ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΘΗΝΑΣ

Ο άγνωστος θησαυρός της Αιγύπτου

Ενας θησαυρός καλά κρυμμένος στις αποθήκες του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου της Αθήνας ετοιμάζεται να δει ξανά το φως της ημέρας 2.100 χρόνια μετά και να μας αποκαλύψει μυστικά της αρχαίας Αιγύπτου...

 

Για πρώτη φορά στην Ελλάδα εννέα αρχαίες αιγυπτιακές μούμιες θα υποβληθούν σε απεικονιστική μελέτη με τη χρήση αξονικού τομογράφου ενώ στη συνέχεια θα επιχειρηθεί η ανακατασκευή του προσώπου που είχαν εν ζωή, στο πρότυπο της Μύρτιδας. Το φιλόδοξο έργο έχει αναλάβει επιστημονική ομάδα υπό την ευθύνη του Ελληνικού Ινστιτούτου Αιγυπτιολογίας και της Αιγυπτιακής Συλλογής του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου Αθηνών, αλλά και με τη συνδρομή του Ιατρικού Κέντρου Αθηνών, του Διεθνούς Ιπποκρατείου Ιδρύματος της Κω και της Ιατροδικαστικής Υπηρεσίας Αθηνών.

Πρόκειται για τις ταριχευμένες σορούς εννέα Αιγυπτίων που έζησαν κατά τη διάρκεια της Πτολεμαϊκής Περιόδου (304-50 π.Χ) στην περιοχή της Πανοπόλεως της Αιγύπτου, πλησίον του σημερινού Akhim - στις όχθες του Νείλου και συγκεκριμένα στην πόλη λατρείας του θεού της γονιμότητας Μιν.

Οι σαρκοφάγοι δωρήθηκαν στο ελληνικό κράτος το 1884 από τον εύπορο ομογενή της Αιγύπτου Ιωάννη Δημητρίου ο οποίος όπως φαίνεται τις είχε αγοράσει λίγα χρόνια νωρίτερα όταν οι αρχαίοι τάφοι στην περιοχή συλήθηκαν μαζικά. Πριν τις στείλει στην Αθήνα, οι μούμιες είχαν μελετηθεί υποτυπωδώς από τον εμβριθή ιατροφιλόσοφο Τάσο Νερούτσο, έναν αυτοδίδακτο αιγυπτιολόγο που ζούσε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου.

Μετά από μια στοιχειώδη δημοσίευση του Νερούτσου για τα ευρήματα αυτά, ουδείς ασχολήθηκε με τις μούμιες, μέχρι το 2002 οπότε η Πρόεδρος και Ιδρύτρια του Ελληνικού Ινστιτούτου Αιγυπτιολογίας Δρ. Αλίκη Μαραβέλια μελέτησε τις σαρκοφάγους τους και δημοσίευσε σχετική επιστημονική εργασία. Λίγα χρόνια αργότερα, το 2008 η κ. Μαραβέλια μαζί με άλλα μέλη της ερευνητικής ομάδας που αναλαμβάνουν πλέον τη μελέτη υπέβαλαν αίτημα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο για την εξέτασή τους με αξονικό τομογράφο. Η απάντηση που έλαβαν ήταν αρνητική, όμως η αίτηση επανυπεβλήθη το 2011 οπότε και παρασχέθηκε η σχετική έγκριση.

Η 4η μεγαλύτερη συλλογή

 
Οπως εξηγεί η Δρ. Μαραβέλια, η Αιγυπτιακή Συλλογή που περιλαμβάνεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο είναι η τέταρτη μεγαλύτερη στην Ευρώπη με περίπου 7.000 κομμάτια. Σημαντικό τμήμα της παραμένει, όμως, αναξιοποίητο. «Το πρόγραμμά μας, το οποίο αναμένεται να ξεκινήσει τους επόμενους μήνες, προβλέπει την ιατρική, ιατροδικαστική και αρχαιο-ανθρωπολογική εξέταση των σορών με αξονική τομογραφία και -αν παραστεί ανάγκη- με κλασικές ακτινολογικές μεθόδους. Ετσι θα προσδιορίσουμε προσεγγιστικά την ηλικία και την αιτία θανάτου των εν λόγω προσώπων ενώ παράλληλα θα λάβουμε σημαντικές πληροφορίες σχετικά με την υγεία, τις συνθήκες ζωής τους, τη διατροφή στην αιγυπτιακή κοινωνία και για την εν γένει φυσική κατάσταση του μυοσκελετικού συστήματος των νεκρών. Επίσης θα μάθουμε λεπτομέρειες για τη μέθοδο και την ποιότητα ταρίχευσής τους», εξηγεί η Δρ. Αλίκη Μαραβέλια.

Η ίδια επισημαίνει ότι όλες οι σαρκοφάγοι φέρουν διάφορα είδη Επωδών Προσφοράς, γραμμένα στα ιερογλυφικά, οι οποίες θεωρείτο ότι θα εξασφάλιζαν τη λήψη τροφής, ύδατος, ποτών και άλλων αγαθών στον νεκρό μετά θάνατον. «Αφ' ης στιγμής έχουμε τα τομογραφικά δεδομένα της μελέτης εκάστου σώματος, μερικά εξ αυτών ενδέχεται να σταλούν σε ειδικές ομάδες ερευνητών, ανθρωπολόγων και ιατροδικαστών οι οποίοι θα ανακατασκευάσουν με αξιοπιστία ποσοστού 85% τα πρόσωπα που είχαν εν ζωή τα θανόντα άτομα. Αυτό θα αποτελούσε ένα βήμα τόσο προς την ικανοποίηση της περιέργειάς μας, για να δούμε πώς έμοιαζαν τα πρόσωπα τα οποία μελετούμε, όσο και για την οιονεί αθανασία και υστεροφημία τους, εφόσον 2.100 χρόνια μετά τον θάνατό τους ξαναμιλάμε για αυτά, προσπαθώντας να ανασυνθέσουμε τη ζωή και την ιστορία τους, γεγονός αναμφιβόλως συγκινητικό και συναρπαστικό...», προσθέτει.

Πρόσωπα μέσης και ανώτερης τάξης
Οι 9 μούμιες που θα περάσουν από αξονική

Σε πρόσωπα της μέσης και ανώτερης τάξης που είχαν σημαντική συμβολή στην αιγυ­πτιακή κοινωνία από το 304 έως το 50 π.Χ. ανήκουν οι μούμιες που θα υποβληθούν σε μη επεμβατική απεικονιστική μελέτη για πρώτη φορά στην Ελλάδα. Από τις δέκα σαρκοφάγους, οι οποίες δημο­σιεύτηκαν αιγυ­πτιολογικώς, οι πέντε πρώτες από τη δρα Αλίκη Μαραβέλια και τη δρα Ελένη Κλαδάκη, ενώ οι πέντε υπόλοιπες από τη δρα Αλίκη Μαραβέλια, οι τρεις ανήκουν σε γυναίκες και οι επτά σε άνδρες, εκ των οποίων οι δύο σε μικρά αγόρια. Μία από τις μούμιες βρίσκεται σε θραυσματώδη κατάσταση και γι' αυτό δεν θα εξετασθεί στον αξονικό τομογράφο.

Ποιοι είναι όμως οι αρχαίοι Αιγύπτιοι για τους οποίους θα μάθουμε περισσότερα σε λίγο καιρό μέσω της εξέτασης των σορών τους;

1. Η Ταχρούδη-Μιν. Ορχουμένη Ιέρεια του Μιν, κόρη του Ιριτόχαρη ο οποίος ήταν ο τέταρτος τη τάξει αρχιερέας του θεού Ρα-Ωράκχτυ. Η σαρκοφάγος της είναι μεταξύ άλλων διακοσμημένη με οκτώ σειρές ανθικού διακόσμου εν είδει όρμου, ενώ απεικονίζει και τη θεά του ουρανού, Νουτ.

2. Ο Απίων ή Κχωρ. Η μόνη μούμια που εκτίθεται προς το παρόν στην αιγυπτιακή συλλογή του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου. Η ταριχευτική τεχνική που έχει εφαρμοστεί στη σορό του θεωρείται η καλύτερη από όλες τις άλλες.

3. Η Τα-Ρέντι-Μπάστετ. Το κεφάλι της σαρκοφάγου είναι καλυμμένο με κίτρινη αιγυπτιακή περούκα που φέρει μπλε ρίγες. Στο σώμα της απεικονίζεται κριόμορφος γύπας με κέρατα και σώμα σκαραβαίου, με ανοιχτά φτερά.

4. Ο Θάου. Στη σαρκοφάγο του Θάου είναι μεταξύ άλλων γραμμένο στην ιερογλυφική: «Μία επικήδεια προσφορά από τον φαραώ στον Οσιρι ώστε να προσφέρει άρτο, βόδια, πουλερικά και μπίρα ...».

5. Ο Τέκχα. Μάτια με ωραίο σχήμα, έντονες βλεφαρίδες και λεπτή μύτη χαρακτηρίζουν το πρόσωπο του Τέκχα όπως είναι ζωγραφισμένο στη σαρκοφάγο. Μεγάλο τμήμα του διακόσμου έχει χαθεί με την πάροδο των χρόνων.

6. Ο Σέκχεμ. Πρόκειται για ένα μικρό αγόρι. Η μούμια του δεν μετακινήθηκε ποτέ από τη σαρκοφάγο από την ημέρα που πέρασε το κατώφλι του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου. Στη βάση της σαρκοφάγου του απεικονίζεται ο Ανουβις σαν μαύρο τσακάλι.

7. Ο Σέμεν-Νέφερ. Παιδί και ο Σέμεν-Νέφερ, θεωρείται ότι είναι η νεότερη μούμια που θα εξεταστεί από τους ειδικούς. Βρίσκεται σε σαρκοφάγο χρώματος λευκού και τα χαρακτηριστικά του προσώπου του, τυπικά αιγυπτιακά, είναι τονισμένα με μαύρο και κίτρινο χρώμα.

