MARTIN AURELL : ΟΙ ΠΡΟΦΗΤΕΣ ΤΗΣ «ΣΥΝΤΕΛΕΙΑΣ» ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

Ο Αντίχριστος με ανθρώπινη μορφή, καθισμένος στον θρόνο του ακούει τις διδαχές του Ενώχ και του Ηλία που τους έστειλε ο Θεός για να τον αντικρούσουν.

ΟΙ ΠΡΟΦΗΤΕΣ ΤΗΣ «ΣΥΝΤΕΛΕΙΑΣ» 

ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

ΜΕΤΑ ΧΡIΣΤΟΝ ΠΡΟΦΗΤΕΣ

Από τον 14ο αιώνα, διάφοροι «προφήτες της Αποκαλύψεως» λυμαίνονται την Ευρώπη που μαστίζεται από την πείνα, την πανούκλα και τον πόλεμο. Αναγγέλουν το τέλος του κόσμου και την έλευση της βασιλείας του Αντίχριστου. Σήμερα, οι επιστήμονες μελετούν και ερμηνεύουν με νέο πρίσμα τις προφητείες τους και τους δίνουν την πολιτική τους διάσταση.

Στον 14ο και στον 15ο αιώνα, η πείνα, η πανούκλα και ο πόλεμος μαστίζουν τη Δύση. Ο θάνατος, καθημερινός και συνηθισμένος, επισκέπτεται χωρίς διακοπή τα σπιτικά.Μάλιστα, η αναχώρηση του πάπα -για την Αβινιόν -ο Κλήμης Ε' εγκαθίσταται εκεί το 1309, εγκαταλείποντας τη Ρώμη, που ήταν επικίνδυνη λόγω των συγκρούσεων Γουέλφων και Γιβελίνων- και έπειτα το μεγάλο σχίσμα της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας κατά το οποίο συνυπάρχουν στη Δύση δύο πάπες, ο ένας στην Ρώμη, ο άλλος στην Αβινιόν» μεταξύ 1378 και 1417, ταράζουν τις συνειδήσεις των χριστιανών που ερμηνεύουν αυτές τις καταστροφές σαν πρόδρομα σημεία της καταστροφής του Κόσμου. Αυτή η περίοδος αναστατώσεων και ταραχών φαίνεται να είναι η εποχή των προφητών. Οι χρησμοί και οι προβλέψεις τους για την Αποκάλυψη επηρέασαν βαθιά την πνευματικότητα των συγχρόνων τους. Αυτά τα μηνύματα, που κυμαίνονταν μεταξύ ορθοφροσύνης και αιρέσεως, όχι μόνο διαμόρφωσαν τη λαϊκή θρησκευτικότητα του τέλους του Μεσαίωνα» αλλά και αποτέλεσαν ένα προνομιακό στήριγμα της πολιτικής πάλης μεταξύ των εκπροσώπων της κοσμικής και της εκκλησιαστικής εξουσίας. Οι βασιλιάδες, συχνά αντιμαχόμενοι την παπική εξουσία, κάνουν αυτές τις προφητείες στοιχείο-κλειδί της προπαγάνδας τους, ενώ οι αστοί ή οι χωρικοί, επαναστατώντας κατά του τότε κατεστημένου, τρέφονται και αυτοί με αυτά τα παραμύθια περί Αποκάλυψης...

Τίποτε πιο παράταιρο ωστόσο δεν υπάρχει από το περιβάλλον όπου γεννιέται η προφητεία. Βρίσκει κανείς εκεί συχνότερα λαϊκούς, στους οποίους θεία οράματα και αποκαλύψεις «δίνουν εντολή» να λάβουν το λόγο στο περιθώριο των εκκλησιαστικών θεσμών. Ορισμένοι απ' αυτούς είναι ταπεινής καταγωγής και δεν έχουν κάνει καθόλου σπουδές. Είναι η περίπτωση αρκετών προφητισσών των οποίων η παρουσία αποτελεί ένα χτυπητό παράδειγμα της πρόσβασης των γυναικών σε ένα κήρυγμα που τους είναι θεσμικά απαγορευμένο. Δεν θα έπρεπε ωστόσο να υποτιμηθεί η παρουσία στο πλευρό τους κληρικών, μεταξύ των οποίων και αρκετών φραγκισκανών.

