρησε στο ελληνικό κράτος.

Είναι μια πόλη με κτίρια που έφταναν τους τρεις και τέσσερις ορόφους, με ψηφιδωτά περίτεχνα, εγκαταστάσεις με θερμά λουτρά στα σπίτια, ρυμοτομία, πλήρες πολεοδομικό σχέδιο, στέρνες με εφαρμογή τσιμέντου, φαρδείς δρόμους, διαιρέσεις σε οικοδομικά τετράγωνα με βίλες ευπόρων, διοικητικά μέγαρα, δημόσια λουτρά κ. ά. περίτεχνα κτίσματα σε αντιδιαστολή από τις συνοικίες των φτωχότερων πολιτών που, όπως είναι φυσικό, είναι αξιόλογες ως αρχαιολογικά ευρήματα αλλά οι εκεί ανακαλύψεις έχουν μικρή αξία όσον αφορά την Τέχνη, την επιστήμη, την τεχνική, την οργάνωση της ζωής, τις ιστορικές πληροφορίες.

Ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Μπίρμινχαμ Κεν Γουρντλ (Dr.  Ken Wardle Ph. D., FSA, Corr. Member DAI) μετά από 30 χρόνια εργασιών ανακοίνωσε τον Μάρτιο του 1955 μια άλλη ανακάλυψη, με αξία τέτοια που ξεπέρασε τα ελληνικά σύνορα.

Ο φιλέλληνας καθηγητής, που είχε εργαστεί κατά καιρούς με εξαιρετική επιτυχία στην Πίνδο, στη Μακεδονία, στην Κρήτη, κατάληξε τότε σε σπουδαία αρχαιολογικά συμπεράσματα. Το εκπληκτικό είναι ότι όπως προκύπτει μέσα από την εργασία του κ. Γουρντλ οι κατακτημένοι κάτοικοι της Κνωσού αφομοίωσαν στον ελληνικό πολιτισμό τους κατακτητές τους μέσα σε σύντομο ιστορικό διάστημα! «Κατέκτησαν τους... κατακτητές τους», είναι το αρχικό συμπέρασμα του Βρετανού ειδικού.

Μέσα από τα ευρήματα έρχονται στο φως ακόμη και δραματικές ανθρώπινες ιστορίες, όπως η δραπέτευση φυλακισμένων που έκοψαν τις χειροπέδες τους και τις έκρυψαν προσεκτικά σε σχισμές τοίχων του κελιού τους πριν διαφύγουν. Ιδιαίτερα σημαντικό θεωρείται, κατά τον κ. Γουρντλ, το ότι οι Ρωμαίοι έκτισαν μακριά από το περίφημο μινωικό λαβύρινθο, σεβόμενοι την τοπική λατρεία και τα έργα των Μινωιτών, πράγμα που αποδεικνύει την πολιτιστική τους αφομοίωση από την Ιστορία και τον πολιτισμό του τόπου.

Μιλάει ο Άγγλος καθηγητής Κεν Γουρντλ που έφερε στο φως τη Νέα Κνωσό στην Απογευματινή και τον κ. Μάκη Δεληπέτρο

Μια πόλη χαμένη για 2.000 χρόνια

Και  ξαφνικά η ιστορία γύρισε σελίδα μετά την Τροία, τα ευρήματα του Εβανς, του Βέντρις, του Βάντερπουλ και τις άλλες μεγάλες αρχαιολογικές ανακαλύψεις ξένων ερευνητών στο χώρο γύρω από το αρχιπέλαγος, όπου η ανθρωπότητα έστησε τον πρώτο μεγάλο πολιτισμό. Ένας Βρετανός, ο κ. Κεν Γουρντλ, μαζί με την Αγγλική Αρχαιολογική Σχολή, τους φοιτητές του, αλλά και τη συνεργασία μεγάλου αριθμού Ελλήνων επιστημόνων, αλλά και σπουδαστών, έφερε στο φως μία πόλη - συνέχεια της Κνωσού των μύθων...

Η «Α» βρέθηκε στο «άδυτο» της Αγγλικής Αρχαιολογικής Σχολής. Εκεί συνάντησε επιστήμονες παθιασμένους με την Ελλάδα, αφοσιωμένους στην έρευνα, ταγμένους στην υψηλή αποστολή να φωτισθεί το χθες...

Κομπιούτερ και σύγχρονα γεωφυσικά μηχανήματα έφεραν στο φως τη Νέα Κνωσό.

Στο σκαρίφημα τοπογραφικό της πόλης

Η ανακάλυψη

Η συνομιλία με τον κ. Wardle είναι μια αποκάλυψη. Όχι μόνο για τα συγκλονιστικά στοιχεία αλλά για το ήθος, τον τρόπο εργασίας των ανατόμων του ιστορικού παρελθόντος. Σε σκληρές συνθήκες εργασίας, χρήστες προχωρημένων ψυχολογικών μεθόδων για την επίτευξη ολοκληρωμένης επαφής με τους ντόπιους, χρόνια και χρόνια παλεύουν, πέτρα την πέτρα, ώστε να φθάσουν στην αξιολόγηση που απαιτεί διπλάσιο χρόνο μελέτης στο γραφείο...

«.. .Το άγνωστο μέχρι στιγμής —είπε στην «Α» ο κ. Γουρντλ- είναι ότι υπάρχει στην Κνωσό μια νέα πόλη, που συνέχισε ως τον 8ο-9ο αιώνα μ.Χ.

Άνθησε και στην Ελληνιστική και στη Ρωμαϊκή εποχή αυτή η πόλη που ήταν συνέχεια της πόλης των Κλασικών χρόνων. Εκεί ίδρυσε αποικία ο Καίσαρας ή ο Αύγουστος... Οι Ρωμαίοι είχαν την Κνωσό, την Κόρινθο την Τροία, τις παλιές τοποθεσίες του μύθου ως βάσεις μετεγκατάστασης. Οι Ρωμαίοι, με τη βοήθεια των κατοίκων της Γόρτυνας που έγινε πρωτεύουσα του νησιού, υπέταξαν την Κνωσό που ήταν μια πόλη που είχε ιστορία από την Εποχή του Χαλκού...».

Στην Ελληνιστική εποχή στην Κνωσό τα νομίσματα της πόλης είχαν ακόμη χαραγμένο το Λαβύρινθο. Η συνέχεια δεν χάθηκε, αφού τον 6ο αιώνα μ.Χ. επίσκοπος Κνωσού πήγε σε Οικουμενική Σύνοδο της Εκκλησίας. Άρα η Κνωσός δεν τελείωσε με το τέλος του Μινωικού πολιτισμού.

Οι    Άγγλοι    ερευνητές έφεραν αρχικά στο φως τη Βίλα Διόνυσου με περίφημα ψηφιδωτά, ένα εξαιρετικής καλλιτεχνικής σημασίας άγαλμα του Αδριανού, από τα καλύτερα που υπάρχουν κ.ά.

Η ανασκαφή

Πλήθος αντικειμένων ύστερα από την ανασκαφή -συστηματική- των Βρετανών ήρθε στο φως. Κυρίως, όμως, ανακαλύφθηκαν δρόμοι, πολεοδομικά σχέδια, ορίσθηκε το κέντρο της πόλης κ.λπ.

«Ξεκινήσαμε -εξήγησε ο κ. Γουρντλ- μια γεωφυσική έρευνα με σύγχρονες μηχανές που μας έδειξαν χωρίς να σκάψουμε, αν υπάρχουν κάτω από την επιφάνεια της γης μεγάλες τοιχοδομές... Η έρευνα και η κατοπινή ανασκαφή στα χωράφια που αγόρασε ο Εβανς και τώρα είναι χέρσα, έτοιμα για δουλειά που θα βαστήξει πολλά χρόνια, φανέρωσε ΜΙΑ ΑΛΛΗ ΚΝΩΣΟ».

Είναι μια άλλη Κνωσσός, άγνωστη μέχρι σήμερα, δίπλα στην Κνωσσό που ξέραμε και κρατήθηκε 400 χρόνια υπό ρωμαϊκή κατοχή.

