MARIE CURIE : Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΠΟΥ ΤΗΝ ΕΛΕΓΑΝ «ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΕΙΑ»

MARIE CURIE

Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΠΟΥ ΤΗΝ ΕΛΕΓΑΝ «ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΕΙΑ»

Διέθετε ευφυΐα. ΠΑΘΟΣ, δυναμισμό. Έλαμψε με το έργο και με την προσωπικότητά της.

Της ΓΩΓΩΣ ΚΑΡΚΑΝΗ     

Η Μαρί Κιουρί έγινε η πρώτη γυναίκα στον κόσμο που έλαβε τίτλο διδάκτορα φυσικής, που δίδαξε στο πανεπιστήμιο της Σορβόννης και που τιμήθηκε με βραβείο Νόμπελ. Έγινε επίσης το πρώτο μέλος της επιστημονικής κοινότητας που τιμήθηκε με δεύτερο Νομπέλ. Ωστόσο η Μαρία Κιουρί αδιαφορούσε για τις πρωτιές της και θεωρούσε την αναγνωρισιμότητά της ως τροχοπέδη για το επιστημονικό έργο της. Όπως μάλιστα είπε για κείνη ο Αλμπερτ Αϊνστάιν: «Από όλα τα διάσημα πλάσματα, είναι το μοναδικό που δεν διεφθάρη από τη δόξα». Αυτή είναι η ζωή της, όπως την αφηγήθηκε στο βιβλίο «Μαρία Κιουρί» η κόρη της, η Εύα Κιουρί.

ΑΝΗΣΥΧΗ  ΓΚΟΥΒΕΡΝΑΝΤΑ

Γεννήθηκε στις 7 Νοεμβρίου του 1867 στη Βαρσοβία της τότε ρωσοκρατουμενης Πολωνίας και πήρε το όνομα Μαρία Σκλοντόφσκα. Αργότερα, στα δέκα της χρόνια, έχασε τη μητέρα της από φυματίωση και αναγκαστικά διαπαιδαγωγήθηκε από τον πατέρα της, έναν καθηγητή φυσικής και μαθηματικών.

Εκείνος είχε εν τω μεταξυ πέσει στη δυσμένεια του κρατικού μηχανισμού και είχε υποβιβαστεί ιεραρχικά και μισθολογικά. Γι' αυτό μεγάλωσε τη Μαρία και τα τρία αδέρφια της σε περιβάλλον φτωχό σε υλικά αγαθά αλλά πλούσιο σε πνευματικά ερεθίσματα. Είναι χαρακτηριστικό μάλιστα ότι τα επόμενα χρόνια διάβαζε τα Σαββατοκύριακα στα παιδιά του σημαντικά έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας και τους μετέφραζε τα ξενόγλωσσα κείμενα λέξη-λέξη - άλλωστε ο Πολωνός κύριος Σκλοντόφσκι γνώριζε αρχαία ελληνικά, λατινικά, αγγλικά, γαλλικά και γερμανικά...

Σε τέτοιο περιβάλλον ενηλικιώθηκε η Μαρία. Μόλις όμως πήρε απολυτήριο μέσης εκπαίδευσης, αναγκάστηκε λόγω οικονομικής στενότητας να αναβάλει τις πανεπιστημιακές σπουδές της και να εργαστεί ως γκουβερνάντα σε διάφορα σπίτια. Σε ένα δε από αυτά, στα 19 της χρόνια, συνδέθηκε αισθηματικά με τον 18χρονο γιο των αφεντικών της, τον μετέπειτα σπουδαίο μαθηματικό Καζιμίρ Ζοράφσκι. Ωστόσο οι γονείς του εμπόδισαν αυτόν τον γάμο εξαιτίας του οικονομικού χάσματος που χώριζε τους δυο ερωτευμένους, η κατοπινή νομπελίστρια αποδέχτηκε τη γονεϊκή ετυμηγορία αδιαμαρτύρητα και σύντομα έγινε γκουβερνάντα σε άλλο σπίτι. Η πραγματική σωτηρία για κείνη ήρθε πάντως μερικά χρόνια αργότερα, όταν προσκλήθηκε στο Παρίσι από τη μεγαλύτερη αδερφή της, την Μπρονισλάβα, για να σπουδάσει μαθηματικά και φυσική στη Σορβόνη.