Στην τελευταία κατηγορία ανήκει, άλλωστε, μία από τις πιο σημαντικές φυσιογνωμίες του προφητισμού στο τέλος του Μεσαίωνα, ο Ιωάννης του Ροκεταγιάντ. Γεννήθηκε στο Μαρκολές της Ωβέρνης και σπούδασε στο Πανεπιστήμιο της Τουλούζης πριν γίνει φραγκισκανός, το 1332. Είναι ακόμη νεαρός δόκιμος μοναχός όταν ένα όραμα του αναγγέλλει τη γέννηση του Αντίχριστου (του εχθρού του θεού που θα καταδιώξει την Εκκλησία και θα εγκαθιδρύσει τη λατρεία του Σατανά σε ολόκληρο τον κόσμο, λίγο πριν από τη Δευτέρα Παρουσία, την επιστροφή του Χριστού επί της γης εν δόξει) κοντά στη Ζαϋτόν, στην Κίνα... Ο Ιωάννης διακινδυνεύει τότε ένα χιλιαστικό μήνυμα: βεβαιώνει πως μία χιλιετής βασιλεία θα εγκαθιδρυθεί σε λίγο επί της Γης από ένα φραγισκανό που, βοηθούμενος από τη γαλλική δυναστεία, θα συντρίψει τον γεννηθέντα πρόσφατα Αντίχριστο.

Ο παράξενος λόγος του Ιωάννη του Ροκεταγιάντ προκαλεί ωστόσο τη δυσπιστία των ανωτέρων του επειδή, από την εποχή που στον παπικό θρόνο καθόταν ο Ιωάννης ΚΒ' (1316-1334) μεγάλη είναι η υποψία που βαρύνει τους «πνευματικούς» ή «ζηλωτές» φραγκισκανούς που τείνουν να επιστρέψουν στην αυστηρή φτώχεια των πρώτων καιρών του τάγματος τους.

Κατόπιν διαταγής του Γουλιέλμου Φαρινιέ, επαρχιακού φραγκισκανού της Ακουιτανίας, ο Ιωάννης του Ροκεταγιάντ φυλακίζεται στο μπουντρούμι της μονής του Φιζάκ, πριν μεταφερθεί το 1349 στη φυλακή του Σουντάν, στα ανάκτορα των πάπων της Αβινιόν, αφού συνέταξε ένα τεράστιο έργο αναφερόμενο εν εκτάσει στα εσχστολογικά του συγγράμματα.

Αλλά και ο προφήτης, χωρίς να αποκλείεται από την κοινωνία της εποχής του και να περιορίζεται στα πλαίσια μιας καταδικασμένης αίρεσης, μπορεί επίσης να αποκτήσει σημαντική θέση στην Αυλή και την πόλη. Πρόκριτος, αστός, μέλος της .βασιλικής οικογένειας ή λαμπρός ιεροκήρυκας, ανήκει τότε στην αφρόκρεμα της εποχής του και η προνομιακή θέση του στην ιεραρχία των εξουσιών του επιτρέπει να διαδίδει ευρύτερα το μήνυμα του. Υπήρχαν πάμπολλοι τέτοιοι προφήτες, λόγου χάρη στην Αυλή των βασιλέων της Αραγωνίας, που ήταν κύριοι μιας αχανούς μεσογειακής συνομοσπονδίας και αντίζηλοι της παπικής εξουσίας στα πλαίσια της ιταλικής επέκτασης της. Η επικράτεια των Αραγωνέζων από τις όχθες του ποταμού Έβρου (Ισπανίας) ως την Αθήνα, συμπεριλαμβάνει τα κυριότερα νησιά της Δυτικής Μεσογείου -Βαλεαρίδες, Σαρδηνία και Σικελία

Ο Θρίαμβος του Αντίχριστου, που εδώ εικονίζεται ως επτακέφαλο τέρας, Γαλλική μικρογραφία.

Ένας «βαμμένος» πρεσβευτής της Καμπάλας

Ο περισσότερο γνωστός μεταξύ αυτών είναι ο γιατρός Αρνώ ντε Βιλνέβ από την Βαλανσιέν (1238-1311), καλοδεχούμενος στα παλάτια της Βαρκελώνης, της Πάλμα ντε Μαγιόρκα ή του Παλέρμο, όπου νοσηλεύει τους μονάρχες της καταλανικής δυναστείας. Σπούδασε στο Μονπελιέ και εμπνεύστηκε από την Καμπάλα, μία ιουδαϊκή μέθοδο ερμηνείας της Αγίας Γραφής, όπου η αλληγορία και η αριθμολογία, αν μετατρέψει κανείς σε αριθμούς τα εβραϊκά γράμματα, καταλήγουν σε σοφούς λογαριασμούς, για να αναγγείλουν με ακρίβεια την ημερομηνία του τέλους του κόσμου: 1368.

Προστατευόμενος των βασιλέων του οίκου της Βαρκελώνης, διορίζεται πρεσβευτής του βασιλιά της Αραγωνίας στο Παρίσι όπου, το 1287, κατηγορείται για αβερροϊσμό - πίστη στην ύπαρξη μιας διπλής αλήθειας, επιστημονικής και φιλοσοφικής αφ' ενός και θεολογικής αφ' ετέρου (Αυτά τα δύο πεδία γνώσης ήταν ασυμβίβαστά μεταξύ τους)  - από τους θεολόγους του Πανεπιστημίου και φυλακίζεται για μικρό διάστημα.

Αυτά όμως τα δυσάρεστα περιστατικά δεν τον εμποδίζουν να δεχθεί την υποστήριξη του Φρειδερίκου Γ΄ της Σικελίας που τον δέχεται και τον αποκαθιστά στο δικό του βασίλειο, αναμένοντας το τέλος του κόσμου. Μία ουτοπιστική κοινωνία, θέτει σε ισχύ ένα νομοθετικό κώδικα, που καταρτίστηκε από τον Αρνώ ντε Βιλνέβ, και επιβάλλει τις απαιτήσεις της απόλυτης φτώχειας σε όλο το βασίλειο. Απαιτεί από τους αυλικούς του μία αυστηρή ζωή που την κηρύττει με τη μετάνοια του: Η γυναίκα του δωρίζει από τα κοσμήματα της. Η ευθύτητα και η δικαιοσύνη, ιδιαίτερα απέναντι στους φτωχούς, καθίστανται οι υπέρτατες αξίες του κράτους. Οι ενδεείς και οι ξένοι προστατεύονται από τις αρχές. Ξενώνες κατασκευάζονται για τους Έλληνες που τους λεηλατούσαν οι Καταλανοί μισθοφόροι. Η απελευθέρωση των δούλων ενθαρρύνεται. Η αναγκαστική αλλαξοπιστία των μωαμεθανών Σικελών καταδικάζεται.

Στη Βαρκελώνη, οι πύλες των ανακτόρων μένουν επίσης ανοικτές στον Αρνώ και γιατροί, φαρμακοποιοί και οι νοτάριοι της Αυλής γίνονται οπαδοί του. Κατατάσσονται, όπως αυτός, στο τρίτο φραγκισκανικό τάγμα -το ανοικτό στους λαϊκούς- και επιδιδόμενοι στο κήρυγμα, προετοιμάζονται για την επικείμενη μεγάλη μάχη κατά του Αντίχριστου. Για να την κερδίσουν πρέπει να είναι πιο πλούσιοι από τον εχθρό και ο Αρνώ κάνει προς τον σκοπό αυτό αλχημικές έρευνες, θέλει να ανακαλύψει την φιλοσοφική λίθο που θα μεταβάλλει τα μέταλλα σε χρυσάφι. Πεθαίνει το 1311, κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού που θα τον οδηγούσε στην Αβινιόν. Η κοινότητα του διαλύθηκε μετά τις διώξεις του Ιωάννη ΚΒ' κατά των «πνευματικών». Άλλοι, ωστόσο, παρέλαβαν, μέσα στους κόλπους του ίδιου του βασιλικού οίκου, την προφητική του δάδα. Είναι η περίπτωση των ινφαντών (δευτερότοκων παιδιών) Φιλίππου της Μαγιόρκα (1288-1340). που ανήγγειλε την επικείμενη έλευση του Αντίχριστου και τον αφανισμό όλων των θρησκευτικών ταγμάτων εξαιρέσει των φραγκισκανών, και του Πέτρου της Αραγωνίας (1305-1381), που προφητεύει τον προσεχή θάνατο του πάπα Ουρβανού Ε' αν δεν έφευγε αμέσως από την Αβινιόν για τη Ρώμη.

Ιδιαίτερη επίδοση στις προφητείες. όπως είπαμε, στο τέλος του Μεσαίωνα, είχαν οι γυναίκες που, αν και δεν μπορούσαν να επιδοθούν επίσημα στο κήρυγμα, ήταν πολλές για να διαιωνίσουν στη Δύση την παράδοση των Σιβυλλών ή των προφητισσών της Ανατολής. Ο λόγος τους, εμπνεόμενος κατευθείαν από τον θεό, διαφεύγει από τον έλεγχο των θεολόγων και των κληρικών και τους δίνει μια φαινομενική εξουσία ανεξάρτητη από την κατεστημένη πολιτική και θρησκευτική ιεραρχία. Από την Χίλντεγκαρντ του Μπίγκεν (πέθανε το 1179) μέχρι την Μπριτζίτ της Σουηδίας (πέθανε το 1373), που είδε τα πρώτα οράματα της σε ηλικία δώδεκα ετών και είχε εγκατασταθεί στη Ρώμη όπου ήλπιζε να επαναφέρει τον πάπα πολυάριθμες είναι αυτές οι γυναίκες, όλες απλές πιστές που, για να μεταρρυθμίσουν την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, να σταματήσουν τον πόλεμο ή ακόμη και να εξασφαλίσουν την ευημερία του λαού, επιχειρούν αυθόρμητα να συναντήσουν τον πάπα ή τον μονάρχη, στον οποίο ανακοινώνουν σημεία, προειδοποιήσεις και μηνύματα που δέχτηκαν απευθείας από τον θεό.

Η πιο γνωστή φυσικά απ' αυτές είναι η Ζαν ντ' Αρκ (πέθανε το 1431). Σε ηλικία δεκατριών ετών, ακούει τις φωνές των Αγίων Μιχαήλ, Αικατερίνης και Μαργαρίτας, που της παραγγέλλουν να απελευθερώσει τη Γαλλία από τους Άγγλους. Καταφέρνει να επιτύχει μια συνάντηση με τον Κάρολο Ζ' και να τον πείσει για το βάσιμο της αποστολής της. Ο δελφίνος της εμπιστεύεται τότε μία στρατιά, με την οποία απελευθερώνει την Ορλεάνη και κατακτά τις πόλεις του δρόμου προς τη Ρενς, όπου τον χρίει βασιλιά. Η λαϊκή έξαρση που συνοδεύει τις νίκες της απεικονίζει την πίστη στον υπερφυσικό χαρακτήρα των αποκαλύψεων και του προορισμού της παρθένου που διάλεξε ο Θεός για να αποκαταστήσει την ειρήνη στο βασίλειο. Οι αντίπαλοι της θα την κατηγορήσουν ωστόσο, κατά τη διάρκεια της δίκης της, πως έγινε αινιγματολύτρια και ψευδοπροφήτισσα, για να αυξήσει τον πλούτο και την εξουσία της. Όποια και αν ήταν η προέλευση τους, όλοι αυτοί οι οραματιστές εκστόμισαν μαντείες επί των μεγάλων γεγονότων της εποχής τους: έκβαση μιας μάχης, κατάκτηση μιας περιοχής, γέννηση κάποιου πρίγκιπα, εκλογή του τάδε καρδινάλιου ως πάπα, βίαιο θάνατο κάποιας υψηλής προσωπικότητας.

 

Ο αντίπαπας με την τιάρα στο χέρι, 

δίπλα στον Αντίχριστο που παρουσιάζεται  ως ανθρωπόμορφος τράγος

Χρησμοί στην υπηρεσία των βασιλέων

Η διατύπωση -αόριστη, γραφική, διφορούμενη και υπαινικτική- αυτών των προφητειών τους έδινε μεγάλη πλαστικότητα. Μπορούσαν να ερμηνευθούν κατά πολύ διαφόρους τρόπους. Οι βασιλιάδες αντιλαμβάνονταν το όφελος που θα αντλούσαν από αυτούς τους χρησμούς, αν τους έθεταν στην υπηρεσία της πολιτικής προπαγάνδας τους. Όντως, σ' αυτή την περίοδο που ιδρύεται η πρώτη μορφή του σύγχρονου κράτους, ο μονάρχης αμφισβητεί τις πατροπαράδοτες προνομίες των δημοτικών συμβουλίων, των αντιπροσωπευτικών συνελεύσεων και των εκκλησιαστικών κοινοτήτων. Αυτή η εσωτερική πάλη σχετίζεται με τον πόλεμο κατά εξωτερικών εχθρών που ήταν πολυάριθμοι σε μία εποχή ανάπτυξης της εθνικής συνείδησης. Πολεμώντας σε πολλά μέτωπα, ο βασιλιάς χρειάζεται μια προπαγάνδα που να τον παρουσιάζει σαν ένα ον σχεδόν θεϊκό, τοποθετημένο επάνω από τους υπηκόους του και τους μονάρχες των γειτονικών χωρών. Οι χρησμοί τον παρουσιάζουν με τη μορφή λιονταριού, δράκοντα ή νυχτερίδας, σαν εκτελεστή των θείων κολασμών που προβλέπονται από κτίσεως κόσμου, επικυρώνουν την επιβεβαίωση του απολυταρχισμού του. Έτσι, οι βιβλιοθήκες των βασιλιάδων, των παπών και των καρδιναλίων περιείχαν εκείνη την εποχή πάμπολλα εσχατολογικά χειρόγραφα στα οποία δίδεται μεγάλη πίστη και αυτές οι προσωπικότητες περιβάλλονται από οραματιστές και αστρολόγους, που η ανάγνωση της πορείας των άστρων τους έδινε μία επιστημονική επίφαση στα πιο παράλογα οράματα.

Αυτός ο προφητισμός σαν ένα άλλο μέσον της πολιτικής ενέργειας γίνεται αντικείμενο ευρείας εκμετάλλευσης από τη δυναστεία της Αραγωνίας που εμφανίζεται από την προπαγάνδα σαν ενσάρκωση του αλληγορικού Αντίχριστου, εξολοθρευτή αγγέλου που συντρίβει χωρίς έλεος τους αντιπάλους του, απογυμνώνει την Εκκλησία από τα περιουσιακά στοιχεία που την παρεμποδίζουν να ζήσει στο ιδεώδες της πρωτόγονης φτώχειας, συντρίβει τους μωαμεθανούς, κατακτά την Ιερουσαλήμ και εγκαθιστά μία παγκόσμια μοναρχία, σεβαστή από όλους τους λαούς της γης. Οι βασιλιάδες της Αραγωνίας διαδίδουν επίσης προφητείες που προλέγουν τη νίκη τους στον πόλεμο που διεξάγουν κατά του αδελφού του Αγίου Λουδοβίκου, Καρόλου Α' του Ανζού (1245-1285). Επιπλέον, σε μία εποχή που αναπτύσσουν την πλεονεξία τους εις βάρος της Εκκλησίας, της οποίας αμφισβητούν τα προνόμια, οι βασιλείς δεν απορρίπτουν πάντοτε τους χρησμούς που τους παρουσιάζουν σαν διώκτες κληρικών διεφθαρμένων από τη χλιδή τους.

Ο φραγκισκανός Φρανσέσκ Εξιμενίς ερμηνεύει έτσι τον θυρεό των κυρίων του, των βασιλιάδων της Αραγωνίας, που παρουσιάζει τέσσερα κόκκινα παλούκια σε κίτρινο φόντο, όπως τα μπαστούνια που θα χρησιμοποιήσουν για να χύσουν το αίμα των κακών κληρικών επάνω στο χρυσάφι του συμβολίζει τα υπερβολικά πλούτη τους. Αυτή η προφητεία δικαιολογεί τις προσπάθειες της βασιλείας να οικειοποιηθεί ένα μέρος από τις εκκλησιαστικές περιουσίες. Αλλά οι βασιλιάδες της Αραγωνίας δεν είναι οι μόνοι που χρησιμοποιούν τον προφητισμό για να νομιμοποιήσουν το πολιτικό τους πρόγραμμα και να καταπολεμήσουν την Αγία Έδρα, τους Γάλλους και τους Μωαμεθανούς. Άλλοι μονάρχες χειρίζονται χρησμούς και οράματα με την ίδια βιαιότητα, για να πείσουν τους υπηκόους τους για τις επικείμενες νίκες τους. Ο Εκατονταετής Πόλεμος είναι το προνομιακό πεδίο όπου αναπτύσσεται αυτή η αποκάλυψη φατριών. Έχουμε δει την υποστήριξη της Ζαν ντ' Αρκ προς τη γαλλική μοναρχία. Οι βασιλιάδες της Αγγλίας δεν υπολείπονται και κάνουν ευρέως χρήση γραπτών αποδιδόμενων στον μάγο Μέρλιν, τον Βρετανό προφήτη. Κατά τη διατύπωση αυτών των χρησμών, ο Εδουάρδος Γ' (1327-1377), νικητής του Φιλίππου Στ', γίνεται ο αναστημένος βασιλιάς Αρθούρος.

Το όνειρο της Μπαζιν, μητέρας του βασιλιά Χλωδοβίκου

«Το τέρας που ανεβαίνει από τη θάλασσα»

Παρουσιάζεται επίσης σαν αγριεμένο αγριογούρουνο με καρδιά λιονταριού που δείχνει τα δόντια του στα δάση της Γαλατίας, για να επεκτείνει την κυριαρχία του ως την Ιερουσαλήμ. Αλλά είναι ακόμη και ο σταυροφόρος βασιλιάς, φτωχός, άρρωστος και μάρτυρας, που θυμίζει τον ιδανικό ηγεμόνα των «πνευματικών» φραγκισκανών. Ο Ζερώ ντε Πεσέ, ένας φραγκισκανός από το Περιγκόρ, συντάσσει ένα τραγούδι σε προβηγκιανή διάλεκτο υπέρ αυτού. Σ' αυτό ο Εδουάρδος Γ' περιγράφεται σαν νικητής του βασιλιά της Γαλλίας, μέλλων αυτοκράτορας, καταστροφέας της αλαζονείας των κληρικών, ανορθωτής της Εκκλησίας, ήρωας του αγώνα κατά των Σαρακηνών και πανευτυχής παρακαθήμενος στον Παράδεισο.

Τελευταίο παράδειγμα, παράδοξο αυτό, της χρησιμοποίησης, των αποκαλυπτικών αναφορών για πολιτικούς σκοπούς: ο Γερμανός αυτοκράτορας Φρειδερίκος Β' (1197-1250), βασιλιάς της Σικελίας, παρουσιάζεται τότε πολύ συχνά από τους εχθρούς του σαν εικόνα του Αντίχριστου, που αντιμάχεται τους πάπες, πολλές φορές διακηρύττει τρόπους ζωής που πλησιάζουν το Ισλάμ και απομακρυσμένος από την εκκλησιαστική ιεραρχία. Ο πάπας Γρηγόριος Θ' (1227-1241) τον συγκρίνει με το κακοποιό «τέρας» που βγαίνει από τη θάλασσα. 'Όταν πέθαινε, είπαν πως κρύφτηκε στην Αίτνα, πύλη της κόλασης επάνω στη Γη, από όπου θα επανέλθει για να ξαναζήσει μέσα σε κάποιον από τους απογόνους του. Έτσι, ντυμένος ανατολίτικα, προστατευόμενος από μία φρουρά Σαρακηνών, εικονιζόμενος με τις γυναίκες του χαρεμιού του, περιφέροντας μια ποικιλία από τα πιο τρομακτικά θηρία, ο Φρειδερίκος Β' καλλιεργεί επίτηδες την εικόνα του ως καταστροφέα της Αποκάλυψης που εχθρεύεται την Εκκλησία. Η ιδέα κατά την οποία ήταν ο Αντίχριστος είχε, κατά την άποψη του, το πλεονέκτημα να προκαλεί δέος στους εχθρούς του.

Ωστόσο, χρήση των προφητειών δεν έκαναν μόνο οι βασιλείς μήτε οι διανοούμενοι της πένας. Αυτά τα αφηγήματα περί οραμάτων περιέχουν επίσης ένα δυνατό επαναστατικό προζύμι, σε μία εποχή που ανθούν αστικές αναταραχές και αγροτικές εξεγέρσεις. Έτσι, χάρη σε σκοτεινούς χρησμούς που τον παρουσίαζαν σαν νέο Μεσσία, ο Κόλα ντι Ριέντσο (πέθανε το 1354), νοτάριος, γόνος ταπεινής οικογένειας, παίρνει το 1347 την εξουσία στη Ρώμη, μετά από πρόκληση μιας ανταρσίας κατά των ευγενών. Στηριζόμενος στα πλέον λαϊκά στοιχεία της πόλης, εγκαθιστά μια πραγματική κοινοτική δημοκρατία και αυτοανακηρύσσεται ύπατος της.

Και πάλι ο Αντίχριστος ως επτακέφαλο τέρας

Στάσεις, λιντσαρίσματα και πογκρόμ

Σκοπεύει κατόπιν να αποκαταστήσει το αρχαίο μεγαλείο της Ρώμης, ενώνοντας την Ιταλία υπό το σκήπτρο του, εκκαθαρίζοντας την Εκκλησία και περιβαλλόμενος την αυτοκρατορική πορφύρα. Αυτός που κατευθύνει τη σκέψη του δεν είναι άλλος από τον Άντζελο του Μόντε Βουλκάνο, έναν πνευματικό ερημίτη, κοντά στον οποίο εθήτευσε για μακρό χρονικό διάστημα στα βουνά των Αβρουζίων. Ωστόσο» η επιτυχία του Κόλα ντι Ριέντσο ήταν πρόσκαιρη. Πέθανε λιντσαρισμένος από το ίδιο εκείνο ρωμαϊκό πλήθος που τον έφερε στην εξουσία.

Τον 15ο αιώνα τέτοια κινήματα αμφισβήτησης εξακολουθούν να εξαπλώνονται. Δοθέντος του λαϊκού τους χαρακτήρα, άφησαν ελάχιστα ίχνη στα αρχεία, αλλά μερικά γραπτά παραδείγματα έφθασαν έως εμάς, όπως το πρακτικό της αγόρευσης που έγινε στο Παρλαμέντο των Παρισίων, τον Φεβρουάριο του 1464, που καταδίκαζε χωρικούς του Πουατού «που έκαναν πολλές συγκεντρώσεις και συνελεύσεις, όπου έλεγαν πως έβρισκαν στις προφητείες πως οι χαμηλής καταγωγής άνθρωποι θα κατέστρεφαν τους ευγενείς και τους ιερωμένους. Σ' ένα τέτοιο πλαίσιο «λαϊκής προφητομανίας» πρέπει ομοίως να αντιληφθούμε τη διάδοση του ανπιουδαϊσμού στο τέλος του Μεσαίωνα. Η πίστη στις ιουδαϊκές ρίζες του Αντίχριστου και η αναγκαιότητα του προσηλυτισμού των Ιουδαίων διά της βίας, για να επισπευσθεί η επιστροφή του Χριστού στη Γη, εξηγούν την υποτροπή των πογκρόμ την ίδια εκείνη εποχή.

Όπως φαίνεται, η προφητεία υπήρξε και εξουσία και αντεξουσία. Η μεσσιανική της επίδραση, που παρέχει σ' ένα βασιλιά ή τον υποκινητή μιας λαϊκής εξέγερσης μία υπερανθρώπινη διάσταση, υπήρξε, κατά τρόπο αδιάφορο, το όργανο της μοναρχικής επιβεβαίωσης ή των λαϊκών αμφισβητήσεων που οικειοποιούνται  οι προφητείες για να σημειώσουν, με τη σφραγίδα της θείας Αποκάλυψης, τα χιλιαστικά τους όνειρα μιας κοινωνίας ειρηνικής, εξισωτικής και ευτυχισμένης.

Martin Aurell

Ο Φραγκίσκος της Ασίζης προσευχόμενος (1580)

Έργο του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου

Φραγκισκανοί ή αιρετικοί;

Οπαδοί toy Αγίου Φραγκίσκου, καταδιωκόμενοι από την παπική εξουσία... Είναι η παράξενη περιπέτεια των «πνευματικών» ή «ζηλωτών» φραγκισκανών,

Επιθυμώντας να ζήσουν μέσα στην απόλυτη φτώχεια, σύμφωνα με τη διδασκαλία του Αγίου Φραγκίσκου, οι «πνευματικοί» φραγκισκανοί τσακώνονται με τους «μοναστηριακούς» ή «κοινοβιακούς» που παραδέχονται πως το τάγμα τους έχει περιουσία, Ο Ιωάννης ΚΒ' (1316-1334) καταδίωκε τους πνευματικούς, που τους θεωρεί αιρετικούς. Τέσσερις απ' αυτούς καίγονται στη Μασσαλία το 1318. Κατόπιν ο πάπας καταδικάζει τον Μιχαήλ της Τσεζένα, αρχηγό του τάγματος.

Ο Μίχαήλ και οι  σύντοφοί του καταφεύγουν στο Μόναχο, κοντά στον αυτοκράτορα Λουδοβίκο της Βαυαρίας, που διορίζει αμέσως τον Νικόλαο Ε', έναν «πνευματικό» αντίπαπα, για να αντιτεθεί στον Ιωάννη ΚΒ'. Στην Ιταλία οι «πνευματικοί» γίνονται εύκολα ερημίτες, αλλά στην Προβηγκία, στο Λαγκεντόκ και στην Καταλωνία στρατολογούν σποδούς στις πόλεις, όπου πάμπολλοι λαϊκοί προσέρχονται στις τάξεις τους. Μόνο στα μέσο του 15ου αιώνα οι πνευματικές τάσεις εξαφανίζονται οριστικά στο τάγμα,

Φανατικοί αναγνώστες του Ιωακείμ ντε Φλορ και σχολιαστές της Αποκάλυψης, οι «πνευματικοί» πιστεύουν στον σημαντικό ρολό του φρσγκισκανικού τάγματος και της φτώχειας κατά τη διάρκετα της εποχής του Αγίου Πνεύματος, που άρχισε με το ευαγγελικό κήρυγμα του Αγίου Φραγκίσκου, Ο χιλιασμός τους παίρνει ριζική στροφή επί Ιωάννη ΚΒ'. Καταλαβαίνοντας ότι καταδιώκεται η ετερόδοξη κοινότητα αναμένει την κατάπαυση όλων των δεινών της με την τελική εσχατολογική νίκη.

Οι τρεις εποχές της Αποκάλυψης

Η ιδέα που οι Φραγκισκανοί και οι Δομινικανοί καλλιεργούν για τη συντέλεια του κόσμου είναι έντονα εξαρτημένη από την Αποκάλυψη του Ιωάννου. Βασίζεται στην πίστη, που καταδίκαζε η Εκκλησία, πως υπάρχουν τρεις μεγάλες εποχές.

Η πρώτη, που εκτείνεται από τη Δημιουργία ως τη Γέννηση του Χριστού, είναι η σαρκική εποχή του Πατέρα. Ακολουθείται από τη σαρκική και πνευματική εποχή του Υιού, από τη Γέννηση του Χριστού ως εκείνη του Αγίου Φραγκίσκου, του αγγέλου που, κατά την Αποκάλυψη, πρέπει να σπάσει την έκτη σφραγίδα, δηλαδή να εξαπολύσει τις συμφορές που θα καταλήξουν στην καταστροφή του κόσμου. Αυτός ο μεγάλος Άγιος, κηρύττοντας την ευαγγελική φτώχεια, καθίσταται ο Μεσσίας της τρίτης εποχής ή της εποχής του Αγίου Πνεύματος. Κατά τη διάρκεια αυτής της τρίτης εποχής πρέπει να επέλθει η «συντέλεια του αιώνα».

Με μερικές ασήμαντες διαφορές, οι προφήτες μας την περιγράφουν με τον ίδιο τρόπο: ένα σχίσμα λυμαίνεται την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, κατά τη λήξη του οποίου ένας διαβολικός αντίπαπας αντιτίθεται σ' έναν πάπα εκλεγμένο από τον θεό. Αναφαίνεται τότε ο μυστικός Αντίχριστος, ένας μεγάλος αυτοκράτορας ή ένας αντίπαπας, που προηγείται του αληθινού Αντίχριστου, ένα ον διαβολικό, προικισμένο με ομορφιά και εξυπνάδα, σατανικές, που του εξασφαλίζουν την παγκόσμια επιρροή σε όλους τους χριστιανούς της γης, Τότε επέρχεται η γενική αποστασία, η εγκατέλειψη της Εκκλησίας από όλους τους χριστιανούς, Ο Θεός όμως δεν εγκαταλείπει τους ανθρώπους και, με τη βοήθεια δυο   προφητών, του Ηλία και του Ενώχ, διεξάγει μια μάχη, στην οποία νικά τον Αντίχριστο,

Για τους «πνευματικούς», αυτοί οι δύο προφήτες είναι φραγκισκανοί, πιστοί στην πρωτόγονη φτώχεια του τάγματος.

Ο κόσμος ολόκληρος, αρχίζοντας από τον ιουδαϊκό λαό, αναγνωρίζει τότε την πλάνη του και τα παραστρατήματα του. Όλοι ασπάζονται τον χριστιανισμό. Πρόκειται για τον χιλιασμό, την ουτοπική περίοδο ευτυχίας. Όλες οι κοινωνικές και θρησκευτικές ιεραρχίες καταργούνται. Η γη ξαναγίνεται ο χαμένος Παράδεισος. Η Εκκλησία είναι περισσότερο άγια παρά ποτέ, υπό τη διεύθυνση των φραγκισκανών. Άπαξ και τα χίλια χρόνια περάσουν, καταστροφές πλήττουν τη γη, Η θαλασσινή παλίρροια προκαλεί πλημμύρες. Οι διαπεραστικές κραυγές των ψαριών, των κτηνών και των πουλιών ξεκουφαίνουν τους ανθρώπους, Η φωτιά πέφτει επάνω στον κόσμο, Η γη στάζει αίμα. Σεισμικές δονήσεις προκαλούν γκρέμισμα πόλεων και χωριών, Ο ήλιος και το φεγγάρι σβήνουν. Οι τάφοι ανοίγουν και οι νεκροί ανασταίνονται.

Αυτά τα σημεία αποτελούν τους πρόδρομους της Δευτέρας Παρουσίας, της δεύτερης έλευσης του Χριστού στη Γη. Τότε επέρχεται και η γενική κρίση ολόκληρης της ανθρωπότητας.

ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΗