ΒΙΝΥΛΙΟ : ΟΙ ΕΛΛΗΝΟΦΩΝΕΣ ΗΧΟΓΡΑΦΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΜΕΡΙΚΗΣ ΚΑΙ Ο ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΒΟΥΡΝΑΣ

Η συλλογή δίσκων γραμμοφώνου

ΟΙ ΕΛΛΗΝΟΦΩΝΕΣ ΗΧΟΓΡΑΦΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΜΕΡΙΚΗΣ

ΚΑΙ Ο ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΒΟΥΡΝΑΣ

Γράφει ο Αριστομένης Καλυβιώτης

Τα τελευταία χρόνια η μελέτη, καταγραφή και παρουσίαση των ελληνόφωνων ηχογραφήσεων της Αμερικής, έχει προχωρήσει με γρήγορους ρυθμούς. Βασικό εργαλείο είναι η εργασία του R. Spottswood: «Ethnic Music on Records. A discography of Ethnic Recordings produced in United States, 1893 to 19421».Όλες οι ηχογραφήσεις που καταγράφει ο Spottswood , έγιναν σε δίσκους γραμμοφώνου και ελάχιστες σε κυλίνδρους. Άλλος σημαντικός παράγοντας της έρευνας είναι το διαδίκτυο και η μέσω αυτού έρευνα παλιών αρχείων και βιβλιοθηκών των Ηνωμένων Πολιτειών. Έτσι μπορούμε να πούμε ότι η μέχρι το 1942 περίοδος (που τελειώνει ο κατάλογος του Spottswood) έχει ερευνηθεί σε μεγάλο βαθμό. Τι γίνεται όμως από το 1942 μέχρι το 1960 περίπου, που σταματάει η παραγωγή και κυκλοφορία των δίσκων 78 στροφών;

Εδώ τα πράγματα δεν είναι ακόμα ξεκάθαρα. Μέσω του διαδικτύου κυρίως, ήρθε στην επιφάνεια ένας πολύ μεγάλος αριθμός μικρών εταιρειών δίσκων, που ηχογράφησαν και κυκλοφόρησαν ελληνόφωνους δίσκους γραμμοφώνου. Προσωπική εκτίμηση είναι ότι ο αριθμός αυτός ξεπερνάει τις ογδόντα, αφού μέχρι στιγμής έχω στο αρχείο μου γύρω στις εβδομήντα πέντε και έχουν εντοπισθεί ότι κυκλοφόρησαν άλλες πέντε. Δεν συμπεριλαμβάνονται σ' αυτές ιδιωτικές ηχογραφήσεις, αλλά εταιρείες με κανονική ετικέτα που κυκλοφόρησαν στο εμπόριο. Είναι επίσης άγνωστο πόσες ηχογραφήσεις έκανε η κάθε εταιρεία: Ο αριθμός αυτός κυμαίνεται από δύο (που περιλαμβάνει ένας δίσκος), έως πάνω  από διακόσιες για τις μεγαλύτερες εταιρείες. Για να γίνει κατανοητό το πρόβλημα, αναφέρουμε ότι έχει εντοπισθεί μία σειρά δίσκων χωρίς κανένα σήμα εταιρείας στην ετικέτα τους! (φωτ.1)

Γράφεται μόνον ο τίτλος του τραγουδιού και ο εκτελεστής! Τι δίσκοι είναι αυτοί; Περιέχουν αντίγραφα άλλων ηχογραφήσεων (δηλαδή είναι «πειρατικοί») ή κυκλοφόρησαν για πρώτη φορά; Πολύ πιθανόν επίσης είναι, να μην τους κυκλοφόρησε μία εταιρεία αλλά πολλές.

Η «έκρηξη» αυτή των ηχογραφήσεων κυρίως τη δεκαετία του 1950, πιστεύω έγινε για δυο λόγους: Πρώτον γιατί τα μηχανήματα εγγραφής δεν πρέπει να είχαν απαγορευτικό κόστος, αφού είχαν αρχίσει να κυκλοφορούν και φορητά. Δεύτερον γιατί η διαφήμιση των δίσκων στον ελληνόφωνο τύπο της Αμερικής και η διανομή τους, πρέπει να ήταν σχετικά εύκολη υπόθεση (φωτ.2). Τελικά η καθιέρωση των δίσκων 45 και 33 στροφών, είχε σαν αποτέλεσμα οι περισσότερες απ' αυτές τις εταιρείες να σταματήσουν τη λειτουργία τους. Κάποιες απ' αυτές που συνέχισαν (NINA, Alector, Standard International κ.ά.), κυκλοφορούν εκ νέου το παλιό τους ρεπερτόριο. Γενικά οι δίσκοι αυτής της εποχής είναι πιο λεπτοί από τους παλιότερους και αρκετοί, είναι κατασκευασμένοι από βινύλιο αντί βακελίτη ή άλλα υλικά, που χρησιμοποιούνταν στο πρώτο μισό του 20    αιώνα.

