Ορεινή Κορινθία: Φθινόπωρο στο τρίγωνο των λιμνών

 Ειδυλλιακό το τοπίο της Στυμφαλίας.

Γύρω απ' τις λίμνες Στυμφαλία, Δόξα και Δασίου ξεδιπλώνεται ένα γαλήνιο σκηνικό με υπέροχες βουνοκορφές και κουκλίστικα χωριά. Αλλά δεν είναι μόνο αυτά που θα θυμάσαι από τούτο τον τόπο. Είναι η εκρηκτική δύναμη της φύσης που εκδηλώνεται μέσα από μυριάδες ήχους, μυρωδιές και χρώματα που μένουν ανεξίτηλα στη μνήμη.

Σαν ένα θεόρατο τείχος, όλο επάλξεις και απρόσβλητους πύργους υψώνονται απότομα τα επιβλητικά βουνά της Κορινθίας. Στις πλαγιές τους συνωστίζονται δάση, ήσυχα χωριά, αρχαία ερείπια, μοναστήρια, γαλάζιες λίμνες και καταπράσινα τοπία που αναδεικνύουν με μοναδικό τρόπο την αυθεντική γοητεία της μοραΐτικης γης.

Εδώ όλα μοιάζουν με ζωγραφιά. Η περιοχή της Στυμφαλίας λίμνης, η κοιλάδα του Φενεού όπου δεσπόζει η λίμνη Δόξα και η αλπική λιμνούλα του Δασίου συνθέτουν έναν μοναδικό φυσικό καμβά που προκαλεί το ενδιαφέρον με την πολυμορφία του και τη διηνεκή πολιτισμική προσφορά του. Η ξεχωριστή αυτή γωνιά της ορεινής Κορινθίας προσεγγίζεται εύκολα από αρκετά σημεία που βρίσκονται επάνω στον παραλιακό οδικό άξονα που συνδέει την Κόρινθο με την Πάτρα. Η προτεινομένη διαδρομή ξεκινά από το παραθαλάσσιο Κιάτο και θα μας μυήσει σταδιακά στη γοητεία των βουνών.

Η κοντινή απόσταση από την Αθήνα κάνει τον προορισμό ιδανικό ακόμα και για ολοήμερη εκδρομή. Η λεκάνη της Στυμφαλίας λίμνης απέχει από το Κιάτο μόλις 28 χλμ. ασφάλτινου, αλλά και με αρκετές στροφές δρόμου. Ερχόμενοι από Αθήνα μέσω Κιάτου θα χρειαστεί να καλύψετε 140 χλμ., ενώ ορμώμενοι από Πάτρα ή από τη δυτική Ελλάδα, το Κιάτο απέχει από το Ρίο 90 χλμ. Ομως, αν το επιτρέπει ο χρόνος σας, αξίζει να διανυκτερεύσετε σε κάποιο από τα ορεινά χωριά που βρίσκονται στην περιοχή και διαθέτουν αξιόλογους ξενώνες και σε λογικές τιμές, ώστε να έχετε την άνεση να αφομοιώσετε καλύτερα τη μαγεία του ιδιαιτέρου αυτού τοπίου.

 Το ξωκλήσι του Αγ. Σπυρίδωνα ποζάρει στις όχθες της λίμνης Δόξα μέσα σε πανδαισία χρωμάτων.

Μικρά και μεγαλύτερα βουνά όπως ο Ολίγυρτος, ο Φαρμακάς, το Μαυροβούνι, η Μικρή και Μεγάλη Ζήρεια κυκλώνουν από παντού την κοιλάδα και τη λίμνη της Στυμφαλίας δημιουργώντας μια καθαρή ορεινή τοπιογραφία.

Τα χωριά Κεφαλάρι, Καλιάνοι, Καρτέρι, Κιόνια, Στυμφαλία βρίσκονται πάνω στον οδικό άξονα που συνδέει το Κιάτο με την περιοχή της Στυμφαλίας. Λίγο ψηλότερα, στις ράχες των βουνών ακουμπούν οι οικισμοί Λαύκα, Κυλλήνη, Καστανιά, Δροσοπηγή, Καίσαρι και Κλημέντι.

