Γιάννης Σμαραγδής : Ο Καζαντζάκης ήταν ένας μεγάλος Έλληνας

Γιάννης Σμαραγδής : Ο Καζαντζάκης ήταν ένας μεγάλος  Έλληνας

της ΜΑΡΙΑΣ ΑΝΔΡΕΟΥ

• Οι καινούργιες γενιές δεν τον έχουν ακόμα ανακαλύψει - Να αγωνίζεσαι για το καλό των άλλων, ήταν η φιλοσοφία του. Ο μεγαλύτερος μετά τον Όμηρο οικουμενικός συγγραφέας
• Το μένος του Σόιμπλε για τους Έλληνες είναι γιατί εμείς αντιπροσωπεύουμε το διαυγές φως, που είναι εφιάλτης κάθε σκοτεινής ύπαρξης. Η Ελλάδα θα βγει γιγαντωμένη από αυτήν τη δοκιμασία

Με το που συναντώ τον Γιάννη Σμαραγδή τον ρωτώ: «Από πού να κρατηθεί ο Έλληνας; Από ποιες αξίες, όταν γύρω του δεν υπάρχει κάποια ακτίνα ελπίδας; Τι θα μας έλεγε ο Νίκος Καζαντζάκης;». Μου απαντά με τα λόγια του κορυφαίου έλληνα συγγραφέα: «Έχω την αγιάτρευτη αγωνία της Ελλάδας, που θέλουν να την γκρεμίσουν. Μα αυτή είναι αιώνια, το ξέρω καλά, και θα βγει γιγαντωμένη από τη δοκιμασία αυτή…». Και έτσι ελπιδοφόρα ξεκινάει η συνέντευξή μας στο «ΠΑΡΟΝ» για τη νέα του ταινία «Καζαντζάκης» αλλά και την επόμενη, «Καποδίστριας».

> Πώς πήρατε την απόφαση να φέρετε τη ζωή του Νίκου Καζαντζάκη στη μεγάλη οθόνη;

Μοιάζει να ήταν η μοίρα μου να κάνω ταινία τον Καζαντζάκη. Το σπίτι όπου γεννήθηκα στο Ηράκλειο της Κρήτης απέχει 300 μέτρα από εκείνο όπου ήρθε στη ζωή ο συγγραφέας και άλλα 300 από την οικία του Ελ Γκρέκο. Τα τρία σημεία σχηματίζουν ορθογώνιο τρίγωνο. Είναι ένα χρέος μου απέναντι σε αυτόν τον μεγάλο συγγραφέα, με τον οποίο έτυχε να έχουμε γεννηθεί στην ίδια πόλη και είναι μάλιστα ο πιο πολυδιαβασμένος έλληνας συγγραφέας παγκοσμίως, μετά τον Όμηρο. Τώρα θα δούμε τη ζωή του Καζαντζάκη από παιδί έως και την πιο κρίσιμη και μεγάλη στιγμή της ψυχής του Καζαντζάκη.

> Πόσα χρόνια κάνατε έρευνα πάνω στη ζωή και το έργο του; Πότε ξεκίνησαν τα γυρίσματα; Πότε θα τη δούμε στον κινηματογράφο; Ποιοι πρωταγωνιστούν και σε ποιους ρόλους;

Η Ελένη και ο Νίκος Καζαντζάκης από την ταινία «Καζαντζάκης» του Γιάννη Σμαραγδή

Από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου ασχολούμαι με τον Νίκο Καζαντζάκη. Τα γυρίσματα ξεκινήσανε τον Σεπτέμβριο από την αγαπημένη μου Κρήτη. Η ταινία έχει πλέον τελειώσει και τώρα βρίσκεται στο μοντάζ και γράφεται η μουσική από τον σπουδαίο Μίνωα Μάτσα. Η ταινία θα προβληθεί με μεγάλη διανομή από την Audio Visual στις 23 Νοεμβρίου. Είναι η ίδια εταιρεία που με την ταινία «EL GRECO» έκανε το αξεπέραστο ρεκόρ των 1.200.000 εισιτηρίων. Η τύχη της ταινίας είναι το κεντρικό ζευγάρι: Ο Οδυσσέας Παπασπηλιόπουλος που υποδύεται τον κεντρικό χαρακτήρα Νίκο Καζαντζάκη και η σπουδαία Μαρίνα Καλογήρου που υποδύεται σπαρακτικά τη σύντροφό του Ελένη. Ο οκτάχρονος Αλέξανδρος Καμπαξής υποδύεται τον μικρό Νίκο Καζαντζάκη, ενώ ο Στέφανος Ληναίος υποδύεται τον συγγραφέα σε πολύ ώριμη ηλικία. Ένα πλήθος εκλεκτών ηθοποιών πλαισιώνει τους πρωταγωνιστές. Ο Αργύρης Ξάφης υποδύεται τον πατέρα του Καζαντζάκη και η Μαρία Σκουλά τη μητέρα του. Τον Άγγελο Σικελιανό ενσαρκώνει ο Νίκος Καρδώνης, τη σύζυγό του, Εύα, η Αμαλία Αρσένη, την Ίτκα η Γιούλικα Σκαφιδά, τον Ζιλ Ντασέν ο Alexandros Kollatos, τη Μελίνα Μερκούρη η Ζέτα Δούκα, τον δρ Χαϊλμάγιερ ο Adrian Frieling, στον ρόλο της «Καλής Μάγισσας» είναι η Anthoula Katsimatides και στον ρόλο του δρ Στέκελ μια εμφάνιση-έκπληξη από τον Νίκο Μαρινάκο. Άλλοι άξιοι ηθοποιοί που παίρνουν μέρος στην ταινία είναι η Όλγα Δαμάνη και η Έρση Μαλικένζου, ο Πάνος Σκουρολιάκος, ο Τάκης Παπαματθαίου, στο ρόλο του Γκρέκο ο Κρητικός Μιχάλης Ανδρουλιδάκης, ενώ στον ρόλο του Γιώργη Ζορμπά είναι ο καταπληκτικός Θοδωρής Αθερίδης. Τον ηγούμενο της Μονής Σινά υποδύεται ο Στάθης Ψάλτης. Επ’ ευκαιρία, πρέπει να πω ότι ο ξαφνικός χαμός του Στάθη Ψάλτη είναι μεγάλη απώλεια για τον χώρο του θεάματος, ωστόσο άφησε το τελευταίο καλλιτεχνικό του ίχνος στην ταινία «Καζαντζάκης» με μια συγκλονιστική ερμηνεία και με πρωτοφανή πνευματικότητα.

 Ψάλτης - Παπασπηλιόπουλος
Από την ταινία «Καζαντζάκης» του Γιάννη Σμαραγδή

> Τι είναι ο Νίκος Καζαντζάκης για εσάς, για τους Έλληνες, την ανθρωπότητα; Μεγάλος στοχαστής, έλληνας, συγγραφέας;

Ήταν ένας μεγάλος Έλληνας… Έλεγε: «Χαίρουμουν που ήμουν άνθρωπος, άνθρωπος και Έλληνας». Το «Έλληνας» δεν το έλεγε ως εθνολογική καταβολή, αλλά ως ανώτερη ανθρώπινη ιδιότητα.

> Πόσο πολύ μπορεί να μας εμπνεύσει αυτός ο μεγάλος δημιουργός τώρα στην πολιτιστική, ηθική, οικονομική κρίση;

Ο Καζαντζάκης είναι ανεξάντλητη πηγή σοφίας και απλότητας, τι καλύτερο για τις ανθρώπινες ψυχές… Αυτό που άφησε ως πρόταση ήθους μέσα από το πολλαπλό έργο του είναι να αγωνίζεσαι για το καλό των άλλων και αυτό να είναι πάντα έξω από την ιδιοτέλεια του ψυχοφθόρου «εγώ». Πάντως, ούτως ή άλλως, η σχέση που έχουν οι άνθρωποι με τα δημιουργήματα των καλλιτεχνών έχουν έναν κυματισμό. Σήμερα είναι μια περίοδος που πάει να ξεχαστεί ο Καζαντζάκης από τους ανθρώπους της εποχής μας. Ωστόσο, όσοι τον ξαναδιάβασαν πρόσφατα για δεύτερη ή τρίτη φορά, αγαπούν περισσότερο το έργο του, λόγω των δικών τους εμπειριών της ζωής. Οι καινούριες γενιές δεν τον έχουν ανακαλύψει ακόμη, ωστόσο μακάρι να τον ανακαλύψουν τώρα, γιατί οι μεγάλοι συγγραφείς, όπως ο Νίκος Καζαντζάκης, και τα έργα τους είναι πάντα επίκαιρα, διότι δημιουργούν οροπέδια καταφυγής της ανθρώπινης ψυχής, που μπορεί να τα ανακαλέσει η κάθε ψυχή όταν έχει ανάγκη να πάρει δύναμη από αυτά... Γιατί τα έργα τέχνης είναι αγαθές βόμβες αγάπης… το λιπαντικό της ψυχής… Παρηγορούν και δίνουν δύναμη για να αντέξουμε τη μοίρα μας… Η τέχνη είναι πάντα το δροσερό αεράκι της ζωής, στην εποχή της κρίσης ακόμα περισσότερο. Πώς θα μπορούσαμε να φανταστούμε τη ζωή μας χωρίς την ύπαρξη της τέχνης, που η φύση της είναι να δημιουργεί παραδείσους καταφυγής της ανθρώπινης ψυχής, να παρηγορεί και να δίνει δύναμη ώστε οι άνθρωποι να συμφιλιωθούν με τη μοίρα τους; Η αγαθή, η αμόλευτη τέχνη, σε περιόδους κρίσης, όπως στις μέρες μας, μπορεί να βοηθήσει να αναδείξουμε τον ανώτερο εαυτό μας, δηλαδή να είμαστε αληθινά χρήσιμοι στους άλλους που είναι το αιώνιο ζητούμενο της ανθρώπινης περιπέτειας. Αλλιώς, πώς η ψυχή θα μπορέσει να ανορθωθεί, ώστε στον επόμενο κύκλο της (κατά Πυθαγόρα) να αναβαθμιστεί και να πλησιάσει περισσότερο την κεντρική πηγή, το Υπέρτατο Ον. Δηλαδή το απλούστερο: Να κάνουμε το καλό και να δίνουμε στους άλλους από αυτά που δεν έχουμε…

> Από τον «Φτωχούλη του Θεού», τον «Αλέξη Ζορμπά», την «Ασκητική» τι μηνύματα παίρνουμε για τη ζωή μας;

Η ταινία θα προσπαθήσει να βάλει σε κίνηση τις μεγάλες αξίες της ζωής και του ελληνικού πολιτισμού, που υπηρέτησε και ανέδειξε ο μεγάλος αυτός οικουμενικός συγγραφέας, ο μεγαλύτερος μετά τον Όμηρο. Επίσης, θα προσπαθήσει να ανατρέψει θετικά την εικόνα για τον Καζαντζάκη. Για παράδειγμα, η αίσθηση του κόσμου είναι ότι ο Κρής συγγραφέας ήταν ένας πολύ σοβαρός και αγέλαστος άνθρωπος. Ωστόσο η αλήθεια είναι τελείως διαφορετική. Ο Καζαντζάκης είχε τρομερό χιούμορ και όταν σε συζητήσεις με τους φίλους του βάραινε η ατμόσφαιρα, εκείνος είχε έναν τρόπο να διασκεδάζει με ένα είδος γελωτοθεραπείας, όπως την ονόμαζε. Ήταν άνθρωπος χωρίς κακίες. Μέσα από την ταινία θα προσπαθήσω να αναδείξω όλες τις πλευρές του, αλλά και κάποιες αλήθειες για την προσωπικότητά του και τη ζωή του, γιατί έχουν ειπωθεί απίστευτα ψεύδη. Π.χ., οι κομμουνιστές τον έλεγαν αντικομμουνιστή και τον κυνηγούσαν. Ενώ οι δεξιοί τον κυνηγούσαν ως κομμουνιστή και άθεο. Δεν ήταν τίποτε από τα δύο. Ο Καζαντζάκης ήταν βαθιά ένθεος.

 Παπασπηλιόπουλος, ο κινηματογραφικός Καζαντζάκης

> Μετά τον Θεοτοκόπουλο, τον Βαρβάκη, ο Νίκος Καζαντζάκης. Είναι τιμή και χρέος προς την πατρίδα σας, τις ρίζες σας; Είναι μεγάλη ευθύνη να είναι κανείς Κρητικός, όπως έλεγε και ο ίδιος;

Ναι, είναι χρέος προς τη μέσα ανώτερη Ελλάδα, είναι χρέος προς τον βαθύ, μακρύπνοο, προκατακλυσμιαίο μινωικό πολιτισμό, που γέννησε εμάς τους Κρητικούς… Ναι, είναι μεγάλη ευθύνη να είσαι Κρητικός της ανώτερης αρμονίας, που είναι το αντίθετο από τους τσάμπα μάγκες με τις πιστολιές και τα άπλυτα, σκουρόχρωμα πουκάμισα.

> Η ταινία θα ταξιδέψει στο εξωτερικό; Ποιο είναι το στοίχημα που έχετε βάλει; Σε κάθε ταινία φλερτάρετε με την οικονομική καταστροφή; Πώς συνεχίζετε να παλεύετε; Με τι εφόδια; Με τι σθένος;

Ναι, η ταινία θα ταξιδέψει στο εξωτερικό. Ήδη υπάρχει έντονο ενδιαφέρον για τη διανομή της ταινίας εκτός Ελλάδος. Όσο για το στοίχημα που έχω βάλει, είναι απλό: Να αγαπηθεί η ταινία και μέσα από αυτήν να αγαπηθεί ο μεγάλος αυτός συγγραφέας και Έλληνας, ο Νίκος Καζαντζάκης.

Υπάρχει μια φράση του Καζαντζάκη στο σενάριο που λέει: «Αντέχει ο άνθρωπος, λυγίζει, αλλά αντέχει. Το σίδερο, η πέτρα, το διαμάντι δεν αντέχουν. Ο άνθρωπος αντέχει πιο πολύ απ’ ό,τι μπορεί». Έτσι κι εγώ, αντέχω πιο πολύ απ’ ό,τι μπορώ… Βέβαια δεν έζησα και δεν ζω λίγα από το άγριο σύστημα των βαρόνων του ελληνικού κινηματογράφου. Αυτή η άθλια φατρία, με επικεφαλής τον βαρόνο των βορείων προαστίων, έκανε ό,τι είναι δυνατόν για να μην ξεκινήσει η ταινία «Καζαντζάκης», και αφού ξεκίνησε προσπάθησε να την αποκόψει από τις ελεγχόμενες χρηματοδοτικές πηγές και συνεχίζει να το κάνει. Βέβαια, αφού τελείωσε και είδαν την τεράστια απήχηση που είχε η ταινία από τις πρώτες εικόνες που είδαν το φως της δημοσιότητας, τώρα οργανώνουν τους ελεγχόμενους μισθοφόρους δημοσιογράφους για να λασπώσουν την ταινία. Ήδη άρχισαν μ’ ένα «λερωμένο» site, αλλά τσάμπα το κάνουν… Κανείς δεν μπορεί να ανακόψει την ευεργετική επίδραση που μπορεί να έχει στις ψυχές των θεατών ένα έργο που μόνο καλό μπορεί να κάνει, σε μια περίοδο μάλιστα που οι Έλληνες ζούμε μια ομαδική κατάθλιψη… Άρα μένει μόνο η κακοψυχιά τους, όπως λέμε εμείς στην Κρήτη. Εν κατακλείδι, παλεύω με τη δύναμη που μου δίνει το αγαθό ελληνικό φως, φωτοδότης ολόκληρου του δυτικού πολιτισμού μας… και ερωτώ: Μπορεί το σκοτάδι να νικήσει το φως; Απαντώ: Δεν μπορεί.

> Ο Νίκος Καζαντζάκης αγαπούσε τα ταξίδια. Τι έπαιρνε από αυτά;

Ο Καζαντζάκης έλεγε πως δύο πράγματα επηρέασαν πιο πολύ τη ζωή του, τα ταξίδια και τα όνειρα… Τα ταξίδια του έδιναν έμπνευση και τον ένωναν με τον έξω κόσμο και τα όνειρα με τον εσώτερό του, άγνωστο κόσμο…

> Τελικά πίστευε στον Θεό;

Ο Σωκράτης έλεγε: «Ό,τι λέω δεν το λέω εγώ, αλλά ένα εσωτερικό μαντείο». Το μαντείο αυτό το έχουν όλοι οι άνθρωποι, μόνο που δεν έχουν βρει τον τρόπο να μιλάνε μαζί του. Ο Καζαντζάκης μιλούσε με το εσωτερικό του μαντείο, δηλαδή με τον Θεό.

> Υπάρχουν μεγάλοι Έλληνες, ευεργέτες, πολιτικοί, άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών με όραμα σήμερα;

Και βέβαια υπάρχουν. Ο Βαγγέλης Παπαθανασίου. Αιώνες μπροστά η μουσική του, μέγας κοινωνός της συμπαντικής αρμονίας, που τα σκοτεινά μυαλά της ελληνικής μετριότητας τον οδήγησαν σε αυτοεξορία, όπως ακριβώς έγινε με τον Καζαντζάκη, που αυτοεξορίστηκε στη Γαλλία, όπου και πέθανε…

Από την ταινία «Καζαντζάκης» του Γιάννη Σμαραγδή

> Ποιες διαφορές είδατε σε σχέση με τις άλλες ταινίες σας;

Δεν ξέρω… Ξέρω όμως πως οι άνθρωποι της δημιουργίας δεν επιλέγουν τα θέματά τους, τα ίδια τα θέματα τους επιλέγουν, άρα… Και για να το πούμε αλλιώς, ο Καζαντζάκης έλεγε: «Ένας δαίμονας είναι μέσα μου που δεν είμαι εγώ. Εγώ είμαι μονάχα το γαϊδούρι που καβαλικεύει και πάει. Πού πάει; Αυτός ο δαίμονας ξέρει, όχι εγώ. Με τσιγκλάει ανέσπλαχνα και προχωρώ… Μήπως και εγώ είμαι ένα ον ενός Αφέντη που δεν γνωρίζω, αλλά τον υπηρετώ, σωστά ή λάθος, δεν ξέρω»! Προσωπικά, υποθέτω ότι ο πρώτος λόγος που με παρακίνησε να αγγίξω αυτόν τον γίγαντα είναι η απεριόριστη αγάπη μου για τον Νίκο Καζαντζάκη, που από τα 14 χρόνια μου έως και σήμερα με συντροφεύει ευεργετικά... Το λιγότερο λοιπόν που θα μπορούσα να κάνω για να του δείξω, εκεί πάνω που είναι, την ευγνωμοσύνη μου ήταν να κάνω αυτήν την ταινία.

> Πώς βλέπετε τον Σόιμπλε; Γιατί έχει τόσο μένος για εμάς τους Έλληνες;

Το κακό πάντα υπάρχει δίπλα στο καλό… Στους καιρούς μας, που είναι σκοτεινοί, κυριαρχούν μίζερα ψυχικά άτομα, όπως αυτός ο κύριος… Δυστυχώς. Το μένος του για τους Έλληνες είναι γιατί εμείς αντιπροσωπεύουμε το διαυγές φως, που είναι ακριβώς ο εφιάλτης κάθε σκοτεινής ύπαρξης… Αυτό, δηλαδή, που νομοτελειακά θα νικήσει.

> Πώς σας φαντάζει σήμερα η ανθρωπότητα, με τους πρόσφυγες και τον φόβο της τρομοκρατίας;

Ένας ψηφιακός Μεσαίωνας που οδηγεί σ’ ένα σκοτεινό τούνελ, που στο βάθος υπάρχει ένα περίλαμπρο φως… Για να φτάσουμε το συντομότερο προς αυτό, εμείς οι άνθρωποι θα πρέπει να αναδείξουμε τον μέσα ανώτερο εαυτό μας.

 «Καποδίστριας» η επόμενη ταινία του Γιάννη Σμαραγδη

> Ποιος είναι ο επόμενος στόχος σας; Ποιο πρόσωπο;

Η επόμενη ταινία που ετοιμάζω είναι ο «Καποδίστριας» και αφορά την άγνωστη ζωή του μεγάλου Έλληνα και πρώτου κυβερνήτη της νεότερης Ελλάδας, του Ιωάννη Καποδίστρια. Το σενάριο άρχισε να γράφεται από τον ιδιαίτερα ευφυή Δημήτρη Πλευράκη, τον καλύτερο και βαθύτερο γνώστη της προσωπικότητας, του έργου αλλά και των οραματισμών του Καποδίστρια, που ελληνικά υποκινούμενα χέρια τον σκότωσαν, σκοτώνοντας και το ουσιώδες μέλλον της Ελλάδος. Αν ο Καποδίστριας είχε προλάβει να οργανώσει την Ελλάδα όπως την είχε οραματιστεί, σήμερα η χώρα μας θα ήταν η Ελβετία της Ευρώπης στην παιδεία, τον πολιτισμό και στην πρωτοπορία της σκέψης.

ΤΟ ΠΑΡΟΝ