Τ. Κατσιμάρδος : Στην κάλπη με το δίλημμα «Καραμανλής ή τανκς»

40 ΧΡΟΝΙΑ ΕΚΛΟΓΕΣ Η ΠΡΩΤΗ ΑΝΑΜΕΤΡΗΣΗ ΜΕΤΑ ΤΗ ΧΟΥΝΤΑ

Στην κάλπη με το δίλημμα «Καραμανλής ή τανκς» 

Οι πολίτες, στις πρώτες εκλογές μετά τη δικτατορία, καλούνταν να ψηφίσουν «Καραμανλή ή τανκς». Φυσικά, προτίμησαν να θριαμβεύσει η ΝΔ - οι άλλες πολιτικές αναλύσεις της εποχής και οι διαφορετικές εκτιμήσεις για το αποτέλεσμα είναι απλώς συμπληρωματικές. 

 Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής στην κάλπη της 17ης Νοεμβρίου 1974. Υπό τη «δα­μόκλειο σπάθη» της εκτροπής, η Νέα Δημοκρατία θριάμβευσε στις πρώτες εκλογές της Μεταπολίτευσης.

Οπως η εξωτερική απειλή από την επιθετικότητα της Τουρκίας, η αποφυγή πολεμικής εμπλοκής, η αιφνιδιαστική και εσπευσμένη προκήρυξη των εκλογών, οι άνισοι όροι διεξαγωγής της αναμέτρησης, το εκλογικό σύστημα κ.λπ.

Tρεις μέρες πριν ανοίξουν οι κάλπες ο ιδρυτής και αρχηγός της ΝΔ επιχειρούσε να διασκεδάσει τις καταγγελίες της αντιπολίτευσης για τον προεκλογικό εκβιασμό. Αρνήθηκε ότι το σύνθημα ήταν δικό του, αναρωτήθηκε ρητορικά γιατί αναφέρονται σ΄ αυτό οι αντίπαλοί του και κατέληξε: «Μήπως γιατί υποπτεύονται ότι το δίλημμα υφίσταται στη συνείδηση του λαού και μάλιστα εξαιτίας αυτών των ιδίων;».

Ως προς το πρώτο σκέλος είχε δίκιο. Ως προς το άλλο υπήρχε πλήρης αντιστροφή. Αφού βασικά οι κίνδυνοι ήταν παρόντες εξαιτίας της μη αποχουντοποίησης του στρατού και του κρατικού μηχανισμού για την οποία έφερε στο ακέραιο την ευθύνη.

Ο Μίκης στην κεντρική προεκλογική συγκέντρωση της Ενωμένης Αριστεράς. Ηταν ένας από τους βασικούς ομιλητές.

Oι κίνδυνοι για τη δημοκρατία

Παρ' όλα αυτά, με μια εύστροφη προεκλογική τοποθέτηση και υιοθετούσε το δίλημμα και απέδιδε τους κινδύνους για εκτροπή σε άλλους κι όχι στους δικούς του συμβιβασμούς, την τακτική και τις παραλείψεις του από τη μέρα της Μεταπολίτευσης. Μια μέρα μετά το τηλεοπτικό του μήνυμα και στην τελευταία προεκλογική συγκέντρωση της ΝΔ στο Σύνταγμα θα προχωρήσει ένα ακόμη βήμα: «Η δημοκρατία δεν κινδυνεύει μόνο από τα τανκς. Κινδυνεύει περισσότερο από τη δημαγωγία που οδηγεί στα τανκς...».

Η κεφαλή της πορείας στην πρώτη επέτειο του Πολυτεχνείου. 

Ακολουθούσε πάνω από 1 εκατ. λαού.

Ο ακούσιος πατέρας του διλήμματος ξετυλίγει στον ιστορικό Π. Πετρίδη («Ο πολιτικός Θεοδωράκης 1940-1996») τη σχετική πτυχή: «Είναι αλήθεια πως από τον Ιανουάριο του 1973 είχα δημόσια προτείνει λύση Καραμανλή. Αλλά το "Καραμανλής ή τανκς" έμεινε στην Ιστορία. Φυσικά, συμφωνούσα με τη μεταβατική λύση Καραμανλή, αλλά σαν σύνθημα το ''Καραμανλής ή τανκς'' προέκυψε ως εξής:

Εκανα τις πρόβες μου στο ''Ζουμ"... για να πραγματοποιήσουμε τις περίφημες συναυλίες, τις ιστορικές στο Καραϊσκάκη. Και είχαμε προγραμματίσει μετά τις συναυλίες μας στην Αθήνα και τον Πειραιά, να πάμε στην επαρχία... Την ώρα που τελείωνα την πρόβα, ήμουν έτοιμος να κάνω την πρες-κόνφερανς και να αναγγείλω το πρόγραμμα. Εκείνη τη στιγμή χτύπησε το τηλέφωνο και ήταν νομίζω ο κ. Μολυβιάτης ή κάποιος απ' το γραφείο του κ. Καραμανλή.

Μου είπε ''ο κ. Πρόεδρος θα σας παρακαλέσει να περιορίσετε τις συναυλίες σας μόνο στην Αθήνα".

Βέβαια, απάντησα και γω, ξαναμμένος από την πρόβα και τον ενθουσιασμό του κόσμου, ''πολύ άσχημα ξεκινάει η κυβέρνηση Καραμανλή. Δηλαδή, μου απαγορεύει να κάνω συναυλίες; Κι αν τις κάνω, τι θα γίνει;''. ''Ναι, είπε, το απαγορεύουμε. Υπάρχουν λόγοι που δεν πρέπει να πάτε έξω"...

Αγρίεψα και δήλωσα στους δημοσιογράφους: ''Αυτή τη στιγμή τηλεφώνησαν εκ μέρους του κ. Καραμανλή και μου απαγορεύουν να βγω έξω απ' την Αθήνα. Αρχίζει πολύ άσχημα τη διακυβέρνηση της χώρας με απαγορεύσεις. Και μπορεί αυτή τη στιγμή να είμαστε σε πολύ άσχημη κατάσταση και να έχουμε απ' τη μια τον Καραμανλή κι απ' την άλλη τα τανκς, αλλά όμως δεν δικαιούται να αρχίζει με απαγορεύσεις".

Δηλαδή, ήταν μια καταγγελία του Καραμανλή, διότι ξεκίνησε άσχημα απαγορεύοντας να κάνω συναυλίες. Και την άλλη μέρα η ''Βραδυνή'' είχε τίτλο ''Καραμανλής ή τανκς". Να το διαψεύσω αυτό; Να πω ότι δεν είναι δικό μου; Αφού στη βάση συμφωνούσα, διότι είχα προτείνει εγώ λύση Καραμανλή. Δεν ήταν όμως αυτό το σύνθημά μου...».

Ο Θεοδωράκης έχει δώσει και άλλες εξηγήσεις για το περίφημο δίλημμα. «Για μένα ήταν το πιο μεγάλο λάθος», δηλώνει αργότερα, κλείνοντας αυτό το κεφάλαιο.

Μίκης Θεοδωράκης
Η ιστορική φράση δεν ειπώθηκε όπως έμεινε γνωστή

Η προσφορά του «Εθνους» στους αναγνώστες του, με την ιστορική αυτοβιογραφία του Μίκη Θεοδωράκη, συμπίπτει με τα σαράντα χρόνια από τη διεξαγωγή των πρώτων μεταπολιτευτικών εκλογών (17 Νοεμβρίου 1974).

Η πρώτη δημοκρατική αναμέτρηση των κομμάτων στις κάλπες μετά τη μακρά νύχτα της δικτατορίας και δέκα χρόνια από τις τελευταίες εκλογές (1964) αποτέλεσε έναν από τους σημαντικότερους σταθμούς της σύγχρονης εποχής για πολλαπλούς λόγους.

Σε αυτές πρωταγωνιστικό ρόλο έπαιξε, πάλι, ο Μίκης. Παραδόξως όχι ως υποψήφιος της Ενωμένης Αριστεράς (ΚΚΕ, ΚΚΕεσ., ΕΔΑ κ.ά.), αφού από τις τάξεις της πρωτοστατούσε στον προεκλογικό αγώνα, αλλά με το περίφημο δίλημμα «Καραμανλής ή τανκς». Μια φράση που αποδόθηκε απλουστευμένα και κωδικοποιήθηκε με τη μορφή αυτή.

