Οι ναοί των ξένων χριστιανικών δογμάτων στην Αθήνα

Από τις πιο παλιές εκκλησίες της πρωτεύουσας ο ναός της Αγίας Τριάδας, γνωστός ως η Ρώσικη Εκκλησία

Οι ναοί ξένων χριστιανικών δογμάτων 

στην Αθήνα

Του ΔΗΜΗΤΡΗ ΡΗΓΟΠΟΥΛΟΥ

Συνηθίζουμε να λέμε ότι τα Χριστούγεννα στην Αθήνα, οι εκπλήξεις ή, αν θέλετε, τα περιθώρια για πραγματικές εκπλήξεις είναι περιορισμένα. Αυτό σκεφτόμουν ανηφορίζοντας την οδό Σίνα και χαμογελούσα, γιατί ενώ έχω περάσει δεκάδες φορές από το συγκεκριμένο σημείο, στο ύψος του Γαλλικού Ινστιτούτου, δεν είχα αναρωτηθεί ποτέ για την ανάλαφρη, μοντέρνα σιλουέτα της Γερμανικής Εκκλησίας της Αθήνας και τον λιτό, επιβλητικό του σταυρό που «επιθεωρεί» ολόκληρο το Λεκανοπέδιο μέχρι τη Σαλαμίνα και την Αίγινα.

Οι εκκλησίες των άλλων χριστιανικών δογμάτων είναι από μόνες τους ένας άλλος κόσμος, όχι τόσο ξένος όσο μερικές φορές αφηνόμαστε να πιστεύουμε, αφού στη διάρκεια των Χριστουγέννων οι όποιες διαφορές σχεδόν απαλείφονται και το ενδιαφέρον εντοπίζεται στον τρόπο που κάθε δόγμα επιλέγει για να γιορτάσει τη Γέννηση του Χριστού. Αν δεν το έχεις ξανακάνει, είναι σαν να γίνεσαι για λίγο τουρίστας στην πόλη σου.

Οι περισσότερες εκκλησιές βρίσκονται σε έναν νοητό άξονα από τη λεωφόρο Αμαλίας μέχρι την απόληξη της οδού Σίνα, στις υπώρειες του Λυκαβηττού. Αρχή από την Ελληνική Ευαγγελική Εκκλησία στη συμβολή της Αμαλίας με την οδό Λυσικράτους, συνέχεια με τους δύο ναούς της οδού Φιλελλήνων, ο Άγιος Παύλος των Αγγλικανών και η Ρώσικη Εκκλησία, υποχρεωτική στάση στον υπό ανακατασκευή Άγιο Διονύσιο τον Αρεοπαγίτη, τον καθεδρικό των Καθολικών της Αθήνας (είχε υποστεί φθορές στον τελευταίο μεγάλο σεισμό του 1999) και τη Γερμανική Εκκλησία της Αθήνας. Εκτός «διαδρομής», μια από τις πιο ωραίες εκκλησίες της πρωτεύουσας, η Εκκλησία των Αρμενίων, στου Ψυρρή.

Το κτίριο της Ευαγγελικής

Το μεταπολεμικό κτίριο που στεγάζει σήμερα την Ελληνική Ευαγγελική Εκκλησία, έκφραση ενός κλασικότροπου μοντερνισμού, αντικατέστησε την Πρώτη Ελληνική Ευαγγελική Εκκλησία η οποία είχε οικοδομηθεί το 1871. Με την αύξηση του αριθμού των εκκλησιαζομένων παρουσιάστηκε η ανάγκη για ένα νέο, μεγαλύτερο και πιο σύγχρονο κτίριο. Χτίστηκε την τριετία 1956-58 και αρχιτέκτονας ήταν ο Κωνσταντίνος Μακρής. Οι πιστοί της Ελληνικής Ευαγγελικής Εκκλησίας στην Ελλάδα υπολογίζονται σήμερα στους 5.000 με τους μισούς να βρίσκονται στην Αθήνα και την ευθύνη των οποίων έχουν οκτώ τοπικές εκκλησίες. 

Η Γερμανική Εκκλησία της Αθήνας (Εκκλησία του Χριστού) στην οδό Σίνα

Για τους γερμανόφωνους διαμαρτυρόμενους ανεγέρθηκε στις αρχές της δεκαετίας του '30 (1931-34) η Γερμανική Εκκλησία της Αθήνας (Εκκλησία του Χριστού). Ο αρχιτέκτονας ήταν Γερμανός χωρίς να είμαστε σήμερα απολύτως βέβαιοι για το όνομα του. Τις περισσότερες πιθανότητες συγκεντρώνει ο Φέρνερ Ενγκλάου ο οποίος εκείνη την εποχή ζούσε στην Αθήνα και εμφανίζεται ως ο αρχιτέκτονας και της Γερμανικής Σχολής Αθηνών. Επαφές με τον Ενγκλάου είχε ο μεσοπολεμικός αρχιτέκτονας Αλέξανδρος Δραγούμης ο οποίος δεν αποκλείεται να είχε συμβολή στα σχέδια για τη νέα εκκλησία.

Κήρυγμα στη δημοτική

Οι προτεσταντικές (διαμαρτυρόμενες) εκκλησίες παγκοσμίως έχουν κοινά χαρακτηριστικά. Η μουσική έχει πρωταγωνιστικό ρόλο τόσο τα Χριστούγεννα όσο και στη διάρκεια του Πάσχα. Το κήρυγμα στηρίζεται στην Αγία Γραφή και γίνεται στη δημοτική, εφόσον πραγματοποιείται στα ελληνικά. Οι προσευχές δεν είναι τυποποιημένες αλλά γίνονται «από καρδιάς», δηλαδή χωρίς προκαθορισμένο περιεχόμενο.

Σπάνιο δείγμα νεογοτθικής αρχιτεκτονικής ο αγγλικανικός ναός του Αγίου Παύλου με είσοδο από την οδό Φιλελλήνων.

Την Κυριακή των Βαΐων το 1843 λειτούργησε για πρώτη φορά ο Άγιος Παύλος, μια από τις πιο εντυπωσιακές εκκλησιές στο κέντρο της Αθήνας κι ένα σπάνιο δείγμα νεογοτθικής αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα. Η εκκλησία συσπειρώνει σήμερα κυρίως τις αγγλόφωνες κοινότητες της Αθήνας, πιστούς από το Ηνωμένο Βασίλειο, την Αμερική, την Αυστραλία, την Αφρική. Ο νεογοτθικός αγγλικανικός ναός του Αγίου Παύλου στο τέρμα της οδού Φιλελλήνων, οικοδομήθηκε μεταξύ των ετών 1839-1843, από ημιλαξευτό μάρμαρο του Υμηττού, ενώ τα κορνιζώματα κατασκευάστηκαν από πωρόλιθο του Ισθμού. Για την ανέγερση και τη συμπλήρωση του συνεισέφεραν οικονομικά η βρετανική κυβέρνηση, ο τότε Βρετανός πρέσβης Edmund Lyons, αλλά και η παροικία των Βρετανών και Αμερικανών διαμαρτυρομένων που είχαν τότε εγκατασταθεί στην Αθήνα. Υπάρχει σύγχυση γύρω από την ταυτότητα του αρχιτέκτονα του ναού. Ο Κ. Η. | Μπίρηw (παραπέμποντας σε στοιχεία του William Miller), αποδίδει τα σχέδια στον Σταμάτη Κλεάνθη, πληροφορία την οποία ο Δ. Φιλιππίδης αναπαράγει με ερωτηματικό, προσθέτοντας την παρατήρηση του Η. R. Hitchcock ότι, σε κάθε περίπτωση, βασίστηκε σε ένα αρχικό σχέδιο του Βρετανού αρχιτέκτονα Charles Cockerell (1788-1863). Η έρευνα του Αρχείου Νεωτέρων Μνημείων του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών από το οποίο αντλήσαμε πολύτιμα ιστορικά στοιχεία τεκμηρίωσε ότι η εμπλοκή Cockerell αναφέρεται ρητά και σε βρετανικό δημοσίευμα της εποχής (The Illustrated London News, Μάιος 1843). Η Ida Haugsted σημειώνει, ωστόσο, ότι είχε προϋπάρξει σχέδιο του Δανού Hans Christian Hansen (1803-1883), το οποίο όμως άλλαξε. Στον Χάνσεν πιστώνουν επίσης το ναό, η Αριστέα Παπανικολάου-Κρίστενσεν και η Ελένη Φέσσα-Εμμανουήλ.

Σε μικρή απόσταση από τον Άγιο Παύλο βρίσκεται η Ρώσικη Εκκλησία της Αγίας Τριάδας. Λίγοι Αθηναίοι γνωρίζουν ότι μιλάμε για μια από τις παλαιότερες εκκλησίες της Αθήνας. Οικοδομήθηκε στα μέσα του 11ου αιώνα, ενώ το 1847 ζητήθηκε και παραχωρήθηκε στη ρωσική κυβέρνηση. Σήμερα συγκεντρώνει εκατοντάδες πιστούς από τη Ρωσία και την Ουκρανία και όχι μόνο. Έλληνες από την πρώην Σοβιετική Ένωση καθώς και οικονομικούς μετανάστες από τις πρώην δημοκρατίες της ΕΣΣΔ βρίσκουν εδώ ένα κομμάτι από την παλιά τους ζωή. Πολύτιμες πληροφορίες για τις περιπέτειες της Ρώσικης Εκκλησίας βρίσκουμε στο βιβλίο του Δημήτρη Καμπούρογλου «Αι παλαιοί Αθήναι»: «Κατά την Επανάστασιν κανονιοβολισμοί κατέρριψαν μέρος του τρούλου· και από της εγκαταστάσεως του Βασιλείου δεν έμεινεν ποίμνιον, το οποίον να μη εζήτησεν υπό τους θόλους του Λυκοδήμου προστασίαν κατά της μανίας του Βορρά, συναρωγούσης και της απαραιτήτου ποιμενικής πυράς. Τέλος τω 1847 εζητήθη, και παρεχωρήθη η παρά πάντων εγκαταλελειμμένη εκκλησία αύτη, είς την ρωσικήν κυβέρνησιν, διά να χρησιμεύση προς επιτέλεσιν των θρησκευτικών καθηκόντων των εν Αθήναις Ρώσσων αλλ' ετέθη είς το παραχωρητήριον ο χαρακτηριστικός όρος: «να μη παραβλαβή ο αρχικός της ρυθμός!» Άξιος ο μισθός των»

 Καθολικός Ναός του Αγίου Διονυσίου του Αρεοπαγίτη

Υμνωδίες με όργανο

Οι δύο ευαγγελικές εκκλησίες, ο Καθολικός Ναός του Αγίου Διονυσίου του Αρεοπαγίτη αλλά και ο Άγιος Παύλος είναι εξοπλισμένες με πολύ καλής ποιότητας εκκλησιαστικά όργανα. Αυτός είναι από μόνος του ένας ουσιαστικός λόγος για να επισκεφθείτε τις Χριστουγεννιάτικες ημέρες μια από τις παραπάνω εκκλησιές. Πολλές φορές σε συνδυασμό με χορωδίες, το πνεύμα των Χριστουγέννων θα σας ανταμείψει με υπέροχη μουσική και ύμνους.

Στον Άγιο Διονύσιο οι λειτουργίες Χριστουγέννων και Πρωτοχρονιάς γίνονται συνοδεία οργάνου ή χορωδίας ή και των δυο.

Στους ευαγγελιστές η μουσική και η υμνωδία γίνεται από ολόκληρο το εκκλησίασμα, ψάλλουν δηλαδή όλοι μαζί με τη συνοδεία εκκλησιαστικού οργάνου ή μικρής ορχήστρας. Στη Γερμανική Εκκλησία του Χριστού το εκκλησιαστικό όργανο φέρει, από το 1933 την υπογραφή του διάσημου G.F. Steinmeyer.

Σύμφωνα με τον Σεβασμιώτατο Μάλκολμ Μπράντσαου στην εκκλησία του Αγίου Παύλου βρίσκεται ένα εκκλησιαστικό όργανο, από τα λιγοστά που υπάρχουν στην Ελλάδα. «Το όργανο αυτό αποτελεί σύμβολο της ευγενούς παράδοσης της θρησκευτικής μουσικής». Το όργανο του Αγίου Παύλου κατασκευάστηκε από τον διακεκριμένο κατασκευαστή οργάνων του Λονδίνου, William Hill & Sons το 1900. Αγοράστηκε με εισφορά των μελών της Αγγλικανικής κοινότητας της Αθήνας για να εορταστεί η χρυσή επέτειος της βασίλισσας Βικτωρίας. Αποτελείται από δύο πληκτρολόγια με μηχανική υποστήριξη. Με τον καιρό ο αρχικός προσδιορισμός των ρεγκίστρων (ηχοχρωμάτων) άλλαξε και σήμερα φέρει επτά.

Από άρθρο στην ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ του ΔΗΜΗΤΡΗ ΡΗΓΟΠΟΥΛΟΥ με τίτλο "Χριστούγεννα με μουσική στην εκκλησία"