Σιίτες εναντίον Σουνιτών

TΙ ΚΡΥΒΕΙ Η ΝΕΑ ΕΝΤΑΣΗ ΜΕ ΤΟ ΙΡΑΝ

 

Η δοκιμαζόμενη Σαουδική Αραβία ρίχνει λάδι στη φωτιά της Μέσης Ανατολής 

 

Δυνάμεις ανταγωνιστικές και μάλιστα... εκ πεποιθήσεως, το σιιτικό Ιράν και η σουνιτική Σαουδική Αραβία «μάχονται» εδώ και δεκαετίες, άλλοτε «αυτοπροσώπως» και άλλοτε «δι' αντιπροσώπων», για τον έλεγχο της επιρροής στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής. 

Η μεταξύ τους κόντρα, θρησκευτική εκ πρώτης όψεως αλλά πολύπλευρη στην ουσία της, ξεκινάει πρακτικά το 1979 (έτος ίδρυσης της Ισλαμικής Δημοκρατίας του Ιράν) και έχει μέχρι σήμερα περάσει από διάφορες φάσεις... με χειρότερη ίσως τη σημερινή.

Υπό τη σκιά της τρέχουσας αναστάτωσης (των συνεχιζόμενων πολεμικών συγκρούσεων σε Συρία, Υεμένη κ.α.), της κατακόρυφης πτώσης στην αξία του πετρελαίου, των νέων τρομοκρατικών απειλών (ISIS κ.ά.), αλλά και των τελευταίων γεωπολιτικών εξελίξεων (με κυριότερη την επαναπροσέγγιση μεταξύ Τεχεράνης και Ουάσιγκτον), η εν λόγω κόντρα αποκτά πλέον νέες διαστάσεις, αποσταθεροποιώντας έτι περαιτέρω την ήδη φλεγόμενη Μέση Ανατολή.

Το πιο εντυπωσιακό δε (σε συμβολικό επίπεδο) είναι ότι όλα αυτά γίνονται ακριβώς 100 χρόνια αφότου οι Μαρκ Σάικς και Φρανσουά Ζορζ Πικό χάραξαν τον Μάιο του 1916 τα σύνορα της σύγχρονης Μέσης Ανατολής. Και είναι ακριβώς αυτά τα σύνορα που σήμερα υπάγονται πλέον βίαια σε ένα καθεστώς ρευστότητας στη βάση θρησκευτικών διαχωρισμών (σιίτες εναντίον σουνιτών) αλλά με τη γεωπολιτική επιρροή-εξουσία να κατευθύνει επί της ουσίας από το παρασκήνιο όλες τις εξελίξεις.

Στα χαρακώματα

 
 Η απόφαση της Σαουδικής Αραβίας να εκτελέσει στις 2 Ιανουαρίου ως «τρομοκράτη» τον επιφανή σιίτη κληρικό Νιμρ αλ-Νιμρ ήταν η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι οδηγώντας Τεχεράνη και Ριάντ στα χαρακώματα. Στο άκουσμα της είδησης, εξαγριωμένοι διαδηλωτές επιτέθηκαν στην πρεσβεία της Σαουδικής Αραβίας στο Ιράν, γεγονός που έμελλε να οδηγήσει σε μπαράζ διπλωματικών επεισοδίων.

Ο ένας μετά τον άλλον, οι σουνίτες του Αραβικού Κόσμου και όχι μόνο (Σαουδική Αραβία, Κουβέιτ, Μπαχρέιν, Εμιράτα, Σουδάν) έσπευσαν να διακόψουν ή να υποβαθμίσουν τις διπλωματικές τους σχέσεις με το Ιράν. Για την ιστορία, η τελευταία φορά που οι Σαουδάραβες διέρρηξαν τους διπλωματικούς δεσμούς τους με την Τεχεράνη ήταν το 1988.

«Τρομοκράτης» για τους μεν Σαουδάραβες, «αγωνιστής της ελευθερίας» για τους δε Ιρανούς, ο Αλ-Νιμρ ήταν ένας θρησκευτικός ηγέτης που, αν και Σαουδάραβας ο ίδιος, έκανε εκστρατεία υπέρ των πολιτικών και θρησκευτικών (σιιτικών) ελευθεριών στο σουνιτικό βασίλειο των Σαούντ αλλά και στο Μπαχρέιν. Βρισκόταν στη φυλακή από το καλοκαίρι του 2012, είχε καταδικαστεί σε θάνατο ήδη από τον Οκτώβριο του 2014 και η φαινομενικά «ανεπίκαιρη» θανάτωσή του τώρα (Ιανουάριος του 2016) μπορεί να ερμηνευθεί κατά δύο τρόπους: ως πρόφαση με στόχο την κλιμάκωση της έντασης στην ευρύτερη περιοχή, αλλά και ως μήνυμα προς διάφορες κατευθύνσεις εντός και εκτός των συνόρων. Ενδεικτικό των άγριων διαθέσεων του Ριάντ είναι άλλωστε και το γεγονός ότι οι Αρχές αρνήθηκαν να παραδώσουν τη σορό του σιίτη κληρικού στην οικογένειά του.

Οι Σαουδάραβες, εκτελώντας τώρα τον Αλ-Νιμρ, έκαναν ακριβώς αυτό που έκαναν και οι Τούρκοι καταρρίπτοντας το ρωσικό μαχητικό τον περασμένο Νοέμβριο: προκάλεσαν έναν παραδοσιακό εχθρό ανακατεύοντας παράλληλα την τράπουλα των διεθνών ισορροπιών σε μια πολλαπλώς κρίσιμη χρονική στιγμή για τις διεθνείς εξελίξεις.

Δεν είναι τυχαίο ότι τόσο η Αγκυρα όσο και το Ριάντ έχουν κατηγορηθεί πως «στηρίζουν παρασκηνιακά» ή τουλάχιστον πως στήριζαν μέχρι πρόσφατα τους επίσης σουνίτες τζιχαντιστές του ISIS, για να πλήττουν «διά αντιπροσώπου» τους δικούς τους εχθρούς στην περιοχή, είτε πρόκειται για τον αλαουίτη Ασαντ στη Συρία, είτε για τους σιίτες του Ιράκ, είτε για τη σιιτική Χεζμπολάχ στο Λίβανο κ.ά. Υπενθυμίζεται, άλλωστε, ότι ο βασιλικός οίκος των Σαούντ χρηματοδοτούσε δίκτυα των τζιχαντιστών (τον Οσάμα μπιν Λάντεν κ.α.) ήδη από τη δεκαετία του 1980 και τον πόλεμο στο Αφγανιστάν ενάντια στους Σοβιετικούς, με τις ευλογίες τότε των ΗΠΑ.

Με την εκτέλεση του σιίτη κληρικού, το Ριάντ πετυχαίνει πολλά πράγματα ταυτόχρονα. Υπονομεύει τη διαδικασία ειρήνευσης στη Συρία, όπου Ρωσία-Ιράν-Ασαντ έδειχναν να έχουν εξασφαλίσει το πάνω χέρι. Τορπιλίζει την προσέγγιση ανάμεσα σε Ιράν και Ουάσιγκτον (αναγκάζοντας τους ενεργειακά χειραφετημένους Αμερικανούς να πάρουν θέση υπέρ της «συμμάχου» Σαουδικής Αραβίας). Καθυστερεί την επιστροφή του Ιράν στην αγορά της παγκόσμιας ενέργειας. Αλλά και στο εσωτερικό, η εκτέλεση του σιίτη κληρικού στέλνει το μήνυμα ότι ο βασιλιάς Σαλμάν, ο οποίος δεν έχει κλείσει ούτε 12 μήνες στον θρόνο, είναι ισχυρός και ακλόνητος και ότι κάθε φωνή αμφισβήτησης στο εξής θα... αποκεφαλίζεται.

Ειδικά αυτό το τελευταίο μήνυμα αποκτά πρόσθετη αξία εάν αναλογιστεί κανείς ότι η Σαουδική Αραβία διανύει περίοδο αστάθειας. Δεν είναι μόνο το πετρέλαιο που πέφτει, τα συναλλαγματικά αποθέματα που σταδιακά εξανεμίζονται και οι Αμερικανοί που φλερτάρουν με τους Ιρανούς. Εδώ και μήνες ακούγονται φήμες εντός της χώρας περί επικείμενου... πραξικοπήματος, ενώ οι αλλαγές φρουράς που έγιναν στην ηγεσία του σουνιτικού βασιλείου μόλις την περασμένη άνοιξη (συγκεκριμένα, οι «προαγωγές» του υπουργού Εσωτερικών Μοχάμεντ μπιν Ναγέφ και του υπουργού Αμυνας Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν) κινούνται ενδεικτικά προς δύο άκρως «επίκαιρες» κατευθύνσεις: προς την ενίσχυση της ασφάλειας στο εσωτερικό και προς μια πιο «δυναμική» εξωτερική πολιτική που δεν θα διστάζει να αναλαμβάνει μονομερείς πολεμικές πρωτοβουλίες.

Σιίτες εναντίον Σουνιτών
Η αιώνια κόντρα για τον διάδοχο του Μωάμεθ

Η διαμάχη ανάμεσα στο σιιτικό Ιράν και στη σουνιτική Σαουδική Αραβία εντάσσεται θρησκευτικά στην προαιώνια διαμάχη μεταξύ σιιτών και σουνιτών. Ο λόγος για μια υπερχιλιετή κόντρα που διατρέχει ολόκληρη την ιστορία του Ισλάμ από τον 7ο αιώνα μ.Χ. και μετά. Η βασική διαφωνία μεταξύ των δύο δογμάτων έχει να κάνει με τη γραμμή διαδοχής του Μωάμεθ, με το ποιος δηλαδή θα έπρεπε να είναι δικαιωματικά ο πρώτος νόμιμος διάδοχος του προφήτη που πέθανε το 632 μ.Χ.

Οι σιίτες πιστεύουν ότι νόμιμος διάδοχος θα μπορούσε να είναι μόνο ένας συγγενής και για αυτό επέλεξαν ως πρώτο διάδοχο τον Αλή, εξάδελφο και γαμπρό του Μωάμεθ. Οι σουνίτες, από την άλλη, πιστεύουν ότι θρησκευτικός ηγέτης θα μπορούσε να γίνει κάθε ενάρετος μουσουλμάνος, γι' αυτό και ανακήρυξαν πρώτο διάδοχο τον Αμπού Μπακρ, έμπιστο φίλο του Μωάμεθ και πατέρα της γυναίκας του.

Σχεδόν 1.400 χρόνια μετά, η εν λόγω διαμάχη συνεχίζει να ορίζει τις εξελίξεις σε μεγάλο μέρος του μουσουλμανικού κόσμου, κρύβοντας φυσικά από πίσω της άλλα συμφέροντα (γεωπολιτικά, οικονομικά κ.ά.). Το σχίσμα σιιτών-σουνιτών έμελλε να επανέλθει δυναμικά στο προσκήνιο των γεωπολιτικών εξελίξεων το 1979 με την Ισλαμική Επανάσταση στο Ιράν, όταν ο Χομεϊνί αποκήρυξε τη μοναρχία των Σαούντ ως διεφθαρμένη, αντιδραστική και ανίκανη να φυλάξει του ιερούς τόπους των μουσουλμάνων.

Υπενθυμίζεται ότι τον Νοέμβριο της ίδιας χρονιάς, εκατοντάδες ένοπλοι σουνίτες κατέλαβαν το Μεγάλο Τζαμί στη Μέκκα, ζητώντας την ανατροπή της βασιλικής οικογένειας της Σαουδικής Αραβίας, με την επιχείρηση της ανακατάληψης να αφήνει πίσω της εκατοντάδες νεκρούς και να ωθεί το Ριάντ σε πιο «ισλαμικές» κατευθύνσεις (στην προώθηση μιας αυστηρότερης εφαρμογής του ισλαμικού κώδικα εντός αλλά και εκτός των συνόρων).

Στην Υεμένη

 
Η κόντρα αναζωπυρώθηκε το 2003, με την αμερικανική εισβολή στο Ιράκ, η οποία έμελλε να οδηγήσει στην ανατροπή του σουνίτη Σαντάμ Χουσεΐν και να φέρει στην εξουσία τους σιίτες (με την εν λόγω εξέλιξη να ξεσηκώνει στην πορεία ένα σουνιτικό αντάρτικο από το οποίο έμελλε να ξεπηδήσουν αργότερα και τρομοκρατικές οργανώσεις όπως το ΙSIS).

Πρόσφατα στην Υεμένη, όπου οι υποστηριζόμενοι από το Ιράν σιίτες αντάρτες Χούτι ανέτρεψαν τη σουνιτική κυβέρνηση την άνοιξη του 2015, προκαλώντας τη στρατιωτική εισβολή της Σαουδικής Αραβίας, με τον εν λόγω πόλεμο επίσης να συνεχίζεται κλιμακούμενος.

Συνολικά σήμερα στον κόσμο το 85% με 90% των μουσουλμάνων είναι σουνίτες. Σιιτικές πλειοψηφίες υπάρχουν μόνο σε Ιράν, Ιράκ, Αζερμπαϊτζάν και Μπαχρέιν. Συγκεκριμένα στο Μπαχρέιν, ωστόσο, την εξουσία-μοναρχία κατέχουν οι σουνίτες με την υποστήριξη της Σαουδικής Αραβίας, πράγμα που αποτελεί πηγή μεγάλων εσωτερικών εντάσεων ειδικά μετά την Αραβική Ανοιξη (εντάσεις για τις οποίες αποδίδονται ευθύνες στο Ιράν).

Στα ανατολικά της Σαουδικής Αραβίας επίσης υπάρχουν σιιτικοί πληθυσμοί που διεκδικούν περισσότερα δικαιώματα προκαλώντας την αντίδραση του Ριάντ (συνολικά οι σιίτες αντιστοιχούν στο 10% με 15% του πληθυσμού της Σαουδικής Αραβίας), ενώ σιιτική είναι και η οργάνωση Χεζμπολάχ, η οποία διατηρεί έδρες στο Κοινοβούλιο του Λιβάνου και έχει συμμετάσχει παλαιότερα ακόμη και σε κυβερνητικούς συνασπισμούς.

Το μέτωπο της Συρίας

Η προαιώνια κόντρα επανήλθε στο προσκήνιο το 2011 στο εμφυλιοπολεμικό μέτωπο της Συρίας, όπου συνεχίζεται έως και σήμερα, με τους Σαουδάραβες να στηρίζουν τους σουνίτες αντικαθεστωτικούς ενάντια στο καθεστώς του υποστηριζόμενου από το Ιράν Μπασάρ αλ Ασαντ, ο οποίος ως αλαουίτης ανήκει στο σιιτικό Ισλάμ.

ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΚΑΦΙΔΑΣ
gskafidas@pegasus.gr