Donald Henderson, ένας ασήμαντος θάνατος και 74 εκατομμύρια ζωές

Ένας ασήμαντος θάνατος και 74 εκατομμύρια ζωές

Του Κωνσταντίνου Ν. Φουντουλάκη

Η χρονιά-δρεπάνι 2016 ήταν ίσως η χρονιά που περισσότερο από κάθε άλλη είδε τα social media να γεμίζουν από κλαψουρίσματα και νοσταλγίες για μια σειρά από διάσημα ονόματα που «έφυγαν».

Και φυσικά δεν υπάρχει τίποτα το κακό σε αυτό. Δεν υπάρχει τίποτα το κακό στο να αναπολείς τα τραγούδια του George Michael ή του Prince αλλά είναι απολύτως προβληματικό και ενδεικτικό των αξιών μας το ότι η κλάψα περιορίζεται σε ανθρώπους της εμπορικής λαϊκής διασκέδασης (ξέρω ότι δε θα αρέσει αυτός ο χαρακτηρισμός) και ούτε καν σε καλλιτέχνες, πολύ δε περισσότερο δε θα περιλάβει εκείνους που προσέφεραν πραγματικά στην ανθρωπότητα.

Το όνομά του ήταν Donald Henderson και γεννήθηκε το 1928 στο Λέικγουντ, στο Οχάιο. Πέθανε στις 19 Αυγούστου 2016 σε ηλικία 87 ετών στη Βαλτιμόρη. Προφανώς κανείς δεν τον έχει ακούσει, δεν ξέρει καν για το έργο του και φυσικά ούτε συζήτηση για το θάνατό του.

Στη δεκαετία 1967-77 ήταν επικεφαλής μιας μικρής ομάδας του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας με την ονομασία Μονάδα Εκρίζωσης της Ευλογιάς (Smallpox Eradication Unit) και τη χρηματοδότηση της USAID.

Την εποχή εκείνη περίπου 2 εκατομμύρια άνθρωποι πέθαιναν κάθε χρόνο από τη νόσο αυτή, κυρίως στη Βραζιλία και σε χώρες της Αφρικής. Ο Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) βρέθηκε στην ευτυχή θέση να ανακοινώσει ότι από το 1979 δε σημειωνόταν πλέον κανένας θάνατος παγκοσμίως και η ευλογιά είχε εξαφανιστεί από προσώπου γης.

Αυτό είχε συμβεί λόγω της επιτυχημένης στρατηγικής της ομάδας αυτής. Είχε αποδειχτεί ότι ένα επιτυχημένο πρόγραμμα εμβολιασμών δεν ήταν αρκετό για να κερδηθεί η μάχη. Η επιτυχία ήρθε με την εγκατάσταση μηχανισμών «Παρακολούθησης και περιορισμού» (surveillance-containment) χάρη στους οποίους καταγραφόταν ταχύτατα όλα τα νέα κρούσματα και εμβολιαζόταν τάχιστα όλοι οι συγγενείς και κοντινοί κάτοικοι στη γύρω περιοχή. Η προσπάθεια ήταν γιγάντια, πήραν μέρος 73 χώρες και το τελευταίο κρούσμα αναφέρθηκε στη Σομαλία στις 26 Οκτωβρίου 1977.

Η ευλογιά ήταν η πρώτη νόσος από εκείνες που ταλαιπωρούν το ανθρώπινο είδος επί αιώνες η οποία εξαλείφθηκε. Η επιτυχία αυτή οδήγησε στην εκπόνηση παρόμοιων προγραμμάτων που έχουν φέρει στο όριο της εξάλειψης την πολιομυελίτιδα και άλλες ασθένειες, και σε μεγάλο βαθμό η επιτυχία αυτή οφείλεται στον Henderson.

Τιμήθηκε με πολλά διεθνή βραβεία και ακαδημαϊκές θέσεις συμπεριλαμβανομένου του Albert Schweitzer International Prize for Medicine, Health for All Medal of the World Health Organization και του US Presidential Medal of Freedom.

Κανένα Nobel δε δόθηκε γι’ αυτό το επίτευγμα, τα Nobel πήγαν σε τρεις προέδρους των ΗΠΑ,  κανένα δάκρυ δε χύθηκε, όλη η κλάψα πήγε στον Johan Cruyff και τον David Bowie. Τυχαίο που σε όλους τους απολογισμούς των σημαντικών θανάτων για το 2016 έχει μόνο τραγουδιστές, ηθοποιούς και δευτεροκλασάτους συγγραφείς;

Ένα μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού δυσκολεύεται να βρει την Αγγλία και τη Γαλλία στο χάρτη και αμφιβάλω αν ξέρει με ποιους πολέμησε ο Λεωνίδας στις Θερμοπύλες. Ξέρει όμως πολύ καλά τα latest hits. Είναι δυνατόν να έχει κανείς την απαίτηση να ξέρει τι είναι ο ΠΟΥ, τι η ευλογιά και από τι αιτίες θανάτου έχουμε γλυτώσει την τελευταία δεκαετία;

Από το 1979 που αναφέρθηκε ο τελευταίος θάνατος από ευλογιά, έχουν περάσει 37 χρόνια και έχουν σωθεί 74 εκατομμύρια ζωές. Τόσοι πέθαναν και στους δυο παγκόσμιους πολέμους μαζί.

Δε χρειάζονται δάκρυα για τον Henderson. Δεν τα έχει ανάγκη, σε αντίθεση με τα δημοφιλή λαϊκά είδωλα.

*Ο Κωνσταντίνος Ν. Φουντουλάκης είναι αναπληρωτής καθηγητής Ψυχιατρικής ΑΠΘ

http://www.anoixtoparathyro.gr/ένας-ασήμαντος-θάνατος-και-74-εκατομμύρ/

ΕΥΛΟΓΙΑ

Η ευλογιά είναι μολυσματική ασθένεια που προσβάλλει αποκλειστικά τον άνθρωπο και προκαλείται από δύο στελέχη ιών, είτε τον Variola major ή τον Variola minor. Η ασθένεια είναι γνωστή και με τη λατινική ονομασία Variola ή Variola vera, που παράγεται από το λατινικό various, που σημαίνει «με στίγματα» (στη συγκεκριμένη περίπτωση τα εξανθήματα που εμφανίζονται με την ασθένεια). Η ασθένεια στα αγγλικά αναφέρεται και ως «pox» ή «κόκκινη πανούκλα». Ο όρος «smallpox» χρησιμοποιήθηκε πρώτη φορά στη Βρετανία τον 15ο αιώνα για να ξεχωρίσει την ευλογιά από τη σύφιλη (great pox). Η τελευταία διάγνωση ατόμου που προσεβλήθη από ευλογιά με φυσικό τρόπο καταγράφει στις 26 Οκτωβρίου 1977.

Η ευλογιά εντοπίζεται κυρίως τα μικρά αιμοφόρα αγγεία του δέρματος, καθώς και του στόματος και του λαιμού. Στο δέρμα, προκαλεί χαρακτηριστικά ερυθηματώδη εξανθήματα και αργότερα φουσκάλες γεμάτες υγρό. Ο ιός V. major προκαλεί πιο σοβαρή μορφή της νόσου και έχει συνολικό ποσοστό θνησιμότητας 30-35%. O V. minor προκαλεί μια πιο ήπια μορφή ευλογιάς, που σκοτώνει περίπου το 1% των προσβαλλόμενων.  Οι μακροπρόθεσμες επιπλοκές από την μόλυνση με τον V. major συμπεριλαμβάνουν χαρακτηριστικές ουλές, συνήθως στο πρόσωπο, που απαντώνται περίπου στο 65-85% των επιζόντων.  Λιγότερο συχνές επιπλοκές είναι η τύφλωση, από ελκώσεις στον κερατοειδή, και η παραμόρφωση των άκρων λόγω αρθρίτιδας και οστεομυελίτιδας, και παρουσιάζονται περίπου στο 2-5% των περιπτώσεων.

Η ευλογιά πιστεύεται ότι άρχισε να προσβάλλει τον άνθρωπο περίπου το 10.000 π.Χ..  Η πρώτη φυσική απόδειξη της ύπαρξής της είναι ίσως τα φλυκταινώδη εξανθήματα που παρατηρήθηκαν στο μουμιοποιημένο σώμα του Φαραώ Ραμσή V της Αιγύπτου. Η ασθένεια προκαλούσε το θάνατο σε περίπου 400.000 Ευρωπαίους κάθε χρόνο κατά το 18ο αιώνα (ανάμεσα στους οποίους πέντε εν ενεργεία μονάρχες) και ήταν υπεύθυνη για το ένα τρίτο του συνόλου των τυφλώσεων. Ένα ποσοστό ανάμεσα στο 20-60% όσων προσβάλλονταν -και πάνω από το 80% των παιδιών- πέθαιναν. Η ευλογιά ήταν επίσης υπεύθυνη για την κατάρρευση του πολιτισμού των Ίνκας καθώς και της αποδυνάμωσης της αυτοκρατορίας των Αζτέκων, όπως και για το θάνατο ενός πολύ μεγάλου αριθμού ιθαγενών της βόρειας Αμερικής. Ο αριθμός των θυμάτων ήταν τεράστιος και η εξάπλωση της ευλογιάς ταχύτατη γιατί η ασθένεια ήταν άγνωστη στην αμερικανική ήπειρο· την έφεραν εκεί οι Ισπανοί κονκισταδόρες.

Κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα υπολογίζεται ότι η ευλογιά προκάλεσε 300-500 εκατομμύρια θανάτους. Στις αρχές της δεκαετίας του '50 υπολογίζεται ότι εμφανίζονταν περίπου 50 εκατομμύρια περιστατικά κάθε χρόνο παγκοσμίως. Το 1967 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας υπολόγιζε ότι εκείνη τη χρονιά 15 εκατομμύρια άνθρωποι προσβλήθηκαν από την ασθένεια και 2 εκατομμύρια πέθαναν. Μετά από επιτυχημένα προγράμματα εμβολιασμού κατά τη διάρκεια των 19ου και 20ου αιώνα, ο ΠΟΥ ανακοίνωσε την εξάλειψη της ευλογιάς το 1980. Μέχρι σήμερα, η ευλογιά είναι η μοναδική νόσος του ανθρώπου που έχει εξαλειφθεί πλήρως. 

Σήμερα, ο ιός της ευλογιάς δεν απαντάται ελεύθερος στη φύση. Ο ΠΟΥ, παρόλο που είχε εξαγγείλει την καταστροφή των τελευταίων γνωστών δειγμάτων του ιού, το 2002 αποφάσισε να τα διατηρήσει για ερευνητικούς σκοπούς, καθώς και για την περίπτωση που ξεσπάσει μια μελλοντική επιδημία. Τα δείγματα του ιού διατηρούνται σε δυο μόνο σημεία, στο Κέντρο Πρόληψης και Ελέγχου Νοσημάτων (CDCC) στις ΗΠΑ και το Κρατικό Κέντρο Βιοτεχνολογίας του Κόλτσοβο, στη Ρωσία, όπου φυλάσσονται από στρατιωτική δύναμη ενός συντάγματος. Στο Κόλτσοβο παλαιότερα ο ιός της ευλογιάς είχε παρασκευαστεί και ως βιολογικό όπλο.

Το τελευταίο κρούσμα ευλογιάς στη Γη εμφανίστηκε στη Σομαλία το 1977. Στην Ελλάδα, η τελευταία επιδημία ευλογιάς εμφανίστηκε το 1951 στην Μάνδρα Αττικής, ενώ ο εμβολιασμός σταμάτησε το 1980. Την ίδια εποχή σταμάτησε ο προληπτικός εμβολιασμός σε ολόκληρο τον κόσμο, αφού η ασθένεια πλέον κηρύχτηκε εκριζωμένη..

βικιπαιδεία