 Η μονή Ζάρακα στη Στυμφαλία ή τουλάχιστον ό,τι απέμεινε από αυτήν.

Τελευταία στην περιοχή έχουν αρχίσει να δημιουργούνται μικρές οικογενειακές ξενοδοχειακές μονάδες που αναμένεται να δώσουν στον τόπο τη θέση που του αξίζει στον τουριστικό χάρτη.

Στις όχθες των μύθων

Η περιοχή της Στυμφαλίας είναι ένας πανάρχαιος τόπος, πασίγνωστος χιλιάδες χρόνια τώρα. Εδώ πραγματοποίησε τον έκτο άθλο του ο Ηρακλής, απαλλάσσοντας τους ανθρώπους από τις φοβερές Στυμφαλίδες όρνιθες που λυμαίνονταν την περιοχή.

Στις όχθες της Δόξας.

Πολλά χρόνια αργότερα, ο Παυσανίας διηγείται ένα χαρακτηριστικό περιστατικό από την επίσκεψή του στη Στυμφαλία, όταν η λίμνη πλημμύρισε και αποστραγγίστηκε μέσα σε μια μέρα, προξενώντας τεράστιες καταστροφές. Το γεγονός αυτό αποδόθηκε σε τιμωρία της θεάς Αρτέμιδος που με αυτό τον τρόπο απαιτούσε να την τιμούν με περισσότερο σεβασμό.

Εδώ εντοπίσθηκε η αρχαία πόλη Στύμφαλος που λέγεται ότι ιδρύθηκε από τον αδελφό του Κυλλήνα, γιο του Ελατου, Στύμφαλο. Πολύ αργότερα, ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Ανδριανός κατασκεύασε υδραγωγείο και με τα νερά της λίμνης κατάφερε να υδρεύσει την πόλη της Κορίνθου, η οποία από τότε αντιμετώπιζε πρόβλημα λειψυδρίας.

 Καλλιάνοι, ένα όμορφο πετρόκτιστο χωριό κοντά στη Στυμφαλία.

Βέβαια η σημερινή Στυμφαλία δεν θυμίζει σε τίποτα τη λίμνη του παρελθόντος. Οι συνεχείς ανθρώπινες δραστηριότητες την έχουν περιορίσει σε μια έκταση που καλύπτει μόλις 7.700 στρέμ., η οποία όμως το καλοκαίρι συρρικνώνεται στα 3.500 στρέμ.

Για να έχουμε μια καλύτερη εικόνα, αξίζει ν' αναφέρουμε ότι πριν από έναν αιώνα το μέγιστο βάθος της λίμνης ήταν τα 10 μ. και σήμερα μόλις μετά βίας φτάνει τα 2 μ. Στη Ζώνη Ειδικής Προστασίας του «Δικτύου Φύση 2000» έχουν συμπεριληφθεί 13.090 στρέμ., ενώ 2.000 από αυτά χαρακτηρίζονται ως Σημαντική Περιοχή για τα Πουλιά. Η κατασκευή τάφρων-φραγμάτων, η κακή διαχείριση των υδάτινων πόρων, τα σκουπίδια, καθώς και το παράνομο κυνήγι είναι μερικά μόνο από τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζει αυτήν τη στιγμή ο υγρότοπος. Προβλήματα που θα πρέπει άμεσα να λυθούν αν θέλουμε στο μέλλον η Στυμφαλία να μη ζει μόνο μέσα στον μύθο.

 Στον κυρίως ναό του Αγ. Γεωργίου Φενεού ξεχωρίζει το ξύλινο τέμπλο.

Στην περιοχή ενδιαφέρον παρουσιάζει το νεότευκτο Μουσείο Περιβάλλοντος κοντά στο χωριό Κιόνια (επισκέψιμο καθημερινά εκτός από Τρίτη 10:00 - 18:00, τηλ.: 27470 22296). Στον κεντρικό δρόμο κοντά στο χωριό Κιόνια δεσπόζει η άλλοτε μεγαλόπρεπη μονή Ζάρακα που ίδρυσαν το 13ο αιώνα καθολικοί μοναχοί από τη Σαβοΐα. Εικάζεται πως κτίσθηκε στη θέση αρχαίου ναού αφιερωμένου στη θεά Αρτεμη.

Λασπωμένος χωματόδρομος θα σας φέρει στ' απομεινάρια της αρχαίας πόλης Στυμφάλου που βρίσκεται κρυμμένη πίσω από τους πυκνούς καλαμιώνες.

Από τη Λαύκα, ένα χωριό με πολλά πηγαία νερά που ακουμπά στις πλαγιές του Ολίγυρτου όρους, ξεκινά η πιο όμορφη διαδρομή που ακολουθεί τον γύρο της λίμνης. Ο δρόμος στρέφεται δυτικά και τρέχει κατά μήκος της νότιας όχθης. Η δασική υπηρεσία έχει εγκαταστήσει κιόσκια σε θέσεις θέας απ' όπου θα απολαύσετε μια σφαιρική άποψη της υγρής λεκάνης και των γύρω χιονισμένων μέχρι τον Μάη βουνοκορφών. Σε αρκετά σημεία θα έχετε την ευκαιρία να ακολουθήσετε μονοπάτια που οδηγούν ως τους καλαμιώνες όπου μ' ένα ζευγάρι κιάλια θα επιδοθείτε σε birdwatching (παρακολούθηση πουλιών).

Από την Καστανιά στη Δόξα

Ζήρεια

Αφήνουμε πίσω τη Στυμφαλία λίμνη να σιγοψιθυρίζει τους θρύλους της και ανηφορίζουμε για ένα άλλο γνωστό χωριό της περιοχής. Η Καστανιά κρυμμένη μέσα σ' ένα πυκνόφυτο ελατόδασος μας καλοδέχεται με τις ευωδιές και τους ήχους ενός αυθεντικού ορεινού χωριού. Ο οικισμός απλώνει τα σπίτια του σε ύψος 900 μ. σε μια απότομη και δασωμένη πλαγιά του Γερόντιου όρους. Το κυριότερο πλεονέκτημά του είναι η εξέχουσα φυσική του θέση. Γύρω από το χωριό, αλλά και στα κοντινά υψώματα, το υγιές ελατόδασος είναι αυτό που κλέβει τις εντυπώσεις.

Από εδώ η θέα στα γύρω μεγάλα βουνά είναι από τις πιο εντυπωσιακές του Μοριά. Το χωριό διατηρεί σε μεγάλο βαθμό την αρχιτεκτονική του προσωπικότητα, καθώς διασώζονται αρκετά από τα παλιά γεροδεμένα πέτρινα κτίσματα.

 Φυσικό κάδρο στις όχθες της λίμνης Δόξας.

Τέσσερα χιλιόμετρα μετά, ακολουθώντας τον επαρχιακό ασφάλτινο δρόμο θα βγούμε στο διάσελο της Καστανιάς, με την καταπληκτική θέα στην κοιλάδα του Φενεού και τα γραφικά χωριά της.

Η μικρή αυτή πεδιάδα βρίσκεται σε ύψος 850 μ. κυριολεκτικά ζωσμένη από ψηλά βουνά. Βορειοδυτικά υψώνεται ο Χελμός. Πιο δίπλα το μικρότερο, αλλά επίσης ψηλό, βουνό Ντουρτουβάνα γειτονεύει με τον Ολίγυρτο, ενώ ανάμεσά τους ξεπηδά η όμορφη κορμοστασιά του όρους Σαϊτάς. Βορειοανατολικά κυριαρχεί η Ζήρεια με το ογκώδες παρουσιαστικό της και προς νότο φράζουν τον ορίζοντα τα βουνά της Αρκαδίας.

Γνωστή για τις πολλές καταβόθρες που καταπίνουν τα νερά των ποταμών, η κοιλάδα του Φενεού απασχόλησε θεούς, ήρωες και περιηγητές από τα πανάρχαια χρόνια. Ο ημίθεος Ηρακλής προσπάθησε να αποστραγγίσει με διάφορα έργα τα έλη του Φενεού, ενώ οι αρχαίοι πίστευαν ότι εδώ βρισκόταν μία από τις πύλες του Αδη. Σχετικοί μύθοι αναφέρουν πως όταν ο Πλούτωνας έκλεψε την Περσεφόνη, αυτή οδηγήθηκε στο σκοτεινό βασίλειο του χθόνιου θεού μέσα από τις καταβόθρες του Φενεού, ενώ, σύμφωνα με τον Παυσανία, οι ντόπιοι είχαν εδώ το ιερό της θεάς Δήμητρας - μητέρας της Περσεφόνης.

Σήμερα πιστεύεται ότι τα νερά του Φενεού τροφοδοτούν τη Στυμφαλία Λίμνη, αλλά και τον ποταμό Λάδωνα (που σημειωτέον, όχι τυχαία, οι ντόπιοι ονομάζουν Ρουφιά).

 Το κεφαλοχώρι Γκούρα με τη Μικρή Ζήρεια να δεσπόζει πίσω της.

 

Την ήδη ενδιαφέρουσα τοπιογραφία έρχεται να συμπληρώσει η μικρή νεότευκτη τεχνητή λίμνη Δόξα, που μπορεί να μην είναι γέννημα της φύσης, ωστόσο σε κερδίζει από την πρώτη στιγμή έτσι μικρή που είναι με τα καθαρά γαλαζοπράσινα νερά και τις κατάφυτες όχθες της να μονοπωλούν το ενδιαφέρον των επισκεπτών. Ωστόσο αξίζει να πάτε μια βόλτα λίγο πιο πέρα, έως το μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου που ατενίζει την κοιλάδα από ύψος 950 μ.

Λίγο βορειότερα, στο χωριό Κάτω Ταρσός (προσεγγίζεται από τον δρόμο Γκούρα – Δερβένι), θα δείτε το εκκλησάκι της Παναγιάς των Βράχων, όνομα και πράγμα, καθώς είναι κυριολεκτικά φωλιασμένο στην κόψη κάθετου βράχου, σφραγίζοντας με την ανθρώπινη παρουσία το συγκλονιστικό γεωλογικό τοπίο. Στην Γκούρα σώζονται μερικά από τα μεγάλα πέτρινα σπίτια του 19ου αιώνα, όπως του Οικονόμου, του Σαρλή, του Μούρτη στην πάνω γειτονιά, του Ρομπόκου και του Καπέλλου –που έγινε ξενώνας–, αλλά και αρκετές αγροικίες κτηνοτρόφων και γεωργών. Η ζωή στο πιο δραστήριο χωριό της περιοχής, πάλλεται γύρω από την πλατεία με τους καφενέδες και τη μικρή αγορά με τα τοπικά προϊόντα, ενώ στο κέντρο δεσπόζει η εκκλησία των Ταξιαρχών (19ου αιώνα).

Διαδρομές στα υψίπεδα της Ζήρειας

Από την κοιλάδα του Φενεού αν θέλετε μπορείτε να επιστρέψετε στις ακτές του Κορινθιακού κόλπου. Αρχικά θα κατευθυνθείτε βόρεια προς το χωριό Εβροστίνα και στη συνέχεια θα κατηφορίσετε για το παραθαλάσσιο Δερβένι (35 χλμ.), που βρίσκεται πάνω στον εθνικό δρόμο Κορίνθου – Πάτρας, 150 χλμ. από την Αθήνα.

Αν σκοπεύετε να συνεχίσετε την περιήγησή σας στην ορεινή Κορινθία και να ανακαλύψετε τη μικρή λίμνη Δασίου, την πιο άγνωστη ίσως του ορεινού Μοριά, θα πρέπει να ανεβείτε στα υψίπεδα του όρους Ζήρεια. Αν έχετε τετρακίνητο όχημα, υπάρχει μιας μοναδικής φυσικής ομορφιάς διαδρομή που ξεδιπλώνεται βόρεια από το κεφαλοχώρι Γκούρα σε μέτριο έως κακό χωμάτινο οδόστρωμα (η δυσκολία εξαρτάται από τις καιρικές συνθήκες). Μετά από 16 χλμ. γερής ανάβασης, θα καταλήξετε στις εγκαταστάσεις του Αθλητικού Κέντρου Ζήρειας.

Αν δεν θέλετε να ταλαιπωρηθείτε με τις λάσπες, μπορείτε εύκολα από το παραλιακό Ξυλόκαστρο να ακολουθήστε τη δημοφιλή ορεινή διαδρομή που καταλήγει στο γνωστό ορεινό θέρετρο των Τρικάλων. Ο κεντρικός ασφάλτινος δρόμος, αφού διασχίσει τον πυρήνα του οικισμού των Ανω Τρικάλων, οδηγεί στο μοναστήρι του Αγίου Βλάσιου, κτισμένο στο σημείο όπου ασκήτεψε ο άγιος, γύρω στα 1300.

Από την είσοδο του μοναστηριού ξεκινά ο ασφάλτινος δρόμος που με έντονη ανάβαση θα σκαρφαλώσει σε ύψος 1.450 μ. όπου βρίσκεται το Αθλητικό Kέντρο Ζήρειας και λίγο ψηλότερα τα δυο ορειβατικά καταφύγια.

Αφού ενημερωθείτε από το σαλέ για την κατάσταση των δασικών δρόμων, μπορείτε να ακολουθήσετε ακόμη και με συμβατικό όχημα και οπωσδήποτε, μόνο αν δεν έχει προηγηθεί βροχόπτωση, τον χωμάτινο δρόμο που οδηγεί στις όχθες της μικρής λίμνης του Δασίου που βρίσκεται σε ύψος 1.500 μ. και είναι η πιο ορεινή λίμνη της Πελοποννήσου. Η ονομασία της λίμνης οφείλεται στην εύπορη οικογένεια των Δασαίων που ζούσαν στα Τρίκαλα και είχαν καλλιεργήσιμες εκτάσεις και βοσκοτόπια στο υψίπεδο της Ζήρειας.

Πρόκειται για μια εποχιακή, μικρή σε μέγεθος λίμνη, με επιφάνεια που μόλις αγγίζει τα 60 στρέμ. Την άνοιξη το βάθος της ξεπερνά τα 2 μ., ενώ τώρα το φθινόπωρο περιορίζεται σε 40 - 50 εκ. Μετά τον Δεκέμβρη η επιφάνεια στο σύνολό της παγώνει.

Ολόγυρα από τον υδάτινο αυτόν καθρέφτη ξεδιπλώνεται εκτεταμένο δάσος ελάτης και μαύρης πεύκης, ενώ θαυμάσια είναι η θέα προς την κορφή της Μεγάλης Ζήρειας (υψόμ. 2.376 μ.).

Η ευρύτερη γεωλογική λεκάνη αποτελεί φυσικό υδατοσυλλέκτη και τα νερά της καταλήγουν σε διάφορες πηγές από τις οποίες υδρεύονται τα γύρω χωριά.

Από εδώ ξεκινούν πανέμορφες δασικές διαδρομές, αλλά και σημαντικά ορειβατικά μονοπάτια που οδηγούν σε ξεχασμένες γωνιές του βουνού.

Η προμήθεια ενός καλού χάρτη που καταγράφει με λεπτομέρεια το ορεινό ανάγλυφο θα βοηθήσει όποιον θέλει να περιηγηθεί με ασφάλεια σε αυτόν τον μυθικό, ορεινό τόπο.

