Κύπρος, Καστελόριζο και τα απόρρητα αρχεία του Φόρεϊν Όφις

Κύπρος, Καστελόριζο και τα απόρρητα αρχεία του Φόρεϊν Όφις

Στη δημοσιότητα άγνωστες πτυχές για το Κυπριακό με το ετήσιο άνοιγμα των αρχείων του βρετανικού υπουργείου Εξωτερικών

Όπως προκύπτει από απόρρητο έγγραφο του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, ο Ανδρέας Παπανδρέου διαπραγματευόταν - με εξουσιοδότηση του πατέρα του -τη μετατροπή της Κύπρου σε απέραντη ...βάση του ΝΑΤΟ με αντάλλαγμα την ένωση της με την Ελλάδα.

Το 1964 επιχειρούνταν εφιαλτικά διπλωματικά παζάρια στην πλάτη του ελληνικού λαού, με αποκορύφωμα την... παραχώρηση του Καστελόριζου στους Τούρκους για τη δημιουργία εκεί στρατιωτικής βάσης της Άγκυρας! Ουδέν κρυπτόν υπό τον ήλιον, όμως...

ΤΑ απόρρητα αρχεία του βρετανικού Φόρεϊν Οφις, που δίνονται στη δημοσιότητα κατά τον καθιερωμένο τρόπο, μετά από παρέλευση τριάντα χρόνων, επιφύλαξαν μια πολύ άσχημη έκπληξη για τον Ανδρέα Παπανδρέου τον Ιανουάριο του 1995. Διότι αποκάλυψαν σε όλο τους το μεγαλείο τις μυστικές «προσφορές» προς τους Δυτικούς συμμάχους του τότε πρωθυπουργού Γεωργίου Παπανδρέου (1965)  με κύριο μεσολαβητή τον υιό του Ανδρέα που εκείνη την εποχή ήταν υπουργός Προεδρίας.

Συγκεκριμένα σε έγγραφο με ημερομηνία 24 Ιουλίου του 1964 αναφέρονται επί λέξει τα εξής: «Στη διάρκεια των συνομιλιών του στο Λονδίνο με υπουργούς, ο κ. Παπανδρέου είπε πως θα ήταν διατεθειμένος να προσφέρει στους Τούρκους ως αποζημίωση σε περίπτωση λύσης του Κυπριακού μη ευνοϊκής (εννοείται για τα τουρκικά συμφέροντα) μια βάση στο νησί του Καστελόριζου»!

ΤΟ ΕΜΠΟΔΙΟ

Το έγγραφο με ένδειξη «απόρρητο» του βρετανικού υπουργείου Εξωτερικών συνεχίζει, επισημαίνοντας ότι αν και η... ιδέα μάλλον δεν θα ικανοποιήσει τους Τούρκους, αφού «το Καστελόριζο είναι ένα μικρό βραχώδες νησί, περίπου δυο μίλια έξω από τη νοτιοανατολική ακτή της Τουρκίας», εντούτοις η ελληνική πρόταση πρέπει να διαβιβαστεί στη νομική υπηρεσία προκειμένου να διαπιστωθεί αν μπορεί να ξεπερασθεί το νομικό εμπόδιο που προκύπτει από τη συμφωνία αποστρατιωτικοποίησης των Δωδεκανήσων της Συνθήκης Ειρήνης του 1947.

Ο Βρετανός διπλωμάτης Μ. Μπράουν που υπογράφει το κείμενο προσθέτει και την προσωπική του εκτίμηση ότι σε περίπτωση που οι Τούρκοι δεχθούν την ελληνική πρόταση τα εμπόδια μπορούν να ξεπεραστούν με μια επαναδιαπραγμάτευση της συνθήκης για την παραχώρηση στην Ελλάδα των Δωδεκανήσων. «Δεν βλέπω το λόγο», γράφει ο κ. Μπράουν  που  προφανώς ήταν σε θέση να γνωρίζει, «γιατί η Ελλάδα να μην αποφασίσει να παραχωρήσει τμήμα ενός από τα νησιά της Δωδεκανήσου στην Τουρκία και σε αυτή την περίπτωση η πρόβλεψη για αποστρατιωτικοποίηση στην ιταλική Συνθήκη Ειρήνης να μην ισχύει πλέον»...

Αλλά τα απίστευτα παζάρια της τότε κυβέρνησης δεν σταματούν εδώ. Όπως προκύπτει από άλλο απόρρητο έγγραφο του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, ο Ανδρέας Παπανδρέου διαπραγματευόταν με εξουσιοδότηση τον πατέρα του τη μετατροπή της Κύπρου σε απέραντη... βάση του ΝΑΤΟ με αντάλλαγμα την ένωση με την Ελλάδα.

Οι σχετικές συνομιλίες του Ανδρέα γίνονταν με το λόρδο Κάρινγκτον και παρά τις περί του αντιθέτου δημόσιες διαβεβαιώσεις, αποκαλύπτεται ότι η κυβέρνηση Γ. Παπανδρέου προωθούσε την ιδέα να περάσει η Κύπρος στην «ομπρέλα» της Ατλαντικής Συμμαχίας ώστε να αποφευχθεί η ενίσχυση  των  κομμουνιστών στο νησί. Αυτό προκύπτει ξεκάθαρα στο εμπιστευτικό έγγραφο 1051/28 στο οποίο αναφέρεται ότι στις 9 Μαΐου του 1964 ο Ανδρέας Παπανδρέου, υπουργός Προεδρίας, επισκέφθηκε το Φόρεϊν Οφις στο Λονδίνο, μεταφέροντας στο λόρδο Κάρινγκτον το μήνυμα ότι ο πατέρας του «σκεφτόταν όλο και περισσότερο την ιδέα της νατοποίησης της Κύπρου», ώστε να αποτραπεί η   επικράτηση   των     κομμουνιστών.

Στα    πλαίσια της γνωστής διγλωσσίας προς   τους ξένους ωστόσο, ο Ανδρέας υποσχόταν στους Βρετανούς ότι η ελληνική κυβέρνηση «θα συνέχιζε να πιέζει δημοσίως για την πλήρη ανεξαρτησία της Κύπρου», (αλλά παρασκηνιακά θα ευνοούσε την ένωση)...

Εντυπωσιακό είναι  ότι την ίδια εποχή, όπως προκύπτει από το ίδιο έγγραφο του Φόρεϊν Οφις, το αμερικανικό Στέιτ Ντιπάρτμεντ φαίνεται να υιοθετεί, αν όχι να ενθαρρύνει, τις ιδέες του κ. Παπανδρέου για μια... ένωση με ανταλλάγματα προς την Τουρκία (επί ελληνικών εδαφών φυσικά), «ώστε να αποφευχθεί η μετατροπή της Κύπρου σε μια... Κούβα έξω από τις ακτές της Τουρκίας».

Η συλλογιστική των Δυτικών συμμάχων για το πώς θα έπρεπε να δοθεί αυτή η ανταμοιβή της Τουρκίας για την «ένωση»  Κύπρου-Ελλάδας - και στην οποία δεν φαίνεται να προβάλλει αντιρρήσεις το δίδυμο Παπανδρέου, αφού προτείνει ευθέως την... τουρκοποίηση του Καστελόριζου -περιγράφεται αναλυτικότερα σε άλλο απόρρητο τηλεγράφημα που φέρει την υπογραφή του Ραλφ Μάρεϊ, πρεσβευτή της Βρετανίας στην Αθήνα. Ο κ. Μάρεϊ αναφέρεται σε μια άλλη ιδέα που ούτε λίγο ούτε πολύ αφορά τη... μετατόπιση του τουρκοκυπριακού πληθυσμού στη... Ρόδο και των Ελλήνων της Ρόδου στην Κύπρο!

ΠΑΡΑΧΩΡΗΣΗ

Πρακτικά, δηλαδή, προβλέπει την παραχώρηση της Ρόδου στην Τουρκία.

Όλα αυτά τα εκπληκτικά διαδραματίζονται σε μια περίοδο κρίσης στο μαρτυρικό νησί, όπου η επίσημη ελληνική κυβέρνηση εμφανίζεται άλλα να λέει δημοσίως και άλλα παρασκηνιακά στους Δυτικούς. Και ο Ανδρέας Παπανδρέου να δηλώνει έτοιμος να προσφέρει τη δημιουργία τουρκικής στρατιωτικής βάσης εντός του ελληνικού εδάφους.  

ΚΑΙ  Η ΣΑΜΟΣ ΣΤΟ ΠΑΖΑΡΙ

Η ΣΑΜΟΣ, η Χίος, η Κως, αλλά και τμήμα της Θράκης, θα μπορούσαν να είναι πιθανά ανταλλάγματα προς την Τουρκία, σε περίπτωση ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα, με βάση τα όσα διαπραγματεύονταν το 1964» πατήρ και υιός Παπανδρέου, σύμφωνα πάντα με τα απόρρητα αρχεία του «Φόρεϊν Οφις», που  δόθηκαν τον Ιανουάριο του 1995 στη δημοσιότητα.

Όπως μετέδιδε τότε  το Κυπριακό Πρακτορείο Ειδήσεων από το Λονδίνο, τα έγγραφα του «Φόρεϊν Οφις» αποκαλύπτουν ότι η τότε κυβέρνηση, με πρωθυπουργό τον Γεώργιο Παπανδρέου και υπουργό Προεδρίας τον Ανδρέα (που έκανε και τις επιμέρους διαπραγματεύσεις με τους Βρετανούς) απεργαζόταν την ανατροπή του αρχιεπισκόπου Μακαρίου και την αντικατάσταση του με τον στρατηγό Γρίβα.

Απώτερος στόχος αυτής της ενέργειας ήταν η ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα, έπειτα όμως από σοβαρά ανταλλάγματα εδαφικής φύσεως προς την Τουρκία.

Το σχέδιο ευνοούσε και η τότε αμερικανική κυβέρνηση, που ήθελε να ανακόψει την επιρροή των κομμουνιστών στο νησί και μακροπρόθεσμα να μετατρέψει την Κύπρο σε απέραντη νατοϊκή βάση.

Σύμφωνα με τα αρχεία του Φόρεϊν Οφις, το σχέδιο δεν τέθηκε ποτέ σε εφαρμογή, λόγω της Βρετανίας, που επιθυμούσε πρώτα να εξασφαλίσει τη συγκατάθεση της Τουρκίας.

Η πρόταση για την ένωση, κατέληξε τελικά στο γνωστό σχέδιο Άτσεσον, που εκτός από εδαφικές παραχωρήσεις προέβλεπε και δημιουργία ...τουρκικής βάσεως στην Κύπρο.

ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΑΠΟΚΑΛΥΨΕΙΣ

Αποκαλυπτικά στοιχεία για άγνωστες πτυχές του Κυπριακού την ταραγμένη περίοδο του 1964 ήρθαν στο φως από το άνοιγμα των αρχείων του βρετανικού υπουργείου Εξωτερικών το 1994. Σύμφωνα με τα αρχεία της χρονιάς εκείνης, η Μεγάλη Βρετανία δεν απέκλειε την «ένωση» της Ελλάδας με την Κύπρο. Όμως, η σχετική πρόταση που διατυπώθηκε στη Διάσκεψη του Λονδίνου προέβλεπε ως «αντάλλαγμα» την παραχώρηση της Ρόδου στην Τουρκία, καθώς και ανταλλαγή πληθυσμών. Αναλυτικά:

Σύντονες προσπάθειες καταβάλλει στα τέλη του 1963 και στις αρχές του 1964 η Βρετανία για να διασωθεί το status quo των συμφωνιών Λονδίνου - Ζυρίχης. Πρωταρχικός στόχος του Φόρεϊν Οφις ήταν ο τερματισμός της βίας μεταξύ των δύο κοινοτήτων και η επανέναρξη των συνομιλιών για ένα νέο διακανονισμό του Κυπριακού, που θα απέτρεπε την πιθανότητα ενός ελληνοτουρκικού πολέμου και την περαιτέρω υπονόμευση της συνοχής του ΝΑΤΟ στη νοτιανατολική λεκάνη της Μεσογείου. Παράλληλα, βασική επιδίωξη των μανδαρίνων του βρετανικού υπουργείου των Εξωτερικών ήταν μία λύση, η οποία θα γινόταν αποδεκτή από όλους όσοι υπέγραψαν τις συμφωνίες που επέτρεψαν την ίδρυση της πρώτης Κυπριακής Δημοκρατίας και η οποία θα παρεμπόδιζε την εκμετάλλευση της ενδοσυμμαχικής διαμάχης από τη Μόσχα.

«Τα πρόσφατα επεισόδια βίας έχουν τόσο πολύ δηλητηριάσει τις διακοινοτικές σχέσεις που είναι μάλλον απίθανο οι δύο κοινότητες να μπορέσουν να ζήσουν αρμονικά μαζί στο απώτερο μέλλον», υπογράμμιζε ο Βρετανός πρέσβης στη Λευκωσία τρεις ημέρες πριν από τη Διάσκεψη του Λονδίνου για το Κυπριακό (14 Ιανουαρίου 1964). Δεν απέκλειε, εξάλλου, την επανέναρξη των συγκρούσεων και θεωρούσε πολύ πιθανή τη μονομερή επέμβαση της Τουρκίας. «Σε αυτή την περίπτωση, οι βρετανικές δυνάμεις θα πρέπει να αποσυρθούν για να αποφύγουν τη στρατιωτική εμπλοκή», σημείωνε ο Βρετανός πρέσβης (FΟ 371/174745).

Σταθεροποίηση

Στη Διάσκεψη του Λονδίνου η Βρετανία προωθεί την ιδέα της διεύρυνσης της βρετανικής ειρηνευτικής δύναμης στην Κύπρο με μονάδες άλλων χωρών του ΝΑΤΟ, μεταξύ των οποίων και των Ηνωμένων Πολιτειών. Το σχέδιο αυτό που είχε την αμέριστη υποστήριξη της Ουάσιγκτον προέβλεπε επίσης την ανάληψη διαμεσολαβητικής προσπάθειας από την πλευρά της Ατλαντικής Συμμαχίας για τη σταθεροποίηση της κατάστασης στο νησί.

Αξίζει να σημειωθεί ότι στις αρχές του 1964 η Βρετανία δεν απέκλειε την «ένωση». Ορισμένοι μάλιστα μανδαρίνοι του βρετανικού υπουργείου των Εξωτερικών πρότειναν στη Διάσκεψη του Λονδίνου να συζητηθεί και το ενδεχόμενο ως «αντάλλαγμα» για την απόδοση της Κύπρου, η Αθήνα να επιτρέψει την «ένωση της Ρόδου με την Τουρκία. Σε αυτή την περίπτωση, η σχετική πρόταση προέβλεπε και την ανταλλαγή πληθυσμών, εγκατάσταση των Ελλήνων της Ρόδου στην Κύπρο και μεταφορά των Τουρκοκυπρίων στη Ρόδο (FΟ 371/174747).

«Η Ελλάδα είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα αρνηθεί την εκχώρηση της Ρόδου στην Τουρκία όχι μόνο για λόγους γοήτρου, αλλά και για λόγους που έχουν σχέση με την άμυνα», σημείωνε στην αναφορά του προς το Φόρεϊν Οφις ο Βρετανός πρέσβης στην Άγκυρα.

Μαζί του συμφωνούσε και ο Βρετανός πρέσβης στην Αθήνα Ντένις Αλεν. Εξάλλου και οι δύο είχαν τη γνώμη ότι οι Ελληνοκύπριοι δεν θα εγίνοντο δεκτοί με «ανοικτάς τας αγκάλας» από τους ελλαδίτες Ελληνες σε περίπτωση που το «όραμα» της ένωσης εγίνετο πραγματικότητα. «Είναι αμφίβολο εάν οι Έλληνες θα κάνουν δεκτούς με ενθουσιασμό τους δύστροπους φιλοκομμουνιστές από την Κύπρο», επισημαίνει ο Ραρφ Μάρεϊ. «Σε γενικές γραμμές στην Ελλάδα και ασφαλώς στους υπεύθυνους κύκλους στην Αθήνα δεν υπάρχει τώρα ενθουσιασμός για την ένωση», γράφει ο Βρετανός πρέσβης στην ελληνική πρωτεύουσα (4 Φεβρουαρίου, 1964 FΟ 371/174747).

Η αποστολή του Αμερικανού υφυπουργού των Εξωτερικών Τζορζ Μπολ, της 12ης Φεβρουαρίου 1964, που αποσκοπούσε στο να πείσει τους Κυπρίους να δεχθούν στρατεύματα του ΝΑΤΟ στο νησί απέτυχε, παρ' όλο που το σχέδιο αυτό είχε γίνει αποδεκτό από τις τρεις εγγυήτριες δυνάμεις. Ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος το απέρριψε, γιατί πίστευε ότι τα συμφέροντα της Κύπρου θα θυσιάζονταν στο βωμό της Ατλαντικής Συμμαχίας. Η σοβιετική προειδοποίηση, της 7ης Φεβρουαρίου 1964, προς τις ΗΠΑ, τη Βρετανία, τη Γαλλία, την Ελλάδα και την Τουρκία να μην επέμβουν στην Κύπρο ενίσχυσε τη θέση του Μακαρίου να αποφύγει τις πιέσεις του ΝΑΤΟ.

Στην Αθήνα, πάντως, η κυβέρνηση του Γεωργίου Παπανδρέου το καλοκαίρι του 1964 δεν απέκλειε τη διευθέτηση του Κυπριακού «μέσα στα νατοϊκά πλαίσια» (σχέδιο Ατσεσον). Ο Γεώργιος Παπανδρέου μάλιστα με αντάλλαγμα τη «διπλή ένωση», τον Ιανουάριο στη Διάσκεψη του Λονδίνου ήταν πρόθυμος να εκχωρήσει στην Αγκυρα τουρκική στρατιωτική βάση στο Καστελλόριζο. Το άρθρο όμως 14 της συνθήκης του 1947, με την οποία η Ιταλία απέδιδε στην Ελλάδα τα Δωδεκάνησα, προέβλεπε τη «μόνιμη» αποστρατιωτικοποίηση του τμήματος αυτού της ελληνικής επικράτειας. Γράφει ο Μέρβιν Μπράουν του βρετανικού υπουργείου      Εξωτερικών      (FΟ 371/174813). «Θα ήμουν ευγνώμων εάν ο νομικός σύμβουλος είναι σε θέση να διευκρινίσει κατά πόσο το άρθρο αυτό αποτελεί ανυπέρβλητο εμπόδιο για την υλοποίηση της ελληνικής πρότασης. Απ' ό,τι μπορώ να γνωρίζω, τα τελικά άρθρα της συνθήκης δεν επιτρέπουν τροποποίηση των όρων της. Αλλά καμία συνθήκη που προβλέπει ανταλλαγή εδαφών δεν μπορεί να θεωρηθεί αμετάβλητη και πιθανώς η Ελλάδα να έχει τη δυνατότητα να εκχωρήσει ένα νησί των Δωδεκανήσων στην Τουρκία.

Τότε, στην περίπτωση αυτή και εφόσον η εκχώρηση θα γίνει με βάση μία νέα διεθνή συνθήκη, ίσως θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει ότι δεν ισχύει πλέον το άρθρο της συμφωνίας με την Ιταλία που αφορά την αποστρατιωτικοποίηση».

Πηγή

ΤΥΠΟΣ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ 1.1.1995 από άρθρο του Γ. Χαρβαλιά

ΕΛ. ΤΥΠΟΣ 3.1.1995

ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 31.12.1994(Β. Καρύδης ανταπόκριση από το Λονδίνο)