Ο ίδιος θα επανέλθει πολλές φορές αργότερα στο «δίλημμα» με διάφορες επεξηγήσεις ή και αυτοκριτικά. Ανεξαρτήτως, όμως, των όποιων ερμηνειών και των αντιδράσεων που προκάλεσε και, κυρίως, των εκλογικών-πολιτικών συνεπειών της, το γεγονός υπογραμμίζει το ειδικό βάρος και το εκτόπισμα του Θεοδωράκη την πρώτη περίοδο της μεταπολίτευσης.

Ως προσωπικότητα κατέχει τότε μια θέση εθνικών και υπερεθνικών διαστάσεων. Παρεμβαίνει στο πολιτικό γίγνεσθαι με την έννοια του οικουμενικού διανοούμενου, όπως τη χαρακτηρίζει ο Η. Νικολακόπουλος, αξιολογώντας την παρουσία του εκείνη την εποχή.

Για την Ιστορία ας σημειωθεί ότι στις εκλογές του 1974 ο Μίκης δεν εκλέχτηκε βουλευτής στη Β' περιφέρεια Πειραιά. Οπως εκεί δεν εκλέχτηκε και η Μελίνα Μερκούρη. Δύο κορυφαία παγκόσμια σύμβολα του αντιδικτατορικού αγώνα δεν συγκέντρωσαν τον απαιτούμενο αριθμό ψήφων!

Για την Ιστορία: Στη συνέντευξη (2 Οκτωβρίου 1974), όπου «γεννήθηκε» το δίλημμα, ο Μίκης ρωτήθηκε αν επιθυμεί να κερδίσει τις εκλογές ο Κ. Καραμανλής. Η απάντησή του ήταν πως θέλει να νικήσει το κόμμα του...

Ακόμη και ο Ιωαννίδης ελεύθερος!

Ετσι κι αλλιώς, το δίλημμα «Καραμανλής ή τανκς» αντικατόπτριζε πραγματικούς φόβους του λαού. Ηταν η συνισταμένη των λαϊκών ανησυχιών για το παρόν και το μέλλον του. Ο κίνδυνος ήταν, βεβαίως, υπαρκτός. Ακόμη και ο «αόρατος δικτάτορας» Ιωαννίδης κυκλοφορούσε ελεύθερος! Προφανώς, αν δεν διατυπωνόταν, όπως αποδόθηκε στον Θεοδωράκη, πάλι θα λειτουργούσε με παρόμοιο τρόπο. Αλλωστε, ουσιαστικά είχε τεθεί από τον ίδιο τον Κ. Καραμανλή και τα επιτελεία του. Αποτελούσε τον βασικό άξονα της τακτικής τους όλη την ευρύτερη περίοδο.

Λεωνίδας Κύρκος, Αλέκος Παναγούλης, Σαντιάγο Καρίγιο (ο ιστορικός ηγέτης του Ισπανικού Κομμουνιστικού Κόμματος

Εκβιαστικές και άνισες

Η επιλογή της επετείου του Πολυτεχνείου (17 Νοεμβρίου) για τη διεξαγωγή των εκλογών έγινε από την κυβέρνηση με το προσχηματικό επιχείρημα ότι έτσι τιμάται καλύτερα η εξέγερση (οι κεντρικές εκδηλώσεις θα μετατεθούν τη μετεκλογική βδομάδα, ενώ η βασική εκδήλωση και η πορεία θα είναι μεγαλειώδεις και σαφώς αντικυβερνητικές). Με το καλπονοθευτικό σύστημα της ενισχυμένης αναλογικής και άνισες συνθήκες διεξαγωγής η ΝΔ απέσπασε 219 έδρες (54,37%), η Ενωσις Κέντρου 60 (20,42%), το ΠΑΣΟΚ 13 (13,58%) και η Ενωμένη Αριστερά 8 (9,47%) .

Τ. Κατσιμάρδος
katsimar@yahoo.gr