Η ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΕΙΣ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

Η ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΕΙΣ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

Πως μεταβιβαζόταν η «εμπιστευτική αλληλογραφία».— Ένα γράμμα, της Παρυσάτιδος προς τον Κύρο μέσα στην κοιλιά, ενός κουνελιού.— Τα τεχνάσματα των Ελλήνων και των Ρωμαίων στρατηγών.— Το «κόλπο» του Ιστιαίου.— Ή ταχυδρομική υπηρεσία στην Περσία. —Τί γράφουν οι αρχαίοι συγγραφείς. — Οι  «ημεροδρόμοι», κτλ. κτλ.

Από την πιο μακρινή αρχαιότητα, σ' όλους ανεξαιρέτως τους λαούς, και στους πιο βαρβάρους ακόμα και σ' αυτούς τους αγρίους, υπήρχε ταχυδρομική υπηρεσία, η οποία γινόταν είτε με πεζούς, είτε μέ εφίππους ταχυδρόμους. Το περίεργο μάλιστα είναι ότι, εκτός της τακτικής ταχυδρομικής υπηρεσίας, υπήρχε και η εμπιστευτική, εκείνη δηλαδή η οποία φρόντιζε για τη μεταβίβαση των απορρήτων κρατικών ή ηγεμονικών επιστολών. Σημερα η αλληλογραφία αυτή διεξάγεται, ως γνωστόν, κρυπτογραφικώς. Στην αρχαιότητα όμως κατέφευγαν για να μεταβιβάζουν τις απόρρητες επιστολές, σε διάφορα τεχνάσματα.

Έτσι η Παρυσάατις, η περίφημη βασίλισσα της Περσίας, η γυναίκα του Δαρείου, η όποια προέτρεψε το γιό της Κύρο, τον νεαρό βασιλέα των Μηδών, να επαναστατήσει κατά του αδελφού του Αρταξέρξη, του έστειλε το σχετικό γράμμα μέσα. .. στην κοιλιά ενός κουνελιού!

Επίσης ο Δημάρατος ο Κορίνθιος, ανήγγειλε στους συμπατριώτες του τα σχέδια πού είχε ο Ξέρξης κατά της Ελλάδος, χαράζοντας τη σχετική επιστολή του επάνω σ' ένα σανίδι, το όποιο σκέπασε κατόπιν μ' ένα στρώμα από κερί.

Ο αρχαίος στρατιωτικός συγγραφεύς Αινείας, ο όποιος ζούσε τον 4ο αιώνα π. Χ., διηγείται όλα τα «κόλπα», στα οποία κατέφευγαν οι Έλληνες και οι Ρωμαίοι στρατηγοί, για να μη πέφτουν οι διαταγές τους και οι οδηγίες τους στα χέρια των εχθρών. Συχνά π. χ. τις μεταβίβαζαν με γράμματα χωμένα ανάμεσα από τις μετζεσσόλες των ταχυδρόμων, ή μέσα στα σκουλαρίκια των γυναικών, ή και χαραγμένα ακόμη επάνω στα σώματα τους με ειδικά σουβλερά εργαλεία!

Μα απ' όλα τα παραπάνω «κόλπα», το περιεργότερο ήταν εκείνο που διηγείται στην ιστορία του ο Ηρόδοτος:

«Ο Ιστιαίος ο Μιλήσιος —γράφει— ευρισκόμενος στην Περσία και θέλοντας να συστήσει στους Έλληνες να επαναστατήσουν κατά του Δαρείου, ξύρισε το -κεφάλι του πιο πιστού σκλάβου του, έγραψε έπειτα επάνω στην επιδερμίδα ότι ήθελε, και κατόπιν περίμενε να ξαναφυτρώσουν τα μαλλιά του σκλάβου του. Τότε τον έστειλε στον Αρισταγόρα, παραγγέλλοντας του να ξυρίσει το κεφάλι του σκλάβου και να διάβαση [οτι είχε γράψει επάνω».

*  *  *

Στη Ρώμη, οι ιδιωτικοί και οι δημόσιοι ταχυδρόμοι λεγόντουσαν αγγάρειοι (από το Ελληνικό αγγαρεία, βαριά δουλειά). Οι πρώτοι ωστόσο που εγκατέστησαν στην αρχαιότατα ταχυδρομική υπηρεσία συστηματική, ήσαν οι Πέρσες. Απ' αυτούς την πήραν οι Έλληνες, όπως και πολλά άλλα πράγματα, μετά τους Μηδικούς πολέμους, όταν μεταξύ των δύο λαών άρχισε μια τακτική εμπορική επικοινωνία.

Οι βασιλείς των Περσών, όταν η Περσία ήταν ακόμα μια αχανής επικράτεια, για να μαθαίνουν τι γινόταν στις πιο απομακρυσμένες γωνίες του βασιλείου των, και να λαμβάνουν αναλόγως τα κατάλληλα μέτρα, είχαν επινοήσει ένα είδος ειδικών εφίππων απεσταλμένων, πού μετεβίβαζαν τις διαταγές και τις οδηγίες των. Αυτοί ήσαν οι πρώτοι τακτικοί ταχυδρόμοι πού χρησιμοποιήθηκαν κατά τις αρχές του πέμπτου αιώνος π. Χ., ίσως και νωρίτερα ακόμη. Οι ταχυδρόμοι όμως αυτοί άνηκαν στην αποκλειστική υπηρεσία των βασιλέων.

Ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι τακτική ταχυδρομική υπηρεσία εγκατέστησε πρώτος ο Κύρος, για να μπορεί να κυβέρνα το απέραντο κράτος του.

«Τίποτε το πρακτικότερο και το ταχύτερο, —γράφει ο πατήρ της Ιστορίας— για τη μεταβίβαση οδηγιών, παραγγελιών, διαταγών, από τους ταχυδρόμους πού επινόησαν και χρησιμοποιούν οι Πέρσες. Σε κάθε δρόμο κατά διαστήματα και σε απόσταση μιας μέρας πορείας, υπάρχουν σταθμοί ειδικοί, στους οποίους περιμένουν οι ταχυδρόμοι με τ' άλογα των. Χιόνια, βροχές, ζέστη, σκοτάδια, τίποτε δεν πρέπει και δεν μπορεί να εμπόδιση, τους ταχυδρόμους να κάνουν την εργασία τους, με τη μεγαλύτερη μάλιστα δυνατή ταχύτητα. Ό πρώτος ταχυδρόμος δίνει τα γράμματα του στον δεύτερο, ο δεύτερος στον τρίτο, και ούτω καθεξής, ωσότου να φτάσουν στον προορισμό τους. Η μέθοδος αύτη θυμίζει λιγάκι τις Ελληνικές λαμπαδηφορίες, πού γίνονταν στις εορτές του Ηφαίστου».

Με τον τρόπο αυτόν ανήγγειλε ο Ξέρξης στην πρωτεύουσα της Περσίας, τα Σούσα, την ήττα του στρατού του στο Μαραθώνα και του στόλου του στη Σαλαμίνα.

Ακόμη λεπτομερέστερα περιγράφει το είδος αυτό της ταχυδρομικής υπηρεσίας ο Ξενοφών. «Ο Κύρος, γράφει ο Έλλην συγγραφεύς, αφού λογάριασε πόσο διάστημα μπορεί να διατρέξει σε μια μέρα ένα άλογο χωρίς να καταπονηθεί, διέταξε κι' έχτισαν στους δρόμους σταύλους πού είχαν μεταξύ τους την απόσταση αυτή (όση δηλαδή διέτρεχε ένα άλογο σε μια μέρα) και μέσα στους σταύλους εγκατέστησε άλογα και ανθρώπους για να τα φροντίζουν. Σε κάθε σταύλο υπήρχε επίσης ένας άνθρωπος εξαιρετικής αντιλήψεως πού μόλις λάβαινε τα μηνύματα τα όποια έφερνε ο ένας ταχυδρόμος, τα παρέδιδε σε άλλον, για να τα πάει ως τον αμέσως επόμενο σταύλο. Ο άνθρωπος αυτός περιποιόταν επίσης τους ταχυδρόμους και τα ζώα πού έφταναν κουρασμένοι και φρόντιζε για τα έξοδα της συντηρήσεως των. Κάποτε και τη νύχτα ακόμα εξακολουθούσε η πορεία των ταχυδρόμων. Εκείνος πού είχε τρέξει τη μέρα, αντικαθίστατο μ' έναν άλλον ξεκούραστο, ο όποιος μπορούσε να συνεχίσει τη διαδρομή τη νύχτα».

*  *  *

Αν κρίνουμε από τις μαρτυρίες των συγγραφέων, δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι οι Έλληνες μιμήθηκαν τους Πέρσες πολύ γρήγορα στο ζήτημα των ταχυδρομείων.

Στην 'Ελλάδα, καθένας απ' τους έφιππους ταχυδρόμους έτρεχε από μια μέρα. Ο πρώτος μετεβίβαζε το μήνυμα στον δεύτερο πού έτρεχε την επομένη, και ούτω καθεξής, ωσότου έφτανε το μήνυμα στον προορισμό του. Γι' αυτό και οι ταχυδρόμοι ονομαζόντουσαν στην 'Ελλάδα ημεροδρόμοι.

Ο λεξικογράφος του βυζαντινού λεξικού της Σουΐδας (Σούδας) αναφέρει ότι οι «ημεροδρόμοι» αυτοί διάνυαν χωρίς διακοπή 1500 στάδια (ένα στάδιο αποτελείτο από 100 μέτρα περίπου).

Όσον αφορά την ιδιωτική ταχυδρομική υπηρεσία, είναι άγνωστο πώς διεξάγετο κατά την αρχαιότητα. Οι ιστορικοί δεν αναφέρουν τίποτε σχετικό. Φαίνεται, ωστόσο, ότι οι ιδιωτικοί ταχυδρόμοι, όπως και οι ταξιδιώτες, μπορούσαν να χρησιμοποιούν για ξεκούρασμα τους δημόσιους ταχυδρομικούς σταθμούς, και ότι οι σταθμοί αυτοί είχαν καταντήσει με τον καιρό ότι περίπου υπήρξαν τα γνωστά χάνια.

Παρόμοιες ταχυδρομικές υπηρεσίες υπήρχαν, φαίνεται, και στις μεγάλες ασιατικές αυτοκρατορίες, όπως στην Κίνα, στην Αραβία και στους Ταρτάρους.