Η ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΠΟΧΗ

Η ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΠΟΧΗ

Η ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ

Ο μύθος είναι για τον άνθρωπο ένα μέσο καταγραφής και σηματοδότησης της κάθε αλήθειας, που αφορά και τον άνθρωπο και τον κόσμο που τον περιβάλλει! Η ελληνική μυθολογία ήταν και είναι μια σχεδόν πλήρης κοσμοθεώρηση που επέτρεπε στον άνθρωπο της εποχής να καθρεπτιστεί μέσα από αυτήν, βρίσκοντας την αναλογία μεταξύ των προσωπικών του βιωμάτων και της τεράστιας δεξαμενής γνώσης που τον περιβάλλει.

Στη μυθολογία, η ασθένεια σχετίζεται με τη βούληση των θεών, που την στέλνουν είτε στους ασεβής προς αυτούς είτε για προσωπικά τους οφέλη. Στην αρχαιοελληνική θρησκεία, σε αντίθεση με τις άλλες, οι θεοί έχουν και ανθρώπινη υπόσταση μαζί με τη θεϊκή, πέφτουν σε ανθρώπινες παγίδες αλλά και επιδεικνύουν  προφανείς αδυναμίες. Αυτή η αντίληψη είναι που έκανε τη σκέψη των ελλήνων να αναπτυχθεί επιστημονικά, ξεφεύγοντας από τη μοιρολατρική άποψη της "καταδίκης των θεών". Συχνά στη μυθολογία, η απότομη αρχή μιας ασθένειας σημαίνεται συμβολικά με "βέλη" που ρίχνουν οι θεοί. Χαρακτηριστικότατο το παράδειγμα της Νιόβης, που επειδή καυχιόταν για τα παιδία της, ο Απόλλωνας και η Άρτεμις τα σκότωσαν ένα ένα με τα βέλη τους, ενώ εκείνη μάταια προσπαθούσε να τα προφυλάξει με το σώμα της.

 Τα "βέλη" δε προκαλούν μόνο την ασθένεια, αλλά την θεραπεύουν κιόλας! Ένας πιο παλιός θεός ο Παιάν, που ενσωματώθηκε στη μορφή του Απόλλωνα, ήταν ένας από αυτούς που εξασκούσε την τέχνη της ιατρικής. Οι θεραπευτικές δράσεις των αρχαίων ενσωματώθηκαν στη μυθολογία μας, όπως φαίνεται κι από την ονομασία του Σμινθαίου Απόλλωνα, θεού των ποντικιών, που προσευχόντουσαν σ' αυτόν κατά τις επιδημίες, κάτι που δείχνει τη συσχέτιση των μεταδοτικών νοσημάτων με τα τρωκτικά!

Ανάλογες πράξεις φαίνονται κι από τη δράση του Ηρακλή. Απάλλαξε μια βαλτώδη περιοχή από τη Λερναία Ύδρα, που μόλυνε την ατμόσφαιρα με την δηλητηριώδη ανάσα του. Απομάκρυνε επίσης, ξεπλένοντας με τα νερά του ποταμού, τη κόπρο του Αυγεία. Οι δυο μύθοι ίσως να αναφέρονται σε έργα παρέμβασης στη μορφή του εδάφους για την εξυγίανση ανθυγιεινών περιοχών. 

ΟΜΗΡΟΣ

Στο πρώτο επεισόδιο της Ιλιάδας συναντάμε τη πρώτη αναφορά σε συγκεκριμένη ασθένεια. Ο Απόλλωνας ρίχνει ένα λοιμό στους Αχαιούς, τοξεύοντας με τα βέλη του τους Αχαιούς και τα ζώα τους, επειδή ο Αγαμέμνονας έδειξε ασέβεια πειράζοντας τη Χρυσηίδα, ιέρεια του Απόλλωνα.

Πρόκειται στην ουσία για μια περιγραφή μιας εξαιρετικά μεταδοτικής επιδημίας, με υψηλό πυρετό, ξαφνική έναρξη και θανατηφόρα εξέλιξη. Οι Αχαιοί επανορθώνουν επιστρέφοντας τη Χρυσηίδα, και καθαρίζουν το στρατόπεδο, ρίχνοντας στη θάλασσα κάποια "μιάσματα", κάτι που δείχνει ότι υπήρχε και δυσεντερία, μολυσματικής αιτιολογίας.

Στην Ιλιάδα γίνονται αναφορές για πάνω από 150 κακώσεις από βέλη και σπαθιά, με εντυπωσιακή ακρίβεια για τα "καίρια" σημεία, που δείχνει γνώσεις ανατομίας του ανθρώπινου σώματος.

Ο Όμηρος περιγράφει το κάθε χτύπημα και προλέγει αν θα αποβεί μοιραίο ή τις επιπτώσεις αυτού. Δυστυχώς μικρότερη αναφορά γίνεται ως προς την ίαση του τραύματος, που μάλλον εστιαζόταν ως προς την ανακούφιση του πληγωμένου παρά  στην ίδια τη πληγή. Αναφέρονται όμως και κάποιοι ειδικευμένοι θεραπευτές όπως ο Μαχάων, γιος του Ασκληπιού, που ειδικεύονταν στην επίδεση και στα βότανα.

Στην  Οδύσσεια βρίσκουμε μεταξύ άλλων και τους γιους του Αυτόλυκου, που περιθάλπουν τον τραυματισμένο από αγριόχοιρο Οδυσσέα, με επιδέξια περίδεση αλλά και μαγικές επικλήσεις. 

ΚΛΑΣΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ 

  

Η ιατρική πρακτική της πρώιμης αρχαιότητας αρχίζει να συνδυάζει τα δεδομένα της παρατήρησης των ασθενειών και τη λαϊκή ιατρική παράδοση με τα νέα φιλοσοφικά ρεύματα της εποχής. Στην αρχαιοελληνική σκέψη, η ιατρική ποτέ δε διαχωρίστηκε από τις άλλες φυσικές επιστήμες ή από τη φιλοσοφία. Διατήρησε και το "θρησκευτικό-μαγικό" στοιχείο, όχι από φόβο προς το ανεξήγητο, αλλά προς χάριν της θεραπευτικής δύναμης που κρύβει αυτό μέσα του! Αυτή η ομαλή συμπόρευση συνεχίστηκε ομαλά για αιώνες μέχρι που ήρθαν οι χριστιανικές ιδέες, οπότε για πρώτη φορά η πίστη έπαψε να είναι στήριγμα της ορθολογικής ιατρικής, και άρχισε να μετατρέπεται μέσω της νέας ηθικής σε εμπόδιο!

Καθώς η επιστημονική σκέψη ωριμάζει και ανεξαρτητοποιείται από τη μυθολογία, οι γιατροί της εποχής αρχίζουν και αναπτύσσουν επιστημονικές τεχνικές, όπως ο Αλκμάων από τον Κρότωνα, πρόδρομος του Ιπποκράτη, που είναι γνωστό πως έκανε εγχειρήσεις στον οφθαλμό και ανακάλυψε οδούς που συνδέουν τα αισθητήρια όργανα με τον εγκέφαλο, τον οποίο θεωρούσε ως κέντρο του συναισθήματος και της σκέψης. Αυτή την άποψη υιοθέτησε αργότερα και ο Πλάτωνας. Ήταν επίσης ο πρώτος που όρισε την υγεία ως έκφραση της "ισονομίας", μιας ισορροπίας μεταξύ των εσωτερικών δυνάμεων του σώματος και κατά συνέπεια την ασθένεια ως αυτής της ισορροπίας δυνάμεων.

Οι σύγχρονοι του Ακμάονα, φυσικοί φιλόσοφοι Εμπεδοκλής και Αναξαγόρας, μεταξύ άλλων, διατύπωσαν τις θεωρίες τους προσπαθώντας να διευκρινίσουν έννοιες και να απαντήσουν σε ερωτήματα γύρω από την ύλη, την έδρα της ανθρώπινης ψυχής ή τους μηχανισμούς της ανθρώπινης αναπαραγωγής.

Στη φιλοσοφική σκέψη αλλά και στην ιατρική πράξη, ο στοχασμός και η ανταλλαγή απόψεων θεωρούνταν τα κύρια μέσα για την κατάκτηση της αλήθειας, ενώ η έρευνα και τα πειράματα δεν ήταν και τόσο διαδεδομένα. Πλησιάζοντας προς την ακμή της κλασσικής ιατρικής, η ισορροπία ανάμεσα στη φιλοσοφική θεώρηση και την επιστημονική πρακτική αλλάζει σιγά σιγά, με κύριο εκφραστή τον Ιπποκράτη, ο οποίος έδωσε ξεχωριστό ρόλο στο γιατρό, διαχωρίζοντας τον από τους στοχαστές της κοσμολογίας και τη φυσική φιλοσοφία. 

 

Ο ΟΡΚΟΣ ΤΟΥ ΙΠΠΟΚΡΑΤΗ

Ο όρκος που συνεχίζει να συμβολίζει την είσοδο των νέων ιατρών στο επάγγελμα, είναι πιθανότατα ένα κείμενο που δε γράφτηκε από τον Ιπποκράτη, αλλά είναι κατά ένα μέρος ξένο και στη ίδια τη φιλοσοφία του. Η αναφορά του Όρκου σε απαγόρευση της έκτρωσης και της αυτοκτονίας, αλλά και κάθε χειρουργικής επέμβασης, δε συμβαδίζει καθόλου με το Ιπποκρατικό έργο, που κάνει μεγάλη αναφορά στη χειρουργική και σε μεθόδους έκτρωσης και δεν αντιτίθεται στο δικαίωμα της αυτοκτονίας ή στην ευθανασία. Μάλλον πρόκειται για προσαρμογή παλιότερου κειμένου στην κατοπινή "ηθική" που καθιερώθηκε από την χριστιανική εκκλησία. Εξάλλου, η πρώτη αναφορά αυτού του κειμένου γίνεται στους πρωτοχριστιανικούς χρόνους.    

 

ΤΑ ΑΣΚΛΗΠΙΕΙΑ 

Εκατοντάδες ασκληπιεία υπήρχαν διάσπαρτα σ όλη την Ελλάδα. Πρόκειται για ιερά του θεού Ασκληπιού που οι ασθενείς πήγαιναν εκεί για να γιατρευτούν. Η θρησκευτική πίστη, που αποτελεί έτσι κι αλλιώς ένα ισχυρό κίνητρο και μέσο θεραπείας, σε συνεργασία με ιατρικά αλλά και ψυχολογικά μέσα όπως η υγιεινή διατροφή, μαλάξεις, θεραπευτικά λουτρά και ερμηνεία των ονείρων, έφερνε την ίαση.

Ο ασθενής, αφού περνούσε μια φάση προετοιμασίας, κοιμόταν στη συνέχεια για μια νύχτα μέσα στο ιερό όπου υποτίθεται πως ο θεός τον επισκεπτόταν, τον συμβούλευε ή τον θεράπευε μέσα στα όνειρα του. Η διαδικασία αυτή, που άρχισε να καθιερώνεται στα ασκληπιεία, κατά τον 4ον αιώνα ονομαζόταν "εγκοίμηση". Στη συνέχεια ο ασθενής μόνος του ή με τη βοήθεια των ιερέων ερμήνευε τα όνειρα, καταστρώνοντας έτσι την κατεύθυνση της θεραπευτικής διαδικασίας και του περαιτέρω τρόπου ζωής που όφειλε να ακολουθήσει για να παραμείνει υγιής.

Η Ιπποκρατική ιατρική αν και είχε ήδη αποκλίνει από τις μαγικές και τελετουργικές θεραπείες προς όφελος της ορθολογικής επιστήμης, δε δυσκολεύτηκε να συνδυαστεί με τη συνεχιζόμενη λατρεία του Ασκληπιού, δίνοντας στους ιερούς χώρους των ασκληπιείων ένα δεύτερο χαρακτήρα παρόμοιο μ αυτόν των σημερινών νοσοκομείων. Τα ιερά χτισμένα σε τόπους με υγιεινό κλίμα, συνδύαζαν τα καλύτερα στοιχεία και των δυο προσεγγίσεων, δηλαδή, της θαυματουργικής ή ψυχολογικής θεραπείας μέσω της πίστης και της φυσικής ή σωματικής θεραπείας μέσω ιατρικής νοσηλείας και προσαρμογής του τρόπου ζωής.

