ΑΝΑΔΡΟΜΕΣ
& ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ
μέσα
στον χρόνο
Κοσμικότητες
Tου Νίκου Αμμανίτη
Ένα απρόσμενο τηλεφώνημα
ήρθε να ταράξει τα καλώδια του τηλεφωνικού κέντρου. Καλούσε ένας κατά τα άλλα
πολύ ευγενικός κύριος που μιλούσε σε οξύ τόνο στον ενικό και διέθετε ένα ειδικό
-ας πούμε- λεξιλόγιο, που κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις θα μπορούσε να
χαρακτηρισθεί και υβριστικό.
Εν πάση περιπτώσει, επειδή
ζούμε σε έναν ελαφρώς αλλοπρόσαλλο κόσμο και μοναδικός μας συνομιλητής στην
κοινωνία ούτε ο κύριος Ζαμπούνης είναι ούτε κάποιος από τους μύστες του «οδηγού
καλής συμπεριφοράς», παραβλέπουμε το θυμώδες ύφος του καλούντος και μπαίνουμε
αμέσως στο ψητό. Εν ολίγοις, μας κάκιζε με δικά του λόγια ότι περί πολλά
ασχολείται και τυρβάζει η στήλη, αλλά ουδέποτε ασχολήθηκε με την κοσμική κίνηση
της παλιάς Αθήνας, γεγονός φοβερό κι αξιοκατάκριτο.
Πράγματι αποφύγαμε την
εξιστόρηση συμβάντων από τις κοσμικότητες εκείνης τις εποχής διότι δεν θέλαμε
να μπλέξουμε με τα ονοματεπώνυμα εκείνων των χρόνων. Εκτός αυτού, οι τυχόν
κοσμικές «αμαρτίες γονέων» θα «παίδευαν τα σύγχρονα τέκνα» που ζουν και
κινούνται ανάμεσά μας και δεν χρωστάνε τίποτα να πληρώνουν για τους προγόνους
τους. Εξομολογούμαι ότι υπήρχε ακόμη ένας ισχυρός και κεφαλαιώδης λόγος που δεν
καταπιαστήκαμε ποτέ με το θέμα. Ντρέπομαι που το λέω, αλλά σχετικά με τις
κοσμικότητες είχαμε μαύρα μεσάνυχτα. Πώς να καλύψεις την άγνοιά σου και να
μιλήσεις για κάτι που δεν ξέρεις; Ούτε ένας οικονομολόγος δεν θα υπέκυπτε σε
παρόμοιο πειρασμό. Πάντως, επειδή δεν μπορούμε να δυσαρεστήσουμε τον κύριο του
τηλεφωνήματος (μην έρθει και μας δείρει), θα ικανοποιήσουμε, κατά δύναμιν, την
επιθυμία του. Κανένας δεν μπορεί να αμφισβητήσει πως πάνω από έναν αιώνα η
κοσμική ζωή είχε πρωτεύοντα ρόλο στην καθημερινότητα της κοινωνίας και ειδικά
της κοινωνίας της ανωτέρας τάξεως. Τα σπίτια των μεγαλοαστών είχαν καθιερώσει
τις ζουρ φιξ και άπαξ της εβδομάδος δέχονταν τους φίλους σε βεγγέρες, όπου είτε
χαρτόπαιζαν είτε κατέληγαν σε φιλολογική βραδιά με την ανάγνωση του έργου ενός
πρωτοεμφανιζόμενου ποιητή, που κάποια από τις κυρίες είχε ντράβαλα μαζί του.
Έτσι η εβδομάδα καλυπτόταν και κανείς δεν έπληττε.
Τη μεθεπόμενη, στον
ημερήσιο Τύπο, στη στήλη με τα κοσμικά -διότι τότε οι εφημερίδες μαζί με τα
διανυκτερεύοντα φαρμακεία είχαν στήλη με την κοσμική κίνηση- που υπέγραφε
κάποια «μονταίν», είχε λεπτομερές ρεπορτάζ της ζουρ φιξ. Οι κολακευτικές
περιγραφές για την αμφίεση, την κόμμωση και την εμφάνιση κάθε μανταμίτσας δεν
είχαν όρια. Και αν ο δημοσιογράφος έπαιρνε το κατιτίς του, το ρεπορτάζ
μεταβαλλόταν σε σκέτο ύμνο…
Εκτός όμως από τα
αρχοντικά και τις ξεπερασμένες ζουρ φιξ, που ανήκουν σε ένα απώτατο παρελθόν,
το μεγάλο νταλαβέρι γίνονταν διαχρονικά στα λεγόμενα κοσμικά κέντρα, στα
πολυτελή μαγαζιά, με τους στυλέ μετρ και τα ντυμένα σαν γαμπρούς γκαρσόνια, τα
πανάκριβα μενού, τα διεθνή νούμερα και τις διάσημες ορχήστρες, τις λουλουδούδες
και τον κόσμο ολόκληρο της νύχτας. Ας θυμηθούμε μερικά: Το «Σε νου», η «Μπλε
αλεπού», το «Μαξίμ», η «Φέμινα», και πληθώρα άλλων, όπου σύχναζαν μόνιμοι
πελάτες οι οποίοι ξεζούμιζαν την πατρική περιουσία. Ήσαν και κάτι μεσήλικες με
φουσκωμένο πορτοφόλι που το παίζανε τζόβενα με τις αρτίστες. Τότε, τα μουσικά
θέατρα της Αθήνας και τα κοσμικά κέντρα καλούσαν διάσημους καλλιτέχνες από το
εξωτερικό και εμπλούτιζαν το πρόγραμμά τους. Έφερναν τα «ροζ μπαλέτα» και
διάφορα χορευτικά από το Παρίσι ή φημισμένους τραγουδιστάδες. Μεταξύ πολλών
άλλων, ήρθε τυλιγμένος στο τεράστιο κασκόλ του ο Ζορζ Γκεταρί, ο ελληνικής
καταγωγής τραγουδιστής, το πρώτο όνομα διεθνώς. Ήρθε η εξωτική Σαρίτα Μοντιέλ,
που χάλαγε κόσμο, με την ωραία ανθοπώλη, τη «Βιολετέρα», που διακωμώδησε η
Γεωργία Βασιλειάδου. Και έγινε σούσουρο με το σκανδαλάκι του Γεωργίου
Παπανδρέου (παππού) και τη διάσημη τραγουδίστρια Ροζίτα Σεράνο, που
μεσουρανούσε και εμφανιζόταν με τεράστια επιτυχία στο κέντρο «Αριζόνα».
Φεύγοντας από το σπίτι του Παπανδρέου, όπου γλέντησαν μαζί με μερικούς άλλους
καλλιτέχνες, σουρωμένη προφανώς, η Ροζίτα τράκαρε το αυτοκίνητο που οδηγούσε.
Κανένας ευτυχώς, πλην της φήμης του Παπανδρέου, δεν τραυματίστηκε…
Αλλά τους παρέλαβαν οι
εφημερίδες και έγινε το σώσε. Στο πέρασμά της από την Αθήνα άφησε το όνομα μιας
πάστας, της σεράνο, που ένας ζαχαροπλάστης δημιούργησε προς τιμήν της, το
διαζύγιο του Γεωργίου Παπανδρέου με την Κυβέλη, έναν τρελό έρωτα με κάποιον
νεαρό ανθυποπλοίαρχο, που έγινε αφορμή να γραφτεί το τραγούδι «Θα φύγω» του
Χρήστου Χαιρόπουλου, και άλλα σκανδαλάκια που διασκέδαζαν τους Αθηναίους, καθώς
κυκλοφορούσαν από στόμα σε στόμα αλατισμένα.
Και έλεγε ο μακαρίτης
Χαιρόπουλος: «Έγραψα εκατοντάδες τραγούδια για κάθε λογής γυναίκες. Για χάρη
της Ροζίτας έγραψα κι ένα τραγούδι για… ανθυποπλοίαρχο!».
ΤΟ ΠΑΡΟΝ
Ιστορίες
από την παλιά Αθήνα
Η
κοσμική κίνηση την εποχή της Belle Époque
Γράφει ο Θωμάς Σιταράς
Μεγάλο
νυφοπάζαρο Αθήνα μου σε σάξανε και ούλες οι κοπέλλες σου τώρα ερωτολυσσάξανε
Η Αθήνα της εποχής εκείνης
(1880-1910) αποτελούνταν από διάφορες κοινωνικές τάξεις, κάθε μία από τις
οποίες είχε τα δικά της μέλη, χωρίς ποτέ η μία ν' αναμειγνύεται με την άλλη. Η
ανώτερη τάξη, που μονοπωλούσε την κοσμική ζωή, είχε διαιρεθεί με τη σειρά της
σε διάφορους "κύκλους", με ακόμη πιο δύσκολο πρωτόκολλο εισαγωγής
νέου μέλους. Για να προσκληθεί κάποια οικογένεια ή άτομο σε κοσμική
συγκέντρωση, έπρεπε να περάσουν συγκεκριμένες διατυπώσεις και τηρούνταν αυστηρή
εθιμοτυπία.
Πέραν του να ανήκει σε
ορισμένη κοινωνική τάξη, κάθε κοσμικός της εποχής έπρεπε οπωσδήποτε να είναι
εφοδιασμένος με παρακαταθήκη εκατοντάδων επισκεπτηρίων, να διατηρεί ημερολόγιο
ημερήσιων κι εσπερινών συγκεντρώσεων, εβδομαδιαίο ευρετήριο των ζουρ-φιξ (συγκεκριμένης
δηλαδή ημέρας, επαναλαμβανόμενης κάθε εβδομάδα κοσμικής συνάντησης, σε ορισμένο
σαλόνι ή κοσμικό κέντρο!).
Εκτός από το απαραίτητο
φράκο, κάθε νέος που σεβόταν τον εαυτό του φρόντιζε και δια μία συνδρομή εις
τον χοροδιδάσκαλο. Ήταν πολύ συνηθισμένο εκείνη την εποχή (1892), οι
προσκαλούσες οικοδέσποινες να δίνουν 15 μέρες νωρίτερα το πρόγραμμα των χορών
που θα χορεύονταν στην κοσμική τους συγκέντρωση. Έτσι, ο προνοητικός νέος είχε
το χρόνο να πάρει κάποια τελευταία, έκτακτα μαθήματα χορού.
Το πρώτο μέσο στην
ανάπτυξη των κοινωνικών σχέσεων τον έπαιζαν οι επισκέψεις. Ο
"βιζιτάκιας" ήταν ο άριστος των κοσμικών. Το "δρομολόγιό"
του ξεκινούσε στις 2 το μεσημέρι. Φορώντας ζακέτα, σκληρό καπέλο και λουστρίνια
-η ρεπούμπλικα δεν άρμοζε σε ένδυμα επίσκεψης!-, ξεκινούσε τόσο νωρίς, ώστε να
προλάβει να έχει τελειώσει μέχρι τις 5 τις τυπικές επισκέψεις. Μετά τις 5
ακολουθούσαν οι επισκέψεις τύπου ζουρ-φιξ, που μπορούσαν να έχουν και μορφή
"προλονζέ", δηλαδή να φτάσουν μέχρι τα μεσάνυχτα!
Μια άλλη μέθοδος που
χρησιμοποιούσαν οι "επαγγελματίες" κοσμικοί, αποκαλούνταν
"τσακίζω κάρτες". Αν δεν προλάβαινες να πας σε κάποιο σπίτι τη
συγκεκριμένη μέρα που είχε jour-fix, πήγαινες όποτε σε βόλευε, περιμένοντας
βέβαια τον φρακοφορούντα υπηρέτη να σου αναγγείλει επιτιμητικά:
-Η κυρία δέχεται κάθε
Παρασκευή.
Τότε, συντετριμμένος για
το ατόπημά σου άφηνες την κάρτα σου, δηλώνοντας έτσι "ωσεί παρών!".
Εξυπακούεται, βεβαίως, ότι
και το βεστιάριο του κοσμικού έπρεπε να περιλαμβάνει συγκεκριμένα
"αξεσουάρ": ζακέτα με φαντεζί παντελόνι, φράκο, τα ανάλογα πουκάμισα,
παπιγιόν, κλακ, γάντια γκρι-περλ με μαύρες γραμμές, γάντια λευκά, τα απαραίτητα
λουστρίνια…
Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να
κάνουμε στις κοσμικές δεσποινίδες. Τα κορίτσια δεν εμφανιζόντουσαν στις
κοινωνικές και κοσμικές συγκεντρώσεις, παρά μόνο όταν έφταναν σε
"αρμόζουσα ηλικία". Πρακτικά, αυτό σήμαινε ότι έκαναν την πρώτη τους
επίσημη κοσμική εμφάνιση "κατά τον επί τη πρώτη του έτους διδόμενον εκάστοτε
χορόν των Ανακτόρων", την χρονιά φυσικά που θα έφταναν την "αρμόζουσα
ηλικία" και σύμφωνα με τα πρότυπα του βιενέζικου Ball der Debuetanten.
Έτσι, κάθε νεαρή ύπαρξη
ξεκινούσε την κοινωνική σταδιοδρομία στα Ανάκτορα.
Ας αφήσουμε όμως το
χρονογράφο Ίωνα, του "Εμπρός", να μας τα πει καλύτερα:
"Αι δια πρώτην φοράν
εμφανιζόμεναι νεανίδες έμπαιναν στην γραμμήν αναμένουσαι την είσοδον της
Βασιλίσσης εις τον χορόν. Μια των κυριών της τιμής επαρουσίαζεν εις την
Μεγαλειότητά της τα πρωτόβγαλτα κορίτσια, ενώ αι μητέρες ιστάμεναι απέναντι, τα
εκαμάρωναν με τα "φας α μαιν". Δι'όλους, τα κορίτσια αυτά ήσαν
πλάσματα αιθέρια"... "Αβρά ρόδα ανέθαλλον επί των παρειών των και
μειδίαμα χαράς διέστειλε τα ρόδινα χείλη". Ακολουθούσε χορός και γεύμα.
Με τον δικό του,
χαρακτηριστικό τρόπο, ο Εμμ.Ροΐδης μας μεταφέρει στο βιβλίο του
"Αθησαύριστα κείμενα" κάποιες εικόνες από το χορό των Ανακτόρων του
1882:
"Επιχειρώ να επανέλθω
πάλιν εις την πρώτην αίθουσαν αλλ’ακατάσχετον ρεύμα με ωθεί προς τας θύρας του διαδρόμου.
Πάντες σπεύδουσιν εις στα δωμάτια εν οις ικανοποιείται ο στόμαχος και
αντικαθίσταται η μουσική υπό του γλυκέος ήχου του χεομένου οίνου και του
ελαφρού κρότου των τινασσομένων επιπωμάτων φιαλών ορμητικού καμπανίτου.
Ουδέποτε είδον εκλογήν καλλιτέρων και αφθονίαν περισσοτέρων εδεσμάτων εις
όμοιον χορόν.
-Ε! λέγει υπάλληλός τις
θέλων να δειχθή άνθρωπος έχων λεπτήν γεύσιν, αυτά είναι χονδρά και δύσπεπτα
φαγητά, δεν μας δίδετε από εκείνα που τρέμουν; Τι διάβολον, δεν έχει; Αμ τι
παλάτι είναι αυτό; Εζήτει gelatine ο δυστυχής και είχε την αξίωσιν να τον
νοήσωσιν αμέσως, ζητούντα πράγματα τρέμοντα, ενώ προ των ερευνόντων απλήστως
οφθαλμών αυτού έπαλλον εξεχούσαι των στηθοδέσμων σφαίραι κανονικώταται,
λευκότεραι της χιόνος και θερμότεραι του πυρός".
Για τα κορίτσια της εποχής
εκείνης, η ιδεώδης επιτυχία ήταν να αναφερθούν σ'αυτά οι κοσμικές στήλες των
εφημερίδων, κάπως έτσι: "Εις το μοναδικόν κοσμικόν κέντρον της πρωτευούσης
με τις ασπιδοσχήμους λυχνίας του και τα πολύφωτά του, βασιλεύει παντού η
ευθυμία και ο χορευτικός οργασμός. Την περασμένη εβδομάδα παρήλασαν εις αυτό αι
γνωστότεραι χορεύουσαι Αθηναίαι κυρίαι και δεσποινίδες αψηφούσαι κάθε φροντίδα
και μέριμναν της ζωής. Παρέστησαν λοιπόν και εχόρευσαν η εθέωντο τους
χορεύοντας η κυρίες και δες κ.Τσαλδάρη, Αμπατιέλου, Ταρσούλη, διακρινομένη δια
την φρεσκάδα της ευμορφίας της και της ωραίες τουαλέττες της εξ ων μια θαυμασία
χρώματος μπλε-νακέ, Σούτσου, Φιλαρέτου, Μανουσάκη πολύ εύμορφη, αφρόδερμος,
θελκτικωτάτη, Ροδίου, Τσιμινάκη...".
Βεβαίως, οι μητέρες τους
είχαν τα δικά τους όνειρα: Να δουν τα κορίτσια τους να χορεύουν μ'έναν εκ των
πριγκίπων! Η πριγκιπομανία ήταν μια συναρπαστική αρρώστεια της εποχής. Οι
πρίγκιπες, για λόγους τακτ, έστρεφαν παντού τα βλέμματά τους. Οι μανάδες, όμως, άλλα έβλεπαν:
-Souris, ma fille, souris! Le prince te fixe! (Χαμογέλα,
κόρη μου, χαμογέλα. Ο πρίγκιπας έχει καρφώσει το βλέμμα του πάνω σου!)
Το να προσκληθείς σε
επίσημο γεύμα στα Ανάκτορα ή σε κάποιο μεγάλο ξενοδοχείο, θεωρούνταν εξαιρετική
τιμή κι εμφανής απόδειξη της κοινωνικής αναρρίχησής σου. Είναι αυτονόητο, ότι
στα γεύματα αυτά εξαντλούνταν το άκρον άωτον της ετικέτας και οι παρακαθήμενοι
βρισκόντουσαν σε διαρκή άμιλλα για το ποιος θα πρωτοφανεί πλέον τυπικός και
κάτοχος της καλής συμπεριφοράς.
Η θέση που θα έπαιρνε
κανείς στο τραπέζι, η εμφάνιση κι ο τρόπος που θα έτρωγε, μελετημένος και
μαθημένος εβδομάδες νωρίτερα! Τα θέματα της ομιλίας με τον διπλανό του
ομοτράπεζο και πολλά άλλα, απασχολούσαν ολοκληρωτικά κάθε κοσμικό.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου