ΘΗΡΑ
1613 π.Χ.:
Η
μεγαλύτερη έκρηξη ηφαιστείου που γνώρισε η Ανθρωπότητα
Νέα
δεδομένα στη χρονολόγηση της έκρηξης και στις συνέπειές της σε Μινωικό –
Αιγυπτιακό Πολιτισμούς.
Συνέντευξη του
ηφαιστειολόγου δρ Γιώργου Βουγιουκαλάκη.
Ήταν άνοιξη (κι αυτό
αποδεικνύεται από σπόρους και γυρεόκοκκους, που βρέθηκαν στην ηφαιστειακή τέφρα)
του 1.613 π.Χ., όταν έγινε η μεγαλύτερη έκρηξη ηφαιστείου, που έχει γνωρίσει η
Ανθρωπότητα τα τελευταία τουλάχιστον 10.000 χρόνια, η οποία κατάστρεψε
ολοσχερώς τη Θήρα και τα κοντινά νησιά σε ακτίνα πολλών χιλιομέτρων.
Από την έκρηξη σηκώθηκαν
παλιρροϊκά κύματα, τα οποία σάρωσαν τις ακτές των κοντινών νησιών και της
βόρειας Κρήτης. Αυτά κατέστρεψαν μεν κάποιους παραθαλάσσιους οικισμούς, δεν
μπορεί να προκάλεσαν όμως, την έναρξη της παρακμής του Μινωικού Πολιτισμού,
σύμφωνα με τον ηφαιστειολόγο δρ Γιώργο Βουγιουκαλάκη, ερευνητή του Ινστιτούτου
Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (Ι.Γ.Μ.Ε.) και αντιπρόεδρο της Εταιρείας
Στήριξης Σπουδών Προϊστορικής Θήρας.
Ο κ. Βουγιουκαλάκης σε
συνέντευξη, που παραχώρησε στην «Ελεύθερη Έρευνα» έθεσε υπ’ όψη μας τα νέα
επιστημονικά δεδομένα, που προέκυψαν από τη χρήση μεθόδων ραδιενεργού άνθρακα
(C 14), δεντροχρονολόγησης και παγοχρονολόγησης, σύμφωνα με τα οποία η έκρηξη
έγινε τουλάχιστον 100-150 χρόνια νωρίτερα από τη συμβατική ημερομηνία (1.500
π.Χ.), η οποία είχε βασιστεί σε συγκριτικές μελέτες της τεχνικής των αγγείων
και σε Αιγυπτιακές πηγές. Πρόσφατα δε, μετά την εξέταση από Πανεπιστήμιο της
Δανίας ενός κλαδιού ελιάς, που είχε θαφτεί στην τέφρα της έκρηξης, επαληθεύτηκε
τελικά, ότι η έκρηξη έγινε το 1.613 π.Χ. και διήρκεσε μόλις 2-3 εικοσιτετράωρα.
Η δημιουργία και η εξέλιξη του
ηφαιστείου της Θήρας.
(Απεικόνιση Ν. Ανδρουλακάκης, Γ.
Βουγιουκαλάκης – Ι.Γ.Μ.Ε.).
«Ε.Ε.»: Κύριε
Βουγιουκαλάκη, πότε εντοπίζετε την έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας;
- Ουσιαστικά, το θέμα της
χρονολόγησης της έκρηξης του ηφαιστείου της Θήρας έχει ήδη εντοπισθεί το 1.613
π.Χ. με μια απόκλιση μερικών χρόνων πριν ή μετά, που όμως δεν ξεπερνούν την
δεκαετία. Η βεβαιότητά μας αυτή, επισφραγίσθηκε με το σπουδαίο νεοανκαλυφθέν
εύρημα, δηλαδή ένα κλαδί ελιάς, με ρίζες και φύλλα, που βρέθηκαν στην καλδέρα
του ηφαιστείου της Θήρας. Οι προηγούμενες χρονολογήσεις, που είχαν γίνει σε
φυτά με μικρή διάρκεια ζωής μας άφηναν κενά, ενώ τώρα μπορούμε πάνω στο ίδιο
δείγμα να εφαρμόσουμε μια σειρά από χρονολογήσεις C 14. Παράλληλα όμως με αυτό
έγιναν και άλλες έρευνες από το Αμερικανικό Πανεπιστήμιο Κορνέλ, και σε πάρα
πολλές θέσεις του Αιγαίου, που επιβεβαίωσαν ως χρονολογία έκρηξης του
ηφαιστείου το 1.613 π.Χ., με μια ελάχιστη απόκλιση, όπως είπαμε.
«Ε.Ε.»: Το γεγονός ότι δεν
βρέθηκαν σκελετοί ούτε στο Ακρωτήρι, ούτε συντρίμμια πλοίων στο πέλαγος
σημαίνει, ότι οι κάτοικοι είχαν προβλέψει την έκρηξη και έφυγαν πολύ νωρίτερα;
- Τα στοιχεία που έχουμε
εμείς από πλευράς γεωλογίας και ηφαιστειολογίας μας λένε, ότι οι κάτοικοι του
νησιού με όσες γνώσεις και εάν είχαν δεν προλάβαιναν να φύγουν. ΄Ηταν πρακτικά
αδύνατον ακόμη και για τα σημερινά δεδομένα. Η εικόνα που έχουμε είναι, ότι
αυτή η τεράστια κλίμακας έκρηξη εξελίχθηκε τόσο πολύ γρήγορα, που ήταν αδύνατον
να εγκαταλειφθεί το νησί. Όταν ξεκίνησαν τα προειδοποιητικά φαινόμενα και
κατάλαβαν, ότι κάτι πολύ κακό συμβαίνει οι κάτοικοι δεν είχαν καμμιά δυνατότητα
διαφυγής, γιατί ήταν πάρα πολλοί. ΄Ηταν πάνω από 10.000. Ακόμη και εάν όλα τα
εμπορικά τους πλοία, που ήταν και πάρα πολλά, είχαν συγκεντρωθεί για να τους
βοηθήσουν, πάλι δεν θα προλάβαιναν να εκκενώσουν την πόλη, λόγω του αριθμού
τους.
Αλλά το ότι δεν βρέθηκαν
ούτε σκελετοί, ούτε συντρίμμια πλοίων στο Ακρωτήρι, οφείλεται στο γεγονός, ότι
είναι το μόνο κομμάτι της ξηράς που βρέθηκε και ερευνήθηκε. Το αρχαίο λιμάνι
όμως, ακόμη δεν βρέθηκε και μόνον όταν το ανακαλύψουμε και ανασκαφούν τα
σημεία, που ήταν συγκεντρωμένοι οι κάτοικοι, γιατί σίγουρα στο λιμάνι θα είχαν
συγκεντρωθεί, τότε θα έχουμε σημαντικές και πολύτιμες πληροφορίες για τις
τελευταίες δραματικές ώρες της πόλης, όπως και για την τύχη των κατοίκων της.
Πιστεύουμε, ότι στο βυθισμένο αρχαίο λιμένα θα βρούμε σκελετούς, όπως έγινε και
στο Ερκολάνο, που καταστράφηκε από την έκρηξη του Βεζούβιου.
Στην πρώτη φάση της
καταστροφής σημειώθηκε ένας πολύ ισχυρός σεισμός και σίγουρα το Ακρωτήρι
εγκαταλείφθηκε, διότι οι κάτοικοι του νησιού αυτού είχαν μεγάλη εμπειρία από
σεισμούς, όπως φαίνεται από τις συνεχείς ανασυγκροτήσεις και τα διάφορα επίπεδα
καταστροφών, που έχει υποστεί η πόλη πριν από την μοιραία τελική της. Βλέπουμε,
ότι καταστρέφεται ξανά και ξανά από αλεπάλληλους σεισμούς και ξαναχτίζεται
ακόμη καλύτερη, όπως μας δείχνουν οι επεμβάσεις στα κτίρια μετά από κάποιο
χτύπημα του Εγκέλαδου. Αμέσως η πόλη εκκενώνεται και τα σωστικά συνεργεία
αναλαμβάνουν δράση, όπως γίνεται και σήμερα με την ΕΜΑΚ. Επεμβαίνουν επιλεκτικά
σε κτίρια, που μπορεί να έχουν μέσα εγκλωβισμένους ανθρώπους και πολύτιμα
αγαθά. Το κομμάτι του Ακρωτηρίου που μελετάμε τώρα, έχει καταστραφεί από
παλαιότερο σεισμό, όπως διαπιστώνουμε από τις επεμβάσεις των κτιρίων. Οι δε
κάτοικοι, έχοντας πάρει μαζί τους ό,τι πολύτιμο και χρήσιμο είχαν, εγκατέλειψαν
την πόλη.
Τέσσερις φάσεις
καταγράφονται στους μηχανισμούς απόθεσης των προϊόντων της έκρηξης.
Κατά την πρώτη φάση,
δημιουργείται μια μεγάλη εκρηκτική στήλη από τέφρα ύψους 35-36 χλμ. Διαρκεί
περίπου 4-6 ώρες και τινάζει στον αέρα περίπου 2 κυβ. χλμ. (4,6 δισεκατομμύρια
τόνους) μάγματος. Η τεράστια ενέργεια, που ελευθερώνεται από την εξάτμιση του
νερού κονιορτοποιεί μεγάλες ποσότητες μάγματος και τις εκτινάσσει με μεγάλες
ταχύτητες (80-150 μέτρα ανά δευτερόλεπτο) και θερμοκρασίες (150-200ο C)
καλύπτοντας όλη τη Σαντορίνη με λευκή τέφρα. Οι αλλεπάλληλες αυτές εκρήξεις
δημιουργούν συχνά έντονα ωστικά κύματα, τα καταστροφικά αποτελέσματα των οποίων
έχουν καταγραφεί σε τμήματα οικιών του προϊστορικού οικισμού.
Στη δεύτερη εκρηκτική φάση
νέφος ατμών και τέφρας κινούνται με υψηλές ταχύτητες ακτινοειδώς γύρω από την
περιοχή της έκρηξης.
Κατά την τρίτη φάση η
περιοχή καλύπτεται με τεράστια ποσά ηφαιστειακής τέφρας.
Κατά την τελευταία φάση
εκτοξεύονται παχιά σύννεφα ζεστής κόκκινης τέφρας, η οποία τελικά εναποτίθεται
στη γή, ή βυθίζεται στη θάλλασσα.
Το όλο συμβάν, από τις
πρώτες εκρήξεις μέχρι και τη δημιουργία της καλδέρας, δεν πρέπει να είχε
διάρκεια μεγαλύτερη από λίγα (2-3) εικοσιτετράωρα. Ο όγκος του υλικού, που
εκτινάχτηκε υπολογίστηκε σε τουλάχιστον 60 km3 μάγματος ή περίπου 150
δισεκατομμύρια τόνων πετρώματος!
«Ε.Ε.»: Τι ισχύος ήταν
αυτή η έκρηξη ; Τι στοιχεία έχουμε;
- Ήταν τεράστια. Ήταν η
μεγαλύτερη ηφαιστειακή έκρηξη, που γνώρισε ποτέ η Ανθρωπότητα. Σαν να ήταν
πολλές βόμβες Χιροσίμα μαζί. Τα πρώτα εικοσιτετράωρα, της έκρηξης σταμάτησε
κάθε είδος ζωής σε ακτίνα 100 χιλιομέτρων! Στην συνέχεια, αρχίζουν τα
«τσουνάμι».
Η πρώτη έρευνα που έγινε,
για να εντοπισθεί η ισχύς της έκρηξης ήταν, όπως πάντα, στην ξηρά. Αλλά τα
στοιχεία για το μέγεθός της, προέρχονται κυρίως από τον υποθαλάσσιο χώρο γύρω
από την Σαντορίνη. Τα στοιχεία της ξηράς είναι ο όγκος του μάγματος, που
παρήγαγε και ενώ το 2005 εκτιμούσαμε, ότι ο όγκος αυτός ήταν 30 κυβικά
χιλιόμετρα, τα έτη 2006 και 2007 μια νέα καλή έρευνα μας έδειξε 60 κυβικά χιλιόμετα
πράγμα που αλλάζει πολλά πράγματα, όπως τα « τσουνάμι», στα οποία είχαν
αναφερθεί τόσο ο κ. Μαρινάτος, όσο και ο κ. Γαλανόπουλος, αλλά δεν μπορούσαμε
να τα τεκμηριώσουμε επακριβώς. Σήμερα όμως, είμαστε σε θέση να επιβεβαιώσουμε,
ότι υπήρξαν «τσουνάμι», τα οποία όμως, δεν ξεπερνούσαν τα 10 μέτρα ήταν δηλαδή
μεσαίου μεγέθους. Η έρευνα υπαίθρου, που έγινε στην Κρήτη, έδειξε, ότι τα
κύματα είχαν ύψος γύρω στα 8 μέτρα. Το Αιγαίο, μπορεί να είναι Αρχιπέλαγος,
αλλά είναι κλειστή θάλασσα και δεν ευνοούνται τα μεγάλα κύματα. Η μοντέρνα
κοινωνία, έζησε την έκρηξη του Πιρατούντο, που είναι 20 φορές μικρότερη της
Σαντορίνης, όπως και εκείνη του Ταμπόρα, που έχει καταγραφεί στους ιστορικούς
χρόνους και είναι ακόμη μικρότερη.
«Ε.Ε.»: Τα « τσουνάμι»
είναι που κατέστρεψαν την Μινωϊκή Κρήτη;
- Η Κρήτη, επηρεάζεται από
τα συνεχόμενα «τσουνάμι», αλλά έπληξαν μόνον τις παράκτιες περιοχές. ΄Εχουμε
εντοπίσει μαζί με τους Αμερικανούς συναδέλφους μας τουλάχιστον τέσσερις θέσεις
στην Κρήτη, που έχουν καταστραφεί από αυτά. Αλλά δεν ήταν αρκετά για να
καταρρεύσει ξαφνικά ένας τεράστιος πολιτισμός, όπως ο Μινωϊκός. ΄Αλλωστε η
Κνωσσός ήταν μακρυά για να επηρεασθεί.
Ακόμη δεν ξέρουμε τα αίτια
της καταστροφής του Μινωϊκού Πολιτισμού. Ίσως να ήταν κοινωνικά, μια
φυσιολογική παρακμή ενός πολιτισμού, που εξάντλησε τα περιθώρια της εξέλιξής
του και όταν μια κοινωνία οδεύει προς την κάθοδο, τότε οι φυσικές καταστροφές
την επιταχύνουν. Χαρακτηριστικό είναι, ότι στην εποχή της παρακμής τους
αρχίζουν να χτίζουν οχυρωματικά έργα, να οχυρώνουν τις πόλεις με τείχη κ.λπ.
ενώ πιο πρίν δεν υπήρχαν. Σίγουρα η καταστροφή του κεντρικού Αιγαίου, που
παρέσυρε και τα τριγύρω νησιά θα έπαιξε πολύ σοβαρό ρόλο στην ψυχολογία
κατάπτωσης, αλλά και πάλι ήταν αδύνατον να οδηγήσει μια υγιή κοινωνία σε
εξαφάνιση. Ακόμη είναι ένα αίνιγμα, ένα άλυτο μυστήριο.
Η Θήρα σήμερα. Δεξιά
τρισδιάστατη σχηματική γεωλογική τομή.
«Ε.Ε.»: Στην Σαντορίνη, τι
είδους κοινωνία είχαμε;
- Στο Ακρωτήρι της
Σαντορίνης, στη «συνοικία των πλουσίων», που έχει ανασκαφεί είναι εμφανές, ότι
όλοι οι κάτοικοι περνούν καλά, η ευτυχία είναι διάχυτη και δεν υπάρχουν έντονες
αντιθέσεις. Εάν αυτή η εικόνα είναι αντιπροσωπευτική, τότε δείχνει μια κοινωνία
υγιή, δείχνει μια συσσώρευση πλούτου από την δουλειά τους, όπως και την
κατανομή αυτού του πλούτου ισομερώς, για να μην υπάρχουν αντιπάθειες. Δεν
υπάρχει θεοκρατία, ούτε στυγνή εξουσία. Οι άνθρωποι είναι ελεύθεροι, χαλαροί,
έχουν ωραιότατα σπίτια με τουαλέττες στον δεύτερο όροφο(!), εργάζονται με χαρά,
είναι πλούσιοι και απολαμβάνουν την ζωή τους.
«Ε.Ε.»: Στην περίφημη
τοιχογραφία του Ακρωτηρίου οι κωπηλάτες, που εμφανίζονται, έχουν σπαστά κουπιά,
για να αντιμετωπίζουν τα κύματα.
- Στην προϊστορική Θήρα η
Ναυσιπλοϊα ήταν πάρα πολύ ανεπτυγμένη και επιπλέον διέθεταν και πάρα πολύ
προηγημένη Τεχνολογία. Αυτό, αποδεικνύεται από το σχήμα του πλοίου, την θέση
των κωπηλατών και το πηδάλιο. Κατασκεύαζαν δηλαδή πολύ γερά πλοία, ικανά να
ταξιδεύουν πολύ μακρυά με ασφάλεια. Αλλά για το παράξενο σχήμα των κουπιών
ακόμη δεν μπορούμε να αποδείξουμε τίποτα. Η τοιχογραφία του Ακρωτηρίου, που
είναι πανάρχαια, γιατί δεν βρήκαμε κάτι πιο παλιό επιβεβαιώνει την επικοινωνία
της Σαντορίνης με την Πελοπόννησο, γιατί στα απέναντι πλοία, είναι Μεσσήνιοι.
Αυτό αποδεικνύεται από τα κράνη τους και γενικά από όλη την αναπαράσταση, που
δείχνει να είναι μία πομπή, που έχει σχέση με την Πελοπόννησο.
Ο κλώνος της ελιάς, βάσει
του οποίου αναθεωρούνται όλα τα ως τώρα δεδομένα για τις σχέσεις Μινωικού,
Μυκηναϊκού και Αιγυπτιακού Πολιτισμών. Αριστερά η τρύπα, απ’ όπου πάρθηκε ο
κλώνος της ελιάς, της οποίας οι ρίζες φτάνουν έως κάτω στη σκουρόχρωμη
επιφάνεια. Επάνω δεξιά φαίνεται η τρύπα με τον κλώνο και κάτω ο ενός μέτρου
κλώνος.
«Ε.Ε.»: Οι σχετικές με τις
σχέσεις Μινωικού, Μυκηναϊκού και Αιγυπτιακού Πολιτισμού θεωρίες των
αιγυπτιολόγων με τα νέα επιστημονικά δεδομένα ανατρέπονται;
- Πράγματι. Κατ’ αρχάς εάν
ψάξετε στην Αίγυπτο για χρονολογήσεις, που να βασίζονται στην μέθοδο του C 14
δεν θα βρείτε ούτε μία. Οι ΄Αγγλοι και οι άλλες Σχολές Αρχαιολογίας
δημιούργησαν μια ολόκληρη κλίμακα χρονολόγησης, που είχε ως βάση της τις
ηλικίες των Φαραώ και την διάρκεια της βασιλείας τους. Σήμερα όμως,
διαπιστώνουν, ότι κάποιοι Φαραώ λείπουν, ενώ μερικοί έχουν ίδια ονόματα.
Συνεπώς η χρονολογία έκρηξης, που μας έδωσαν δεν ήταν τεκμηριωμένη, όπως το
σημερινό 1.613 π. Χ.. Υπάρχει μεγάλη διαφορά, την οποία δεν μπορούν να
καλύψουν.
Εκόνες από τη σημερινή
Θήρα, που αποκαλύπτουν τα γεγονότα της έκρηξης του 1.613 π.Χ.. Αριστερά
αποθέσεις ηφαιστειακής τέφρας από την τρίτη φάσης της έκρηξης βορειοανατολικά
της Οίας. Δεξιά αποθέσεις λεπτόκοκκης τέφρας πυροκλαστικού υλικού της τέταρτης
φάσης στο Μονόλιθο.
«Ε.Ε.»: Το ηφαίστειο της
Θήρας θα επανενεργοποιηθεί και θα εκραγεί;
- Σίγουρα περιμένουμε, ότι
η Σαντορίνη θα έχει και άλλη έκρηξη. Απλά, οι εκρήξεις που περιμένουμε, δεν θα
έχουν την ισχύ της Μινωϊκής, διότι η Σαντορίνη δίνει εκρήξεις αυτού του
μεγέθους κάθε 15.000 με 20.000 χιλιάδες χρόνια. Τότε έχει την δυνατότητα να
συσσωρεύσει την ενέργεια μιάς Μινωϊκής έκρηξης. Στο μεσοδιάστημα, σημειώνονται
εκρήξεις, όπως εκείνες που γνωρίσαμε το 1925, το 1940 και το 1950. Είναι
αδύνατον να υπάρξει κάτι παρόμοιο, μόνον 3.000 χρόνια μετά. Μετά από 10. 000
χρόνια ίσως, διότι σιγά - σιγά μεγαλώνουν και τα διαστήματα αυτά, λόγω της
σύγκλισης των τεκτονικών πλακών. Η όλη διαδικασία, φαίνεται λίγο -λίγο να
χαμηλώνει ταχύτητα, που σημαίνει ότι παράγει λιγώτερο μάγμα στον χώρο και
συνεπώς, χρειάζεται περισσότερος χρόνος για να συσσωρευθεί.
Αγγελική Ρέτουλα
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου