Εξιχνιάζονται τα μυστήρια της Ζωμίνθου στον Ψηλορείτη

O εξωτερικός τοίχος του εργαστηρίου κεραμικής στη Ζώμινθο

Η Ζώμινθος (Ζόμινθος ή Ζόμιθος), είναι οροπέδιο στους πρόποδες του Ψηλορείτη (Ιδαίον Όρος) της Κρήτης. Βρίσκεται δυτικά του χωριού Ανώγεια, στη διαδρομή από την Κνωσσό προς το Ιδαίον Άντρον, την ιερή σπηλιά κοντά στην κορυφή της Νίδας. Η τοποθεσία έγινε γνωστή λόγω του μεγάλου κτιρίου της μινωικής εποχής που βρέθηκε εκεί.

Μέσα στον αρχαιολογικό χώρο, 30 μέτρα από την είσοδο, βρίσκεται ένας μεγάλος κράταιγος. Το δέντρο έχει ύψος 12 μέτρα, σε αντίθεση με τους περισσότερους κράταιγους που είναι θάμνοι ή μικρά δέντρα, και έχει χαρακτηριστεί μνημείο της Φύσης. Γύρω από τον κορμό του έχει κατασκευαστεί χαμηλό πέτρινο τοιχίο, ύψους 0,50μ.

Εξιχνιάζοντας τα μυστήρια της Ζωμίνθου

Της Γιωτας Συκκα

Εχει βρει χρυσάφια, παλάτια, ασύλητους βασιλικούς τάφους, «θησαυρούς» που θα ζήλευαν πολλοί. Ο Γιάννης Σακελλαράκης είναι από τους χορτασμένους αρχαιολόγους. Με ανασκαφές μεγάλες στο ενεργητικό του όπως οι Αρχάνες, το Ιδαίον Αντρον στην Κρήτη αλλά και τα Κύθηρα. Παρόλα αυτά, όμως, είναι ξεκάθαρος από την αρχή της συζήτησής μας. «Η Ζώμινθος είναι το μεγαλύτερο έργο της ζωής μου», τονίζει με πάθος. Πώς ένιωσε όταν την ανακάλυψε; «Όπως θα έπρεπε να ένιωσε ο Εβανς όταν ανακάλυψε την Κνωσό», απαντά. Για να μην καταφύγουμε όμως σε δημοσιογραφικές υπερβολές μας προσγειώνει. Μιλάει γι' αυτό το μοναδικό συναίσθημα όταν ανακαλύπτεις ένα «καθαρό» από κάθε ανθρώπινη επέμβαση χώρο. Από το 1959 σκάβει στην Κρήτη -τότε που συμμετείχε στην ανασκαφή θολωτού τάφου στη Μυρσίνη Σητείας- φοιτητής ακόμη και με επιτυχίες που απασχόλησαν τη διεθνή επιστημονική κοινότητα. «Η Ζώμινθος, όμως, είναι κάτι αναπάντεχο», εξηγεί. Ήταν η δεύτερη μέρα της ανασκαφής του Ιδαίου Ανδρου τα χρόνια της δεκαετίας του '80, όταν η απάντηση ενός βοσκού στην ερώτηση πού βόσκει τα πρόβατά του, άρχισε να τριγυρίζει έντονα μέσα στο μυαλό του. «Στη Ζώμινθο».

Έτσι άρχισε η περιπέτειά του στον περήφανο Ψηλορείτη όπου βρήκε αυτό που υποψιαζόταν. Μια μινωική εγκατάσταση σε υψόμετρο 1.187μ. Μια πολιτεία με υψηλή αισθητική, σε στρατηγικό σημείο, οργανωμένη άψογα και καθόλου τυχαία. Οι κάτοικοι της Ζωμίνθου γνώριζαν πολύ καλά πώς να επιβιώνουν στον σκληρό χειμώνα. Αυτό το οργανωμένο βιοτεχνικό και θρησκευτικοπολιτικό κέντρο των Μινωιτών που είχε όπως φαίνεται επαφή με την Κνωσό, αποκαλύπτεται από το Γιάννη Σακελλαράκη και τη σύντροφο στη ζωή και τις ιδέες του Εφη Σαπουνά - Σακελλαράκη. Μαζί μοιράζονται και τις ίδιες οικολογικές ανησυχίες αρκετά χρόνια πριν... γίνουν μόδα! Σκοπός του Γιάννη Σακελλαράκη -κι ας ξίνιζαν κάποιοι όταν τον άκουγαν δεκαετίες πριν- ήταν η δημιουργία αρχαιολογικών δρυμών στον Ψηλορείτη. Οι αναπτυξιακές του ιδέες για το περιβάλλον και την αναβάθμισή του, πήραν χρόνο, αλλά εκείνος διαθέτει και πείσμα και υπομονή. Στην «Ποιητική της ανασκαφής» (εκδόσεις Ικαρος) περιγράφει πώς άρχισε να φυτεύει δέντρα που χρειάζονταν χρόνο για να αποδώσουν καρπούς, πώς δημιούργησε κλαδεύοντας κάθε χρόνο τους θάμνους το δάσος τρικοκκιάς.

Το οικολογικό πείραμα του Γ. Σακελλαράκη, είναι ένα φως για το μέλλον, ειδικά αν σκεφτεί κανείς τα χιλιάδες καμένα στρέμματα των τελευταίων ετών. Σε αυτό, άλλωστε, το πείραμα στέκεται περισσότερο ο ίδιος, και λιγότερο στις ανακαλύψεις του. Όσο εντυπωσιακές κι αν είναι. Στη Ζώμινθο λοιπόν εντόπισε κτίριο 1.600 τ.μ., ολόκληρο συγκρότημα με βοηθητικούς χώρους που καταλαμβάνουν στρέμματα τα οποία απαιτούν χρόνια για να ερευνηθούν. Τα 1.360 τ.μ. που αποκάλυψε μαρτυρούν εξαιρετική τεχνογνωσία και έλεγχο σε αυτό το βιοτεχνικό παραγωγικό κέντρο που το μέγεθός του αλλά και κάποια χαρακτηριστικά του έχουν εκπλήξει την επιστημονική κοινότητα. Αντίθετα από την Κνωσό και τη Φαιστό, στο συγκρότημα αυτό δεν πρωταγωνιστεί ο πωρόλιθος όπως στα κτίρια του μινωικού πολιτισμού αλλά μια σκληρή πέτρα.

Ο Γ. Σακελλαράκης έχει εντοπίσει τρεις χρονικές φάσεις του συγκροτήματος. Η πρώτη αφορά την ίδρυσή του περίπου γύρω στο 1.900 π.Χ., η δεύτερη την ακμή γύρω στο 1.600 π.Χ. και η τρίτη εμφανίζεται τη μυκηναϊκή περίοδο. Στην ερώτηση αν πρόκειται για ανάκτορο, είναι κατηγορηματικός: «Μέχρι τώρα γνωρίζαμε ότι ανάκτορα ήταν η Κνωσός, η Φαιστός, η Ζάκρος… Ξαφνικά άρχισαν να ξεφυτρώνουν ανάκτορα κι αλλού επειδή έχουν μια κεντρική ή δυτική αυλή όπως τα μεγάλα ανάκτορα». Το συγκεκριμένο φυσικά, μόνο μικρό δεν το χαρακτηρίζεις. Στο ισόγειο έχει 40 δωμάτια. Γι' αυτό και ο ανασκαφέας το ονομάζει «ανακτορικό κτίριο».

http://www.kathimerini.gr/331543/article/politismos/arxeio-politismoy/e3ixniazontas-ta-mysthria-ths-zwmin8oy

 Εργάτες της ανασκαφής στη Ζώμινθο κρατούν τον λίθινο βαθμιδωτό βωμό που μόλις ήρθε στο φως

Ο βωμός του Ψηλορείτη

Μια από τις πιο σημαντικές ανασκαφές στο μινωικό ανάκτορο της Ζωμίνθου αφήνει ανοιχτό το ενδεχόμενο αποκάλυψης στοιχείων για τις τελετουργίες που γίνονταν εκεί πριν από τέσσερις χιλιετίες

Γράφει η Μαρία Θερμού

Βρέθηκε καλά προστατευμένο, κάτω από ένα πέτρινο θρανίο που ακουμπά στον τοίχο. Λίθινο και το ίδιο αλλά με ασυνήθιστο σχήμα, καθώς αποτελείται από τρία βαθμιδωτά επίπεδα, που μεγαλώνουν από κάτω προς τα επάνω, με μια κοιλότητα μάλιστα στην άνω επιφάνειά του. Υπήρξε όχι απλώς η σημαντικότερη ανακάλυψη της εφετινής ανασκαφής στη Ζώμινθο του Ψηλορείτη, αλλά και ένα από τα σπουδαιότερα ευρήματα που μας έρχονται από τη Μινωική Eποχή. Και αυτό επειδή σε κάθε μία από τις πλευρές του - δώδεκα συνολικά - είναι χαραγμένο από ένα σύμβολο της Γραμμικής Α γραφής.

Πρόκειται για έναν τελετουργικό βωμό, εξ ου και οι μικρές διαστάσεις του (20Χ20 εκ.), όπως εξηγεί η αρχαιολόγος δρ Εφη Σαπουνά-Σακελλαράκη που τον έφερε στο φως πριν από λίγες ημέρες κατά την ανασκαφή του τεράστιου κτιριακού συγκροτήματος της Ζωμίνθου. Η μελέτη του και η προσπάθεια ανάγνωσης των συμβόλων είναι κάτι που θα απαιτήσει χρόνο και θα γίνει βεβαίως από επιστήμονες, ειδικούς στις μινωικές γραφές, με την ελπίδα ότι μπορεί να αποκαλυφθούν σημαντικά στοιχεία για τις τελετουργίες που ελάμβαναν χώρα σε υψόμετρο 1.200 μ. πριν από 3.500 -4.000 χρόνια. Ο βωμός δεν υπήρξε άλλωστε το μοναδικό τελετουργικό αντικείμενο που αποκαλύφθηκε εφέτος: μια σειρά παραπλήσιων ευρημάτων αποδεικνύει περίτρανα τον ιερό χαρακτήρα του συγκροτήματος, το οποίο πέραν πάσης αμφιβολίας πλέον χαρακτηρίζεται ως ανάκτορο.

«Ενα μεγάλο διοικητικό, πολιτικό και θρησκευτικό κέντρο, πολυτελής έδρα του ιερατείου του Ιδαίου Αντρου, ήταν αυτό το ανάκτορο» λέει η κυρία Σαπουνά-Σακελλαράκη. «Γιατί η λειτουργία του δεν θα μπορούσε να περιορίζεται μόνο στους τρεις μήνες που, λόγω υψομέτρου, είναι προσβάσιμο. Ετσι, για τον υπόλοιπο χρόνο το ιερατείο ήταν εγκατεστημένο εδώ στη Ζώμινθο» προσθέτει. Παράλληλα επισημαίνει και τις παραγωγικές λειτουργίες του ανακτόρου, με τα εργαστήρια κεραμικής, μεταλλουργίας και ορείας κρυστάλλου, τα οποία έχουν ήδη αποκαλυφθεί - εκτός φυσικά από την προφανή διαχείριση του φυσικού πλούτου. Ο έλεγχος ωστόσο φαίνεται ότι ανήκε στην Κνωσό. Στον κοντινότερο δρόμο που οδηγεί προς την Ιδα και το Ιδαίον Αντρον, το οποίο λειτουργούσε ως λατρευτικό κέντρο από την εποχή των πρώτων ανακτόρων στην Κρήτη, το ανάκτορο της Ζωμίνθου ελεγχόταν προφανώς από την κυρίαρχη Κνωσό, η οποία είχε υπό την εξουσία της και το ιερό.

Θυσιαστήριο

Ενα δωμάτιο που έκρυβε εντυπωσιακά ευρήματα, τέτοια που μόνο σε ιερά εντοπίζονται, είναι η άλλη σπουδαία ανακάλυψη. Γιατί στη μία γωνία του ένας ημικυκλικός χώρος οριοθετημένος από όρθιες πλάκες έκρυβε πραγματικό θησαυρό: ένα χάλκινο θυμιατήρι με λαβή, δύο χάλκινους διπλούς πελέκεις και έναν μικρότερων διαστάσεων. Ακόμη, δύο απομιμήσεις πελέκεως και ξίφους, επίσης χάλκινα, και κάτω από αυτά πλήθος πήλινων αγγείων. Ολα τελετουργικά αντικείμενα τα οποία η κυρία Σαπουνά-Σακελλαράκη μαζί με τον αείμνηστο Γιάννη Σακελλαράκη είχαν εντοπίσει παλαιότερα στο Ιδαίο Αντρο και στο ιερό κορυφής των Κυθήρων.

Αλλά τα ευρήματα δεν σταματούν εδώ. Μέσα στον χώρο αυτόν βρέθηκε και ένας δεύτερος λίθινος, τελετουργικός βωμός, αρκετά καμένος όμως από τη φωτιά, έτσι ώστε να είναι αδύνατον, επί του παρόντος τουλάχιστον, να διαπιστωθεί αν φέρει και αυτός εγχάρακτα σύμβολα. Τέλος, γύρω-γύρω από το πέτρινο χώρισμα ήταν τοποθετημένα και δόντια αγριόχοιρου, ενώ στο δωμάτιο βρίσκονταν διάσπαρτα κέρατα αίγαγρων και ενός ελαφιού.

«Πρόκειται για ένα χαρακτηριστικό περιβάλλον θυσιαστηρίου» εξηγεί η ανασκαφέας επισημαίνοντας ότι σε αυτό το δωμάτιο εντοπίστηκε, κάτω από το θρανίο, και ο βωμός με τα σύμβολα. Χαρακτηριστικό για τη Ζώμινθο εξάλλου είναι το γεγονός ότι όλα τα τελετουργικά σκεύη έχουν βρεθεί προσεκτικά αποθηκευμένα. «Είχαν έναν θρησκευτικό συντηρητισμό στην Προϊστορική Εποχή, γι' αυτό διατηρούσαν όλα τα τελετουργικά αντικείμενα, ακόμη και των παλαιότερων εποχών, ως ιερά κειμήλια» προσθέτει. Επιπλέον διευκρινίζει ότι στο κτίριο θα πρέπει να υπήρχαν αρκετοί χώροι θυσιαστηρίου, ενδεχομένως με κάποιες διαφορές μεταξύ τους, ώστε να καλύπτουν όλες τις τελετουργίες. Η απόδειξη βρίσκεται σε άλλο δωμάτιο του ανακτόρου, το οποίο διασώζει στη μία πλευρά του ένα υψηλότερο επίπεδο ειδικής χρήσης, ένα είδος βωμού στον οποίο ανεβαίνει κανείς με μικρή κλίμακα.

Ο κίονας

Για πόσα χρόνια μπορεί να διατηρηθεί το ξύλο; Μια απάντηση δίνει το εύρημα που εντοπίστηκε στην άλλη πλευρά του δωματίου των θρανίων και των λίθινων βωμών (ένας τοίχος που δεν κλείνει στις άκρες του διαχωρίζει το δωμάτιο στα δύο). Πρόκειται για τη βάση ενός λίθινου κίονα, τετράγωνου αρχικώς, με διαστάσεις 70Χ100 εκ. πλάτος και 15 ύψος και στη συνέχεια κυλινδρικού (διαμέτρου 55 εκ. και ύψους 17 εκ.) που χρησιμοποιείται ως υποδοχή του ξύλινου κίονα. Σε ύψος περίπου 30 εκ. και με διάμετρο 26,5 εκ. διασώζεται έτσι στη θέση του αυτό το ξύλο, το οποίο οι Μινωίτες είχαν κόψει προφανώς από το βουνό όπου βρίσκονταν και ήταν ονομαστό άλλωστε για την ξυλεία του, προκειμένου να κατασκευάσουν το κτίριο.

Είναι γνωστό εξάλλου ότι με αυτόν τον τρόπο ήταν κατασκευασμένα όλα τα μινωικά ανάκτορα καθώς η χρήση του ξύλου επέτρεπε την ελαφριά ανωδομή ώστε να μπορούν να προσθέσουν δύο και τρεις ορόφους. Το συγκεκριμένο αφαιρέθηκε με τεράστια προσοχή προκειμένου να συντηρηθεί ενώ η κυρία Σαπουνά-Σακελλαράκη μας θυμίζει ότι ένα παρόμοιο εύρημα είχαν φέρει στο φως κατά την ανασκαφή των Αρχανών, στην είσοδο του ανακτόρου.

Ένας μακρύς διάδρομος μήκους 17,40 μ. (ως το σημείο που έχει φθάσει ως τώρα η ανασκαφή) και πλάτους 1,55 μ. χωρίζει το ανάκτορο σε δύο πτέρυγες, την ανατολική και τη δυτική. «Ολη η ανατολική πτέρυγα φαίνεται ότι είχε θρησκευτική χρήση» λέει η αρχαιολόγος.

Σε ένα από τα δωμάτια αυτής της πλευράς βρέθηκε μια πήλινη τριποδική τράπεζα με γαλάζιο κονίαμα ενώ σε ένα άλλο ήρθε στο φως ομάδα χάλκινων αντικειμένων θρησκευτικής χρήσης μεταξύ των οποίων διπλοί πελέκεις, αφιερωματικά εγχειρίδια αλλά και ένα μακρόστενο, χάλκινο αντικείμενο, απροσδιόριστης ακόμη χρήσης, με κρίκο στη μία άκρη του.

Εδώ θα πρέπει να προστεθούν και όλα τα άλλα σπουδαία ευρήματα των τελευταίων χρόνων, όπως τα χάλκινα ειδώλια, το σκήπτρο του ιερέα με τα χαραγμένα φίδια, τα θυμιατήρια, τα χάλκινα εγχειρίδια και τα χάλκινα κύπελλα, τα ρυτά σε σχήμα ζώου, τα κύπελλα κοινωνίας αλλά και πολλά αναθήματα, περόνες και περίαπτα, κοσμήματα, ελάσματα.

 Ένα μιτάτο μέσα στον περιφραγμένο χώρο της Ζωμίνθου© Cretazine

Τοιχογραφίες

Τεράστιος είναι ο όγκος των κονιαμάτων που προκύπτουν από την ανασκαφή. Ειδικά μάλιστα οι τοίχοι των δωματίων του άνω ορόφου, όχι μόνο έφεραν καλής ποιότητας κονιάματα, αλλά ήταν και καλά τοιχογραφημένα, όπως διακρίνεται από τα χρώματα που έρχονται στο φως: κόκκινο, κίτρινο και γαλάζιο. Αλλά για τις παραστάσεις θα μπορεί να μιλήσει κανείς μετά τη συντήρηση των τοιχογραφιών - αν και ήδη, σε ένα μικρό τμήμα από αυτές, διακρίνονται ορισμένα κλαδιά και ένα πουλί.

Με περισσότερα από 55 δωμάτια και εμβαδόν άνω των 1.600 τ.μ., με δεύτερο όροφο ή και τρίτο σε μεγάλο μέρος του, το κτίριο είχε κατασκευαστεί στη δυτική πλαγιά ενός χαμηλού λόφου σε θέση που παρέχει τον έλεγχο ολόκληρου του οροπεδίου.

Η έκταση του χώρου ανέρχεται περίπου σε τέσσερα στρέμματα ενώ από τη γεωμαγνητική, που επίσης έγινε εφέτος, αποδείχτηκε ότι γύρω από το ανάκτορο υπάρχουν πολλά κτίσματα του οικισμού.

Μια ακόμη πολύτιμη πληροφορία της ανασκαφής εξάλλου προέκυψε από τον καθαρισμό του αύλειου χώρου της βόρειας πλευράς του κτιρίου όπου εντοπίστηκε η αρχή δύο πομπικών διαδρόμων του ανακτόρου. Δέκα αρχαιολόγοι, δύο αρχιτέκτονες, ειδικοί συντηρητές, τοίχων, τοιχογραφιών και αγγείων, ειδικοί ανασκαφικοί εργάτες για τους σημαντικούς χώρους εργάστηκαν επί πέντε εβδομάδες σε αυτόν τον χώρο, τον οποίο ο Γιάννης Σακελλαράκης είχε εντοπίσει από το 1982, για να ξεκινήσει όμως την έρευνα μόλις το 2006. Ανασκαφέας του Ιδαίου Αντρου, των Αρχανών, του ιερού κορυφής στα Ανεμόσπηλια αλλά και των Κυθήρων, ο αρχαιολόγος θεωρούσε τη Ζώμινθο, με το προελληνικό όνομα, ως «μια μινωική μοναδικότητα», ενώ δεν ήταν λίγες οι φορές που επισήμαινε πως «αν αφήσω κάτι στην Αρχαιολογία, αυτό θα είναι η διάσταση των βουνών».

Ένας ιδιοφυής μινωίτης αρχιτέκτονας

Χτίστηκε με μεγάλους ογκόλιθους μήκους ενός μέτρου και όλα του τα δάπεδα ήταν καλοστρωμένα από ωραίες, μεγάλες πλάκες. Το ανάκτορο της Ζωμίνθου φαίνεται ότι είχε έναν ιδιοφυή αρχιτέκτονα με ιδιαίτερη γνώση της λειτουργίας και της χρήσης των χώρων, όπως λέει η αρχαιολόγος κυρία Εφη Σαπουνά-Σακελλαράκη, η οποία διεξάγει την ανασκαφή. Τα ευρήματα δείχνουν ότι χτίστηκε στα Προανακτορικά χρόνια (2100-1900 π.Χ.), αφού μέσα στο κτίριο διατηρούνται ως «νησίδες» λείψανα εκείνης της περιόδου τα οποία οι μεταγενέστεροι - στην Παλαιοανακτορική περίοδο πλέον -  ενσωμάτωσαν στην επόμενη φάση του.  Ωστόσο, μετά τον σεισμό του 1700 π.Χ. περίπου, ο οποίος προκάλεσε μεγάλες καταστροφές, το κτίριο εγκαταλείφθηκε από τους κατοίκους του, οι οποίοι έφυγαν παίρνοντας μαζί τους και τα υπάρχοντά τους. Τα στοιχεία δείχνουν ότι επέστρεψαν γρήγορα, μέσα σε 30-50 χρόνια το πολύ, και τότε ξανάχτισαν το κτίριο αλλάζοντας σε μικρό βαθμό τη διαρρύθμισή του. Μερικούς αιώνες αργότερα όμως νέος σεισμός επέφερε μεγαλύτερη καταστροφή. Αλλά οι άνθρωποι επέστρεψαν για μία ακόμη φορά... και ξαναέχτισαν. Στη συνέχεια ήρθαν οι Μυκηναίοι, ήρθαν οι Ρωμαίοι, μετά οι Βυζαντινοί, οι Ενετοί, οι Τούρκοι, αφήνοντας όλοι τους στη Ζώμινθο τα χνάρια τους, που σε τίποτε όμως δεν κατόρθωσαν να ξεπεράσουν εκείνα των πρώτων μινωιτών κατοίκων.

http://www.tovima.gr/culture/article/?aid=525646

Νέα ευρήματα και το 2015 στην ανασκαφή της Ζωμίνθου

Η συστηματική ανασκαφή στο συγκρότημα της Ζωμίνθου στον Ψηλορείτη, που εντοπίστηκε αρχικά  από  τον  Γιάννη Σακελλαράκη και συνεχίζεται από την Έφη Σαπουνά Σακελλαράκη, εξελίσσεται με εντυπωσιακούς ρυθμούς  και αποτελέσματα.

Το συγκρότημα βρίσκεται σε ύψος 1200 μ. και αποτελεί το υψηλότερο κέντρο της Μινωικής Κρήτης. Ιδρύθηκε  αρχικά  περί το 1900 π.Χ.,  μαζί με τα πρώτα μεγάλα ανάκτορα, και είχε  συνεχή κατοίκηση. Εκτός από οικιστικό κέντρο πρέπει να αποτέλεσε «παράρτημα» του  Ιδαίου  Άντρου, σε εποχές του  χρόνου  όπου  το ιερό σπήλαιο  δεν ήταν προσβάσιμο.

Οι ανασκαφές του 2015 έδωσαν νέα στοιχεία  που φωτίζουν τον  χαρακτήρα του συγκροτήματος. Η αρχιτεκτονική του συγκροτήματος, το οποίο  διατηρείται σε ύψος σχεδόν τριών μέτρων, έργο  ενός  ευφυούς αρχιτέκτονα που δεν ακολούθησε  πάντα  τους κανόνες των Μινωικών Ανακτόρων, αλλά έλαβε υπ’ όψιν του τις κλιματολογικές  συνθήκες της περιοχής, είναι ένα είναι από αυτά τα στοιχεία.

Πολυτελείς χώροι κατασκευασμένοι από λαμπερούς λευκούς ασβεστόλιθους, δεξαμενή καθαρμών, πολύθυρα και φωταγωγοί που αφήνουν άπλετο  φως, δημόσιες αίθουσες με θρανία  και εστίες, μία εκ των οποίων με περίτεχνο περιχείλωμα, κλιμακοστάσια που οδηγούν σε άνω ορόφους, μαζί με πλήθος αντικειμένων, δηλώνουν τον σημαντικό  χαρακτήρα του συγκροτήματος και ιδιαίτερα τον πολιτικό και οικονομικό ρόλο του. Το κεντρικό κτήριο θα είχε δύο και σε ορισμένα σημεία τρεις ορόφους.

Τα αποσπάσματα τοιχογραφιών, που ήρθαν φέτος στο φως, αποδίδουν φυτικά, ζωικά αλλά και αρχιτεκτονικά θέματα σε λεπτό κονίαμα και  φανερώνουν μια ιδιαίτερη εκλέπτυνση.

Από τα κινητά ευρήματα της  Ζωμίνθου,  οι φορητοί ενεπίγραφοι βωμοί, διπλοί πελέκεις, τα χάλκινα και πήλινα θυμιατήρια και οι περίτεχνοι λύχνοι, τα ρυτά (τελετουργικά αγγεία, κάποια από τα οποία βρέθηκαν σε κόγχες, όπως το ρυτό σε σχήμα χοίρου), το τμήμα πήλινου αιγάγρου, τα αγγεία - ρυτά με διακόσμηση  καλαμοειδών, επιβεβαιώνουν τη θρησκευτική χρήση του χώρου.

Τα χάλκινα ειδώλια, από τα σημαντικότερα της Μινωικής Κρήτης, οι σφραγίδες, οι χάντρες περιδεραίων, τα δαχτυλίδια, ένα από τα οποία φέρει  θρησκευτική παράσταση, είναι ασφαλή δείγματα του πλούτου που συγκεντρώθηκε στον χώρο αυτό.

Ορισμένοι χώροι μπορούν να ερμηνευθούν ως γυναικεία διαμερίσματα, λόγω της εύρεσης υφαντικών βαρών για όρθιους αργαλειούς. Χώροι με θρανία  και κίονες, των οποίων σώθηκαν όχι μόνο οι βάσεις αλλά  και το κατώτερο τμήμα του ξύλινου κίονα , ερμηνεύονται ως δημόσιες αίθουσες, ενώ άλλοι  ως ξεχωριστοί χώροι  λατρείας  με πυρές, βαθμιδωτούς βωμούς και τέλος κάποιοι ως ιδιωτικοί.

Εκτός από τους χώρους κατοίκησης και τους δημόσιους, αποκαλύφθηκαν χώροι εργαστηρίων, όπως το κεραμικό εργαστήριο με τον τεράστιο  κλίβανο, χώροι επεξεργασίας ορείας κρυστάλλου κ.λπ., που δηλώνουν την αυτάρκεια του χώρου. Τεράστια πιθάρια σε μεγάλο αριθμό βρέθηκαν σε ακέραια ή αποσπασματική μορφή, όπως και πλήθος τριπτήρων και τριβείων που  χρησίμευαν για την επεξεργασία επί τόπου  του τεράστιου  πλούτου του Ψηλορείτη.

Σύμφωνα με την ανασκαφέα κα Σαπουνά Σακελλαράκη, τη  Μινωική Ζώμινθο διάλεξαν για να μείνουν γόνοι της δυναστείας της Κνωσού, προκειμένου να ελέγχουν το Ιδαίο Άντρο, αλλά και να συγκεντρώνουν τα προϊόντα του βουνού, δηλαδή  τα ιαματικά βότανα και το μαλλί που,   όπως γνωρίζουμε από τις πινακίδες της Κνωσού και από αιγυπτιακές πηγές, έστελναν στις αγορές  της Ανατολής  και της Αιγύπτου.

Μετά την καταστροφή του μινωικού συγκροτήματος και μετά το 1450 π.Χ., τον ίδιο τόπο, τον πλούσιο σε νερά και βλάστηση, επέλεξαν οι Μυκηναίοι για να ιδρύσουν έναν οικισμό, 100 μ. βορειότερα. Ενώ οι Ρωμαίοι, που εκμεταλλεύτηκαν με σωστή οργάνωση τα αγαθά του Ψηλορείτη, έκτισαν πάνω σε τμήμα του μινωικού συγκροτήματος ένα κτήριο-στρατώνα  και  σύλησαν μεγάλο μέρος  του.

http://www.naftemporiki.gr/story/999032/psiloreitis-nea-eurimata-stin-anaskafi-tis-zominthou