«Δεν ήταν κατοχή -επισημαίνει ο διαπρεπής καθηγητής- οι Ρωμαίοι έλεγαν ότι νίκησαν στα όπλα, αλλά νικήθηκαν από τον ελληνικό πολιτισμό...

Ο λαός ενσωμάτωσε γρήγορα διοικητικό προσωπικό και στρατιώτες, Ρωμαίους αξιωματούχους».

«Η μέχρι τώρα δουλειά έχει δείξει πολλά, αλλά θα συνεχίσουμε φέτος το καλοκαίρι από το Δεκαπενταύγουστο (1995). Τα ευρήματα είναι   κοντά   στην   επιφάνεια. Είναι σπίτια ανάλογης αρχιτεκτονικής με την Πομπηία, με μισό μέτρο τσιμέντο στις στέρνες, υποκαύστιο, για να υπάρχει ξεχωριστό λουτρό στην έπαυλη, μεγάλα δωμάτια με μωσαϊκά κ.ά. Κάναμε επτά τομές όπου βρήκαμε τοίχους του 1ου, 2ου και 3ου αιώνα μ.Χ. με τοίχους 1,5 μέτρου που σημαίνει ότι τα κτίρια ήταν πολύ μεγάλα... Οι Μινωίτες έχτιζαν μέχρι τέσσερις ορόφους με σκελετό από ξύλο, οι Ρωμαίοι με το τσιμέντο προχώρησαν σε καλύτερες δομές.

Βρήκαμε πεντέμισι μέτρα, φάρδος τοίχους σε δημόσιο κτίριο που πρέπει να ήταν τουλάχιστον διώροφο. Κοντά στον επαρχιακό δρόμο ανακαλύψαμε τα δημόσια λουτρά, με εννιακόσια κυβικά επίχωση, δηλαδή μια τεράστια δουλειά...».

Τα ευρήματα φθάνουν μέχρι τη Βυζαντινή περίοδο όπου αποδεικνύεται η επίσκεψη του Μέγα Θησαυροφύλακα   της   Αυτοκρατορίας. Αγγίζουμε τους χρόνους της εισβολής των... Αράβων. Μέχρι τότε ήταν σπουδαία περιοχή η Κνωσός!

Μέσα από σφραγιδόλιθους κ.ά. αντικείμενα μαθαίνουμε τον τρόπο ζωής των κατοίκων.

Σε όλη την περιοχή υπάρχουν στοιχεία Ρωμαϊκής εποχής που δεν τους έδωσε σημασία κανείς. Το κομπιούτερ από την επιφάνεια θα μας φανερώνει τους δρόμους, τις εικόνες της πόλης...

Στο τέλος ο πρωτοπόρος καθηγητής επισημαίνει:

Ο λαός πρέπει να καταλάβει ότι δεν είναι μόνο η ανασκαφή. Το δύσκολο είναι στη μελέτη που χρειάζεται επιστήμονες, φοιτητές και καιρό. Αν δεν γίνει αυτή η δουλειά με σωστό τρόπο, η ανασκαφή είναι άχρηστη... Από αυτή τη πληκτική δουλειά θα προκύψουν τα πιο σημαντικά συμπεράσματα. Χρειαζόμαστε πιστώσεις και πίστωση χρόνου... «Ο λαός πληρώνει αυτή τη δουλειά, αλλά εμείς είμαστε οι υπηρέτες της ιστορικής του μνήμης...».

Δύο χρόνια μετά το 1997 διαβάζουμε στην εφημερίδα "ΤΟ ΒΗΜΑ"

Η ρωμαϊκή Κνωσός

Μετά την πρόσφατη επίσκεψή του στην Κνωσό, όπου συνόδευσε τον βρετανό πρέσβη Sir Michael Llewellyn Smith (και οι δύο γνωρίζουν την Κρήτη από παλιά), ο κ. Blackman δίνει τον λόγο στους συνεργάτες του να μιλήσουν για τις έρευνες σε ένα τμήμα του αρχαιολογικού χώρου που παραχωρήθηκε από την Εφορεία για να ερευνήσουν οι βρετανοί αρχαιολόγοι τη ρωμαϊκή πόλη που βρίσκεται επάνω από τα μινωικά κατάλοιπα της Κνωσού. Εκεί η αρχαιολογική αποστολή του Πανεπιστημίου του Μπέρμιγχαμ και της Βρετανικής Σχολής της Αθήνας με επικεφαλής τον δρα Κ.Α. Wardle και τη σύζυγό του Diana διεξάγει έρευνες από το 1993. Από τότε έχουν αποκαλυφθεί τμήματα δύο μεγάλων κτιρίων, μωσαϊκά δάπεδα, επιγραφές, γλυπτά, αγγεία, σφραγίδες, χαλκά ­ ευρήματα που με τη χρονολόγησή τους φθάνουν ως τον 9ο μ.Χ. αιώνα, λίγο πριν από την κατάληψη της μεγαλονήσου από τους Άραβες.

Η ρωμαϊκή Κνωσός ήταν μια πάρα πολύ σημαντική πόλη που είχε τιμηθεί από ποιητές και αυτοκράτορες. Αυτό άλλωστε μαρτυρεί και το λαμπρό άγαλμα του Αδριανού που είχε βρεθεί από τον Εβανς και θεωρείται από τα καλύτερα δείγματα γλυπτικής εκείνων των χρόνων που γνωρίζουμε στην Ανατολική Μεσόγειο. Με την κατάκτηση της Κνωσού δημιουργήθηκε εκεί μια ρωμαϊκή αποικία από λατίνους αποίκους που έζησαν δίπλα στον ελληνικό πληθυσμό. Παρά το ότι ήταν αποικία, το ελληνικό στοιχείο εξακολούθησε την έντονη παρουσία του στη ζωή της πόλης, η οποία ­ λέει ο κ. Wardle, που είναι προϊστορικός με εικοσαετή εργασία στην Κεντρική Μακεδονία ­, είχε ένα σωστό πολεοδομικό δίκτυο και λαμπρά δημόσια κτίρια. Η περιοχή που ερευνάται είναι κοντά στην καρδιά της ρωμαϊκής πόλης (περίπου 500 μ. βορείως του ανακτόρου), όπου περιμένουν να βρουν και τα σημαντικότερα δημόσια κτίρια.

Αν και η έρευνα είναι ακόμη στην αρχή της, τα τμήματα των δύο μεγάλων κτιρίων που έχουν ανασκαφεί υπόσχονται πολλά. Τμήμα τοίχου που ορθώνεται ως τα 6 μ., μεγάλα δωμάτια με υπόκαυστο, μωσαϊκά, τοίχοι με μαρμάρινη επένδυση, λουτρό καταδύσεως (κολυμβητική δεξαμενή) είναι λίγες μόνο ενδείξεις για τη σημαντική ρωμαϊκή πόλη που περιμένει κάτω από το χώμα. Σκάβουν κοντά στον κεντρικό δρόμο της, η ποιότητα των ευρημάτων όμως είναι εξαιρετική. Λεπτομέρειες; Στον πυθμένα της δεξαμενής που άδειαζε με πήλινο υδραγωγό βρέθηκε μοναδικό πέτρινο πώμα με τα υπολείμματα σιδερένιων προσαρτήσεων για αλυσίδα. Σε δωμάτιο κοντά στο υπόκαυστο βρέθηκαν πήλινα διαχωριστικά (σαν χοντρές πήλινες βέργες κοντού μήκους) που χρησίμευαν για να συγκρατούν στη θέση τους τις προσόψεις των τοίχων με τον αεραγωγό που περνούσε μεταξύ επένδυσης και τοίχου. Σε μωσαϊκό δάπεδο βρέθηκε ελληνική επιγραφή πάνω από την παράσταση δύο αντικριστών πυγμάχων: «ΚΛΟΣ ΣΑΤΟΡΝΙΛΟΣ», αναφερόμενη ίσως σε έναν ολυμπιονίκη Σατορνίλο που έχει εντοπίσει ο ανασκαφέας στις πηγές.

Η ρωμαϊκή πόλη της Κνωσού

Η Κνωσός υπήρξε η ξακουστή πόλη της μυθολογίας για πάνω από δυο χιλιετίες. Η ανακάλυψη του μεγάλου ανακτόρου της εποχής του χαλκού είναι πασίγνωστη, η πλήρης όμως ιστορία της τοποθεσίας αυτής είναι γνωστή μόνο στους μελετητές της αρχαιολογίας. Πράγματι, η Κνωσός κάνει την εμφάνισή της σαν ένα από τα πρώτα χωριά αγροκαλλιεργητών στην Ευρώπη, πριν από οκτώ χιλιάδες χρόνια, μέχρι την καταστροφή της από τους Άραβες.

Η ακμάζουσα ρωμαϊκή αποικία ιδρύθηκε από τον Ιούλιο Καίσαρα ή από τον αυτοκράτορα Αύγουστο. Η φήμη του μυθικού λαβύρινθου προσέλκυε επισκέπτες, αποίκους και εμπόρους αποφασισμένους να εκμεταλλευτούν τη γονιμότητα και τον πλούτο της περιοχής και το γόητρο της ονομασίας της, τόσο γνωστής όσο της Τροίας και των Μυκηνών.

Πειστικές ενδείξεις του πλούτου της ρωμαϊκής Κνωσού αποτελούν τα τυχαία ευρήματα και οι μικρής κλίμακας ανασκαφές. Το πλέον εντυπωσιακό εύρημα είναι ίσως ένα θαυμάσιο άγαλμα του αυτοκράτορα Αδριανού, φέροντας πλήρη πανοπλία – ένα από τα ωραιότερα δείγματα του τύπου αυτού των γλυπτών της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Το εξαίρετο αυτό άγαλμα ανακαλύφθηκε στην άκρη μιας αυλής με κιονοστοιχίες πολυτελούς έπαυλης, της βίλας «Διόνυσος». Σε πολλές από τις αίθουσες υπάρχουν εντυπωσιακά μωσαϊκά που παριστάνουν το θεό Διόνυσο, που έσωσε την Αριάδνη μετά την εγκατάλειψή της από το Θησέα στη νήσο Νάξο.

Ακμάζουσα κοινωνία

Οι τάφοι της ίδιας περιόδου, λαξευμένοι σε βράχο, με κτερίσματα λύχνων, κοσμημάτων και υάλινων δοχείων, φανερώνουν τον πλούτο και τις προτιμήσεις των κατοίκων της ακμάζουσας αυτής κοινωνίας. Φανερώνουν επίσης το μέγεθος της ρωμαϊκής πόλης, που είναι περίπου 1.000 μέτρα σε διάμετρο με το κέντρο της 500 μ. βόρεια του ανακτόρου. Φαίνεται ότι από το τέλος της μινωικής περιόδου και κατόπιν οι κάτοικοι απέφευγαν την περιοχή του Ανακτόρου, όπως υποδεικνύει το γεγονός της έλλειψης μεταγενέστερων κτισμάτων στο σημείο αυτό.

Σήμερα, δεν σώζεται σχεδόν τίποτα στην επιφάνεια του εδάφους. Υπεύθυνοι γι’ αυτό ήταν μάλλον οι Ενετοί που αφαίρεσαν μεγάλες ποσότητες οικοδομικού υλικού για την κατασκευή των συμπαγών τειχών του Ηρακλείου, της μεσαιωνικής πόλης που αναπτύχθηκε στη θέση του επινείου της Κνωσού μετά την αραβική κατοχή.

Εκτός από την τοποθεσία του Ανακτόρου, ο Sir Arthur Evans αγόρασε και μία μεγάλη έκταση γης στην Κνωσό, βόρεια της βίλας «Αριάδνη», που εκτείνεται μέχρι το κέντρο της μεταγενέστερης πόλης.  Η έκταση αυτή είναι διαθέσιμη για ανασκαφή και έγινε η πρώτη έρευνα με τη χρήση ηλεκτρόμετρου, μαγνητόμετρου και εδαφοδιαπεραστικού ραντάρ. Το πρόγραμμα  αυτό έρευνας οργανώθηκε από τον Dr Colin Shell του Πανεπιστημίου Πατρών. Οι μετρήσεις έδωσαν σαφή αποτελέσματα. Κτίσματα  σημαντικής έκτασης ιχνηλατήθηκαν σε μικρό βάθος από την επιφάνεια. Ο προσανατολισμός των δομών υποδεικνύει τη θέση των οδών της πόλης – ένα πρώτο βήμα για την κατανόηση του σχεδίου δόμησής της.

Πήλινα διαχωριστικά

Η νέα ανασκαφική προσπάθεια άρχισε από το 1993 υπό τη διεύθυνση των Κ.Α. και Diana Wardle και θα συνεχισθεί μέχρι και το 2000. Το πιο εντυπωσιακό εύρημα ως τώρα είναι ένας τοίχος μήκους 30 μ. + με συμπαγή χυτή τοιχοποιία και λίθινη επένδυση στην όψη. Διατηρείται σε ύψος σε ύψος σχεδόν 6μ. Διατηρείται, επίσης, μέρος του μωσαϊκού δαπέδου που είναι διακοσμημένο με κυματοειδές μοτίβο, καθώς και κομμάτια της μαρμάρινης επένδυσής του.

Η κλίμακα κατασκευής και η εξαιρετική ποιότητα της σωζόμενης ψηφιδωτής και μαρμάρινης διακόσμησης δεν αφήνουν κανένα περιθώριο αμφιβολίας ότι ο τοίχος αυτός ανήκε σε κάποιο μεγάλο δημόσιο κτίριο, ίσως λουτρά, με την πρόσοψή του στραμμένη στον κεντρικό δρόμο, που βρίσκεται 30 μ. ανατολικότερα. Ένα ενδιαφέρον εύρημα είναι τρία σιδηρά πέδη που ανοιγοκλείνουν για την πρόσδεση των ποδιών, τα οποία βρέθηκαν σε κόγχη του τοίχου.

Η μεγαλύτερη περιοχή ανασκαφής και η μικρή επίχωση επέτρεψαν την αποκάλυψη κάτοψης τμημάτων δωματίων και μιας αυλής, που αποτελούν ένα συνεχές κτιριακό συγκρότημα (νησίδα) στα τέλη του 2ου π.Χ. αιώνα. Στα δωμάτια αυτά περιλαμβάνεται και ένα μεγάλο τετράγωνο δωμάτιο, το οποίο διατηρεί ένα ωραίο μωσαϊκό δάπεδο κατά μήκος της δυτικής πλευράς. Αρκετά από αυτά τα ευρήματα πιστοποιούν ότι το κτίριο περιλάμβανε ένα συγκρότημα δωματίων λουτρού, η κλίμακα του οποίου υποδηλώνει ιδιωτική – ή τουλάχιστον περιορισμένη – παρά δημόσια χρήση.

Το όλο συγκρότημα είναι κτισμένο κλιμακωτά στην πλαγιά από δυτικά προς ανατολικά και καταλαμβάνει έκταση 250 τετραγωνικών μέτρων.

Σε ένα δωμάτιο με υπόκαυστο βρέθηκαν πολλά δείγματα πήλινων διαχωριστικών που χρησίμευαν να συγκρατούν στη θέση τους τις προσόψεις των τοίχων με έναν αεραγωγό μεταξύ αυτών και του τοίχου. Στα βορειοδυτικά του δωματίου με τον υπόκαυστο υπήρχε ένα λουτρό καταδύσεως περίπου τριών τετραγωνικών μέτρων, αρχικά με μαρμάρινη επένδυση. Ένα ασυνήθιστο, και ίσως μοναδικό, εύρημα πάνω στο πάτωμα σε απόσταση 50 cm, είναι ένα πέτρινο βούλωμα λουτρού με τα υπολείμματα σιδερένιων προσαρτήσεων για αλυσίδα και χερούλι. Ένας λεπτοδουλεμένος δακτυλιδόλιθος που απεικόνιζε την Εφέσια Αρτέμιδα βρέθηκε στον ίδιο χώρο.

Μωσαϊκό δάπεδο

Στο μωσαϊκό συνεχόμενο δωμάτιο προς τα ανατολικά, διαστάσεων περίπου 5 τετραγωνικών μέτρων, είχε διασωθεί, αν και σε άσχημη  κατάσταση, τμήμα μωσαϊκού δαπέδου με μπλε  σε λευκό φόντο με την επιγραφή…ΚΛΟΣ ΣΑΤΟΡΝΙΛΟΣ στα ελληνικά, πάνω από τα κεφάλια δύο αντικριστών ανδρών με εκτεταμένα χέρια, πιθανόν αθλητών ή πυγμάχων.

Το όνομα αναφέρεται ίσως στον Ολυμπιονίκη  ΣΑΤΟΡΝΙΝΟ ΓΟΡΤΥΝΙΟΣ ΚΡΗΤΙΚΟΣ, η νίκη του οποίου καταγράφηκε το 206 μ.Χ. Η φιγούρα στα αριστερά (προς τα νότια) ήταν καλύτερα διατηρημένη και οι λεπτομέρειες των χαρακτηριστικών και της ενδυμασίας ήταν αποδομένες με γαλάζιες ψηφίδες διαφορετικών αποχρώσεων.

Στα βόρεια του κτήματος, 50 μέτρα από τη Βίλα «Διόνυσος», η ανασκαφή έφτασε στο φυσικό βραχώδες έδαφος. Εδώ εξερευνήθηκαν τμήματα τριών δωματίων τα οποία φαίνονται ότι χρονολογούνται στην ίδια περίοδο κατασκευής όπως η βίλα «Διόνυσος» (δηλ. στα μέσα του 2ου μ.Χ. αι.) Ένας μεγάλος τοίχος χυτής τοιχοποιίας με καλά σοβατισμένη πρόσοψη, φαίνεται να είναι η γωνία ενός στοιχειώδους ιδιωτικού σπιτιού που εκτείνεται στα βορειοδυτικά. Παρόλο ότι οι τοίχοι ήταν πολύ ογκώδεις και έφερναν επίχρισμα, είχαν δάπεδα μόνο από πατημένο χώμα. Είχαμε την ευκαιρία να προχωρήσουμε την ανασκαφή σε βάθος κάτω από τα δάπεδα των ρωμαϊκών δωματίων που έχουν αποκαλυφθεί ως τώρα και ερευνήσαμε περί τα 40 τετραγωνικά μέτρα των μεσομινωικών αποθεμάτων, κάτω από περίπου 2 μέτρα ρωμαϊκών στρωμάτων.

Μολύβδινη σφραγίδα

Τμήματα των πλινθόκτιστων τοίχων πιθανών να ανήκουν στον 6ο αιώνα – δείγμα ίσως της φύσεως των κτιρίων στην πόλη της Κνωσού, σε μια περίοδο όπου κατασκευάζονταν οι βασιλικές και μια ερμηνεία του γεγονότος ότι δεν είχαν αναγνωριστεί προηγουμένως. Μια μολύβδινη σφραγίδα που βρέθηκε στο επάνω στρώμα δείχνει την παρουσία στην Κνωσό ενός υψηλού αξιωματούχου του αυτοκρατορικού ταμείου του Βυζαντίου, λίγο πριν από την αραβική κατάκτηση το 827 μ.Χ.

Η εργασία υπαίθρου του αρχαιολόγου είναι γεμάτη υψηλόφρονες ελπίδες και μεγάλες προσδοκίες, αλλά χωρίς καμιά βεβαιότητα. Ελπίζουμε ότι θα καταστεί δυνατόν να προχωρήσουμε σε τόσο μεγάλη κλίμακα εργασιών, ώστε να επιτύχουμε σημαντικά αποτελέσματα σε μικρό χρονικό διάστημα. Η αρχαιολογική έρευνα όμως στηρίζεται στην εθελοντική εργασία και στην ιδιωτική μάλλον παρά την κρατική γενναιοδωρία.

20.4.1997

Πηγές :

Απογευματινή Σάββατο 15 Μαρτίου 1995

Βήμα 16.2.1997

"Επτά Ημέρες" Κυριακή 20 Απριλίου 1997

http://www.destinationcrete.gr/el/archaoi-chronoi/ancient-times?jjj=1451223104136

http://mydaimoncom.blogspot.gr/2015/08/69-330.html

http://www.bigbluecrete.gr/roman-period.html

http://www.kritikoi.gr/main_titles/articles/afieromata/knosos/articles215.html