Κατά συνέπεια, η έρευνα αυτής της περιόδου παρουσιάζει μεγάλα προβλήματα. Και σε ότι αφορά τις εταιρείες, ίσως μελλοντικά να βρεθούν στοιχεία μέσω των αμερικάνικων αρχείων κατοχύρωσης των σημάτων τους. Σε ότι αφορά όμως τους δίσκους που κυκλοφόρησαν, το θεωρώ πρακτικά αδύνατο να γίνουν πλήρη αρχεία, αφού μόνο οι μεγάλες εταιρείες (Columbia, Victor και οι θυγατρικές τους) τα έχουν διατηρήσει.

Πρόσφατα στο διαδίκτυο εμφανίστηκαν προς πώληση, δίσκοι μιας μικρής αμερικάνικης εταιρείας, που μέχρι τώρα αγνοούσα την ύπαρξη της. Πρόκειται για την "Vournas Recording". Σε όλους τους δίσκους της παίζει μαντολίνο ο Peter Vournas μόνος του ή συμμετέχει με μαντολινάτα. Σε κάποιες ηχογραφήσεις υπάρχουν και λόγια, αλλά δεν γράφεται στην ετικέια ποιος τραγουδάει. Πρέπει να κυκλοφόρησαν τουλάχιστον πέντε δίσκοι, γιατί οι αριθμοί μήτρας από έναν δίσκο που είναι διαθέσιμος είναι PV 5A και PV 5B. Απ' όλα τα παραπάνω βγαίνει το συμπέρασμα ότι ο Peter Vournas, ηχογράφησε κάποιους δίσκους μόνος ή με την μαντολινάτα του, ίδρυσε μία εταιρεία που της έδωσε το όνομα του και μέσω αυτής τους κυκλοφόρησε στο εμπόριο. Αυτό δεν ήταν σπάνιο εκείνη την εποχή, αφού κι' άλλοι καλλιτέχνες της Αμερικής όπως οι Κώστας Γκαντίνης, Τζίμ Αποστόλου, ο Κρητικός λυράρης Αλέκος Καραβίτης και άλλοι, ίδρυσαν δικές τους μικρές εταιρείες δίσκων. Από τη σπανιότητα τους όμως, οι δίσκοι της Vournas Recording φαίνεται ότι δεν είχαν μεγάλη κατανάλωση. Ο χρόνος κυκλοφορίας τους δεν μπορεί να προσδιοριστεί, από το υλικό του δίσκου όμως φαίνεται ότι πρέπει να είναι μετά το 1945. Τα τραγούδια που έχουν εντοπισθεί μέχρι στιγμής είναι τα παρακάτω:

"Vlaha", Peter Vournas and his mandolinata "Tsiopanopoulo", Peter Vournas mandolin solo Kato stou valtou ta horia "tsiamiko"', Peter Vournas with his mandolin-piano acc.

"Kleftiko",   Peter Vournas mandolin solo, Ρομάντζα του Νείλου,   Peter Vournas (mandolin) Κωνταντινουπολίτικο χασάπικο-Βλάχα, Peter Vournas (mandolin)

Σε όλα τα τραγούδια κυριαρχεί το μαντολίνο του Βουρνά. Παρατηρούμε ότι σχεδόν όλα είναι παραδοσιακά. Οι εκτελέσεις αυτές με το μαντολίνο, είναι σπάνιες για τέτοιου είδους τραγούδια. Στο «Ρομάντζα του Νείλου» μάλιστα, έχουμε ένα πολύ ωραίο μείγμα από τις μελωδίες των τραγουδιών «Από ξένο τόπο» και «Μισιρλού».

Ποιος όμως ήταν ο Peter Vournas; To ελληνικό του όνομα είναι Παναγιώτης Βουρνάς. Ο εκδότης του περιοδικού «συλλογές» Αργύρης Βουρνάς, έδωσε την πληροφορία ότι ήταν αδερφός ή εξάδελφος του παππού του και ήταν μουσικός. Η οικογένεια Βουρνά κατάγεται από το χωριό Λυκούρεσι ή Δασοχώρι, που βρίσκεται στα σύνορα των νομών Λακωνίας και Αρκαδίας. Ο Παναγιώτης μετανάστευσε στην Αμερική το 1906 και κατά την άφιξη του δήλωσε ότι ήταν είκοσι ενός έτους . Υπάρχει δημοσιευμένη μία φωτογραφία του στον Μηνιαίο Εικονογραφημένο Εθνικό Κήρυκα της Νέας Υόρκης, με αφορμή μία συναυλία που έδωσε στο Σικάγο το 1916 . Αργότερα εντοπίζεται σε δημοσιεύματα εφημερίδων, όπου φαίνεται ότι συμμετέχει σε διάφορες εκδηλώσεις με την μαντολινάτα του. Φαίνεται ότι η έδρα του ήταν το Σικάγο. Τον συναντάμε σαν Παναγιώτη ή και Peter. Προφανώς χάριν συντομίας το Παναγιώτης έγινε Peter, πράγμα πολύ συνηθισμένο για τους Έλληνες της Αμερικής.

Στα παλιότερα δημοσιεύματα που εντοπίστηκαν, η μαντολινάτα του αναφέρεται σαν Creek Mandolin Orchestra of Chicago. Αργότερα εμφανίζεται σαν Greek Mandolin Orchestra. Παραθέτουμε δύο αποσπάσματα, με δημοσιεύσεις από τη δράση του. Το πρώτο είναι του Ιουνίου 1933, όπου φαίνεται ότι κέρδισε το πρώτο βραβείο σε διαγωνισμό.

«Στο προηγούμενο τεύχος του Ελληνικού Τύπου οι αναγνώστες μας πληροφορήθηκαν ότι θα πραγματοποιούνταν συνέδριο του Αμερικανικού Σωματείου μουσικών μπάντζου, μαντολίνου και κιθάρας στο Σικάγο. Κάθε χρόνο οι καλύτεροι καλλιτέχνες έγχορδων οργάνων συγκεντρώνονται από όλη την Αμερική για να ανταγωνιστούν για το πρώτο βραβείο. Αυτό το έτος το συνέδριο και ο διαγωνισμός έλαβαν χώρα στο ξενοδοχείο La Salle. Συμμετείχαν πάνω από δεκαπέντε μουσικά σύνολα. Εκτός από τα διάφορα προγράμματα που παρουσιάστηκαν κατά τη διάρκεια του συνεδρίου, το πιο σημαντικό ήταν το ρεσιτάλ που δόθηκε την Κυριακή το βράδυ. Tα καλύτερα σύνολα μαντολίνου της χώρας έλαβαν μέρος στο ρεσιτάλ. Ορισμένος αριθμός απαιτούμενων κομματιών παίχτηκε από κάθε ορχήστρα, ώστε η κριτική επιτροπή να μπορεί να επιλέξει τον νικητή. Τελικά απενεμήθη το πρώτο βραβείο στην ελληνική Μαντολινάτα υπό τη διεύθυνση του κ. Πήτερ Βουρνά. Ο κ. Βουρνάς χειροκροτήθηκε με ενθουσιασμό για την ερμηνεία του σε δύο solo, κατά τη διάρκεια των οποίων παρουσίασε το ταλέντο και το μεράκι του. Η αναγνώριση του εν λόγω Έλληνα μουσικού είναι ένα δάφνινο στεφάνι για το ελληνικό όνομα. Ο Ελληνικός Τύπος αισθάνεται σίγουρος ότι εκφράζει τα συναισθήματα του συνόλου της ελληνικής κοινότητας, συγχαίροντας τον κ. Βουρνά και την μαντολινάτα του.»

Το δεύτερο δημοσίευμα είναι του Οκτωβρίου 1933.

«Η συναυλία της Ορχήστρας Ελληνικού Μαντολίνου του κ. Παναγιώτη Βουρνά την περασμένη Κυριακή ήταν μια από τις σημαντικότερες στιγμές των ελληνικών εκδηλώσεων της χρονιάς. Στην πραγματικότητα, ήταν η πιο ξεχωριστή από τις παρουσιάσεις που έχουμε δει.

Οι τριακόσιοι εκλεκτοί λάτρεις της μουσικής που συγκεντρώθηκαν για να ακούσουν αυτή την βραβευμένη ομάδα, πέρασαν ένα ευχάριστο μουσικό απόγευμα. Είναι αλήθεια ότι αυτή η μαντολινάτα έχει φτάσει σε υψηλά επίπεδα απόδοσης, και αυτό, φυσικά, οφείλεται στην ικανότητα, την δεξιοτεχνία, και την τέχνη του κ. Βουρνά. Κάθε παίκτης είναι ένας καλλιτέχνης στον τομέα του και, ως εκ τούτου, αξίζει ένα μερίδιο από τον έπαινο.

Το ενδιαφέρον του κοινού παρέμεινε στο ζενίθ για πάνω από μιάμιση ώρα από την υπέροχη μουσική. Η διακαής υποστήριξη μας για αυτή την ομάδα δικαιολογείται πλήρως από τις επιδόσεις τους. Το κοινό ήταν ενθουσιώδες και χειροκρότησε θερμά τον κ, Βουρνά και τους υπόλοιπους.»

Μαζί με τους παραπάνω δίσκους της "Vournas Recording", εμφανίστηκε και ένας δίσκος άλλης εταιρείας, στον οποίο παίζει πάλι ο ίδιος μαντολίνο. Είναι στο ίδιο «στυλ» με τους προηγούμενους, αλλά η ετικέτα έχει το σήμα "Arradia" (φωτ. 6). Προκύπτει συνεπώς ότι ο Βουρνάς, κυκλοφορούσε τους δίσκους του με δύο ετικέτες. Γιατί όμως δόθηκε στην δεύτερη εταιρεία αυτός ο περίεργος τίτλος; Μήπως έγινε τυπογραφικό λάθος στην ετικέτα και το σωστό είναι "Arkadia", τόπο καταγωγής του Βουρνά; Μήπως ο τελευταίος αναγκάσθηκε να αλλάξει το σήμα "Arkadia" σε "Arradia", επειδή δεν το είχε κατοχυρώσει; Δεν είναι δυνατόν προς το παρόν να δοθεί απάντηση. Τα δυο τραγούδια αυτού του δίσκου είναι τα παρακάτω:

Hassapiko, Peter Vournas mandolin with piano accomp.

Syrto Politico, Peter Vournas mandolin with piano accomp.

Σαν συμπέρασμα μπορούμε να πούμε ότι με τα παραπάνω, διευκρινίζεται σε μεγάλο Βαθμό το θέμα των δίσκων της "Vournas Recording." Πρέπει όμως να γίνει αρκετή έρευνα ακόμα, για την καταλογογράφηση και μελέτη αυτής της περιόδου της ελληνόφωνης δισκογραφίας που παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον όχι μόνον από την πλευρά των εταιρειών δίσκων και των εκτελεστών, αλλά κυρίως γιατί ηχογραφήθηκαν τραγούδια που δεν κυκλοφόρησαν ποτέ στη κυρίως Ελλάδα. Ήδη τα τελευταία χρόνια έχει εντοπισθεί μεγάλος αριθμός τους, οπωσδήποτε όμως υπάρχουν και άλλα που είναι ακόμα άγνωστα. Αλλά και οι επανεκτελέσεις παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον (φωτ. 8), όπως ακριβώς αυτές με το μαντολίνο του Βουρνά. Η έρευνα συνεπώς συνεχίζεται.

Σημειώσεις

1.  Spottswood R.: «Ethnic Music on Records. A discography of Ethnic Recordings produced in United States, 1893 to 1942». University of Illinois Press. U.S.A. 1990.

2.  Πληροφορίες από την ιστοσελίδα του Ellis Island.

3. Μηνιαίος Εικονογραφημένος Εθνικός Κήρυκας Νέας Υόρκης. Τεύχος Σεπτεμβρίου 1916.

4. Εφημερίδα της Αμερικής Chicago Greek Daily, φύλλο της 15ης Μαΐου1929.

5.  Εφημερίδα της Αμερικής Greek Press, φύλλο της 29ης Ιουνίου1933.

6.  Εφημερίδα της Αμερικής Greek Press, φύλλο της 19ης Οκτωβρίου 1933.

Ευχαριστούμε τον Αργύρη Βουρνά για την προσφορά της φωτογραφίας του Παναγιώτη Βουρνά και τις πληροφορίες του. Επίσης τον Νίκο Πέππα, για την έρευνα στο διαδίκτυο και την «ανακάλυψη» "των δημοσιευμάτων για τον Παναγιώτη Βουρνά στην Βιβλιοθήκη του πανεπιστημίου του Ιλλινόϊς στο Σικάγο και τον Ν Τσολάκη για τις μεταφράσεις των αγγλικών κειμένων.

"συλλογές" Φεβρουάριος 2011,

https://kaliviotis.files.wordpress.com/2014/11/c2abcebfceb9-ceb5cebbcebbceb7cebdcebfcf86cf89cebdceb5cf83-ceb7cf87cebfceb3cf81ceb1cf86ceb7cf83ceb5ceb9cf83-cf84ceb7cf83-ceb1cebcceb51.pdf