Γ.Α. ΛΕΟΝΤΑΡΙΤΗ : Κύπρος : Πότε και ποιοι σχεδίασαν το πραξικόπημα

Ο Μακάριος με τον «αντιβασιλέα» Γεώργ. Ζωιτάκη. Ηταν η περίοδος που ο Αρχιεπίσκοπος ήταν υποχρεωμένος να παίζει θέατρο, με αυτούς που σχεδίαζαν τη δολοφονία του.

Κύπρος : Πότε και ποιοι σχεδίασαν το πραξικόπημα

Η «αφετηρία» εντοπίζεται το 1970 με την απόπειρα κατά του Μακαρίου. Ο σκοτεινός ρόλος τον Πολύκαρπου Γεωρκάτζη, παλαιού αγωνιστή της ΕΟΚΑ κάι φίλου των συνταγματαρχών.

Του Γ.Α. ΛΕΟΝΤΑΡΙΤΗ

Το πραξικόπημα στην Κύπρο που οργάνωσε η Χούντα των Αθηνών σε συνεργασία με την ΕΟΚΑ Β' και τον «Ιερό Λόχο» ήταν η κατάληξη μιας σειρά συνωμοσιών, που στόχο είχαν την ανατροπή του νομίμου Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας και την επιβολή στρατιωτικού καθεστώτος στη Μεγαλόνησο. Καθ' όλη τη διάρκεια του Ιανουαρίου του 1970, δεν σταμάτησαν οι προσπάθειες των σκοτεινών κύκλων σε Αθήνα και Λευκωσία για δολοφονία του Μακαρίου, ενώ τα σχέδια αυτά, λίγο έλειψε να πετύχουν, όταν οι δολοφονικές σφαίρες των συνωμοτών χτύπησαν το προεδρικό ελικόπτερο πάνω από την Αρχιεπισκοπή. Μέσα σε όλες αυτές τις ίντριγκες, ξεχωρίζει με ρόλο σκοτεινό η περίεργη μορφή του Πολύκαρπου Γιωρκάτζη. Ο παλιός αγωνιστής της ΕΟΚΑ, αργότερα υπουργός, άλλοτε φίλος του Αλ. Παναγούλη κι άλλοτε σύμμαχος των συνταγματαρχών της Αθήνας, θα δεχθεί να βοηθήσει στα σχέδια κατά της ζωής του Μακαρίου. Ηγετικός παράγων ο ίδιος, τοποθετημένος στη «Δεξιά», θα μπλέξει στο τέλος στα πλοκάμια των μυστικών υπηρεσιών, που θα του κλείσουν το στόμα με μερικές σφαίρες, για να μην αποκαλύψει ποτέ αυτούς που κινούσαν τα νήματα για να εξοντώσουν τον Μακάριο και να ανατρέψουν το πολίτευμα στη Μεγαλόνησο.

Ο Μακάριος είχε αντιληφθεί από καιρό ότι το καθεστώς της Αθήνας -όργανο του ΝΑΤΟ- είχε αρχίσει από νωρίς να πλέκει έναν ιστό γύρω από το νησί της Αφροδίτης και δεν είχε αμφιβολία ότι για να προχωρήσουν τα σχέδια κατά της Κυπριακής Ανεξαρτησίας, έπρεπε πρώτα να βγάλουν τον ίδιο από τη μέση. Για μεγάλο διάστημα, ο Αρχιεπίσκοπος προτίμησε να μην έλθει σε ανοιχτή σύγκρουση με τους δικτάτορες της Αθήνας. Τους αποκοίμιζε και τους εκάλυπτε με δηλώσεις. Παιζόταν έτσι, ένα παράξενο «παιχνίδι», όπου όλοι ήσαν υποχρεωμένοι να υποκρίνονται, περιμένοντας την κατάλληλη χρονική στιγμή για να πετάξουν τη μάσκα.

Ο Γιωρκάτζης όμως, φαίνεται ότι γνώριζε «πολλά». Ήταν ο άνθρωπος που στην περίοδο του έντονου ψυχρού πολέμου έπαιρνε βοήθεια από τις μυστικές αμερικανικές υπηρεσίες για να παρακολουθεί τη δραστηριότητα των κομμουνιστών, είχε δικούς του ανθρώπους μέσα στο περιβάλλον της τουρκοκυπριακής ηγεσίας, βρέθηκε κάποτε ο ίδιος στο στόχαστρο των Τούρκων, ήλθε σε αντίθεση με τη χούντα της Αθήνας, πήρε ενεργώς μέρος στο σχεδιασμό και στην προσπάθεια με τον Παναγούλη για την απόπειρα κατά του Γ. Παπαδόπουλου, οργάνωσε το «Εθνικό Μέτωπο». Από υπουργός του Μακαρίου έγινε εχθρός του, και ξαφνικά μετατρέπεται σε συνεργάτη των δικτατόρων της Αθήνας. Αυτός ο άνθρωπος, με τις τόσες αντιφάσεις, φαίνεται ότι γνώριζε έγκαιρα τα σχέδια για το πραξικόπημα στην Κύπρο.

Αυτοί που κινούσαν τα νήματα του πραξικοπήματος -σε Αθήνα και Λευκωσία- θεώρησαν ότι από ένα σημείο και μετά ο Γιωρκάτζης «δεν χρειαζόταν».

Ο πρόεδρος κ. Γλ. Κληρίδης έλεγε τον Μάρτιο του 1994: «Πληροφορίες για τους δολοφόνους του Πολύκαρπου Γιωρκάτζη υπάρχουν, στοιχεία, μαρτυρίες δεν υπάρχουν...». Κι όμως αρκετοί διακεκριμένοι Κύπριοι συνάδελφοι, όπως οι Μακάριος Δρουσιώτης, Παν. Παπαδημήτρης, Ανδρ. Νεοφύτου κ.ά., ασχολήθηκαν κατά καιρούς με το θέμα και φώτισαν αρκετά τη σκοτεινή αυτή υπόθεση, που για τον ιστορικό του μέλλοντος, ίσως θεωρηθεί η «αφετηρία» της αποφράδας 15ης Ιουλίου του 1974.

Ο ρόλος του Παπαποστόλου

Στην απόπειρα της δολοφονίας κατά του Μακαρίου, όταν οι συνωμότες προσπάθησαν να καταρρίψουν το ελικόπτερο στο οποίο επέβαινε, «ιθύνων νους» ήταν ο διοικητής των ΛΟΚ Δημ. Παπαποστόλου. Ο άνθρωπος του Ιωαννίδη είχε κατορθώσει να αποσπάσει την εμπιστοσύνη του Αρχιεπισκόπου, να γίνει η σκιά του, και συνέχισε να παίζει το ίδιο θέατρο κι όταν ο Μακάριος σώθηκε ως εκ θαύματος. Εξακολουθούσε να παριστάνει τον «άγρυπνο φύλακα» του προέδρου της Κύπρου. Αν όμως ο Παπαποστόλου εξακολουθούσε να κινείται με άνεση, δεν συνέβαινε το ίδιο με τον Γιωρκάτζη, που είχε επισημανθεί ο ρόλος του στην απόπειρα. Ο ίδιος άρχισε να αγωνιά, προσπαθούσε να επικοινωνήσει με τον διοικητή των ΛΟΚ, αλλά εκείνος φοβούμενος για τον εαυτό του, δεν ήθελε να εμφανίζεται πια μαζί του. Απέφευγε ακόμα και το τηλέφωνο να σηκώνει. Ο Γιωρκάτζης ένιωθε τον κλοιό να σφίγγει γύρω του. Ιδιαίτερα όταν η αστυνομία συνέλαβε τρεις φίλους του, τους Αντ. Γεναγρίτη, Αντ. Σολομώντος και Πολ. Πολυκάρπου, ήξερε ότι ερχόταν η σειρά του. Απεγνωσμένα ζητούσε να επικοινωνήσει τηλεφωνικά με τον Παπαποστόλου, αλλά ο Ελλαδίτης αξιωματικός δεν εμφανιζόταν. Ο τηλεφωνητής του έλεγε ότι «ο κ. διοικητής είναι απησχολημένος με την ασφάλεια του... Αρχιεπισκόπου»!...

Κάποτε πέτυχε να βγει στη γραμμή ο διοικητής των Καταδρομών. Του είπε ότι με την επιρροή που ασκούσε, θα φρόντιζε να στρέψει τις έρευνες προς την κατεύθυνση του «Εθνικού Μετώπου» και του υπέδειξε να μην τον ζητά στο τηλέφωνο, κι όταν είχε νεώτερα θα φρόντιζε να επικοινωνήσει μαζί του. Τη συνδιάλεξη αυτή -που αργότερα θα έπαιρνε ξεχωριστή σημασία- την άκουσε και ο προσωπικός φίλος και σωματοφύλακας του Γιωρκάτζη, ο Κυριάκος Πατατάκος, ειδικευμένος στις εκρηκτικές ύλες. Σε λίγες μέρες, ο Γιωρκάτζης συνελήφθη από την αστυνομία, διότι σε έρευνα που έγινε, βρήκαν στην κατοχή του δύο περίστροφα. Η κατηγορία ήταν μάλλον η αφορμή για να προσαχθεί σε δίκη, και το επίσημο κράτος να του δείξει ότι γνώριζε το ρόλο του στο σκοτεινό παρασκήνιο. Η μεταφορά του στο δικαστήριο παρουσίαζε μια παράξενη εικόνα. Από τη μια μεριά, τα δρακόντεια μέτρα ης αστυνομίας, κι απ' την άλλη, η ίδια η αστυνομία... περικυκλωμένη από τους ανθρώπους του Γιωρκάτζη, που εφοβούντο ότι ο πρώην υπουργός μπορούσε να δολοφονηθεί καθ' οδόν από τους πράκτορες της ελληνικής χούντας! Η ποινή που του επεβλήθη από το δικαστήριο, ήταν τυπική: πρόστιμο 150 λιρών. Ο στόχος ήταν άλλος. Να του δείξουν ότι γνώριζαν το ρόλο του στις κινήσεις κατά του Αρχιεπισκόπου. Η περιπέτεια αυτή στο δικαστήριο, φαίνεται ότι στοίχισε πολύ στον Γιωρκάτζη. Ο άλλοτε πανίσχυρος άνθρωπος, που διέθετε πρωτοφανή δύναμη, που κι όταν δεν ήταν υπουργός ήλεγχε την αστυνομία από  το παρασκήνιο και διέθετε τεράστιο δίκτυο πληροφοριών, τώρα ένιωθε παγιδευμένος. Κανείς από τους φανατικούς φίλους του δεν φαινόταν διατεθειμένος να του δώσει βοήθεια. Τότε ζήτησε να έλθει σ' επαφή με τον Μακάριο.

Έγραψε κι ένα σημείωμα μ' αυτά που θα του έλεγε: μια μακρά αναδρομή στην παλιά συνεργασία τους, την συστράτευσή του στο Μακαριακό στρατόπεδο, γεγονός που του δημιούργησε προβλήματα στις σχέσεις του με τον Γρίβα, κ.ά. Μ' όλα αυτά, ήθελε να καλύψει το ρόλο του στη συνωμοσία κατά του Αρχιεπισκόπου. Ο πρόεδρος της Κύπρου, όμως, δεν μπορούσε να ξεγελαστεί. Αρνήθηκε να τον δεχθεί. Κι αυτή η άρνηση μεγάλωσε τον πανικό του πρώτου υπουργού Άμυνας της Κύπρου. Αποφάσισε να φύγει για τη Βηρυτό, βέβαιος ότι η ζωή του κινδύνευε. Οι υπηρεσίες ασφαλείας ειδοποίησαν το προεδρικό μέγαρο κι ο ίδιος ο Μακάριος έδωσε εντολή στον Μιχ. Πατσαλίδη:

— Να σταματήσεις αμέσως το αεροπλάνο.

Το αεροσκάφος που δεν είχε μπει ακόμη στην ευθεία απογείωσης, έκανε στροφή. Σε λίγο, αστυνομικοί πλησίασαν τον Γιωρκάτζη και του είπαν ότι έπρεπε να αποβιβαστεί. Ο «Πολύς» δεν έφερε αντίρρηση κι επέστρεψε στη Λευκωσία.

 1963: Ο πρωθυπουργός Γ. Παπανδρέου δέχεται στο Καστρί, τους Κυπρίους υπουργούς Α. Αλαούζο (αριστερά) και Πολ. Γιωρκάτζη. Ηταν η εποχή, που ο Γίωρκάτζης είχε συστρατευτεί στο «Μακαριακό Μέτωπο»...

Ο απόρρητος φάκελος με το σχέδιο ΕΡΜΗΣ

Μόλις έφθασε στο σπίτι του, ο Π. Γιωρκάτζης σήκωσε το τηλέφωνο και προσπάθησε να επικοινωνήσει με τον Παπαποστόλου. Τα κατάφερε με κόπο. Συμφώνησαν να συναντηθούν το ίδιο βράδυ. Ο Πατατάκος, έχοντας συνεπιβάτη στο αυτοκίνητο τον υπαστυνόμο Σολωμού, ακολούθησε τον Γιωρκάτζη που κατευθυνόταν προς το Βαρώσι. Κάποια στιγμή έκπληκτος είδε μέσα σ' ένα αυτοκίνητο τον Γιωρκάτζη με τον Παπαποστόλου που κατευθύνονταν προς τη Λευκωσία. Όταν πολύ αργότερα ο Γιωρκάτζης επέστρεψε στο προκαθορισμένο σημείο που τον περίμενε ο φίλος του, φαινόταν αναστατωμένος. Ο Πατατάκος τον ρώτησε τι είπαν με τον Παπαποστόλου, κι ο «Πόλυς» απήντησε ταραγμένος:

— Θα κάνουν κάτι πολύ τρομερό...

— Δηλαδή; Εξήγησε μου, θα σκοτώσουν κανέναν άλλο επίσημο;

— Ναι. Τον... Κληρίδη! Θα προσπαθήσω να τους εμποδίσω. Κι αυτός ο Κληρίδης, όμως, δεν ακούει κανένα και είναι εύκολος στόχος. Θέλουν να τον σκοτώσουν για ν' αποδοθεί ο φόνος σε αντίθετες παρατάξεις, ν' αρχίσει αιματοκύλισμα και να επέμβουν οι καλαμαράδες σαν σωτήρες του τόπου...

Όπως γράφει όμως ο συνάδελφος Μακ. Δρουσιώτης στο βιβλίο του «Εισβολή της Χούντας στην Κύπρο», την άποψη ότι ο Γιωρκάτζης στην πραγματικότητα δεν προσπαθούσε να σώσει τον Κληρίδη, αλλά τον εαυτό του, ασπαζόταν και ο ίδιος ο τέως πρόεδρος της Κύπρου, ο οποίος είχε πει: «Φοβόταν για τη δική του ζωή, διότι δεν ειδοποίησε εμένα και τα άλλα άτομα που θα εκτελούντο, για τον επικείμενο κίνδυνο». Η αστυνομία άρχισε να επιτηρεί τον Γιωρκάτζη και ουσιαστικά ετέθη σε κατ' οίκον περιορισμό. Ο τότε υπουργός Εσωτερικών Επ. Κωμοδρόμος αντικατέστησε τη φρουρά των ανθρώπων του «Πόλυ», με αστυνομικούς, γεγονός που εξόργισε τον Γιωρκάτζη. Κι όπως ο φίλος του ο Πατατάκος τον κοιτούσε σιωπηλός, κραύγασε έξαλλος:

—  Δεν πειράζει, αύριο θα γίνει πραξικόπημα και θα υπάρχει άλλη κυβέρνηση...

Ο Γιωργάτζης επιχείρησε να έλθει πάλι σ' επικοινωνία με τον Παπαποστόλου. Το ραντεβού κλείστηκε για την περιοχή «Λακκοβούναρα» κοντά στο δρόμο Μιας Μηλιάς-Νέου Χωρίου. Ο Γιωρκάτζης τότε εξομολογήθηκε στον Πατατάκο:*

— Αυτός ο Παπαποστόλου έχει κάτι που μου προκαλεί φόβο. Μπορούν να εξυπηρετήσουν τα σχέδια τους, αν με σκοτώσουν κι εμένα. Αλλά δεν το πιστεύω...

Το ίδιο βράδυ, ο υπολοχαγός Κίκης Χαννίδης επισκέφθηκε τον Γιωρκάτζη και του έδωσε ένα φάκελο με εμπιστευτικά έγγραφα που πήρε μέσα από το ΓΕΕΦ. Επρόκειτο για το σχέδιο πραξικοπήματος με τη συνθηματική ονομασία «ΕΡΜΗΣ».

Το μοιραίο ραντεβού για τον Γιωρκάτζη

Ήταν 7.30 το βράδυ της 15ης Μαρτίου 1970, όταν ο Γιωρκάτζης με την συνοδεία του ξεκίνησαν για το ραντεβού με τον Παπαποστόλου. Τον άλλοτε υπουργό Άμυνας συνόδευαν οι φίλοι του Πατατάκος και Β. Τόφας. Όταν έφτασαν στη τοποθεσία Λακκοβούναρα, προχώρησαν στην έρημη περιοχή μέσα στο σκοτάδι. Στο βάθος διέκριναν τα μικρά φώτα ενός σταθμευμένου αυτοκινήτου.

Ο Πατατάκος γλίστρησε μέσα στους αγρούς και παρακολουθούσε. Ο Γιωρκάτζης είχε πει ότι αν δεν έβλεπε τον Παπαποστόλου, δεν θα σταματούσε με τ' αυτοκίνητο, αλλά θ' ανέπτυσσε ταχύτητα και θα έφευγε προς το δάσος.

Ο Πατατάκος από τη θέση του, είδε τα κόκκινα φώτα των φρένων του αυτοκινήτου του Γιωρκάτζη ν' "ανάβουν κι ακολούθως να στρίβει αριστερά. Έτσι, συμπέρανε ότι ο «Πόλυς» διέκρινε τον Παπαποστόλου. Ξαφνικά, τη γαλήνη της νύχτας διέκοψαν ριπές αυτομάτου και πυροβολισμοί.

Ο Πατατάκος τα έχασε. Από το σημείο που βρισκόταν δεν μπορούσε να διακρίνει τι είχε συμβεί. Έβγαλε το πιστόλι του και πυροβόλησε στον αέρα για εκφοβισμό.

Οι «άγνωστοι» απάντησαν με νέους πυροβολισμούς κι ύστερα το αυτοκίνητο τους ανέπτυξε ιλιγγιώδη ταχύτητα και χάθηκε στο σκοτάδι.

Ο Πατατάκος έτρεξε κοντά στο φίλο του κι αυτό που είδε, τον έκανε να παγώσει. Ο Γιωρκάτζης βρισκόταν αιμόφυρτος στο αμάξι του, τρυπημένος από τις σφαίρες.

Ο Μακάριος δεν αμφέβαλε ούτε στιγμή ότι στην απόπειρα κατά της ζωής του με το ελικόπτερο και στη δολοφονία του Γιωρκάτζη ενέχονταν Ελλαδίτες αξιωματικοί. Έκρινε, όμως, ότι δεν είχε φτάσει ακόμη η ώρα για ν' ανοίξει το στόμα του. Το θέατρο συνεχιζόταν.

Ο Αρχιεπίσκοπος εξακολούθησε να υποκρίνεται ότι δεν γνώριζε τίποτε για το ρόλο των αξιωματικών της χούντας και των Κύπριων συνεργατών τους. Στις 16 Μαρτίου 1970 έφθασε στη Λευκωσία ο στρατηγός Μπονάνος, ο οποίος εκτιμούσε, ότι «εάν δεν παγιωθεί εν Κύπρω μια σταθερά πολιτική κατάστασις δυναμένη να πειθαρχήσει τον πληθυσμόν προς την ορθήν κατεύθυνσιν και να εξουδετερώσει τους παράγοντες οίτινες τον επηρεάζουν, ενδέχεται λίαν πιθανώς τοιούτα γεγονότα να επαναληφθούν...».

Και επανελήφθησαν, με το προδοτικό πραξικόπημα του Ιωαννίδη και των Κύπριων συνεργατών του...

ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 20 ΙΟΥΛΙΟΥ 1997

Σημείωση από kgrek : Ο αστυνομικός φάκελος της δολοφονίας Γιωρκάτζη έχει χαθεί.