8. Ο Τα-ντι-θεντ-Αμμωνας. Ζωγραφισμένη με θρησκευτικές σκηνές από την κορυφή έως τη βάση είναι η σαρκοφάγος του Τα-ντι-θεντ- Αμμωνα. Μπλε, κόκκινο και μαύρο χρώμα χρησιμοποιείται για να αποδώσει τις απεικονίσεις, τον διάκοσμο και τις ιερογλυφικές επιγραφές.

9. Ο Ντζεντ-Ωρος ή Νες-Ωρος. Μια μαύρη σαρκοφάγος σε πολύ κακή κατάσταση φυλάσσει μέσα της τον Ντζεντ-Ωρο επί 2.000 χρόνια. Η μούμια του θα μετακινηθεί από τη σαρκοφάγο για πρώτη φορά προκειμένου να εξεταστεί με αξονικό τομογράφο.

Η ομάδα των επιστημόνων

Στην ομάδα που έχει αναλάβει το σημαντικό έργο της απεικονιστικής μελέτης των ταριχευμένων σορών της Πτολεμαϊκής Περιόδου προβλέπεται μέχρι στιγμής να συμμετάσχουν οι:

• Δρ Δρ Αλίκη Μαραβέλια: αιγυπτιολόγος, πρόεδρος & ιδρύτρια του Ελληνικού Ινστιτούτου Αιγυπτιολογίας.

• Ελένη Τουρνά: αρχαιολόγος Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, υπεύθυνη Αιγυπτιακής Συλλογής.

• Δρ Νικόλαος Μποντόζογλου: ακτινολόγος, διευθυντής Τομογράφου Ιατρικού Αθηνών.

• Δρ Φίλιππος Κουτσαύτης: ιατροδικαστής, πρώην διευθυντής Ιατροδικαστικής Αθηνών.

• Δρ Κων/νος Κούβαρης: ιατροδικαστής & ανθρωπολόγος, ICRC.

• Ομ. καθηγητής δρ Στέφανος Γερουλάνος: ομότιμος καθηγητής Καρδιοχειρουργικής Παν. Ζυρίχης, πρώην επίκουρος καθηγητής Ιστορίας Ιατρικής Παν. Ιωαννίνων, Πρόεδρος ΔΙΙΚΩ.

• Παναγιώτης Λάζαρης: διπλωματούχος συντηρητής Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, Αιγυπτιακή Συλλογή.

Η δύσκολη διαδικασία

Μια διαδικασία υψηλών προδιαγραφών και κόστους είναι η απεικονιστική μελέτη που θα πραγματοποιηθεί για πρώτη φορά στη χώρα μας. Η μεταφορά των ταριχευμένων σορών -η αξία των οποίων εκτιμήθηκε ώστε στη συνέχεια να ασφαλιστούν- θα γίνει μέσα σε ειδικά κιβώτια, ενώ οι μούμιες θα επιστρέψουν αυθημερόν στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.

Οπως εξηγεί η δρ Μαραβέλια, «κύριος χορηγός είναι το Ιατρικό Κέντρο Αθηνών, ενώ η εταιρεία Ορφεύς Βεϊνόγλου έχει αναλάβει τη μεταφορά και την κατασκευή των ειδικών κιβωτίων».

Η ίδια επισημαίνει ότι το Ελληνικό Ινστιτούτο Αιγυπτιολογίας σχεδιάζει και άλλες, εξίσου σημαντικές δράσεις, όμως υπό τις παρούσες οικονομικές συνθήκες είναι δύσκολο να πραγματοποιηθούν χωρίς την εξεύρεση των απαραίτητων πόρων. «Χρειαζόμαστε περίπου 20.000 ευρώ ανά έτος για πέντε χρόνια για τη διενέργεια ανασκαφής σε πόλισμα αρχαίας ελληνικής παροικίας στο Δέλτα πλησίον της Ναυκρατίδος σε συνεργασία με το Κέντρο Καλλιγραφίας της Αλεξανδρινής Βιβλιοθήκης. Επίσης χρήζουμε άμεσης βοήθειας για δωρεάν παραχώρηση γραφείων στο κέντρο της Αθήνας. Με τα φειδωλά οικονομικά μέσα που διαθέτουμε προσπαθούμε να κάνουμε ό,τι αρτιότερο για την εξέλιξη της Αιγυπτιολογίας στην Ελλάδα, τόσο στον ερευνητικό όσο και στον εκπαιδευτικό τομέα (εν εξελίξει υφίστανται σεμινάρια αιγυπτιολογίας και διαλέξεις). Χρειαζόμαστε, ωστόσο, γενναιόδωρους χορηγούς και συναντιλήπτορες στο επίπονο αλλά ενδιαφέρον έργο μας».

Κατερίνα Ροββά

http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=22768&subid=2&pubid=64224068