Μεγάλα και φημισμένα ασκληπιεία υπήρξαν εκείνα της Τρίκκης (σημερινά Τρίκαλα), της Κω, της Επιδαύρου, της Τιθορέας, της Τιτάνης, στη Σικυωνία αλλά και τα κατοπινά όπως της Ναυπάκτου και της Περγάμου. Ανάλογα με τους ιερείς που ήταν στο κάθε ασκληπιείο, έπαιρνε και τη φήμη του! Άλλοι δηλαδή ιερείς ειδικεύονταν στη χειρουργική και άλλοι σε ψυχιατρικές παθήσεις ή άλλοι σε αφροδίσια νοσήματα, ήταν δηλαδή όπως σήμερα τα ειδικευμένα νοσοκομεία.

Η θεραπεία γινόταν δωρεάν όμως οι ασθενείς συνήθιζαν να προσφέρουν αφιερώματα ή αναθήματα από χρυσό ή ασήμι που αναπαριστούσαν το θεραπευμένο μέλος τους. Αυτή η συνήθεια συνεχίζεται μέχρι σήμερα με τα λεγόμενα "τάματα" που αφήνουν οι πιστοί σε "θαυματουργές" εικόνες. 

 

ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΕΠΟΧΗ

Στην Αλεξάνδρεια, της εποχής των Πτολεμαίων, άκμασε η ιατρική υπό την προστασία των ηγεμόνων της πόλης. Ερευνητές από όλα τα μέρη ερχόντουσαν για να μελετήσουν. Η σπουδή της ιατρικής στο μουσείο της Αλεξάνδρειας έγινε παγκόσμια γνωστή. Μεγάλα παραδείγματα της εποχής ήταν ο Ηρόφιλος και ο Ερασίστρατος. Ο Ηρόφιλος ανέπτυξε τη θεωρία της αξίας της διάγνωσης του σφυγμού για την κλινική ιατρική, συνεχίζοντας έτσι το έργο του δάσκαλου του Πραξαγόρα και διέκρινε τις παραλλαγές του σφυγμού στη κάθε πάθηση

Ο Ερασίστρατος έκανε σημαντική δουλειά στην ανατομία. Περιέγραψε με ακρίβεια τον εγκέφαλο, καταφέρνοντας να διακρίνει τον φλοιό από την παρεγκεφαλίδα. Καθόρισε τον εγκέφαλο ως το κέντρο του νευρικού συστήματος, διέκρινε τα κινητικά από τα αισθητικά νεύρα, διαπιστώνοντας ότι είναι συμπαγή και γεμάτα ιστό, σαν αυτά του νωτιαίου μυελού, και όχι κούφια όπως νόμιζαν μέχρι τότε. Μελετώντας τη καρδιά, διέκρινε πρώτος τη συστηματική από την πνευμονική κυκλοφορία.

Στη πρόοδο της ανατομίας πρέπει να βοήθησαν και οι ιδέες του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη, για το άνευ σημασίας σώμα μετά το θάνατο, ως ένα όχημα και μόνο, για την αθάνατη ψυχή. Επίσης μεγάλη πρόοδος εκείνη την εποχή υπάρχει και στη χειρουργική, εξαιτίας της μεγάλης ποικιλίας και ποιότητας των ιατρικών εργαλείων. Τα χειρουργικά εργαλεία της ελληνιστικής και της ρωμαϊκής εποχής δεν έχουν σχεδόν τίποτα να ζηλέψουν από τα δικά μας. 

Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΤΗΝ ΙΑΤΡΙΚΗ 

Στην αρχαία Ελλάδα, αν και η κοινωνία ήταν καθαρά πατριαρχική, υπάρχει μια ιστορία ή και μύθος, που δείχνει ότι υπήρχε κάποια ανοχή πάνω στο θέμα. Ένα παράδειγμα είναι ο μύθος της Αγνοδίκης. Η Αγνοδίκη ήθελε να σπουδάσει ιατρική, πράγμα απαγορευμένο για της γυναίκες. Έκοψε λοιπόν τα μαλλιά της και μεταμφιέστηκε, και πήγε να μαθητεύσει κοντά στον Ηρόφιλο. Όταν όμως μετά άρχισε να εξασκεί την ιατρική και να παίρνει πελάτες από άντρες ιατρούς, αυτοί την κατάγγειλαν. Στο δικαστήριο την υπερασπίστηκαν οι γυναίκες των κατήγορων με αποτέλεσμα στο τέλος της δίκης να αλλάξουν τον νόμο έτσι ώστε και οι ελεύθερες γυναίκες να έχουν το δικαίωμα φοίτησης σε ιατρικές σχολές. 

http://www.mythologia.8m.com/grmenu.htm