Ο Σταυρός του Νότου ανεβαίνει στο σανίδι

«Ταξίδι στον Σταυρό του Νότου» είναι ο τίτλος της παράστασης που ανεβάζει ο Θάνος Μικρούτσικος.

 

Ο Σταυρός του Νότου ανεβαίνει στο σανίδι

 

Οι αριθμοί, συχνά, δεν συμβαδίζουν με την τέχνη. Στην προκείμενη περίπτωση, όμως, παρατηρείται ακολουθία και ταύτιση.

2.000.000 αντίτυπα, 35 χρόνια στη δισκογραφία και -το κυριότερο- 3 γενιές που μεγάλωσαν με τα τραγούδια του. Από τη δισκοθήκη και τη σιντιέρα έως τις λίστες των iPad και των κινητών, τα τραγούδια του βρίσκονται πάντα σε περίοπτη θέση.

Σειρά παίρνει πλέον και η τέταρτη γενιά, ίσως ακόμα πιο δυναμικά, αφού τραγουδοποιοί με απήχηση στο νεανικό κοινό διασκευάζουν τα κομμάτια του, ενώ στις συναυλίες οι ενθουσιώδεις έφηβοι συνομιλούν με «τον Γουίλι το μαύρο θερμαστή από το Τζιμπουτί», καταθέτουν τόνους ενέργειας στο «Ενα Μαχαίρι», υποτάσσονται τη στιγμή που «μας έσφιξε το kuro siwo σα μια ζώνη», για να επιβιβαστούν, εν τέλει, με ορμή στο «πειρατικό του Captain Jimmy».

«Ο Σταυρός του Νότου», ένας από τους πιο δημοφιλείς δίσκους των τελευταίων 35 χρόνων, ανεβαίνει στη σκηνή του Θέατρου Μπάντμιντον και γίνεται θεατρική παράσταση, με τίτλο «Ταξίδι στον Σταυρό του Νότου» (πρεμιέρα 21 Ιανουαρίου).

Ο Θέμης Μουμουλίδης, στο κείμενο και στη σκηνοθεσία, στηρίζεται στις μουσικές και στα τραγούδια του Θάνου Μικρούτσικου, τα οποία, περασμένα πλέον στο DNA της μουσικής μας μνήμης, εξακολουθούν να αποκαλύπτουν και να φωτίζουν κάθε φορά τις πολυάριθμες διαστάσεις του ποιητικού έργου του Νίκου Καββαδία. Οπως ο ίδιος ο συνθέτης πιστεύει, πρόκειται για έναν ποιητή «που μίλησε για την ελευθερία, την αξία της ανατροπής, τη δύναμη της ζωής χωρίς συμβάσεις».

Το έργο του Θάνου Μικρούτσικου πάνω στην ποίηση του Νίκου Καββαδία αποτελεί την πιο προβεβλημένη δουλειά μελοποιημένης ποίησης στην ελληνική δισκογραφία.

Νίκος Καββαδίας, ο αντισυμβατικός, ο ποιητής που μίλησε για την ελευθερία και την αξία της ανατροπής.

Είναι χαρακτηριστικό, δε, ότι όσο ζούσε ο Καββαδίας κι έως τον θάνατό του, το 1975, τα τρία ποιητικά του βιβλία («Μαραμπού», «Πούσι», «Τραβέρσο») είχαν πουλήσει συνολικά 10.000 αντίτυπα. Μετά την κυκλοφορία του «Σταυρού» (1979) και μέχρι το 2010 οι πωλήσεις των βιβλίων του Ν. Καββαδία είχαν φτάσει τις 400.000! Τι συνέβη; Πού οφείλεται όλο αυτό; «Στην αποκάλυψη μέσω της μουσικής μου της ουσίας της ποίησης του Καββαδία», απαντά ο Θ. Μικρούτσικος και στην ανεξίτηλη γοητεία των στίχων του.

«Νόμιζαν ότι είναι ο ποιητής της θάλασσας, των ναυτικών και των εξωτικών ταξιδιών. Εάν επρόκειτο περί αυτού, πώς εξηγείται η καββαδιοmania σχεδόν τεσσάρων γενεών; Δεν εξηγείται. Γιατί ένας ταξιδιωτικός ποιητής ή ένας ποιητής της θάλασσας είναι αδύνατον να προκαλέσει τέτοια μανία. Ο Καββαδίας έχει όντως ως πεδίο τη θάλασσα, τη ζωή στη θάλασσα και τη ζωή των ναυτικών αλλά για να πει άλλα πράγματα».

Ο Στέλιος Μάινας στο δάπεδο διαβάζει τον ρόλο του

«Η μουσική μου μεταβάλλεται»

 
 Ποια είναι αυτά; «Καλεί τους νέους ανθρώπους -γι' αυτό ακουμπάει τη νέα γενιά- να ξεπεράσουν τα όριά τους, τις καταγεγραμμένες τους δυνατότητες. Πολύ πριν από τον Μάη του 1968 και το -ας είμαστε ρεαλιστές, ας κατακτήσουμε το αδύνατο-, ο Καββαδίας με τον περίφημο στίχο του μας παρακινούσε να χορέψουμε -πάνω στο φτερό του καρχαρία-. Αυτό δεν είναι μόνο μια ωραία εικόνα. Είναι ότι επιλέγει το πιο ανθεκτικό και άγριο ζώο στον πλανήτη για να προτείνει στον νέο άνθρωπο να το δαμάσει και να χορέψει πάνω στο πλευρό του». Βεβαίως είναι και θέμα μουσικής. «Η μουσική μου αυτή, εδώ και 36 χρόνια μεταβάλλεται συνέχεια. Κρατάει σταθερά σημεία αλλά μεταβάλλεται, άλλοτε ρυθμικά, άλλοτε μελωδικά, άλλοτε αρμονικά, άλλοτε προκύπτουν αυτοσχεδιασμοί. Υπάρχει μια φυσιολογική μεταβολή. Κι αυτό κάνει τον νέο άνθρωπο να θεωρεί αυτόν τον ήχο δικό του ήχο».

Ο σκηνοθέτης Θέμης Μουμουλίδης δίνει τις τελευταίες οδηγίες.

Οι προβλέψεις, όταν πρωτοκυκλοφόρησε ο δίσκος, κάθε άλλο παρά θετικές ήταν. Η κριτική υποδέχτηκε αρνητικά τον δίσκο, ο οποίος αποδείχθηκε στη συνέχεια ένα από τα «διαμάντια» της ελληνικής τραγουδοποιίας, αλλά και η αιχμή του δόρατος της τραγουδοποιίας του Θ. Μικρούτσικου. Ακόμα και ο ιδιοκτήτης της Lyra, ο Αλέκος Πατσιφάς, με βαριά καρδιά έδωσε το ΟΚ μόνο και μόνο επειδή εκτιμούσε τον συνθέτη, ενώ προέβλεψε αρνητική εμπορική πορεία για τον δίσκο!

«Μου είπε ο Πατσιφάς: -Aφού θέλεις να κάνεις αυτόν τον δίσκο κάνε τον. Στον κάνω δώρο. Αλλά σου λέω ότι πάνω από 2.000 αντίτυπα δεν θα πουλήσει-. Σημειώστε ότι την εποχή εκείνη ένας δίσκος με κυκλοφορίες κάτω των 40.000-50.000 αντιτύπων θεωρείτο αποτυχημένος» θυμάται ο Θάνος Μικρούτσικος.

Η κυκλοφορία του «Σταυρού του Νότου» διέψευσε τον Αλέκο Πατσιφά. «Aφού θέλεις να κάνεις αυτόν τον δίσκο, κάνε τον. Στον κάνω δώρο. Αλλά σου λέω ότι πάνω από 2.000 αντίτυπα δεν θα πουλήσει», τα λόγια του ιδιοκτήτη της Lyra στον συνθέτη.

 

Ο συνθέτης έγραψε τα τραγούδια του «Σταυρού του Νότου» ως μουσική επένδυση για την εκπομπή «Πορεία 090» της ΥΕΝΕΔ (προβλήθηκε το 1980) σε σενάριο και σκηνοθεσία του Τάσου Ψαρρά με θέμα τους ναυτικούς. Σήμερα, στη θεατρική παραγωγή, η θάλασσα, τα λιμάνια, οι γυναίκες, τα μπορντέλα, το ταξίδι, η ζωή των ναυτικών, «το ταξίδι για το ταξίδι», ιστορικές αναφορές, μαρτυρίες αλλά και φανταστικές συναντήσεις σε υποθετικούς χρόνους και χώρους είναι τα βασικά υλικά που συνθέτουν την ιστορία, αποκαλύπτοντας τις συναρπαστικές πλευρές της προσωπικότητας, του έργου και των «ταξιδιών» του Νίκου Καββαδία.

Ο Θάνος Μικρούτσικος υποδύεται τον ρόλο ενός μουσικού που βγαίνει στο λιμάνι της Μασσαλίας, τον 19ο αιώνα, και ανακαλύπτει ένα ξεχασμένο πιάνο. «Ο Θάνος (Μικρούτσικος) ως φαινόμενο επί σκηνής δεν υπάρχει! Ο τρόπος που αντιλαμβάνεται το όλον είναι μια σχολή από μόνος του. Είναι αυτός που συμπληρώνει και την απουσία του Καββαδία. Εχουμε δύο ήρωες σε έναν», σύμφωνα με τον Θέμη Μουμουλίδη.

Το κείμενο έχει «απόλυτη σχέση με την ποίηση του Καββαδία και τα τραγούδια του Μικρούτσικου» αναφέρει ο ίδιος. «Ξεκινάει ως ένα ταξίδι και τελειώνει ως ένα ταξίδι που δεν τελειώνει πουθενά».

Εκλεκτικές συγγένειες

 
Η πραγματικότητα βυθίζεται στον κόσμο του φανταστικού καθώς επιχειρεί να φωτίσει τις διασυνδέσεις αλλά και τις εκλεκτικές συγγένειες του Καββαδία με μεγάλες προσωπικότητες της εποχής του, αφού συνομιλεί με τους «καταραμένους» Γάλλους ποιητές Μποντλέρ, Ρεμπό, Βερλέν. Υπάρχουν, για παράδειγμα, κομμάτια από το «Μια εποχή στην κόλαση» του Ρεμπό, το «Ταξίδι στα Κύθηρα» του Μποντλέρ, ένα στιγμιότυπο από τον Καρυωτάκη, ενώ κάποια τραγούδια γίνονται ιστορίες (όπως το «A bord de l' Aspasia»). Η σκηνοθεσία, πολυσυλλεκτική στα μέσα της, ανήσυχη στην αναζήτησή της, επιχειρεί να μετουσιώσει τη σκηνική δράση σε εμπειρία, παρουσιάζοντας μια ποιητική εκδοχή της ζωής αλλά και μια ζωντανή εκδοχή της ποίησης. Η παράσταση επιθυμεί να βάλει τον θεατή στη διαδικασία «κλείσε τα μάτια και ταξίδεψε, αφέσου, άκου, νιώσε». Τον ρόλο του ποιητή-αφηγητή επρόκειτο να υποδυθεί ο Μηνάς Χατζησάββας. Ο πρόσφατα εκλιπών ηθοποιός είχε δουλέψει για μεγάλο χρονικό διάστημα πάνω στον ρόλο με τον Θέμη Μουμουλίδη.

«Το κείμενο προσαρμόστηκε σε μια νέα πραγματικότητα, στη μετά Χατζησάββα εποχή» αναφέρει ο σκηνοθέτης. Ο Στέλιος Μάινας είναι αυτός που ερμηνεύει, τελικά, τον κομβικό ρόλο, τον ρόλο Καββαδία, «όχι ως το πρόσωπο αλλά ως ο ποιητής, αυτός που είναι λίγο απέξω από την ιστορία και συγχρόνως μέσα. Από την προσωπική του ανάγκη προκύπτουν τα πράγματα, γεννιούνται οι εικόνες», όπως σημειώνει.

Η σχέση του Στ. Μάινα με τον «Σταυρό του Νότου» ξεκινάει από τα... σπάργανα, αφού η μνήμη του φέρνει μπρος του τον Θάνο Μικρούτσικο να δοκιμάζει τις μελωδίες του έργου στο πιάνο πριν ακόμη ολοκληρωθούν. «Ως έθνος θαλασσινό, μπορούμε να ταυτιστούμε με τον "Σταυρό του Νότου". Η θάλασσα αποτελεί καταλυτικό στοιχείο για τον Ελληνα, η περιπέτεια μαζί με την ποίηση που διαθέτουμε σαν λαός, μας καθορίζουν. Από την άλλη, ο Καββαδίας δεν ήταν ένας διανοούμενος που βγήκε από μια άλλη μήτρα, αλλά ένας λαϊκός άνθρωπος» τονίζει, δίνοντας τη δική του εκδοχή για την τεράστια επιτυχία του έργου. «Ο Θάνος Μικρούτσικος έκανε γνωστό στο ευρύτερο κοινό τον Καββαδία. Βρίσκω μεγαλειώδες έργο τον "Σταυρό του Νότου"» καταλήγει.

Η ερμηνεία

 
 Η κινηματογραφικής σύλληψης αφήγηση της παράστασης ζωντανεύει, πέρα από την ερμηνεία του Στ. Μάινα, και με αυτές των Θ. Mικρούτσικου, Στ. Ζαλμά, Ελ. Μουτάφη, Ν. Αρβανίτη, Μ. Πολυχρονίδη, Μ. Μαρίνου, Ι. Παπαζήση, Μ. Παναγιωτοπούλου, Κ. Φαλελάκη, και σαράντα ακόμη ηθοποιών, χορευτών, μουσικών επί σκηνής, ανασύροντας με τον πιο συναρπαστικό τρόπο στιγμές από τη ζωή και τη σκέψη του ποιητή.

Ενα μουσικό σύνολο επί σκηνής οδηγεί τη Ρίτα Αντωνοπούλου, τον Κώστα Θωμαΐδη και τον Γιάννη Μαθέ που, ως τραγουδιστές αλλά και ως δρώντα πρόσωπα, ερμηνεύουν τα κλασικά πολυαγαπημένα τραγούδια του Θ. Μικρούσικου. O σκηνικός χώρος, με την υπογραφή του Γιώργου Πάτσα, δημιουργείται και εναλλάσσεται μέσα από οκτώ παράλληλες προβολές.

ΑΝΤΙΓΟΝΗ ΚΑΡΑΛΗ
akarali@pegasus.gr
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΚΟΚΚΟΒΕ
http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=23136&subid=2&pubid=64314022