ΑΛΦΑΒΗΤΑΡΙ ΕΡΓΩΝ : Ο ΧΡΙΣΤΟΣ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ

Ο «Χριστός Λυτρωτής» στο Ρίο. Άγαλμα ύψους 32 μέτρων και βάρους 1.000 τόνων.

ΕΙΚΑΣΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ

ΑΛΦΑΒΗΤΑΡΙ ΕΡΓΩΝ

Ο ΧΡΙΣΤΟΣ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ

Ένα αλφαβητάρι συνοπτικών αναφορών, με έμφαση σε μερικούς πολύ ξεχωριστούς ή και πολύ «ιδιότροπους» Χριστούς της τέχνης.

ΡΕΠΟΡΤΑΖ:ΝΑΤΑΛΙ ΧΑΤΖΗΑΝΤΩΝΙΟΥ

Δεν είναι, βέβαια, έξυπνο να ξεκινάς ένα τέτοιο δημοσίευμα με ένα απόλυτο αυτονόητο, ωστόσο σε αυτήν την περίπτωση είναι και αναπόφευκτο: ο Ιησούς έχει εμπνεύσει εικαστικές απεικονίσεις περισσότερο από κάθε άλλο πρόσωπο, ιστορικό ή φανταστικό. Και ανεξαρτήτως αισθητικού αποτελέσματος, οι απεικονίσεις του διατρέχουν οριζοντίως και καθέτως την Ιστορία της Τέχνης. Και όχι μόνον. Διότι δεν υπάρχει τεχνοτροπία, καλλιτεχνικό κίνημα, χώρα, ιστορική περίοδος, ηλικία, εκδοχή αναπαράστασης που να μην έχει επιχειρήσει, εμπνευσμένη από το πρόσωπο ή τα Πάθη, με διάθεση λατρευτική ή «υπονομευτική», να καταθέσει τη δική της απεικόνιση - τον δικό της Χριστό δηλαδή. Μια απόπειρα καταγραφής θα ήταν θέμα διατριβής και ασχολία πολυετούς έρευνας. Πώς να περιγράφεις σε δύο σελίδες τη βυζαντινή αγιογραφία ή τις νεότερες αγιογραφικές απεικονίσεις, τη ρωσική σχολή ή την ιταλική Αναγέννηση ή τα ιστορικότερα έργα τέχνης ανάλογης θεματολογίας; Τιτάνιο έργο και όχι εντός των δημοσιογραφικών «χωραφιών». Συνεπώς, η λύση ήταν μία: ένα μικρό αλφαβητάρι συνοπτικών αναφορών, με έμφαση σε μερικούς πολύ ξεχωριστούς ή και πολύ... ιδιότροπους «Χριστούς» της τέχνης, αλλά και σε ιδιότητες, αναφορές ή στοιχεία που σχετίζονται με αυτό το θέμα.

 Ο Μυστικός Δείπνος του Λεονάρντο Ντα Βίντσι.

Α

ΑΛΕΞΑΜΕΝΟC CΕΒΕΤΕ ΘΕΟΝ: Η επιγραφή ή γκράφιτι του Αλεξαμένου, εγχάρακτη παράσταση που βρέθηκε σε τοίχο δωματίου στον Παλατινό Λόφο της Ρώμης κατά τη διάρκεια αρχαιολογικής έρευνας το 1857, θεωρείται η αρχαιότερη -αλλά και «βλάσφημη»-απεικόνιση της Σταύρωσης του Ιησού. Χρονολογείται περίπου στα τέλη του 2^ου αρχές του 3^ου αιώνα μ.Χ. και παρουσιάζει με ένα άτεχνο -σχεδόν «παιδικό»- σχέδιο έναν νεαρό άνδρα να λατρεύει μια σταυρωμένη μορφή με κεφαλή γαϊδάρου. Ο τρεις λέξεις της επιγραφής είναι στα ελληνικά και εικάζεται ότι ήταν πράξη ειρωνείας εναντίον κάποιου χριστιανού Αλεξαμένου.

Αναγέννηση (ιταλική): Η πολιτισμική και καλλιτεχνική επανάσταση που συνδέθηκε με τον ουμανισμό και το ιδεώδες του homo universalis ξεκίνησε από τη Βόρεια Ιταλία του 14ου αιώνα, έφτασε στο απόγειο της τον 16o αιώνα και τροφοδότησε την παρουσία και τα συγκλονιστικά ταλέντα του Τζότο (που θεωρείται θεμελιωτής της δυτικής ζωγραφικής), του Μιχαήλ Αγγέλου, του Λεονάρντο ντα Βίντσι (και μόνον ο «Μυστικός Δείπνος» αρκεί), του Ραφαήλ. Μετά τη βυζαντινή αγιογραφία, αυτή είναι η περίοδος των συγκλονιστικότερων απεικονίσεων του Ιησού, κατά τις επιταγές της αναγεννησιακής τέχνης. Εγκαταλείπεται η άποψη της αποστεωμένης μορφής και με την εισαγωγή νέων τεχνικών (όπως της ρεαλιστικής προοπτικής, της μελέτης των φωτοσκιάσεων, της υιοθέτησης της ελαιογραφίας και -αντί του ξύλου- του καμβά) παραδίδονται στην Ιστορία εξίσου μεγαλειώδεις και εξιδανικευμένοι «Χριστοί», που εκπέμπουν εσωτερικό φως και ανταποκρίνονται στο ουμανιστικό ιδεώδες. Αυτήν την περίοδο, όμως, φιλοτεχνούνται και οι σημαντικότερες «Πιετά» (ο όρος αφορά σε κάθε πίνακα ή γλυπτό με θέμα την Παναγία και τον νεκρό Χριστό ξαπλωμένο στα γόνατα της), προεξάρχουσας βέβαια της «Πιετά» του Μιχαήλ Αγγέλου, που φιλοτεχνήθηκε το 1498-99 για τη Βασιλική του Αγίου Πέτρου. Την αναγεννησιακή αναζήτηση του ιδεώδους αρνήθηκε από τα τέλη του 16ου αιώνα ο εξίσου μεγάλος καινοτόμος ζωγράφος Καραβάτζο. Από τις μεγάλες «εφευρέσεις» του ήταν η ενίσχυση του δραματικού στοιχείου των συνθέσεων του μέσω του «κιαροσκούρο» (της χρησιμοποίησης έντονης αντίθεσης φωτός - σκιάς). Περίφημοι είναι ως εκ τούτου οι «Χριστοί» του Καραβάτζο.

Άστεγος: Ο σύγχρονος Καναδός γλύπτης Τίμοθι Σμαλτζ φιλοτέχνησε το 2015 το γλυπτό «Ιησούς άστεγος», παρουσιάζοντας σε φυσικό μέγεθος έναν άνθρωπο ξαπλωμένο σε παγκάκι, καλυμμένο ολόκληρο με μία κουβέρτα, από την οποία ξεπροβάλλουν μόνο τα πόδια του, που φέρουν πληγές από καρφιά. Το έργο (αντίγραφα του βρίσκονται πλέον στην Πόλη του Βατικανού, στην Ουάσιγκτον, στο Δουβλίνο κ.α.) προκάλεσε έντονες αντιδράσεις, μέχρι που το «ευλόγησε» ο Πάπας Φραγκίσκος, κλείνοντας τα στόματα.

Β

Βυζαντινή αγιογραφία: Θα χρειάζονταν τόμοι για να περιγράψει κάποιος τη βυζαντινή τέχνη της απεικόνισης θρησκευτικών θεμάτων. Ξεκινά ουσιαστικά ως φυσική εξέλιξη της ύστερης ελληνιστικής παράδοσης των Φαγιούμ, διακόπτεται φυσικά την περίοδο της Εικονομαχίας και τελικώς γνωρίζει τεράστια άνθηση κυρίως την εποχή των Παλαιολόγων, φτάνοντας μέχρι τον 19ο αιώνα. Βασικό της χαρακτηριστικό είναι η κατάργηση κάθε «κοσμικού» στοιχείου (της προοπτικής, του φυσικού φωτός, του χώρου και του χρόνου). Ο Γάλλος μελετητής Ο. Millet διαχωρίζει τη βυζαντινή εικονογραφία της εποχής των Παλαιολόγων σε δύο σχολές: τη «Μακεδόνικη» (11ος-13ος αιώνας, με περίφημους εκπροσώπους τον Μανουήλ Πανσέληνο, τον Μιχαήλ Αστραπά κ.ά.) και την «Κρητική» (14ος αιώνας, με κύριους εκπροσώπους τον Θεοφάνη Κρήτα, τον Μιχαήλ Δαμασκηνό κ.ά.).

ΒΒC: Για τις ανάγκες ντοκιμαντέρ, ο επιστήμονας Ρίτσαρντ Νιβ, βασισμένος σε αρχαιολογικά και ιατροδικαστικά ευρήματα της εποχής του Ιησού, επιχείρησε να αναπαραστήσει μια κοινή μορφή ανδρός της Ιουδαίας, δημιουργώντας τεράστια παρεξήγηση όταν η εικόνα προβλήθηκε ως «η αληθινή μορφή του Ιησού», πράγμα που διέψευσε κατηγορηματικά και ο ίδιος ο Νιβ.

Γ

Γελαστός: Ο πάσχων και πνευματικός Ιησούς δεν απεικονίστηκε ποτέ σε ιστορικό βάθος χαρούμενος ή γελαστός, τουλάχιστον μέχρι το δεύτερο ήμισυ του 20ού αιώνα, όταν πρωτοεμφανίστηκε μια νεωτεριστική, μάλλον κακότεχνη, κυρίως αμερικανικής επινόησης, σειρά εικονογραφήσεων από σύγχρονους νέους καλλιτέχνες, όπως ο Καναδός Γουίλις Γουίτλεϊ.

Γκράφιτι: Η πιο καινούργια, «αντιεξουσιαστική», συναρπαστική και «καταστασιακή» έκφραση τέχνης της εποχής μας δεν θα μπορούσε να αδιαφορήσει για ανατρεπτικές -κατά κύριο λόγο- προσεγγίσεις του Ιησού. Διάσημος είναι ο «Εσταυρωμένος καταναλωτής» του Μπάνκσι, που κρατά στον Σταυρό σακούλες με ψώνια (περιέχουν μια σαμπάνια, έναν Μίκυ Μάους κ.λπ.). Έργο άγνωστου, αλλά αποδεδειγμένα ταλαντούχου καλλιτέχνη είναι ο breakdancer Ιησούς, που εικονίζεται σε κάποιον δρόμο του Μπρίστολ να εκτελεί μια χορευτική φιγούρα γυρισμένος ανάποδα.

1.Έργο του Κολομβιανού ζωγράφου και γλύπτη Μποτέρο.

2. Ο εντυπωσιακός «Χριστός του Αγίου Ιωάννη του Σταυρού» που φιλοτέχνησε ο Νταλί.

3. Έργο του ανανεωτή της βυζαντινή αγιογραφίας Φώτη Κόντογλου.

4. Ένα από τα οκτώ περίφημα πορτρέτα του Χριστού από τον Ρέμπραντ.

Δ

Διασημότερος: Ένας άσημος ζωγράφος από το Σικάγο, ο Γουόλνερ Σάλμαν, έφτιαξε το 1935 το «Πρόσωπο του Ιησού», μια απεικόνιση ενός υγιούς «φοιτητή» Χριστού που δεν είναι μεν η υψηλότερης αισθητικής προσέγγιση, αλλά είναι σίγουρα η λαϊκότερης και μαζικότερης υποδοχής, αφού έκτοτε έχει αναπαραχθεί πάνω από 50 εκατ. φορές.

Ε

«Ελληνικός»: Αν δικαιούμαστε ακόμα να διεκδικούμε την ελληνικότητα του Ελ Γκρέκο και όχι την παγκοσμιότητα του, τότε δεν μπορεί να μην αναφερθούμε στους «Χριστούς» του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου, ο οποίος άλλωστε -γεννημένος στην Κρήτη- εκπαιδεύτηκε αρχικά στη βυζαντινή αγιογραφία. Από τα ανάλογης θεματολογίας έργα που δημιούργησε κατά τη διάρκεια της ζωής του, ένα από τα διασημότερα είναι «Ο Χριστός σηκώνει τον Σταυρό» (1578· Ισπανία, σήμερα βρίσκεται στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης). Στις προσεγγίσεις της νεότερης τέχνης, δεν μπορεί να μην αναφέρει κάποιος τον Παρθένη, ο οποίος και ως καθηγητής στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών προέτρεπε τους μαθητές του να μην αντιγράφουν αλλά να αφομοιώνουν τη βυζαντινή τεχνοτροπία, και βέβαια τις εξαιρετικές όσο και διαφορετικές στην τεχνοτροπία απεικονίσεις της γενιάς του '30 συνολικά (Σ. Παπαλουκάς, Γ. Τσαρούχης, Ν. Εγγονόπουλος, Π. Ρέγκος, Σ. Βασιλείου κ.ά).

Ζ

Ζωντανός: Στον πρώιμο χριστιανισμό η απεικόνιση της Σταύρωσης ήταν αδιανόητη, καθώς εθεωρείτο αδύνατο ο Χριστός να πεθαίνει βασανισμένος σαν κοινός εγκληματίας. Για αιώνες οι απεικονίσεις τον παρουσίαζαν ζωντανό, εστεμμένο και με ανοιχτά μάτια. Δειλά-δειλά από τον 11o αιώνα άρχισε να εμφανίζεται η απόδοση της γερτής κεφαλής και του αγκάθινου στεφάνου.

Η

«Η Εσταυρωμένη»: Στο πλαίσιο της ριζικής αναθεώρησης κάθε στερεότυπου της τέχνης τον 20ό αιώνα, εμφανίστηκαν και οι πρώτες απεικονίσεις που αμφισβητούσαν το φύλο του Ιησού. Από τις διασημότερες ανάλογες προσεγγίσεις είναι η «Σταυρωμένη γυναίκα» της Καναδής Αλμουθ Λάκι, γλυπτό του 1979 που τοποθετήθηκε σε δρόμο του Τορόντο, προκαλώντας θύελλα αντιδράσεων.

Θ

Θάνατος: Την εικόνα του νεκρού Χριστού μετά την Αποκαθήλωση λίγοι τόλμησαν να αποδώσουν αδρά και ρεαλιστικά. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η «μοντέρνα» εκδοχή ενός Γερμανού καλλιτέχνη του 16^ου  αιώνα. Ο Χανς Χολμπάιν ο Νεότερος υπογράφει τον πίνακα με το αποστεωμένο «Σώμα του νεκρού Χριστού στον Τάφο» (π. 1520-22).

Ι

Ιθαγενής: Με χαρακτηριστικά «ίντιος» υπάρχουν δεκάδες απεικονίσεις ενός Χριστού Ινδιάνου. Και όχι μόνον. Κάθε φυλή έχει αποδώσει τον Ιησού με τα δικά της χαρακτηριστικά.

«Ιερόσυλος»: Οποιαδήποτε εικαστική σύλληψη του Ιησού που ξέφευγε από τη στερεότυπη αντίληψη των πιστών ξεσήκωνε αντιδράσεις. Στον μεγάλο κατάλογο των εικαστικών «περιστατικών» ανορθόδοξης ή και προβοκατόρικης προσέγγισης, την πρωτιά έχει το έργο «Piss Christ» (1989) του Αμερικανού φωτογράφου Αντρες Σεράνο. Παρουσίαζε έναν Εσταυρωμένο βυθισμένο σε ένα δοχείο με ούρα, με αποτέλεσμα ο Σεράνο να εισπράξει την οργή κατ' αρχάς των Ρεπουμπλικάνων γερουσιαστών, που αποκάλεσαν τον καλλιτέχνη «μαλ...» εντός της Γερουσίας. Αναλόγως… εντυπωσιακή ήταν η ελληνική υποδοχή το 2003 (στο πλαίσιο της έκθεσης Outlook) του έργου του Βέλγου καλλιτέχνη Τιερί ντε Κορντιέ, με τίτλο «Πότισε με». Απεικόνιζε ένα ανδρικό μόριο μαζί με έναν σταυρό, προκαλώντας την οργή της Ιεράς Συνόδου, που χαρακτήρισε το έργο βλάσφημο, ενώ ο πρόεδρος του ΛΑΟΣ, Γιώργος Καρατζαφέρης, κινήθηκε δικαστικά κατά του επιμελητή της έκθεσης Δημήτρη Ιωακειμίδη - ο οποίος αργότερα αθωώθηκε. Οι διοργανωτές, με την ανοχή του τότε υπουργού Πολιτισμού Ευ. Βενιζέλου και με τη συναίνεση του καλλιτέχνη, αναγκάστηκαν να αποσύρουν το έργο. Πέντε χρόνια αργότερα, ανάλογο σάλο προκάλεσε στην Ιταλία ξύλινο γλυπτό του Γερμανού Μάρτιν Κιπενμπέργκερ που παρουσίαζε έναν καταπράσινο εσταυρωμένο... βάτραχο, ο οποίος στο ένα χέρι του είχε καρφωμένο ένα ποτήρι μπίρας και στο άλλο ένα αβγό. Η οργή του Πάπα Βενέδικτου ΙΣΤ' δεν έκαμψε το Μουσείο του Μπολτσάνο, που δεν απέσυρε το έργο.

Κ

Κιτς: Παρότι η μορφή και η ζωή του Ιησού ενέπνευσαν κορυφαία καλλιτεχνήματα, υπήρξαν αρκετές τετριμμένες, αβαθείς, χαζοχαρούμενες απεικονίσεις του. Από τα μέσα του 2θού αιώνα -κυρίως- και μετά, υπήρξε ένα κύμα κακοτεχνίας, ιδίως made in USA, που τον παρουσίαζε να μιλάει με παιδάκια λουσμένος σε ψεύτικα φώτα, ή να παίζει μπέιζμπολ, ή ακόμα και να συνδιαλέγεται με τον Ταρζάν στη ζούγκλα!

Λ

Ληστές: Κατά το απόκρυφο Ευαγγέλιο του Νικόδημου, οι δύο ληστές που πλαισίωναν τον Εσταυρωμένο Ιησού ήταν ο Δυσμάς και ο Γεστάς (ή Γέστας ή Στέγας). Ο Δυσμάς έδειξε μεταμέλεια πριν εκπνεύσει και είπε το περιβόητο «μνήσθητί μου, κύριε», ενώ ο Γεστάς παρέμεινε αμετανόητος. Στο Ευαγγέλιο αναφερόταν ότι ο καλός Δυσμάς βρισκόταν στα δεξιά του Ιησού και αυτός ο κανόνας υιοθετήθηκε φυσικά από τη ζωγραφική, όπως, π.χ., στο περίφημο έργο του Τιτσιάνο «Ο Χριστός στον Σταυρό και ο καλός ληστής» (π. 1566).

Μ

«Μοντέρνος»: Ο Ολλανδός Ιερώνυμος Μπος, που έζησε τον Μεσαίωνα και χαρακτηρίστηκε «επινοητής τεράτων και χιμαιρικών οπτασιών» τέσσερις αιώνες πριν από τον Γκόγια, έχει ζωγραφίσει μια εξαιρετικά «μοντέρνα» και πολυπρόσωπη «Πορεία προς τον Γολγοθά», καθώς και πολλές εκδοχές του Χριστού να κουβαλάει τον Σταυρό. Αν αυτές οι απεικονίσεις ήταν πρωτοπόρες και η αινιγματική περίπτωση του Μπος μοναδική, ο 20ός αιώνας έχει να παρουσιάσει πολλούς μοντέρνους «Χριστούς», και από αυτούς δύο περιπτώσεις που έκαναν «σχολή»: τα περίφημα σχέδια και ζωγραφικά έργα του Πικάσο που με θέμα την (υπερρεαλιστικής απόδοσης) «Σταύρωση» (1930-1935) επηρέασαν πολλούς μεταγενέστερους. Και βέβαια τον εντυπωσιακό «Χριστό του Αγίου Ιωάννη του Σταυρού», που φιλοτέχνησε ο Σαλβαδόρ Νταλί το 1951, «κοιτώντας» τον Εσταυρωμένο από ψηλά, μια οπτική γωνία που κανείς μέχρι τότε δεν είχε διανοηθεί να προσεγγίσει.

Ν

Νύχια: Μέχρι τον 13ο αιώνα οι ζωγράφοι απέδιδαν τα πόδια του Εσταυρωμένου με τη λεπτομέρεια τεσσάρων νυχιών (το 5ο δεν διακρινόταν). Αργότερα αποδίδονταν, κατά κανόνα, μόνο τρία από τα νύχια. Πάντως στον περίφημο «Εσταυρωμένο» του 1780 ο Γκόγια, που μόλις τότε άρχισε να θεωρείται ακαδημαϊκός καλλιτέχνης, ακολουθώντας τους εικονογραφικούς κανόνες του ισπανικού μπαρόκ, ζωγράφισε τέσσερα αντί για τρία νύχια.

Ξ

Ξύλινος: Τα φυσικής διάστασης ξύλινα αγάλματα του Εσταυρωμένου ήταν μια κοινή πρακτική στα εργαστήρια της Φλωρεντίας στα τέλη του 1400. Στη σύγχρονη εποχή, η ανακάλυψη το 2009 ενός τέτοιου αγάλματος («Cristo Ritrovato» ή «Ο Χριστός που ξαναβρέθηκε») σε ιδιωτική συλλογή στην Ιταλία έγινε αιτία για μια τεράστια και δαπανηρή παρεξήγηση: το άγαλμα αποδόθηκε στον Μιχαήλ Άγγελο και αγοράστηκε από το ιταλικό ΥΠΠΟ έναντι 2,5 εκατ. λιρών. Αμέσως μετά, όμως, ιστορικοί τέχνης απέρριψαν ο ένας μετά τον άλλο την πιθανότητα να πρόκειται για έργο του ιδιοφυούς καλλιτέχνη, αλλά η αγορά είχε πια γίνει...

Ο

Όμορφος: Οι απεικονίσεις ενός όμορφου Ιησού προϋπήρχαν, αλλά «νομιμοποιήθηκαν» πλήρως με τους δυτικούς κανόνες της εξιδανίκευσης από την ιταλική Αναγέννηση και έτσι η ωραιότης του κληροδοτήθηκε στις επόμενες γενιές, «εμβολιάζοντας» όλες τις τέχνες (πρωτίστως το σινεμά).

Ζωγραφικό έργο του Πικάσο με θέμα τη Σταύρωση.

 Π

Παλαιότερος: Μία από τις γνωστότερες και παλαιότερες γνωστές εικόνες του Ιησού θεωρείται αυτή του «Χριστού Παντοκράτορα», χρονολογείται στο πρώτο ήμισυ του 6ου αιώνα και βρίσκεται στη Μονή της Αγίας Αικατερίνης του Σινά. Στα μάτια του εικονιζόμενου υπάρχει μια μικρή ασυμμετρία που έκανε τους τεχνοκριτικούς να αναγνωρίσουν συγγένεια της τεχνοτροπίας με αυτή των Φαγιούμ (των νεκρικών πορτρέτων της ύστερης ελληνιστικής παράδοσης).

Παράξενος: Μερικές από τις πιο παράδοξες αποδόσεις της Σταύρωσης ανήκουν αναμφισβήτητα στον σπουδαίο Βρετανό ζωγράφο του 20^ου  αιώνα σερ Φράνσις Μπέικον. Οι «Τρεις μελέτες για τους αριθμούς στη βάση μιας σταύρωσης» (1944) είναι ένα τρίπτυχο βασισμένο στις «Ευμενίδες» -ή Ερινύες-του Αισχύλου («Ορέστεια») που απεικονίζει τρία τερατόμορφα πλάσματα να σφαδάζουν σε καμένο πορτοκαλί φόντο. Ήταν ο τρόπος του να καταγγείλει τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Έντεκα χρόνια νωρίτερα, ο ίδιος είχε ζωγραφίσει την πρώτη του «Σταύρωση», εμπνευσμένος από το ομώνυμο έργο του Πικάσο, του 1930- Πρόκειται για μια εντελώς παραμορφωμένη εκδοχή του θέματος, με μια μορφή σαν νυχτερίδα εγκλωβισμένη σε ένα κουκούλι που διαθλάται στο φως και βρίσκεται δεμένη σε έναν πρωτόγονο σταυρό.

 Έργο του Αντρέι Ρουμπλιόφ, ο οποίος θεωρείται ένας από τους κορυφαίους ορθόδοξους αγιογράφους ενώ το 1988 ανακηρύχθηκε άγιος από τη Ρωσική Εκκλησία.

Ρ

Ρέμπραντ: Ο τεράστιος και παραγωγικότατος ζωγράφος και χαράκτης της ολλανδικής Αναγέννησης ασχολήθηκε ιδιαίτερα με τα βιβλικά θέματα. Στο έργο του ανήκουν, μεταξύ άλλων, οκτώ περίφημα πορτρέτα του Χριστού. Σε όλα απεικονίζεται ο ίδιος -νεαρός σε ηλικία- άνδρας, αλλά σε κάθε έργο ο Χριστός έχει μια ελαφρώς διαφορετική έκφραση. Αυτή η σειρά (από την οποία διασώζονται τα 7 έργα) θεωρείται ότι έφερε μια μικρή επανάσταση στις απεικονίσεις του Ιησού, καθώς, εν αντιθέσει με ό,τι συνηθιζόταν μέχρι τότε, για τον δικό του Χριστό χρησιμοποίησε, κατά τους μελετητές, ανθρώπινο μοντέλο. Ρωσική σχολή αγιογραφίας: Η μεγάλη ρωσική παράδοση στην τέχνη αρχίζει με τον «εκχριστιανισμό των Ρώσων το 988-989 και την ένταξη τους στην άμεση σφαίρα βυζαντινής επιρροής». Τόσο πολύ, μάλιστα, που τελικά η ρωσική εικόνα θα θεωρηθεί η κύρια έκφραση της ρωσικής Ορθοδοξίας και η σημαντικότερη θυγατρική τέχνη του Βυζαντίου, με εντονότερη ιδιοπροσωπία από άλλες. Χαρακτηριστικό της ρωσικής εικονογραφίας είναι ότι αγνοεί την ανατομία, αυθαιρετεί στο σχέδιο και υποτιμά τη φύση εξαιτίας του έντονου μυστικισμού. Η ρωσική εικονογραφία χωρίζεται σε έξι ιστορικές περιόδους, με σημαντικότερη την τρίτη (στην ακμή του 14ου αιώνα), όταν στη Μόσχα φτάνει ο Έλληνας Θεοφάνης και διδάσκει μαθητές (ανάμεσα τους ο Αντρέι Ρουμπλιόφ, με τον οποίο θα αναλάβουν αργότερα την εικονογράφηση του Ναού του Ευαγγελισμού), και τότε διαμορφώνονται οι βασικές τεχνοτροπίες και σχολές.

Ρουμπλιόφ: Ο επιφανέστερος Ρώσος αγιογράφος και ένας από τους κορυφαίους ορθόδοξους αγιογράφους του κόσμου έζησε τον 14ο αιώνα. Το σημαντικότερο έργο του είναι η εικόνα της Αγίας Τριάδος της Παλαιάς Διαθήκης. Το 1988 ανακηρύχθηκε άγιος από τη Ρωσική Εκκλησία, ως Άγιος Ανδρέας ο Εικονογράφος, και η μνήμη του τιμάται στις 4 Ιουλίου. Η ζωή του Ρουμπλιόφ και η σχέση του με τον Θεοφάνη ενέπνευσαν τον μεγάλο Ρώσο σκηνοθέτη Αντρέι Ταρκόφσκι να δημιουργήσει την ομώνυμη ταινία («Αντρέι Ρουμπλιόφ»), έναν αριστουργηματικό κινηματογραφικό στοχασμό πάνω στην τέχνη και την πνευματική αποστολή του καλλιτέχνη.

Ρίο: Στην κορυφή του λόφου Κορκοβάντο, σε ύφος 710 μέτρων πάνω από την πόλη, δεσπόζει το σύμβολο της: το άγαλμα (ύφους 32 μέτρων και βάρους 1.000 τόνων) του «Χριστού Λυτρωτή». Δημιουργήθηκε σε σχέδιο του Γάλλου γλύπτη Πολ Λαντοβσκί, την κατασκευή του επέβλεψε ο Βραζιλιάνος μηχανικός Ετορ ντα Σίλβα Κόστα και τα εγκαίνια έγιναν τον Οκτώβριο του 1931.

Σ

Σοκολατένιος: Εντυπωσιακή αλλά με... αρνητικό πρόσημο ήταν το 2009 η υποδοχή του έργου «My Sweet Lord» του Ιταλοκαναδού Κόζιμο Καβαλάρο. Ο τελευταίος είχε φτιάξει έναν Ιησού (άτριχο και γυμνό), στη στάση του Εσταυρωμένου, με πρώτη ύλη τη σοκολάτα, εξοργίζοντας οργανώσεις καθολικών στη Νέα Υόρκη - όχι επειδή ο Ιησούς ήταν σοκολατένιος, αλλά επειδή ήταν γυμνός.

Τ

Τροφαντός: Ο Κολομβιανός ζωγράφος και γλύπτης Φερνάντο Μποτέρο, που έγινε διάσημος για τις ευτραφείς ανθρώπινες φιγούρες του, δεν εγκατέλειψε τις αρχές της τέχνης του ούτε για χάρη του Ιησού. Τον απέδωσε πολλές φορές ως πορτρέτο (π.χ. προφίλ ενός πάσχοντος και φέροντος αγκάθινο στεφάνι Ιησού) και ως Εσταυρωμένο (σε δύο εκδοχές, με τη δεύτερη σε φιστικί απόχρωση), σε όλες τις εικόνες, πάντως, τροφαντό. Είχε προηγηθεί το 1939 ο λιγότερο γνωστός Βρετανός εικαστικός Στάνλεϊ Σπένσερ, που φιλοτέχνησε την ξεχωριστή εκδοχή ενός κοντόχοντρου Ιησού, ο οποίος κάθεται στην έρημο και κρατά στην παλάμη του έναν σκορπιό.

Υ

Υπερπόντιος: Πασών γαιών και θαλασσών και πασών ηπείρων. απεικονίσεις του Χριστού υπάρχουν από την Αφρική (και τους μαύρους «Χριστούς» της Κένυας και της Αιθιοπικής Εκκλησίας κυρίως) μέχρι τις Φιλιππίνες, την Ινδία, την Κορέα. Χαρακτηριστικό ότι κάθε τόπος χρησιμοποιεί τις δικές του πρώτες ύλες και τεχνοτροπίες -και βέβαια τα δικά του φυλετικά χαρακτηριστικά. Το αποτέλεσμα μιλά για μια από τις συγκινητικότερες και «διεθνοποιημένες» ανθρώπινες ανάγκες...

Φ

Φώτης Κόντογλου: Ο μεγάλος και ασυμβίβαστος ανανεωτής της βυζαντινής αγιογραφίας στα νεότερα χρόνια (αλλά και λογοτέχνης και ζωγράφος) γεννήθηκε στο Αϊβαλί το 1895· Αγιογράφησε ενοριακές εκκλησίες, ιδιωτικά παρεκκλήσια και μεγάλο αριθμό φορητών εικόνων: την Καπνικαρέα, τη Ζωοδόχο Πηγή Παιανίας, το παρεκκλήσιο του Αγίου Γεωργίου στον Άγιο Κωνσταντίνο Ομονοίας, την Αγία Βαρβάρα Αιγάλεω κ.ά. Αλλά και εικόνες για τέμπλα εκκλησιών σε Ελλάδα (Άνδρος, Ρόδος) και Αμερική. Από τα επίλεκτα μέλη της γενιάς του '30, ο Κόντογλου αναζήτησε την ελληνικότητα μέσα από την επιστροφή στις ρίζες. Μαθητές του υπήρξαν οι ζωγράφοι Σπύρος Βασιλείου, Γιάννης Τσαρούχης και Νίκος Εγγονόπουλος.

Χ

Χρωματιστός: Η ιστορία της Τέχνης του τέλους του 19ου και όλου του 20ού αιώνα έχει να επιδείξει «Χριστούς» όλων των χρωμάτων. Από τον «Κίτρινο» και τον «Πράσινο» Χριστό, έργα του 1889 του Γάλλου μετάίμπρεσιονιστή Πολ Γκογκέν (τα οποία θεωρούνται από τα πλέον σημαίνοντα του συμβολισμού στη ζωγραφική), μέχρι την κορύφωση της αμερικανικής ποπ-αρτ με την πολύχρωμη εκδοχή -τη δεκαετία του 1960- του «Μυστικού Δείπνου» από τον Αντί Γουόρχολ, τις πολλαπλές προσωπογραφίες του Χριστού σε αποχρώσεις του ροζ, του κίτρινου και του μπλε, αλλά και τους μεγάλους καμβάδες στους οποίους ο Χριστός και οι μαθητές του (πάλι από «δάνειο» του αριστουργήματος του Ντα Βίντσι) παρουσιάζονται πίσω από εμπορικές επωνυμίες.

Ψ

Ψάρι: Το χριστιανικό σύμβολο χρησιμοποιείτο «συνωμοτικά» από τους πρωτοχριστιανούς, που στο αρκτικόλεξο ΙΧΘΥΣ «έβλεπαν» τις ιδιότητες του Ιησού: Ιησούς Χριστός Θεού Υιός Σωτήρ. Συμβόλιζε, επίσης, τον βαφτισμένο χριστιανό.

Ω

Ω... my God: Η επίκληση που ως αρκτικόλεξο έγινε το απόλυτο εικαστικό σύμβολο της γενιάς των social media. OMG! ·

"ΕΘΝΟΣ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ"