Δημήτρης Παπαδήμος, ο Ταξιδιώτης Φωτογράφος

Δημήτρης Παπαδήμος, ο Ταξιδιώτης Φωτογράφος

Φωτογραφική κληρονομιά από την Ελλάδα που έφυγε

ΓΡΑΦΕΙ Η ΕΛΕΝΗ ΜΠΙΣΤΙΚΑ 

Όταν το 1984 «κρέμαγε τη Ρόλεϊφλέξ»του, όπως λένε οι ποδοσφαιριστές για τα παπούτσια τους όταν εγκαταλείπουν το γήπεδο, ο κόσμος της φωτογραφίας έχανε τον πιο πιστό εραστή-καλλιτέχνη της. Για μας, της Μεταπολίτευσης, ο Δημήτρης ήταν ένας σοβαρός άνθρωπος, με κουρασμένο ύφος. Δεν μιλούσε, ερχόταν σε συνεντεύξεις Τύπου και εκδηλώσεις, τραβούσε μερικές φωτογραφίες, δεν μιλούσε με συναδέλφους του ούτε με δημοσιογράφους, έφευγε αθόρυβα, όπως είχε έλθει. Και με ποιους να μιλήσει ο Δημήτρης, που τον δεχόταν στο γραφείο της η Ελένη Βλάχου, στη δεκαετία του '60 όταν έβγαλε το περιοδικό ΕΙΚΟΝΕΣ και μαζί επέλεγαν τα εξώφυλλα και που φωτογράφισε αποκλειστικά τα γυρίσματα της «Φαίδρας» το 1961 στην Ύδρα! Και ήταν προσωπικός φίλος του Lawrence  Durell και τον ακολουθούσε στην Κέρκυρα. Στα ταξίδια του, είχε συνοδεύσει στη Μέμφιδα τον Jean Cocteau και τον είχε φωτογραφίσει αποκλειστικά, όπως άλλωστε και τους νομπελίστες Γιώργο Σεφέρη στο σπίτι του, στο Στάδιο, και τον Salvatore Quasimodo στην επίσκεψη του στον Παρθενώνα το 1960. Τον Δημήτρη ζήτησε ο Μίνως Αργυράκης να φωτογραφίσει τα σκηνικά και το στήσιμο τους για τη «Μαγική πόλη» -Ιούνιος 1963-, ενώ το 1961 φωτογραφίζει τον Γιάννη Τσαρούχη όταν προετοίμαζε τα σκηνικά και τα κοστούμια για τη «Μήδεια» με τη Μαρία Κάλλας.

Αιγυπτιώτης, ανήσυχο πνεύμα, ο Δημήτρης Παπαδήμος γεννήθηκε στο Κάιρο το 1918. Το 1919 έχασε τη μητέρα του, ο πατέρας του Γιάννης παντρεύτηκε το 1921 την Περσεφόνη και γεννήθηκε ο Αντώνης, αδελφός του Δημήτρη. Το 1936 πέθανε ο πατέρας του κι εκείνη την εποχή ο 18χρονος Δημήτρης γνωρίζεται με τον Βρετανό αρχιτέκτονα και πολεοδόμο Ωστεν Σαιν Μπαρμπ Χάρισσον, που έγινε ο «θετός» πατέρας του και μέντορας του.

Το 1939 ο Δημήτρης, με έντονες καλλιτεχνικές τάσεις, πηγαίνει το καλοκαίρι στη Γαλλία για να σπουδάσει κινηματογράφο. Κηρύσσεται ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος στην Ευρώπη, ο Δ. Π. επιστρέφει στην Αίγυπτο, ο κινηματογράφος χάνει ένα εκπληκτικό ταλέντο, που το κερδίζει η φωτογραφία, η καλλιτεχνική, η δημοσιογραφική, η βιωματική. Γιατί ο Δημήτρης Παπαδήμος βίωνε τις φωτογραφίες του, μελετούσε και συναναστρεφόταν τους επωνύμους και τους ανωνύμους τους οποίους στόχευε ο φακός του. Κι αυτό το μοναδικό φωτογραφικό ταλέντο έγινε πολεμικός φωτογράφος της εξόριστης ελληνικής κυβέρνησης στο Κάιρο, ακολουθεί την Ορεινή Ταξιαρχία στο Ρίμινι, διοργανώνει το 1945 και συμμετέχει στην ομαδική έκθεση των ελεύθερων καλλιτεχνών στο Κάιρο και στην «Ομάδα και Λευτεριά». 

Το Γενάρη του 1947 φωτογραφίζει την όαση Σιούα, συνοδεύοντας τον Βρετανό συγγραφέα Ρόμπιν Μωμ. Επισκέπτεται τη Μονή Σινά τον Ιούνιο του 1947, το Σεπτέμβριο του ίδιου έτους ταξιδεύει στην Κύπρο και μένει στο σπίτι του Ωστεν Χάρισσον στη Λάπηθο, στη συνέχεια τον συνοδεύει στη Μάλτα, όπου ανέλαβε τον επανασχεδιασμό της κατεστραμμένης από τους βομβαρδισμούς νήσου.

Με το πορτρέτο του βασιλιά της Ιορδανίας Αμπντάλλα Α' συμμετέχει σε Σαλόνι Διεθνούς Φωτογραφίας του Delaware Museum στον Καναδά. Ακολουθούν ατομικές εκθέσεις στο Ζάππειο το 1949, στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης Καϊρου, το 1950 πάλι στο Ζάππειο με τίτλο «Ένα ταξίδι στη Χρυσή Ακτή», το 1952 εκπροσωπεί την Αίγυπτο στην Exposition Mondiale de la Photographie στη Λουκέρνη της Ελβετίας. Το 1956 εγκαθίσταται στην Αθήνα και ξεκινά τη συνεργασία με το εικονογραφημένο περιοδικό «Εικόνες».

«Εδώ ήρθαμε», θα μπορούσε να γράψει όποιος κοιτά την εκπληκτική ζωή-καριέρα του φωτογράφου Δημήτρη Παπαδήμου, που παρουσιάζει με απέραντη αγάπη και σεβασμό μια έκδοση του ΜΙΕΤ και την οποία σχεδίασε και επιμελήθηκε ο διευθυντής του ΜΙΕΤ, Διονύσης Καψάλης. Κι έτσι μόνο, με σεβασμό και απέραντο θαυμασμό, μπορούμε να αποπειραθούμε να δώσουμε φωτογραφίες του Αιγυπτιώτη, Έλληνα και κοσμοπολίτη Δημήτρη Παπαδήμου στο εικονογραφημένο περιοδικό της Κυριακάτικης «Καθημερινής». 

Ο Δημήτρης αγόρασε με τους κόπους του ένα κτήμα στην Αγία Παρασκευή, έχτισε το σπίτι του μέσα σε ολάνθιστο κήπο. Παντρεύτηκε το 1961 τη μελαχρινή καλλονή Λιάνα Φραγκιά στον Άγιο Δημήτρη Λουμπαρδιάρη, την εποχή που φιλοτεχνεί ο Δημήτρης Πικιώνης. Η Λιάνα, που στη γερμανική κατοχή ήταν στην Αντίσταση -μετείχε στην ομάδα «Σπίθα»-, του χάρισε τον γιο που πήρε το όνομα του παππού, τον Γιάννη Παπαδήμο.

Η Εθνική Τράπεζα με το ΜΙΕΤ μας έδωσαν έναν τόμο κεντημένο με φωτογραφίες από το 1943 ως το 1980, από το άριστα τακτοποιημένο αρχείο του Παπαδήμου, που ο ίδιος το εμπιστεύθηκε εν ζωή στο ΕΛΙΑ, που αποτελεί τώρα το Φωτογραφικό Αρχείο ΕΛΙΑ - ΜΙΕΤ και που το συμπλήρωσαν με δωρεές η Λιάνα και ο Γιάννης Παπαδήμος. «Ο ανά χείρας τόμος αποτελεί μικρό αντίδωρο στην οικογένεια Παπαδήμου», γράφει ο Μάνος Χαριτάτος. Στο προλογικό σημείωμα μιλούν για την απόφαση να προσφύγουν στους θησαυρούς του ΕΛΙΑ - Ελληνικού Λογοτεχνικού και Ιστορικού Αρχείου, που από το 2009 ανήκει στο ΜΙΕΤ - Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης. 

 «Φυλλομετρώντας το βιβλίο που έχουμε στα χέρια μας, βλέπουμε έναν κόσμο που έφυγε και δεν θα ξανάρθει. Μιαν Ελλάδα που μέσα από πολέμους και περιπέτειες μπόρεσε να επιβιώσει, αλλά που άλλαξε ριζικά μέσα από την ανάπτυξη που ακολούθησε». Γράφουν για το βιβλίο η Ματθίλδη Πυρλή, ο Κωστής Λιόντης (είχε επιμεληθεί το ανάλογο αφιέρωμα «Επτά Ημέρες», το ένθετο της «Καθημερινής»), η Βασιλική Χατζηγεωργίου και ο Heba Farid.

Ο Ωστεν Χάρισσον έμεινε μαζί με την οικογένεια Παπαδήμου στο σπίτι της Αγίας Παρασκευής, εκεί πέθανε το 1976 σε ηλικία 86 ετών και ετάφη στο Α' Νεκροταφείο Αθηνών. Το 1986 ο Παπαδήμος με τη σύζυγο του Λιάνα ανοίγει παλαιοπωλείο στις Σπέτσες, «Το καΐκι». Έτοιμος πλέον να σαλπάρει για αλλού, τον Απρίλιο του 1994 ο Ταξιδιώτης Δημήτρης κλείνει τα μάτια που είδαν τόσο πολλά και αναπαύεται στο κοιμητήριο των Σπετσών. 

Η φωτογραφική του ενότητα μόνο για την Ελλάδα περιλαμβάνει 40.000 αρνητικά και καλύπτει το σύνολο της ελληνικής επικράτειας. Για να βλέπουμε εμείς πως ήταν η Ελλάδα που έφυγε ανεπιστρεπτί, γιατί ίσως χρειαστεί, αν όχι εμείς που προλάβαμε τον Δημήτρη, αλλά η νέα γενιά, που δεινοπαθεί αναίτια, να την ξαναχτίσουν. Όπως λέγουν οι Βασίλης Ράπανος και Απόστολος Ταμβακάκης στο υστερόγραφο του σημειώματος, «ας ελπίσουμε ότι δεν έχουμε ξεχάσει τα μαθήματα του παρελθόντος, γιατί διαφορετικά θα πρέπει να τα επαναλάβουμε». ΜΙΕΤ-ΕΛΙΑ, ευχαριστούμε!

 «Δημήτρης Παπαδήμος - Ταξιδιώτης Φωτογράφος» Έκδοση Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης, από το Αρχείο ΜΙΕΤ - ΕΛΙΑ

Από το «Κ» της Καθημερινής 21.1.2012