Πολύτιμο οικοσύστημα

Τα δάση της ορεινής Κορινθίας φημίζονταν για την πλούσια άγρια πανίδα τους. Αρχαίοι συγγραφείς αναφέρουν ότι εδώ ζούσαν αρκούδες, αγριόχοιροι, λύκοι και ελάφια. Οι αρκούδες είχαν είδη εξαφανισθεί από τις αρχές του 19ου αι., ενώ στην περιοχή του Σαραντάπηχου ζούσαν μέχρι τα μέσα του 20ού αι. οι τελευταίοι λύκοι του Μοριά.

Σήμερα εδώ ζουν και αναπαράγονται 43 είδη θηλαστικών, ανάμεσά τους η αλεπού, το απειλούμενο τσακάλι, ο ασβός, το κουνάβι και το αγριογούρουνο, που πρόσφατα επανεντάχθηκε στο οικοσύστημα της Πελοποννήσου. Σημαντική για τα πουλιά είναι η περιοχή της Στυμφαλίας λίμνης και δευτερευόντως της λίμνης Δόξα, όπου εποχιακά συναντά κανείς αρκετά παρυδάτια είδη (ερωδιούς, φαλαρίδες, βουτηχτάρα, αγριόπαπιες).

Στα βράχια και τα απόκρημνα πρανή των κορυφών της Ζήρειας, αλλά και των άλλων βουνών της ορεινής Κορινθίας βρίσκουν καταφύγιο μεγάλα και απειλούμενα αρπακτικά της ορνιθοπανίδας, όπως ο χρυσαετός, ο φιδαετός και αρκετά είδη γερακιών.

Η λίμνη Δασίου αποτελεί σημαντικό τόπο αναπαραγωγής για τουλάχιστον 8 είδη αμφιβίων, ανάμεσά τους και ο πράσινος δενδροβάτραχος, που είναι το μοναδικό είδος βατράχου στην Ελλάδα το οποίο αναζητεί τη λεία του σκαρφαλώνοντας σε δέντρα.

Καθώς η λίμνη αποξηραίνεται το καλοκαίρι σε αντίθεση με τις δυο άλλες της ορεινής Κορινθίας, δεν μπορεί να διατηρήσει κανένα είδος ιχθυοπανίδας.

Fast info

Ορος Ζήρεια: «Ορος Κυλλήνη» είναι η αρχαιόπρεπη ονομασία που χρησιμοποιούν για το δεύτερο σε ύψος βουνό της Πελοποννήσου ακόμα και σήμερα οι περισσότεροι χάρτες.

Οι ντόπιοι προτιμούν ν' αποκαλούν το βουνό τους Ζήρεια ή κατά παράφραση Τζήρεια, όνομα νεότερο που προέρχεται από τη σλαβική λέξη «ζήρι» που σημαίνει βελανίδι.

Μουσεία: Στο χωριό αρχαία Φενεός (Καλύβια) αξίζει να επισκεφτείτε το Αρχαιολογικό Μουσείο όπου ανάμεσα στα ευρήματα από ανασκαφές στην περιοχή ξεχωρίζει το μαρμάρινο κεφάλι της Υγείας, έργο του γλύπτη Αττάλου Λαχάρου από την Αθήνα. Αξιόλογο είναι καιτο Λαογραφικό Μουσείο στον Φενεό (Συβίστα).

Ιστορική συνέχεια: Η πρώτη οικιστική δραστηριότητα στην περιοχή του Φενεού εντοπίζεται γύρω στο 3000 π.Χ., πιθανότητα από εγκαταστάσεις Πελασγών. Τον 10ο αι. π.Χ. οι Αχαιοί ιδρύουν την πόλη της Φενεού που αναφέρεται και στα ομηρικά έπη. Η αρχαία Φενεός στα κλασικά και τα ελληνιστικά χρόνια ήταν μια ακμάζουσα πόλη πριν την καταστρέψουν ολοσχερώς οι Ρωμαίοι.

http://www.ethnos.gr/entheta.asp?catid=23521&subid=2&pubid=64076858