Ο ΠΑΡΑΓΩΝ ΠΙΕΡ

Έφτασε στη γαλλική πρωτεύουσα τον Σεπτέμβριο του 1893 και εγκαταστάθηκε στο Καρτιέ Λατέν. Έζησε σε ένα δωμάτιο χωρίς φως, νερό και κεντρική θέρμανση, μόνο με μια σόμπα που συχνά ξεχνούσε σβηστή, με αποτέλεσμα να ξυλιάζει από το κρύο. Από την άλλη, επειδή δεν είχε ιδέα από μαγείρεμα, σπανίως πρόσφερε στον εαυτό της έστω και μια σούπα. Φυσικά, λόγω φτώχειας, δεν είχε περιθώριο για επισκέψεις σε εστιατόρια και έτσι επιζούσε για εβδομάδες μόνο με βουτυρωμένο ψωμί και τσάι.

Συμφωνά με την Εύα Κιουρί, η μητέρα της δεν είχε κατά νου στα 26 της τίποτα πέρα από τις σπουδές - δεν είχε χώρο στο μυαλό της ούτε για τον έρωτα, τον οποίο είχε βγάλει εκτός προγράμματος μετά την ταπεινωτική κατάληξη του πρώτου της ειδυλλίου. Την ίδια περίοδο ένας 35χρονος εργένης φυσικός ονόματι Πιερ Κιουρί έγραφε στο ημερολόγιο του: «Οι γυναίκες ιδιοφυΐες σπανίζουν...».

Η πρώτη συνάντηση του Πιερ και της Μαρίας έγινε στις αρχές του 1894, χάρη στη μεσολάβηση ενός Πολωνού επιστήμονα που πίστευε ότι ο Γάλλος φυσικός θα βοηθούσε την ταλαντούχα Πολωνέζα να βρει εργαστήριο για τα πειράματα της. «Ο αργός, στοχαστικός τρόπος ομιλίας του, η απλότητα του και το χαμόγελο του, σοβαρό και ταυτόχρονα νεανικό, ενέπνεαν εμπιστοσύνη», είπε αργότερα η Μαρία για τον Πιερ. Και εκείνος ένιωσε όμως να ελκύεται από τη λιγομίλητη κοπέλα.

Το καλοκαίρι του ίδιου έτους της έκανε την πρώτη πρόταση γάμου, αλλά η Μαρία την απέρριψε επειδή φοβήθηκε ότι ένας γάμος με Γάλλο θα την ανάγκαζε να εγκαταλείψει για πάντα την πατρίδα της. Ωστόσο ο Πιερ επέμεινε με δέκα μήνες στενού κορταρίσματος και έτσι η Μαρία τον παντρεύτηκε το 1895 με πολιτικό γάμο, καθώς κανείς από τους δυο δεν είχε θρησκευτική πίστη. Εκείνη δε τη μέρα η νύφη εμφανίστηκε στο δημαρχείο με ένα απλό σκουρόχρωμο φόρεμα, το οποίο είχε αγοράσει ώστε να της χρησιμεύσει και αργότερα στο εργαστήριο.

ΜΙΑ ΛΑΜΠΡΗ ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ

Μετά τη γέννηση της πρώτης κόρης του ζεύγους (Ιρέν) τον Σεπτέμβριο του 1897, η Μαρί Κιουρί άρχισε να ψάχνει για το θέμα του διδακτορικού της και το βρήκε σε μια δημοσίευση του Γάλλου επιστήμονα Ανρί Μπεκερέλ. Συμφωνά με τα ευρήματα του, μια άγνωστη έως τότε ακτινοβολία φαινόταν να εκπέμπεται αυθόρμητα -δηλαδή χωρίς έκθεση στο φως- από τα άλατα ουρανίου. Στη συνέχεια η Κιουρί διαπίστωσε ότι αυθόρμητη ακτινοβολία εκπέμπεται και από το ουράνιο και από το θόριο. Επίσης έδωσε στην ακτινοβολία την ονομασία ραδιενέργεια και ονόμασε ραδιοστοιχεία τις χημικές ουσίες που την εκπέμπουν.

Ο Πιερ, εντυπωσιασμένος από την πρόοδο της έρευνας της, αποφάσισε να εγκαταλείψει το δικό του αντικείμενο μελέτης και να συνεργαστεί μαζί της για την αναζήτηση του χημικού στοιχείου από το οποίο πηγάζει η ραδιενέργεια. Από το καλοκαίρι του 1898 εργάστηκαν λοιπόν για ατελείωτες ώρες σε ένα εργαστήριο-παράπηγμα, που το καλοκαίρι μετατρεπόταν σε φούρνο και τον χειμώνα σε ψυγείο.

