Τ. Κατσιμάρδος : 16 σταθμοί στην ιστορία της χώρας με... λήγοντα το 6

 ΣΥΜΒΟΛΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΣΤΟ ΚΑΤΩΦΛΙ ΤΟΥ 2016

 

16 σταθμοί στην ιστορία της χώρας με... λήγοντα το 6

Συνωστισμός σημαντικών επετείων το 2016. Απ' αυτές επιλέξαμε για... συμβολικούς λόγους δεκαέξι με λήγοντα το έξι.

Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν δύο από τις πιο τραυματικές, όπως είναι τα 100 χρόνια από τον Εθνικό Διχασμό και τα 70 χρόνια από την έναρξη του Εμφυλίου Πολέμου.

Οι δύο εμφύλιοι του 20ού αιώνα παραπέμπουν σε μια άλλη σημαντική επέτειο τα χρόνια της Επανάστασης του '21. Οταν στη σκιά των τότε εμφυλιοπολεμικών συγκρούσεων συνερχόταν η Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου και έπεφτε το Μεσολόγγι. Κι όλα αυτά, μαζί με άλλα, θυμίζουν τους στίχους του εθνικού ποιητή: «Η Διχόνοια που βαστάει/ Ενα σκήπτρο η δολερή/ Καθενός χαμογελάει /πάρ’ το λέγοντας και συ...». Πέραν αυτών, όμως, η συρροή των επετείων φέτος δίνει την ευκαιρία ν' ανακαλέσουμε στη μνήμη, να ξανασκεφτούμε κυρίως τη σημασία και τον συμβολισμό σημαντικών στιγμών στη διαδρομή της πατρίδας μας.

Η «Ελληνική Νομαρχία» με τον επεξηγηματικό υπότιτλο «Λόγος Περί ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ».

 

1806. Λαμπρό εθνικό μνημείο η Ελληνική Νομαρχία

 
Δύο αιώνες και δέκα χρόνια συμπληρώνονται από τη δημοσίευση του «βιβλίου που έκλεισε μέσα του όλη την Ελλάδα». Την «Ελληνική Νομαρχία» που δόθηκε στο έθνος «Παρά Ανονίμου του Ελληνος . Εν Ιταλία. 1806».

Αυτό το «λαμπρό μνημείο μιας από τις μεγάλες στιγμές του ελληνισμού», όπως έχει χαρακτηριστεί από τους μελετητές, δεν είναι μόνο ένας κρίκος που συνδέει τον Λόγο με την Πράξη. Δηλαδή τον νεοελληνικό διαφωτισμό, τα οράματα και τον Ρήγα με τη Φιλική Εταιρεία και την Επανάσταση. Εκπέμπει μηνύματα έως τις μέρες μας. Η σημασία του δεν έγκειται μόνο στην αιτιολόγηση της εθνικής αποκατάστασης και την πρόταξη του εθνεγερτικού «ελευθερία ή θάνατος». Αλλά και στην περιγραφή της ευνομούμενης πολιτείας σε καθεστώς ελευθερίας. «H ευτυχία κρέμεται από την διοίκησιν, διακηρύσσει, η οποία ημπορεί να μας καταστήσει ευτυχείς μόνον τότε, όταν αρέσκη των περισσοτέρων».

Εδώ ακριβώς βρίσκεται και μια διαχρονική σημασία της Νομαρχίας. Δηλαδή, η διάσταση μεταξύ προθέσεων και πραγματώσεων. Ο Ανώνυμος δεν διείδε αυτή την αντίφαση, αλλά τη διέγνωσε λίγο αργότερα ο Κοραής με την κλασική διαπίστωση «η Ελλάς δεν ανεστήθη αληθώς...». Εκπέμποντας υπερχρονικά ριζοσπαστικά μηνύματα το πιο ολοκληρωμένο κείμενο του νεοελληνικού διαφωτισμού στην υψηλότερη, ίσως, επαναστατική - δημοκρατική εκδοχή του έχει περάσει στην Ιστορία και ως δημοκρατικό σάλπισμα.

Σκηνή από την ηρωική Εξοδο του Μεσολογγίου.

 

 

1826. Επος στη σκιά της διχόνοιας η Επίδαυρος και το Μεσολόγγι

 
Γυρίζοντας πίσω 190 χρόνια, η Ελληνική Επανάσταση διανύει τη δυσχερέστερη, ίσως, φάση της, στη σκιά του εμφυλίου πολέμου που έχει προηγηθεί. Το 1826 όλα σχεδόν μπορούν να συμβούν. Στις αρχές Απριλίου συνέρχεται η Γ' Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου, ύστερα από αλλεπάλληλες διεργασίες για έναν συμβιβασμό στις εμφύλιες διαμάχες.

Εν συνεδριάσει τη βρίσκει η είδηση της πτώσης του Μεσολογγίου (10 Απριλίου η ηρωική Εξοδος). «Εβάλαμε τα μαύρα όλοι -θυμάται ο Κολοκοτρώνης-, μισή ώρα εστάθη σιωπή που δεν έκρινε κανένας, αλλά εμέτραε με τον νουν του τον αφανισμόν μας. Βλέποντας εγώ την σιωπήν εσηκώθηκα εις το πόδι και ωμίλησα λόγια διά να εμψυχωθούν. Τους είπα ότι το Μεσολόγγι εχάθη ενδόξως και θα μείνει αιώνας αιώνων η ανδρεία. Εάν βάλωμεν μαύρα και οκνεύσωμεν θα πάρωμεν το ανάθεμα και θα πάρωμεν το αμάρτημα των αδυνάτων όλων...».

 

Μπροστά στην οριακή στιγμή «εις την οποίαν ο θηριώδης τύραννος απειλεί τελείαν εξόντωσιν του ελληνικού έθνους (αποφάσισε η συνέλευση) και τας διοικητικάς δυνάμεις να συγκεντρώσει εις μιαν Διοικητικήν Επιτροπήν...».

Στην Επιτροπή, που ανέλαβε «την ολικήν κυβέρνησιν και διοίκησιν των ελληνικών πραγμάτων», εκπροσωπούνταν πλέον όχι μόνο οι κοτζαμπάσηδες και οι καραβοκυραίοι. Μέσω συμβιβασμών συγκροτήθηκε ένας συνασπισμός «σωτηρίας» κατά «το παράδειγμα πολλών εθνών εις παρομοίας καταστάσεις».

Οι εμφυλιοπολεμικές εντάσεις, όμως, θα επανέλθουν αργότερα με σημείο αιχμής τον τόπο σύγκλησης και συνέχειας της Συνέλευσης. Παρά τον κίνδυνο διάλυσης της Επανάστασης, που θ' απομακρυνθεί το επόμενο καθοριστικό έτος για την έκβασή της. Το προοίμιο γραφόταν ήδη, καθώς υπογραφόταν (4 Απριλίου 1826) μεταξύ Ρωσίας και Βρετανίας το Πρωτόκολλο της Πετρούπολης (αναγνώριση ελληνικής αυτονομίας υπό οθωμανική κυριαρχία).

 Χαλκογραφία με θέμα την περικύκλωση και την επίθεση των Οθωμανών στη Μονή Αρκαδίου (8-9 Νοεμβρίου 1866).

«Η ηρωική Μονή, η δίκην φρουρίου αγωνισαμένη, αποθνήσκει ως ηφαίστειον! Τα Ψαρά δεν είναι επικώτερα, το Μεσολόγγι δεν ίσταται υψηλότερον...».

1866. Το Ολοκαύτωμα της Μονής Αρκαδίου

 
Ενάμισης αιώνας συμπληρώνεται από το Ολοκαύτωμα της Μονής Αρκαδίου. Το πιο συγκλονιστικό γεγονός της Κρητικής Επανάστασης του 1866-69, που ξεσήκωσε το οθωμανοκρατούμενο νησί με το σύνθημα «Ενωσις ή θάνατος». Οσα συνέβησαν εκεί, με αποκορύφωμα την ανατίναξη και την αυτοθυσία της 8ης Νοεμβρίου των 800-900 πολιορκημένων, από τότε ακόμη πήραν διαστάσεις συμβόλου στους αγώνες για ελευθερία. Το εκφράζει επιγραμματικά ο Β. Ουγκό στέλνοντας παγκόσμιο μήνυμα:

«Η ηρωική Μονή, η δίκην φρουρίου αγωνισαμένη, αποθνήσκει ως ηφαίστειον! Τα Ψαρά δεν είναι επικώτερα, το Μεσολόγγι δεν ίσταται υψηλότερον...».

 Το ολοκαύτωμα σφράγισε την έναρξη της μακρόσυρτης επαναστατικής διαδικασίας του κρητικού λαού, που οδήγησε αργότερα στην αυτονομία και, τελικά, στην ένωση με το σώμα της Ελλάδας.

Για επετείους όπως το Αρκάδι, τα ελληνικά ολοκαυτώματα όλων των εποχών, την έξοδο του Μεσολογγίου και τ΄ άλλα «Μεσολόγγια» μάλλον έχει πει τον τελευταίο λόγο: «... Ο,τι ήταν να λεχθεί εδώ, σ' αυτό τον τόπο και την ιστορία του, έχει λεχθεί... Εκείνο που θα επιθυμούσαν οι νεκροί, αν μπορούσαν να επιθυμούν ακόμη, θα ήταν να ερχόμαστε εδώ και να τους εξιστορούμε τα πεπραγμένα μας. Να τους αναφέρουμε πόσο κοντά και πόσο μακριά βρίσκεται η ψυχή μας από την ψυχή του Μεσολογγιού. Αν διατηρήθηκε η ηθική συγγένεια μαζί τους. Αν έχουμε το δικαίωμα να συνδιαλεγόμαστε με κούφια λόγια μαζί τους...».

Ελ. Βενιζέλος και Κωνσταντίνος. Οι ρίζες της διάστασής τους εντοπίζονται στους Βαλκανικούς Πολέμους.

1916. Ο Εθνικός Διχασμός θα σημαδέψει τη χώρα για δεκαετίες

 
Ενας ακριβώς αιώνας συμπληρώνεται από την κορύφωση της πρώτης εμφυλιοπολεμικής σύγκρουσης στον 20ό αιώνα, που έχει περάσει στην ιστορία ως Εθνικός Διχασμός. Αιτία η συμμετοχή ή ουδετερότητα της Ελλάδας στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, με αντιτιθέμενους φορείς τον Βενιζέλο και τον βασιλιά.

Ο διχασμός κυοφορείται από την έναρξη του πολέμου, μορφοποιείται με οξύτατη πολιτική κρίση από τις αρχές του 1915 και παίρνει δραματικές διαστάσεις τον επόμενο χρόνο, με σημείο αναφοράς τα περίφημα «Νοεμβριανά».

Η Ελλάδα βρίσκεται χωρισμένη στα δύο. Μια κυβέρνηση με τον Ελ. Βενιζέλο στη Θεσσαλονίκη (κυβέρνηση Εθνικής Αμύνης) κι άλλη στην Αθήνα με τον βασιλιά Κωνσταντίνο. Μεταξύ των δύο κρατών έχουν οριστεί σύνορα και μάλιστα αποστρατιωτικοποιημένη ζώνη (Λιτόχωρο-Σέρβια-Γρεβενά)! Η κυβέρνηση της Αθήνας, με πρόσχημα τη διατήρηση της ουδετερότητας, προσφέρει γην και ύδωρ στους Γερμανοβουλγάρους. Η προσωρινή κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης έχει κηρύξει τον πόλεμο στις Κεντρικές Δυνάμεις στο πλευρό των δυνάμεων της Αντάντ, ενώ «συμμαχικά» στρατεύματα αποβιβάζονται στον Πειραιά και κινούνται για την κατάληψη της Αθήνας. Ολο αυτό το διάστημα το «έθνος κατήντησεν περίγελως και σκύβαλον», σύμφωνα με εύστοχη έκφραση της εποχής.

Μετά τα «Νοεμβριανά» θα χρειαστεί να περάσουν άλλοι εφτά μήνες μέχρι να κηρύξει η Ελλάδα επισήμως τον πόλεμο, ως ενιαία, πια, χώρα (Ιούνιος 1917), αφού προηγουμένως έχει επιστρέψει ο Βενιζέλος στην Αθήνα και εκθρονιστεί ο Κωνσταντίνος.

Πλην, όμως, ο Εθνικός Διχασμός θα διαπερνά, με τον έναν ή με τον άλλον τρόπο, τη χώρα τις επόμενες δεκαετίες, ως όχημα διαφορετικών κοινωνικών αξιών και κινήτρων.

  Γυναίκες στον Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας.

1946. Εναρξη του Εμφυλίου, εκλογές και επάνοδος βασιλιά

 
Τρία αλληλένδετα ετεροβαρή ιστορικά γεγονότα σημαδεύουν τη χώρα πριν από εβδομήντα χρόνια. Η έναρξη του εμφυλίου πολέμου, οι ταυτόχρονες εθνικές εκλογές με την αποχή του ΕΑΜ και η επάνοδος αργότερα του βασιλιά με νόθο δημοψήφισμα (1 Σεπτεμβρίου 1946). Τυπικά ο Εμφύλιος ξεκίνησε τη νύχτα 30 προς 31 Μαρτίου μερικές ώρες πριν ανοίξουν οι κάλπες, όταν ομάδα «ατάκτων» ανταρτών επιτέθηκε στη δύναμη Χωροφυλακής στο Λιτόχωρο.

Το ΚΚΕ και η Αριστερά ευρύτερα τοποθετούν την ουσιαστική έναρξη μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας (Φεβρουάριος 1945), όταν εξαπολύεται η «λευκή τρομοκρατία» από τους νικητές στα Δεκεμβριανά. Ενώ για την Αριστερά ο Εμφύλιος και από τις δύο πλευρές αρχίζει λίγο αργότερα (Οκτώβριος 1946), όταν ενοποιούνται οι αντάρτικες ομάδες και δημιουργείται ενιαίο αρχηγείο τους. Αυτό το οποίο προέκυψε στη συνέχεια ως Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας (ΔΣΕ).

Ετσι κι αλλιώς, εκείνο το τελευταίο Σαββατοκύριακο του Μαρτίου, από τότε μέχρι σήμερα συνοδεύεται από το ερώτημα: Τι θα γινόταν αν η Αριστερά έπαιρνε μέρος σ’ εκείνες τις εκλογές; Θα ακολουθούσε ο εμφύλιος πόλεμος; Οι απαντήσεις είναι ζήτημα φαντασίας.

Η ημερομηνία, πάντως, ανακηρύχτηκε σε κάτι σαν φετίχ. Θεωρήθηκε «μοιραία», «καθοριστική», «θεμελιακή». Στις μέρες μας έχει, μάλλον, «απομυθοποιηθεί». Αν και πολλοί επιμένουν ότι ίσως θα απομακρύνονταν ο εμφύλιος, αρκετοί τεκμηριώνουν ότι «τίποτε δεν θ΄ άλλαζε» χωρίς την αποχή.

  

1896-1966
 

Από την αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων έως το ναυάγιο του «Ηράκλειον»

1896
Χρονιά Ολυμπιακών Αγώνων το 2016 στο Ρίο ντε Τζανέιρο και από μια επετειακή αναφορά θα ήταν αμάρτημα να απουσιάζει ο μεγάλος σταθμός του 1896, όταν αναβίωσαν στη χώρα που γεννήθηκαν. Αλλά και η Μεσολυμπιάδα του 1906 στην Αθήνα, μαζί και το φλερτ με την ιδέα της μόνιμης τέλεσης των Ολυμπιακών στη χώρα μας. Τα τελευταία χρόνια το ζήτημα της τέλεσης σε σταθερό τόπο έρχεται και ξανάρχεται.

1936
•  Ο «ματωμένος Μάης» στη Θεσσαλονίκη. Στις πανεργατικές κινητοποιήσεις και απεργίες που εξελίσσονται από τον Απρίλιο, η κυβέρνηση Μεταξά απαντά με τα όπλα (8-9 Μαΐου). Καταμετρώνται 12 νεκροί και 280 τραυματίες. Η κηδεία των θυμάτων, με ένα πλήθος πάνω από 150.000 πολίτες, παίρνει χαρακτήρα λαϊκού ξεσηκωμού.

•  Η δικτατορία της 4ης Αυγούστου. Ο Ι. Μεταξάς, με τη στήριξη του βασιλιά Γεωργίου Β' και την ανοχή των περισσότερων αστικών κομμάτων, «σώζει» την Ελλάδα από τον κομμουνισμό.

1956
•  Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, αμέσως μετά την ανάληψη της πρωθυπουργίας και εν όψει των βουλευτικών εκλογών, ιδρύει (4 Ιανουαρίου) την Εθνική Ριζοσπαστική Ενωση (ΕΡΕ).

•  Ο απαγχονισμός των ηρώων του κυπριακού αγώνα Μιχαλάκη Καραολή και Ανδρέα Δημητρίου στη Λευκωσία (10 Μαΐου) προκαλεί παγκόσμια δημοκρατική συγκίνηση και κατακραυγή κατά των Βρετανών αποικιοκρατών. Στην Αθήνα 4 πολίτες έχασαν τη ζωή τους από τις αστυνομικές επιθέσεις εναντίον διαδηλωτών, που ζητούσαν την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα.

 Μόλις 30 επιβάτες διασώθηκαν από το ναυάγιο του «Ηράκλειον». Οι άλλοι χάθηκαν μέσα σε 10 μόλις λεπτά.

 

1966
•  Η Φαλκονέρα έχει περάσει στην ιστορία ως μια από τις μεγαλύτερες ναυτικές τραγωδίες στις ελληνικές θάλασσες (8 Δεκεμβρίου). Αλλά και ως μνημείο εγκληματικών παραλείψεων σε όλους τους τομείς από πλοιοκτήτες και την επίσημη πολιτεία. Επισήμως 224 άνθρωποι χάθηκαν όταν το επιβατηγό-οχηματαγωγό πλοίο «Ηράκλειον», που εκτελούσε το δρομολόγιο Χανιά-Πειραιάς, βυθίστηκε στην ομώνυμη βραχονησίδα (23 ν.μ. βορειοδυτικά της Μήλου).

•  Εγκαινιάζεται το Πανεπιστήμιο Πάτρας (30 Νοεμβρίου) και αρχίζουν αμέσως τα μαθήματα. Ενδεικτικό της προχειρότητας είναι ότι η έδρα του Πανεπιστημίου βρίσκεται στην Αθήνα.

Τ. Κατσιμάρδος
katsimar@yahoo.gr
http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=22768&subid=2&pubid=64310903