Συρία : Ποιος πολεμάει ποιον, που και γιατί

Συρία : Ποιος πολεμάει ποιον, που και γιατί

Οκτώ ερωτήσεις και απαντήσεις για το αιματοβαμμένο κουβάρι του συριακού εμφυλίου που ξεκίνησε στις 15 Μαρτίου 2011 με μια μεγάλη αντικυβερνητική διαδήλωση στη Δαμασκό, στο πλαίσιο των εξεγέρσεων της Αραβικής Άνοιξης

Του Γιώργου Ι. Αλλαμανή

Μετρήστε «δρώντες» που λένε και στις διεθνείς σχέσεις: ΗΠΑ, Ρωσία, Ιράν, Τουρκία, Συρία, Ισραήλ, Σαουδική Αραβία, Κατάρ, Ευρωπαϊκή Ένωση, Λίβανος, Αίγυπτος, Ισλαμικό Κράτος, ΥΡG (κουρδικές Μονάδες Προστασίας του Λαού στη βόρεια Συρία), μια βεντάλια από δεκάδες ένοπλες οργανώσεις (από σαλαφιστές μέχρι φιλοϊρανούς σιίτες), καθώς και λίγες χιλιάδες ξένοι εθελοντές. Το αιματοβαμμένο κουβάρι του συριακού εμφυλίου έχει μπερδευτεί για τα καλά, ίσως (για όσους βλέπουν το ποτήρι μισογεμάτο) ενόψει ενός πολυεθνικού συμβιβασμού που θα οδηγήσει μέσα από θάνατο, προσφυγιά, κυνικούς υπολογισμούς και καπνίζοντα ερείπια στην επόμενη μέρα ενός εμφυλίου, ο οποίος είναι ό,τι πιο κοντά σε παγκόσμιο πόλεμο βιώνει σήμερα ο πλανήτης.

•     Πότε ξεκίνησε ο εμφύλιος και σε ποιο σημείο βρίσκεται σήμερα;

Ξεκίνησε στις 15 Μαρτίου 2011 με μια μεγάλη αντικυβερνητική διαδήλωση στη Δαμασκό, στο πλαίσιο των εξεγέρσεων της Αραβικής Άνοιξης. Αφορμή ήταν ο θάνατος από βασανιστήρια ενός 13χρονου γιατί έγραψε σε τοίχο το σύνθημα «Ο λαός θέλει να πέσει η κυβέρνηση». Ο πρόεδρος Μπασάρ αλ Ασανι κατήγγειλε το Ισραήλ και το Κατάρ ως υποκινητές των διαδηλώσεων, τις οποίες έπνιξε στο αίμα. Είχε προηγηθεί εξαετής ξηρασία (2006-2011) που φτωχοποίησε εκατομμύρια Σύρους αγρότες προκαλώντας κύμα αστυφιλίας και πολιτικής δυσαρέσκειας. Ένοπλες ομάδες, ιδίως σουνιτών που παραδοσιακά ανατίθενται στην αλεβίτικη (σιιτική) στρατιωτική και κυβερνητική ελίτ που υποστηρίζει την οικογένεια Ασαντ, μεταβλήθηκαν σε πάνοπλες οργανώσεις και η εξέγερση εξελίχθηκε σε γενικευμένο εμφύλιο το καλοκαίρι του 2012.

Οι εδαφικές νίκες του χαλιφάτου του Ισλαμικού Κράτους στη βόρεια Συρία και στο βόρειο Ιράκ προκάλεσαν την επέμβαση διεθνούς συμμαχίας υπό τις ΗΠΑ το 2014 και την αντίστοιχη επέμβαση της Ρωσίας το 2015. Σήμερα η χώρα των 17 εκατομμυρίων κατοίκων θρηνεί τουλάχιστον 350.000 νεκρούς, ενώ πάνω από επτά εκατομμύρια τριγυρνούν ξεριζωμένοι από τις εστίες τους στο εσωτερικό και άλλα πέντε εκατομμύρια βγήκαν στον γολγοθά της προσφυγιάς στο εξωτερικό. Με τη βοήθεια του Κρεμλίνου και του Ιράν ο πρόεδρος Ασαντ δείχνει στην παρούσα φάση να κερδίζει τον πόλεμο.

•   Πώς έχει η κατάσταση στο συριακό έδαφος;

Τη μεγαλύτερη περιοχή ελέγχει η κυβέρνηση της Δαμασκού: από τις ακτές της Μεσογείου στη Λαττάκεια μέχρι τα σύνορα με το Ιράκ και την Ιορδανία. Ακολουθεί η κουρδική περιοχή στη Ροτζάβα, με ενδιαφέροντα στοιχεία αυτοοργάνωσης των πολιτών. Ένα τμήμα της όμως κατέλαβαν από τον Ιανουάριο περίπου 4.000 Τούρκοι εισβολείς που συνεργάζονται με ντόπιες σουνιτικές οργανώσεις. Διάσπαρτοι σε εννέα συριακές επαρχίες -χωρίς να κατέχουν καμία πλήρως- είναι οι αγρίως στριμωγμένοι σήμερα μαχητές του Ελεύθερου Συριακού Στρατού, βασικού πυλώνα της αντιπολίτευσης.

Οι εξουθενωμένοι τζιχαντιστές του Ισλαμικού Κράτους έχουν πλέον περιοριστεί σε δύο μικρούς θύλακες που δεν επικοινωνούν μεταξύ τους, στη μεθόριο με το Ιράκ. Οπαδοί της Αλ Κάιντα, υπό την οργάνωση-ομπρέλα Ταχρίρ αλ Σαμ που ιδρύθηκε μόλις τον περασμένο Ιανουάριο συνενώνοντας περίπου 30.000 ένοπλους ισλαμιστές, κατέχουν έναν επίσης μικρό θύλακα στα δυτικά του ποταμού Ευφράτη. Οι συριακές ένοπλες δυνάμεις διαθέτουν περίπου 280.000 άντρες, η αντιπολίτευση περίπου 50.000, οι Κούρδοι περίπου 60.000. Στο συριακό έδαφος δρουν περίπου 2.000 Αμερικανοί στρατιωτικοί σύμβουλοι της αντιπολίτευσης και των Κούρδων, περίπου 4.000 Ρώσοι στρατιωτικοί και 4.000 Ιρανοί μαχητές.

•      Ποιοι στηρίζουν τον πρόεδρο της Συρίας και γιατί;

Η Ρωσία, το Ιράν, η Χεζμπολάχ στον νότιο Λίβανο, καθώς και οι σιιτικές πολιτοφυλακές στη Συρία με εθελοντές από Ιράκ, Αφγανιστάν και Υεμένη. Στόχος του Ρώσου προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν είναι να στείλει στη Δύση το μήνυμα ότι οι υποβοηθούμενες εξεγέρσεις δεν θα ανατρέψουν τα φιλικά του καθεστώτα (στην Τεχεράνη και τη Δαμασκό), ότι θα έχει βαρύνοντα λόγο στη διαμόρφωση του μεταπολεμικού πετρελαϊκού  - ενεργειακού χάρτη, ότι θα διατηρήσει τη ρωσική ναυτική βάση στην Ταρτούς της Συρίας, τη μοναδική που διαθέτει το Κρεμλίνο στη Μεσόγειο απ' την εποχή που ο πατέρας Χαφέζ αλ Ασαντ ήταν το σημαντικότερο πιόνι της Σοβιετικής Ενωσης στη Μέση Ανατολή. Παράλληλα οι μουλάδες της Τεχεράνης έχουν δεσμούς με την οικογένεια Ασαντ από το 1979, δεν ξεχνούν ότι η Δαμασκός ήταν η μοναδική αραβική χώρα που τους στήριξε στον πόλεμο Ιράν - Ιράκ τη δεκαετία του '80 και σήμερα βλέπουν τον πρόεδρο Ασαντ ως βασικό κρίκο στη νοερή οπτική αλυσίδα που καταλήγει στον νότιο Λίβανο, απέναντι από τον εμβληματικό «σιωνιστή εχθρό», το Ισραήλ.

•      Έπληξε με χημικά όπλα αμάχους ο Ασαντ;

Η ερώτηση δεν μπορεί να απαντηθεί αυτήν τη στιγμή. Οι Αμερικανοί και οι Ευρωπαίοι τον καταγγέλλουν, ο ίδιος το αρνείται, αλλά κανένας ανεξάρτητος παρατηρητής δεν επιτρέπεται να μεταβεί επιτόπου για να δει τι συνέβη.

•     Ποιοι στηρίξουν την ένοπλη αντιπολίτευση και γιατί;

Οι ΗΠΑ εξοπλίζουν, εκπαιδεύουν και προσφέρουν στρατιωτικές συμβουλές σε «μετριοπαθείς ομάδες». Παλαιότερα ήθελαν να ανατρέψουν το καθεστώς του Ασαντ, μετά άλλαξαν γνώμη, πρόσφατα ο πρόεδρος Τραμπ είπε «θα φύγουμε από τη Συρία», ενδιάμεσα πάτησε το κουμπί των πυραύλων Τόμαχοκ. Ο αντιρωσικός, αντιιρανικός προσανατολισμός και η πετρελαϊκή συμμαχία με τους Σαουδάραβες και το Ισραήλ επηρεάζουν τη (μάλλον ξεχαρβαλωμένη) διπλωματική πυξίδα του Λευκού Οίκου. Η Ιορδανία προσφέρει επιμελητεία (logistics) και όπλα. Οι συντηρητικές μοναρχίες του Κόλπου, με πρώτη τη Σαουδική Αραβία, χρηματοδοτούν με πακτωλό πετροδολαρίων και εξοπλίζουν σουνιτικές οργανώσεις, πολλές με τζιχανπσπκό υπόβαθρο. Στόχος τους είναι η ανάσχεση της πετρελαιοκίνητης και πυρηνοκίνητης (ελέω ρωσικής τεχνολογίας) ισχύος του Ιράν, πανάρχαιου δογματικού εχθρού.

•    Τι γυρεύει ο Ερντογάν στη βόρεια Συρία;

Να αποτρέψει τη γέννηση μιας δεύτερης κουρδικής κρατικής οντότητας μετά το αυτόνομο κουρδικό κρατίδιο το οποίο ίδρυσαν το 1991 οι Αμερικανοί εισβολείς στο βόρειο Ιράκ. Να διαπραγματευτεί από θέση ισχύος με τους Ευρωπαίους για το προσφυγικό. Να επιβάλει μια «ζώνη ασφαλείας» κατέχοντας συριακό έδαφος. Να παρουσιαστεί ως εν δυνάμει ηγέτης μερίδας του μουσουλμανικού κόσμου. Να εισπράξει στην κάλπη τα πατριωτικά αντανακλαστικά των συντηρητικών ψηφοφόρων στις διπλές εκλογές (βουλευτικές και προεδρικές) που θα διεξαχθούν στην Τουρκία.  

•       Σε τι ελπίζει ο Τραμπ με τους βομβαρδισμούς;

Στην καλύτερη περίπτωση να αποδυναμώσει διπλωματικά και στρατιωτικά τη Μόσχα και τη Δαμασκό όταν έρθουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων για τη μεταπολεμική Συρία Στη χειρότερη να υλοποιήσει μερικώς την πρόσφατη δήλωση του ότι οι ΗΠΑ θα φύγουν από τη Συρία. Ο ηγέτης-επιτομή της αντίφασης δεν έχει πολλές επιλογές. Οι οικονομικές κυρώσεις εξαντλούνται, το περιορισμένο πλήγμα έχει κυρίως επικοινωνιακή αξία, η αποστολή χιλιάδων ένστολων γιάνκηδων στα εμφυλιοπολεμικά μέτωπα δεν θέλγει ούτε τα πιο αδίστακτα γεράκια της Ουάσινγκτον.

•      Πώς θα διαμορφωθεί το μεταπολεμικό σκηνικό;

Η πιο δύσκολη ερώτηση. Υπό τις παρούσες συνθήκες ο Ασαντ θα παραμείνει στο προσκήνιο, έστω ως μεταβατικός ηγέτης μέχρι τη διενέργεια εκλογών. Όμως μακρύς και τραχύς δρόμος θα μεσολαβήσει μέχρι τότε. Πιθανώς τμήμα της κρατικής κυριαρχίας να μεταφερθεί σε τρεις περιφέρειες: μία αλεβίτικη υπό τον Ασαντ με τη Λαττάκεια και τη Δαμασκό, μία σουνιτική στα νότια και τα ανατολικά, μία κουρδική στον βορρά. Το συρρικνωμένο Ισλαμικό Κράτος και οι οπαδοί της Αλ Κάιντα στα βορειοδυτικά θα εξακολουθήσουν τον κλεφτοπόλεμο. Η Ρωσία και το Ιράν θα απαιτήσουν εδραίωση της στρατιωτικής τους παρουσίας στο έδαφος. Το ίδιο και η Τουρκία, συνδέοντας την απαίτηση της με τον έλεγχο των προσφυγικών ροών.

Μετά θα έρθουν τα ακόμη πιο δύσκολα. Με χρονοδιαγράμματα, οδικό χάρτη και προαπαιτούμενα θα πρέπει να δρομολογηθεί ο αφοπλισμός εκατοντάδων χιλιάδων ενόπλων, να διαμοιραστούν τα ιμάτια των φυσικών πόρων της δύσμοιρης χώρας, να εξευρεθούν δισεκατομμύρια για την ανθρωπιστική βοήθεια και για το μεγάλο φαγοπότι της ανοικοδόμησης, να επιστρέψουν οι ανέστιοι στις εστίες τους, να αποδοθεί (λέμε τώρα...) δικαιοσύνη για τα εγκλήματα όλων των πλευρών.

DocumentoStreet 19.4.2018