Τελικά τα χημικά στοιχεία που ανακάλυψαν ήταν δυο: το πολώνιο -που ονομάστηκε έτσι προς τιμήν της πατρίδας της Μαρί- και το ράδιο. Επρεπε πλέον να απομονώσουν δείγμα τους και να μετρήσουν το ατομικό βάρος τους. «Αναρωτιέμαι τι μορφή έχει το ράδιο», είπε κάποια στιγμή η Μαρί στον Πιερ. «Δεν ξέρω, αλλά θα ήθελα να έχει όμορφο χρώμα», της απάντησε εκείνος.

Τέσσερα χρόνια αργότερα, το 1902, κατάφεραν να απομονώσουν 1/10 γραμμαρίου από ράδιο και 1/20 γραμμαρίου από πολώνιο. Επιπλέον, ένα βράδυ που το ζευγάρι ξεκουραζόταν στο σπίτι, η Μαρί πρότεινε στον Πιερ να επιστρέψουν για λίγο στο εργαστήριο και εκεί του ζήτησε να μην ανάψει το φως. «Θυμάσαι τότε που μου είχες πει ότι θα ήθελες το ράδιο να έχει όμορφο χρώμα;» τον ρώτησε. Του έδειξε υστέρα τα γυάλινα δοχεία με τα πολύτιμα σωματίδια που λαμπύριζαν μέσα στο σκοτάδι και του απέδειξε ότι η πραγματικότητα είχε ξεπεράσει τη φαντασία του: το ράδιο δεν είχε απλώς όμορφο χρώμα ήταν αυτόφωτο.

ΚΑΤΑΦΥΓΙΟ ΣΤΗΝ ΑΝΩΝΥΜΙΑ

Το 1903 η Μαρί ολοκλήρωσε το διδακτορικό της. Την ίδια χρονιά το ζεύγος Κιουρί μοιράστηκε μαζί με τον Μπεκερέλ το Νομπέλ φυσικής για τις ανακαλύψεις τους επάνω στη ραδιενέργεια. Όμως το σπουδαιότερο βραβείο που είχε δοθεί μέχρι τότε σε γυναίκα προκάλεσε μόνο πονοκέφαλο στη Μαρί, η οποία ένιωσε ασφυξία στον ρόλο της σταρ. «Οι επισκέψεις από δημοσιογράφους και φωτογράφους είναι ασταμάτητες», παραπονέθηκε τελικά στον αδερφό της τον Γιόζεφ. «Αναζήτησε καταφύγιο στην ανωνυμία, προκειμένου να αποφύγει όσους προσπαθούσαν να τη σύρουν στη σκηνή», έγραψε πολύ αργότερα η Ευα Κιουρί. «Και για πολλά χρόνια, στους αγνώστους που την πλησίαζαν και τη ρωτούσαν επίμονα "εσείς δεν είστε η μαντάμ Κιουρί;", απαντούσε ψυχρά: "Όχι, κάνετε κάποιο λάθος"».

Πέρα απ' όλα αυτά, η δυνατότητα για ανάπτυξη της ραδιοθεραπείας εκτόξευσε την εμπορική αξία του ραδίου. Το ζεύγος Κιουρί αρνήθηκε ωστόσο να κατοχυρώσει με πατέντα την απομόνωση του, επειδή, όπως επέμενε η Μαρί, «κάτι τέτοιο θα ερχόταν σε σύγκρουση με το πνεύμα της επιστήμης». Βέβαια η οικονομική κατάσταση του ανδρόγυνου βελτιώθηκε, τόσο λόγω των χρημάτων που συνόδευσαν το Νομπέλ όσο και λόγω του διορισμού τους στην εκπαίδευση - του Πιερ στη Σορβόνη, της Μαρί σε σχολείο θηλέων. Κατόπιν (1904) οι δυο επιστήμονες απέκτησαν τη δεύτερη κόρη τους (Εύα), αλλά δυο χρόνια αργότερα η κοινή ζωή τους τερματίστηκε απρόοπτα και δραματικά.

ΤΙΜΕΣ ΚΑΙ ΣΚΑΝΔΑΛΑ

Στις 19 Απριλίου του 1906 ο Πιερ Κιουρί παρασύρθηκε από άμαξα στους δρόμους του Παρισιού και πέθανε ακαριαία. «Από τότε η μαντάμ Κιουρί έγινε μια θλιμμένη και αθεράπευτα μοναχική γυναίκα», έγραφε αργότερα η Εύα. «Θέλω να μεγαλώσω τα παιδιά μου όσο το δυνατόν καλύτερα, αλλά ακόμη κι αυτά δεν μπορούν να ξυπνήσουν τη ζωή μέσα μου», έλεγε τον καιρό της μεγάλης απώλειας η Μαρί σε μια φίλη της. Τουλάχιστον, το 1906 το πανεπιστήμιο της Σορβόνης παραχώρησε την έδρα του Πιερ στη χήρα του. «Θα προσπαθήσω να συνεχίσω το έργο σου», έγραφε τότε εκείνη στο ημερολόγιο της και, για να αποτίσει φόρο τιμής στον Πιερ Κιουρί, άρχισε την πρώτη της διάλεξη με τη φράση που είχε επιλέξει εκείνος για να κλείσει την τελευταία δική του. Στη συνέχεια τα πράγματα περιπλέχτηκαν... Συμφωνά με την Εύα Κιουρί, η μητέρα της πέρασε το υπόλοιπο της ζωής της ως απαρηγόρητη χήρα. Συμφωνά όμως με άλλες πηγές, και μάλιστα αρκετά αξιόπιστες, τέσσερα χρόνια μετά τον θάνατο του Πιερ η Μαρί σύναψε σχέση με έναν άλλο διάσημο επιστήμονα, τον Πολ Λανζεβέν, ο οποίος ήταν πέντε χρόνια μικρότερος της, παντρεμένος και πατέρας τεσσάρων παιδιών. Σε κάθε περίπτωση, ο γαλλικός Τύπος άρχισε να εξαπολύει δριμείες επιθέσεις εναντίον της Κιουρί και μάλιστα έφτασε στο σημείο να δημοσιεύει προσωπικές επιστολές της προς τον Λανζεβέν, με ιδέες της για να εκδοθεί ταχύτερα το διαζύγιο του. Ο πόλεμος εναντίον της δεν σταμάτησε ωστόσο εκεί: όταν η Μαρί ξαναπήρε Νομπέλ το 1911 -εκείνη τη φορά χημείας- για την απομόνωση των στοιχείων ράδιο και πολώνιο, η είδηση αποσιωπήθηκε στη Γαλλία.

Για να αποκατασταθεί η φήμη της, απαιτήθηκε ο... Α Παγκόσμιος Πόλεμος: κατά τη διάρκεια του η ερευνήτρια έστησε περίπου 250 κινητές μονάδες ακτινογραφίας, στις οποίες εξετάστηκαν ένα εκατομμύριο τραυματίες. Μετά το τέλος του πολέμου η Μαρί επέστρεφε πάντως στις συνήθεις ασχολίες της: τη διδασκαλία και την έρευνα. Παρέμεινε δε αφοσιωμένη σε αυτές μέχρι το τέλος της ζωής της, παρά τα σοβαρά προβλήματα υγείας που δεν σταμάτησαν να τη βασανίζουν μετά το 1920, λόγω της μακροχρόνιας έκθεσης της στη ραδιενέργεια. Ειδικότερα, περισσότερο ταλαιπωρήθηκε από τον καταρράκτη, ο οποίος οδήγησε στη σταδιακή απώλεια της όρασης της.

Τελικά η Μαρί Κιουρί πέθανε λίγο πριν συμπληρώσει τα 67 της χρόνια, στις 4 Ιουλίου του 1934, από απλαστική αναιμία. «Ο μυελός των οστών δεν ανταποκρινόταν στη θεραπεία, πιθανόν επειδή είχε τραυματιστεί από μακρά συσσώρευση ακτινοβολίας», αναφέρεται στο τελευταίο ιατρικό ανακοινωθέν για τη διάσημη ασθενή. Η επιστημονική έρευνα που τη σκότωσε ήταν πάντως και η δραστηριότητα που είχε δώσει νόημα στη ζωή της. Συμφωνά δε με την Εύα Κιουρί: «Ακόμη και το πιο απλό πείραμα ήταν αρκετό για να προσδώσει μια έκφραση αφοσίωσης και πάθους στο άδειο πρόσωπο της».

"ΓΥΝΑΙΚΑ"