Οι άρχοντες και το δικαίωμα της πρώτης νύχτας τον γάμου

Οι άρχοντες και το δικαίωμα της πρώτης νύχτας τον γάμου

Του Glaude Pasteur

ΜΙΑ όμορφη ημέρα του Ιουλίου του σωτηρίου έτους 1302, ο Γουλιέλμος Μπεκαρόν, κάτοικος της επαρχίας Καντενάκ στην Ακουιτανία της Γαλλίας, παντρεύτηκε στην εκκλησία την όμορφη Κατερίνα Σοσκαρόλ. Ο άρχοντας της περιοχής Ιωάννης ντε Ντυρασφόρ είχε καταδεχθεί να τιμήσει με την παρουσία του τη γαμήλια τελετή. Μια παρουσία που δεν ήταν εντελώς αδιάφορη, αφού η νύφη ήταν πάρα πολύ νόστιμη...

Ο Γουλιέλμος Μπεκαρόν όμως ήταν κατσούφης. Ήξερε ότι κατά το έθιμο όφειλε, την ίδια εκείνη νύχτα, να οδηγήσει στον πύργο την κοπέλα ώστε ο άρχοντας να μπορέσει να απολαύσει «τα πρώτα της ερωτικά βήματα και τη διακόρευσή της». Αλλά ο Γουλιέλμος, που ήταν ερωτευμένος και ζηλιάρης, αρνιόταν να παραδεχθεί αυτό το φεουδαρχικό έθιμο. Τόλμησε να το πει στον αφέντη του.

Εκείνος το θεώρησε μεγάλη αυθάδεια. Διέταξε αμέσως τους τοξότες του να συλλάβουν τους δύο συζύγους και να τους κλείσουν σε χωριστά κελιά. Ποτέ στην ήσυχη επαρχία Καντενάκ δεν είχε παρουσιαστεί παρόμοιο κρούσμα ανταρσίας.

Το δικαίωμα της διακόρευσης

Έγινε δίκη και το βασιλικό δικαστήριο της Ακουιτανίας έβγαλε την ακόλουθη απόφαση: «Μεταξύ του ευγενούς και ισχυρού άρχοντα Ιωάννη ντε Ντυρασφόρ, ιππότη, άρχοντα της περιοχής και των επαρχιών Μπλανκεφόρ, Ταιλάν, Λαμπαρντά, Καντενάκ, Μαργκό κ.λπ., απαιτητή του δικαιώματος διακόρευσης, κατά την πρώτη νύχτα του γάμου, όλων και κάθε μιας των μη ευγενών παρθένων που παντρεύονται στην προαναφερομένη περιοχή και επαρχία και του Γουλιέλμου Μπεκαρόν, εναντιουμένου σε αυτό το δικαίωμα: μετά από εξέταση της μήνυσης του άρχοντα κατά του κατηγορουμένου, το Δικαστήριο δικαιώνει τον άρχοντα και κηρύσσει ορθό, και κατά το δίκαιο και κατά το αρχαιότατο έθιμο, το δικαίωμα του να μπορεί να απολαμβάνει τα πρώτα ερωτικά βήματα και να διακορεύει, κατά την πρώτη ημέρα του γάμου, όλες και κάθε μια τις μη ευγενείς παρθένες, παρουσία του συζύγου. Μετά την πράξη αυτή, ο άρχοντας δεν θα μπορεί πια να αγγίξει τη νύφη και οφείλει να την αφήσει να πάει κοντά στον σύζυγο της. Και λόγω αυτού του δικαιώματος καταδικάζει επιπλέον τον Γουλιέλμο Μπεκαρόν να ζητήσει έλεος από τον άρχοντα του, γονατιστός, ασκεπής, και με τα χέρια σταυρωμένα στο στήθος...».

Παρατηρητήριο ηθών

Μερικοί ιστορικοί αμφισβήτησαν την ύπαρξη στη Γαλλία και στην Ευρώπη του «δικαιώματος του άρχοντα» ή «δικαιώματος της πρώτης νύχτας του γάμου» ή «δικαιώματος διακόρευσης». Όμως ο διάσημος επίσκοπος της Νίμης, σεβασμιότατος Φλεσιέ, κατέγραψε μια αδιάσειστη μαρτυρία στο βιβλίο του Αναμνήσεις από τις Σημαντικές Ημέρες της Ωβέρνης. Στο βιβλίο αυτό ο Φλεσιέ αναφέρει ένα έκτακτο δικαστήριο, που το αποτελούσαν δικαστές του Παρισιού και που ο βασιλιάς έστελνε στις περιοχές όπου η τοπική δικαιοσύνη ήταν ανίκανη να επιβάλλει αυστηρές κυρώσεις. Ο Εσπρί Φλεσιέ ήταν τότε νέος ιερέας, παιδαγωγός του γιου του κυρίου ντε Κωμαρτέν, ανωτάτου δικαστικού και είχε ακολουθήσει το Δικαστήριο στην πόλη Κλερμόν. Έκανε παρατηρήσεις για τα ήθη αυτής της επαρχίας, που είχε τη φήμη ότι ήταν ιδιαίτερα απολίτιστη και όπου οι ντόπιοι ευγενείς συμπεριφέρονταν περισσότερο σαν ληστές παρά σαν άρχοντες.

«Υπάρχει», λέει ο Φλεσιέ στις Αναμνήσεις του, «ένα δικαίωμα, αρκετά συνηθισμένο στην Ωβέρνη, που ονομάζεται "δικαίωμα πρώτης νύχτας γάμου". Άλλοτε, δεν είχε αυτή την ευγενική ονομασία, αλλά η γλώσσα εξευγενίζεται ακόμη και στις πιο απολίτιστες περιοχές. Στην αρχή, το δικαίωμα αυτό έδινε τη δυνατότητα στον άρχοντα να είναι παρών σε όλους τους γάμους των υπηκόων του, να παρίσταται την ώρα που πλαγιάζει η μελλόνυμφη και να ακολουθούν όλο το τελετουργικό που κάνουν όσοι παντρεύονται με πληρεξούσιο τις βασίλισσες εξ ονόματος του βασιλιά (να βάζουν το πόδι τους επάνω στο κρεβάτι της νύφης). Η συνήθεια αυτή ήταν κάπως αντίθετη προς την ηθική και έβαζε τους ευγενείς σε επικίνδυνο πειρασμό, όταν μερικές νύφες τύχαινε να είναι πολύ όμορφες. Αυτή η ατιμωτική τελετή μετατράπηκε σε χρηματική αμοιβή και οι ενδιαφερόμενοι εξαγόραζαν ευχαρίστως αυτόν τον τόσο επικίνδυνο θεσμό για να σώσουν την τιμή τους». Και ο Φλεσιέ συνεχίζει: «Ο κύριος ντε Μονβαλά (άρχοντας της περιοχής) πίστευε ότι τα παλιά έθιμα ήταν τα καλύτερα και δεν ήθελε να χάσει τα δικαιώματα του, κυρίως όταν κάποια όμορφη χωριατοπούλα επρόκειτο να παντρευτεί. Καθώς τον θεωρούσαν αρκετά επίφοβο στο θέμα αυτό, έβρισκαν ότι ήταν καλύτερα να συμβιβασθούν και να του κάνουν ένα πλούσιο δώρο, ανάλογα με την περιουσιακή τους κατάσταση. Πολύ συχνά το δώρο αυτό αντίστοιχούσε με τη μισή προίκα της νύφης».

Ο κύριος ντε Μονβαλά λίγο έλειψε να εξορισθεί και καταδικάσθηκε σε πρόστιμο 8.000 λιρών, ενώ «το δικαίωμα της πρώτης νύχτας του γάμου» υπολογίσθηκε σε ένα σκούδο.

Κατά την περίοδο της φεουδαρχίας, φαίνεται πως το έθιμο αυτό ίσχυε στη Γαλλία, στη Γερμανία, στην Ιταλία, στη Φλάνδρα και στις Κάτω Χώρες, καθώς και στην Ουαλλία και στη Σκωτία.

Στη Γερμανία, το δικαίωμα εξαγοράς ήταν επίσης παραδεδεγμένο, όπως σημειώνει ο Ιάκωβος Γκριμ, που μαζί με τον αδελφό του Βίλχελμ έγραψε τα περίφημα Λαϊκά Παραμύθια της Γερμανίας: «Όταν οι καλεσμένοι στο γαμήλιο γεύμα αποσυρθούν, ο νεαρός σύζυγος θα αφήσει τον δήμαρχο να πλαγιάσει με τη γυναίκα του, ειδάλλως θα την εξαγοράσει αντί 5 σελινιών και 6 πφένιχ».

Το αντίτιμο της σεμνότητας

Φαίνεται πως ακόμη και οι άνθρωποι της Εκκλησίας διεκδικούσαν το ίδιο δικαίωμα με τους άρχοντες, όχι με την ιδιότητα του ιερωμένου αλλά σαν φεουδάρχες! Οπωσδήποτε όμως η Εκκλησία δεν έπαψε ποτέ την προσπάθεια της για τον περιορισμό αυτών των ιδιαίτερα ατιμωτικών υπερβασιών.

Για να αποφύγουν την ατίμωση, οι μελλόνυμφοι έβρισκαν διάφορους τρόπους συμβιβασμού, προσφέροντας στον άρχοντα κότες, καπόνια και άλλες νοστιμιές του γαμήλιου γεύματος. Συχνά η νύφη αναγκαζόταν να πάει η ίδια στον πύργο και να προσφέρει τα εδέσματα του συμποσίου: εξ ου, με την ευκαιρία αυτή, κάποιες σεξουαλικές παρεκτροπές.

Οι φτωχότεροι όμως δεν ήταν πάντα δυνατό να πληρώσουν το ποσό της εξαγοράς.

Στο Ντωφινέ, το 1361, ένα έγγραφο του Θησαυρού των Χαρτών αναφέρει ότι πολλοί άρχοντες ήταν διατεθειμένοι να παραιτηθούν από το δικαίωμα της πρώτης νύχτας του γάμου έναντι χρυσών ή αργυρών νομισμάτων αλλά διατηρούσαν το δικαίωμα να εξετάζουν ιδιαιτέρως τις νεαρές αρραβωνιασμένες «για να δουν αν ήταν αρκετά έτοιμες για γάμο...».

Κατά τον 16ο αιώνα φαίνεται πως ίσχυε πάντα το έθιμο του δικαιώματος διακόρευσης και τα τοπικά έθιμα της πόλης Αμιέν δείχνουν τον άρχοντα ντε Ραμπύρ να ασκεί το δικαίωμα του χωρίς καμιά παραχώρηση.

«Όταν κάποιος ή κάποια των υπηκόων της προαναφερομένης περιοχής παντρεύεται, ο γαμπρός δεν μπορεί να πλαγιάσει την πρώτη νύχτα με τη γυναίκα του χωρίς την άδεια, συγκατάθεση και εξουσιοδότηση του άρχοντα, ή χωρίς ο ίδιος ο άρχοντας να έχει πλαγιάσει προηγουμένως με την αναφερομένη κυρία...».

Η ατίμωση μιας νύχτας

Υπάρχει μια συγκινητική ιστορία στην Μπιγκόρ: πρόκειται για μια νέα κοπέλα, στην κοιλάδα του Ωρ που, ικετεύοντας τον ουρανό να την απαλλάξει από την ατιμωτική νύχτα με τον άρχοντα του τόπου, έκανε τάμα να προσφέρει στην Παναγία την πιο ωραία νεογέννητη αγελάδα του κοπαδιού της. Φαίνεται πως η προσευχή της εισακούσθηκε, αφού το κουδουνάκι του ζώου έμεινε εκτεθειμένο για πολύ καιρό μαζί με τα άλλα αναθήματα στην Αγία Τράπεζα της εκκλησίας.

Από πού προήλθε αυτό το περίεργο δικαίωμα διακόρευσης; Πρέπει να έχει πολύ παλιά προέλευση, από την αρχαιότητα ακόμη. Πίστευαν τότε ότι υπήρχε κάποιος απόκρυφος κίνδυνος όταν έρρεε το αίμα της αγαπημένης παρθένου και, για να αποφύγουν τη βασκανία, ήταν προτιμότερο να καταφύγουν σε κάποιον άλλο.

Στη συνέχεια, όταν η εκπαρθένευση έχασε τον μαγικό της χαρακτήρα, το αρχαίο έθιμο έγινε πια μια αποκρουστική κατάχρηση που διέπρατταν οι μικροί άρχοντες της επαρχίας.

Στο χωριό Αάς

Ένα απόσπασμα από τα αρχεία των Κάτω Άλπεων αποκαλύπτει ότι το 1538 ο άρχοντας της Λουβίας ασκούσε το δικαίωμα της διακόρευσης σε όλες τις οικογένειες του χωριού Αάς, κοντά στα Καλά Νερά: «Όταν σε κάποιο από αυτά τα σπίτια πρόκειται να γίνει γάμος, οι άνδρες, πριν ακόμη γνωρίσουν τις γυναίκες τους, θα υποχρεωθούν να τις παρουσιάσουν την πρώτη νύχτα του γάμου στον άρχοντα για την ευχαρίστηση του... Όταν θα κάνουν παιδιά, το πρώτο, αν τύχει να είναι αγόρι, θα πάψει να είναι δούλος, γιατί μπορεί να έχει συλληφθεί από τον άρχοντα της Λουβίας κατά την πρώτη νύχτα της προαναφερομένης ευχαρίστησης του...

Glaude Pasteur

Ιστορία Εικονογραφημένη 01/1994