Με το σύνθημα «Στοπ στη φτώχεια!», η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακήρυξε το 2010 «Ετος φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού». Καιρός ήταν, καθώς στους κόλπους της Ευρώπης των «27» υπάρχουν σχεδόν 85 εκατομμύρια φτωχοί (1)... Ενας Ευρωπαίος στους έξι ζει σε συνθήκες στέρησης (2). Και η κατάσταση επιδεινώνεται συνεχώς, καθώς απλώνεται το ωστικό κύμα από την έκρηξη της κρίσης. Το κοινωνικό ζήτημα έρχεται να εγκατασταθεί στην καρδιά της αντιπαράθεσης.
"Η κοινωνική συνοχή θρυμματίζεται,
οι πλούσιοι πλουτίζουν,
Η λαϊκή οργή εκδηλώνεται ενάντια στα προγράμματα δημοσιονομικής αυστηρότητας στην Ελλάδα, την Πορτογαλία, την Ισπανία, την Ιρλανδία, την Ισλανδία κ.ο.κ. Απεργίες και βίαιες διαδηλώσεις πολλαπλασιάζονται. Πολλοί πολίτες εκφράζονται επίσης αρνητικά στην πολιτική προσφορά (η αποχή και η λευκή ψήφος αγγίζουν επίπεδα ρεκόρ) ή υιοθετούν διαφόρων ειδών φανατισμούς (η ακροδεξιά και η ξενοφοβία ευδοκιμούν). Επειδή η φτώχεια και η κοινωνική απόγνωση θέτουν επίσης σε κρίση και το δημοκρατικό σύστημα. Πρέπει άραγε να περιμένουμε την εκρηκτική άνοιξη της ευρωπαϊκής δυσφορίας;
Στη Γαλλία, περίπου το 13% του πληθυσμού, ήτοι λίγο περισσότερα από οκτώ εκατομμύρια άτομα, ήδη ζουν κάτω από το κατώφλι της φτώχειας. Με περιπτώσεις ιδιαιτέρως αποκρουστικές, όπως αυτή των «άνευ σταθερής κατοικίας» (ΑΣΚ), το μέγιστο επίπεδο του κοινωνικού αποκλεισμού. Σύμφωνα με την Εθνική Ομοσπονδία Συλλόγων Υποδοχής και Κοινωνικής Επανένταξης (FNARS), το 2007 υπήρχαν στη Γαλλία σχεδόν 200.000 ΑΣΚ (ήταν περισσότεροι από μισό εκατομμύριο στους κόλπους της Ευρωπαϊκής Ενωσης). Αριθμοί που σίγουρα θα γνώρισαν, το 2008 και το 2009, μια θεαματική αύξηση εξαιτίας της βαναυσότητας της κρίσης. Κάθε χειμώνα εκατοντάδες ΑΣΚ πεθαίνουν στο δρόμο... (3)
Ποιοι είναι οι φτωχοί του σήμερα; Αγρότες, θύματα εκμετάλλευσης από τα μεγάλα δίκτυα μεταπώλησης, απομονωμένοι συνταξιούχοι, γυναίκες που μόνες μεγαλώνουν παιδιά, νέοι με «δουλειές μίας χρήσεως», ζευγάρια με παιδιά που επιβιώνουν με ένα μόνο βασικό μισθό και βεβαίως οι λεγεώνες των εργαζομένων που η κρίση μόλις πέταξε στο δρόμο. Ποτέ δεν υπήρχαν τόσοι άνθρωποι σε αναζήτηση εργασίας στην Ευρωπαϊκή Ενωση: 23 εκατομμύρια (πέντε εκατομμύρια περισσότεροι από το 2008). Το χειρότερο είναι πως η βιαιότητα της ανεργίας χτυπάει ιδίως τους νέους. Στην Ισπανία για παράδειγμα, μια χώρα που κατέχει το πιο καταστροφικό ποσοστό στην Ευρώπη, η ανεργία των νέων χτυπάει το 44,5% στους κάτω των 25 ετών· στη Γαλλία το 24,5% (με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο να βρίσκεται γύρω στο 20%).
Αν το κοινωνικό ζήτημα τίθεται σήμερα με έναν τόσο δραματικό τρόπο, είναι επειδή έρχεται να προστεθεί στην κρίση του κράτους πρόνοιας. Από το τέλος της δεκαετίας του 1970 και την εκρηκτική ανάπτυξη της οικονομικής παγκοσμιοποίησης βγήκαμε από τον κύκλο του βιομηχανικού καπιταλισμού για να μπούμε στην εποχή του άκρατου νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού, του οποίου η βαθύτερη δυναμική είναι η αποκοινωνικοποίηση, η καταστροφή του κοινωνικού συμβολαίου. Οι αρχές της αλληλεγγύης και της κοινωνικής δικαιοσύνης πετάχτηκαν στη θάλασσα.
Ο κυριότερος μετασχηματισμός έλαβε χώρα στο πεδίο της οργάνωσης της εργασίας. Η επαγγελματική κατάσταση των μισθωτών υποβαθμίστηκε ριζικά. Μέσα σε ένα πλαίσιο που χαρακτηρίζεται από τη μαζική ανεργία, η εργασιακή επισφάλεια έπαψε να είναι «μια άσχημη στιγμή που διανύεις περιμένοντας μια σταθερή δουλειά» και μετατράπηκε σε μόνιμη κατάσταση - αυτό που ο κοινωνιολόγος Ρομπέρ Καστέλ ονομάζει «επισφαλειότητα»(4), μια νέα υπο-μισθολογική συνθήκη που επεκτάθηκε σε όλη την Ευρώπη. Στην Πορτογαλία για παράδειγμα, ένας «μισθωτός» στους πέντε έχει ήδη προσληφθεί βάσει ενός συμβολαίου που αποκαλείται «recibo verde» (πράσινη απόδειξη). Ακόμη και αν εργάζεται για χρόνια στην ίδια επιχείρηση ή στο ίδιο εργοστάσιο, με πλήρη απασχόληση, ο εργοδότης του δεν είναι παρά ένας απλός «πελάτης» στον οποίο ο εργαζόμενος χρεώνει μια «υπηρεσία». Με τον «πελάτη» να μπορεί ανά πάσα στιγμή, χωρίς καμία αποζημίωση, να σπάσει το συμβόλαιο, την περίφημη «πράσινη απόδειξη».
Μια τέτοια υποβάθμιση της θέσης των μισθωτών διευρύνει το χάσμα των ανισοτήτων. Ενας ολοένα αυξανόμενος αριθμός ατόμων (ιδίως νέων) βρίσκεται στην πράξη αποκλεισμένος από το σύστημα προστασίας (την κοινωνική ασφάλιση) του κράτους προνοίας. Το σύστημα της «επισφαλειότητας» απομονώνει τους εργαζόμενους, τους περιθωριοποιεί, τους τσακίζει. Πόσες αυτοκτονίες μισθωτών έγιναν στον τόπο της εργασίας τους; Εγκαταλειμμένα στην τύχη τους, εξαναγκασμένα σε ζωώδη ανταγωνισμό, καθένα εναντίον όλων των άλλων, τα άτομα ζουν από εδώ και εμπρός σε ένα είδος ζούγκλας. Κάτι που προκαλεί σύγχυση στα άλλοτε πανίσχυρα συνδικάτα, τα οποία όμως στις μέρες μας συχνά μπαίνουν στον πειρασμό να συνεργαστούν με τις εργοδοτικές οργανώσεις.
Η οικονομική αποτελεσματικότητα (αποκλειστικά αντιλαμβανόμενη με όρους αδιάκοπα αυξανόμενων αποδόσεων και αδιάκοπα θετικών περιθωρίων κέρδους) έχει καταστεί η έμμονη ιδέα των επιχειρήσεων. Ετσι, φορτώνουν όλο και πιο πολύ στο κράτος τις υποχρεώσεις της κοινωνικής αλληλεγγύης. Με τη σειρά του, το κράτος (πολιορκημένο από το νεοφιλελεύθερο δόγμα που του υπαγορεύει επιτακτικά να μειώσει τις δαπάνες του) εκτρέπει αυτές τις επιτακτικές ανάγκες αλληλεγγύης προς τις μη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ) ή τα ιδιωτικά ανθρωπιστικά δίκτυα. Με τέτοιον τρόπο ώστε η οικονομική και η κοινωνική σφαίρα να απομακρύνονται αενάως η μία από την άλλη. Και η απόσταση ανάμεσά τους γίνεται όλο και πιο πολύ σκανδαλώδης. Για παράδειγμα, στην Ισπανία, τη στιγμή που ο αριθμός των ανέργων το 2009 έφθανε στα 4,5 εκατομμύρια (3,1 εκατομμύρια το 2008), οι εισηγμένες στο χρηματιστήριο επιχειρήσεις μοίραζαν στους μετόχους τους 32,3 δισεκατομμύρια ευρώ σε μερίσματα (19% περισσότερα από το 2008). Στους κόλπους της Ευρωπαϊκής Ενωσης, εν μέσω οικονομικού ολέθρου, τα κέρδη των δέκα μεγαλύτερων τραπεζών ξεπέρασαν την προηγούμενη χρονιά τα 50 δισεκατομμύρια ευρώ...
Πώς είναι δυνατό κάτι τέτοιο; Ιδού η εξήγηση: Αμέσως μετά την τραπεζική κρίση, το φθινόπωρο του 2008, τα κράτη, διαμέσου των κεντρικών τραπεζών τους, δάνεισαν μαζικά, με επιτόκια πολύ χαμηλά, τις ιδιωτικές τράπεζες που κινδύνευαν. Εκείνες χρησιμοποίησαν τον τεράστιο αυτόν όγκο φθηνού χρήματος για να δανείσουν με τη σειρά τους, με επιτόκια πολύ πιο υψηλά, οικογένειες, επιχειρήσεις, κερδοσκόπους... και τα ίδια τα κράτη - αποκομίζοντας έτσι μοναδικά κέρδη. Αποτέλεσμα, πολλά κράτη -η Ελλάδα, η Πορτογαλία, η Ιρλανδία, η Ισπανία...- βρίσκονται τώρα βαρύτατα χρεωμένες, εξουθενωμένες και δεχόμενες επίθεση από χρηματοπιστωτικούς παράγοντες (τράπεζες, κερδοσκόπους κ.λπ.) που ήταν σε μεγάλο βαθμό υπεύθυνοι για την κρίση του 2008... και στους οποίους τα κράτη είχαν συνεισφέρει πόρους για να τους σώσουν από τη χρεοκοπία. Κράτη αναγκασμένα επιπλέον να επιβάλουν δραστικά προγράμματα δημοσιονομικής αυστηρότητας στους πολίτες τους προκειμένου να ικανοποιήσουν τις απαιτήσεις των κερδοσκόπων. Κάτι που εξοργίζει εκατομμύρια ευρωπαίους μισθωτούς.
Ετσι, μέσα σε κοινωνίες όπου η κοινωνική συνοχή θρυμματίζεται, οι πλούσιοι εξακολουθούν να πλουτίζουν ενώ ο αριθμός των ανέργων και των επισφαλώς απασχολούμενων εκρήγνυται. Για πόσον καιρό οι άνθρωποι θα υποστηρίζουν μια τέτοια κατάσταση; Το ίδιο το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ), πιστός υπηρέτης του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού κλάδου, είχε προειδοποιήσει, στις 17 του περασμένου Μαρτίου, πως αν δεν μεταρρυθμιστεί το χρηματοπιστωτικό σύστημα, «θα υπάρξουν κοινωνικές εξεγέρσεις».
-------
(1) Ως «φτωχός» θεωρείται το άτομο που ζει με λιγότερο από το 50% του μέσου κατά κεφαλήν εισοδήματος μιας δεδομένης χώρας. Στη Γαλλία, το κατώφλι της φτώχειας τοποθετείται στα 2.000 ευρώ το μήνα για ένα ζευγάρι με δύο παιδιά.
(2) Βλ. «The Social Situation in the European Union 2007» («Η κοινωνική κατάσταση στην Ευρωπαϊκή Ενωση 2007»), Βρυξέλλες.
(3) Σύμφωνα με τον Κριστόφ Λουί, πρόεδρο του συλλόγου «Νεκροί του Δρόμου», ο αριθμός των νεκρών ΑΣΚ «στον δρόμο ή ως επακόλουθο της ζωής στο δρόμο» στη Γαλλία το 2008 ανερχόταν στους 359, ήτοι σχεδόν ένας νεκρός την ημέρα...
(4) Robert Castel, «Les Metamorphoses de la question sociale» («Οι μεταμορφώσεις του κοινωνικού ζητήματος»), εκδ. Gallimard, collection Folio, Παρίσι, 1999.
Πηγή:
http://www.enet.gr/?i=news.el.kosmos&id=152678
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου