Σπυρίδων Μπαλτατζής, ο ηπειρώτης της Οδησσού

ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΜΠΑΛΤΑΤΖΗΣ

Ο Ηπειρώτης της Οδησσού

Γεννημένος στα Τζουμέρκα, στο χωριό Συρράκο, με χειρόγραφη διαθήκη του όρισε κληρονόμο του το Εθνικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και στήριξε ιδιαίτερα τη γενέτειρα του.

Μια ασπρόμαυρη φωτογραφία με ημερομηνία 27 Μαρτίου 1908. Δείχνει από μακριά ένα ορεινό χωριό στα Τζουμέρκα, χιονισμένο και μουντό. Ένας φιδωτός δρόμος, έξω από το πετρόκτιστο χωριό, είναι πλημμυρισμένος από ανθρώπους. Άνδρες και γυναίκες. Όλοι μαυροφορεμένοι. Ακολουθούν τη σορό ενός επιφανούς συντοπίτη τους. Το χωριό είναι το Συρράκο Ιωαννίνων. Και ο νεκρός, ο μεγάλος ευεργέτης Σπυρίδων Μπαλτατζής (ή Βαλτατζής). 

Πέντε μήνες πριν πεθάνει, είχε συντάξει τη διαθήκη του και ήταν απολύτως σαφής ως προς την τελευταία επιθυμία του: «Εν τέλει παραγγέλλω τον κληρονόμον μου, ίνα μετά τον θάνατον μου αποστείλει αμέσως το λείψανόν μου εις το Συρράκον ίνα ενταφιασθή εις τον Άγιον Γεώργιον όπισθεν της εκκλησίας, ένθα από τούδε παρήγγειλα εις την Κοινότηταν χώρον διά τον ιδικόν μου τάφον και τον του αδερφού Κων/τίνου ον εξέθαψα εκ Παλέρμου της Σικελίας ύστερον από δέκα επτά έτη. Επιθυμώ εκείθεν να επιτηρώ τους συμπολίτας μου κατά πόσον ευσυνειδήτως θα συμμορφώνονται με τας θελήσεις μου». Οι επιθυμίες του όλες έγιναν σεβαστές και είναι ακόμη και σήμερα, γιατί ο άνθρωπος αυτός «στηρίζει» το χωριό και τους ανθρώπους μέχρι τώρα. Γιατί ήταν μεγάλος πατριδολάτρης και είχε πάντοτε στο μυαλό και στην καρδιά του «την φιλτάτην γενέτειράν του, το Συρράκον».

Ο Σπυρίδων Μπαλτατζής (ή Βαλτατζής) γεννήθηκε στο Συρράκο τον Απρίλιο του 1848. Ο πατέρας του ήταν αγωγιάτης και είχε εννέα παιδιά (επτά αγόρια και δύο κορίτσια). Ασχολήθηκε με το εμπόριο. Έζησε πολλά χρόνια στην Οδησσό της Ρωσίας, όπου αναδείχθηκε σε μεγαλέμπορο και απέκτησε κολοσσιαία περιουσία. Από τον γάμο του δεν απέκτησε παιδιά.

Στο βιβλίο των εφοροεπιτρόπων των σχολείων του Συρράκου -που αρχίζει το 1883- υπάρχουν εγγραφές σοβαρών χρηματικών ποσών που διέθετε για την εκπαίδευση. Πιθανόν να διέθετε χρήματα και πριν από το 1883.

Το 1896 έστειλε από τη Ρωσία στη γενέτειρα του, το Συρράκο, χρυσοΰφαντο πανάκριβο και υψηλής τέχνης (αγιογραφίες - σχεδιασμός κ.λπ.) επιτάφιο, καθώς και χρυσοΰφαντα άμφια για τους ιερείς. Το 1899, με χρήματα του, δημιουργείται το αριστούργημα ξυλογλυπτικής και σύνθεσης τέμπλου του Αγίου Νικολάου στο κέντρο του χωριού. Είχε επιστρέψει στην Ελλάδα και εγκαταστάθηκε στην Αθήνα.

Στις 17 Οκτωβρίου 1907 συντάσσει τη διαθήκη του. Ορίζει κληρονόμο του και εκτελεστή της διαθήκης το Εθνικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και κληροδόχο την Κοινότητα Συρράκου, στην οποία κληροδοτεί την οικία του στην Πρέβεζα, με τον όρο από τα εισοδήματα της να προικίζονται κάθε χρόνο τρία φτωχά κορίτσια από το Συρράκο. Το πανεπιστήμιο αναλαμβάνει την υποχρέωση να δέχεται υπότροφο φοιτητή από το Συρράκο και μετά την αποφοίτηση του, και αυτό να συνεχίζεται επ' άπειρον.

Πέντε μήνες μετά την σύνταξη της διαθήκης, στις 16 Μαρτίου, πεθαίνει στην Αθήνα.

Η σύγκλητος του Πανεπιστημίου ταριχεύει την σωρό του και υλοποιεί την επιθυμία του να ταφεί στο Συρράκο. Αντιπροσωπεία της την μεταφέρει ατμοπλοϊκά στην Πρέβεζα. Εκεί Δεσπότης, ιερείς, προύχοντες και Συρρακιώτες της πόλης αποτίουν στην σορό τιμές, με λαμπρή υποδοχή, με πομπές και τρισάγιο.

Η σορός φτάνει στα Γιάννενα στις 25 Μαρτίου. Η υποδοχή είναι παλλαϊκή. Δεσπότες, ιερείς, δημογέροντες, σωματεία, οι Συρρακιώτες των Ιωαννίνων, μαθητές σχολείων όλων των βαθμίδων (Δημοτικών – Ζωσιμαίας – Ορφανοτροφείο Γ. Σταύρου κ.α.) καταθέτουν πλήθος στεφανιών στη σορό που καταλήγει στον Άγιο Ιωάννη Μπονήλα (Ανατολή) για λαϊκό προσκύνημα.

 Το μνήμα του Σπυρίδωνα Μπαλτατζή

Στις 27 Μαρτίου του έτους 1908, η σορός φτάνει στο Συρράκο όπου και κηδεύεται σύμφωνα με την επιθυμία του στο πίσω μέρος του ναού του Αγίου Γεωργίου..

Ο Μπαλτατζής με αυτή τη χειρόγραφη διαθήκη του κληροδότησε το σύνολο της προσωπικής του περιουσίας στο πανεπιστήμιο, ύψους περίπου 780.000 δραχμών (υπέρογκο ποσό για την εποχή), βάσει ισολογισμού που συνέταξε ο ίδιος και περιέχεται επίσης στη διαθήκη. Το αρχείο Μπαλτατζή περιήλθε στην κατοχή του πανεπιστημίου ως μέρος της ομώνυμης κληρονομιάς. Το αρχείο που ψηφιοποιήθηκε περιλαμβάνει ένα σύνολο περίπου 700 εγγράφων. Απαντώνται τραπεζικά βιβλιάρια, μηνυτήριες αναφορές, δικαστικά έγγραφα, ασφαλιστήρια, εγγυητικές επιστολές και άλλου είδους τραπεζικά έγγραφα από πιστωτικά ιδρύματα της Ελλάδας, της Οθωμανικής και της Ρωσικής Αυτοκρατορίας.

Πρόσφατα, το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών ψηφιοποίησε πολλά από τα έγγραφα του μεγάλου ευεργέτη που σώζονται και αποκαλύπτουν πολλά στοιχεία από την προσωπική του ζωή, αλλά και από τις εμπορικές του συναλλαγές. Προσφέρουν, δε, στον ερευνητή την ευκαιρία να εξαγάγει πολύτιμα συμπεράσματα για την ιστορία της ελληνικής ναυτιλίας, του παροικιακού Ελληνισμού, των εμπορικών πρακτικών της οικονομίας.

Από άρθρο της Νικολ. Τρίγκα στο "Έθνος της Κυριακής" και στοιχεία από το ιστολόγιο http://sirrakiotis.blogspot.gr/2011/10/blog-post_18.html