Πιστεύω αλλά δεν μπορώ να αποδείξω ότι...

Πόσες φορές δεν έχουμε πει σε φίλους μας το «Πιστεύω αλλά δεν μπορώ να αποδείξω ότι...» και πόσες φορές αυτό το αναπόδεικτο δεν μας έχει βασανίσει όταν διαλογιζόμαστε; Όμως δεν είναι κάτι στο οποίο έχουμε την αποκλειστικότητα..Τον Ιανουάριο του 2005 το ερώτημα αυτό τέθηκε από την εφημερίδα «Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ» σε ανθρώπους των γραμμάτων και των τεχνών και δείτε τι απάντησαν..

Πιστεύω αλλά δεν μπορώ να αποδείξω ότι...

Της Λινας Γιανναρου

«Τι πιστεύετε ότι είναι αλήθεια, ακόμα κι αν δεν μπορείτε να το αποδείξετε;». Δεκαέξι διακεκριμένοι Έλληνες εκπρόσωποι της Επιστήμης, των Γραμμάτων και των Τεχνών, μαθηματικοί, βιολόγοι, φυσικοί, γιατροί, ακαδημαϊκοί, ποιητές, συγγραφείς, συνθέτες και ηθοποιοί, απαντούν σε αυτό το απλό, αλλά ταυτόχρονα περίπλοκο ερώτημα, που τους έθεσε η «K» (αλιεύοντας την ιδέα από το έγκυρο ηλεκτρονικό επιστημονικό περιοδικό Εdge).

Αποδεικνύεται η ύπαρξη του Θεού ή της άλλης ζωής; Χρειάζεται επιστημονική τεκμηρίωση η πεποίθηση ότι με την καλοσύνη μπορεί να πάει μπροστά ο κόσμος; Έχει ανάγκη αποδείξεως ο έρωτας; H φιλία, μήπως; Το μεγαλείο ενός έργου τέχνης; Θα προχωρούσε η επιστήμη χωρίς την πίστη του ερευνητή στις υποθέσεις του; H απάντηση που δίνουν οι περισσότεροι είναι «όχι». Ακόμα και στην εποχή της τεχνολογικής κυριαρχίας και των θαυμαστών επιστημονικών επιτευγμάτων, η πίστη είναι αυτή που «απαντάει» στα θεμελιώδη ζητήματα της ανθρώπινης ύπαρξης. Πιστεύουμε ότι υπάρχει μετά θάνατον ζωή, πιστεύουμε στις αλήθειες που μεταγγίζει η τέχνη, πιστεύουμε ότι με την αγάπη θα σώσουμε τον κόσμο, πιστεύουμε στη διαίσθηση και στη φαντασία, πιστεύουμε ότι θα νικήσουμε τις ασθένειες, πιστεύουμε ότι οι εκτιμήσεις μας είναι σωστές ακόμα και όταν δεν έχουμε «αποδείξεις», πιστεύουμε ότι οι μεγάλες ιδέες και τα μεγάλα έργα υπήρχαν από πάντα, ότι δεν είμαστε μόνοι μας στο σύμπαν, ότι ο κόσμος δημιουργήθηκε από το τίποτα, ότι ο καθένας μας έχει ένα μυστικό προορισμό στη ζωή. Οσο κι αν ζούμε σε μία εποχή όπου για όλα χρειάζεται επιστημονική απόδειξη, τελικά, ίσως υπάρχουν αμέτρητα πράγματα για τα οποία οι αποδείξεις μοιάζουν να είναι περιττές.

• Χρήστος A. Χωμενίδης, συγγραφέας

Δοθέντος ότι το σύμπαν -αν και πεπερασμένο σύμφωνα με τους επιστήμονες- έχει ασύλληπτες για τα ανθρώπινα μέτρα διαστάσεις, πιστεύω ότι η κάθε μη εκπληρωθείσα εκδοχή της «μάκρο» ή «μίκρο» Ιστορίας μας πραγματοποιείται κάπου αλλού. Σε κάποιο μακρινό πλανήτη, σε κάποιο μακρινό γαλαξία, ένας Ναπολέων έχει κερδίσει τη μάχη του Βατερλώ και η Ευρώπη έχει πάρει τελείως διαφορετική από εκείνη που γνωρίζουμε κατεύθυνση. Σε ένα μακρινό αστέρι, που και το ισχυρότερο γήινο τηλεσκόπιο δυσκολεύεται να το «δει», υπάρχει μια πλατεία Ομονοίας, η οποία έχει στο κέντρο της μια λιμνούλα με πάπιες. Ένα ζευγάρι, τώρα δα, επάνω στην ξύλινη γέφυρα, τις ταΐζει, γελώντας, κουλούρι. Είμαστε εμείς οι δύο, εσείς κι εγώ, που εκεί συναντηθήκαμε κι ερωτευθήκαμε παράφορα. Σε ένα τρίτο κόσμο, με εγκαταλείψατε για τον καλύτερό μου φίλο και σε ένα τέταρτο σας παρέσυρα με τη μηχανή μου -εσείς, κοριτσάκι, διασχίζατε την παραλιακή λεωφόρο με τη γιαγιά σας κι εγώ, οργισμένος έφηβος, έκανα σούζες μέρα-μεσημέρι- και σας σκότωσα.

Τι σημασία έχουν -θα ρωτήσετε- οι εκατομμύρια παραλλαγές της βιογραφίας μας, εφ' όσον εμείς ζούμε μόνο τη μία και αγνοούμε όλες τις υπόλοιπες; Μήπως όμως τα όνειρα που βλέπουμε κάθε νύχτα, τα βιβλία που γράφουμε και διάβαζουμε, οι ταινίες που παρακολουθούμε και σκηνοθετούμε (και είναι επίσης όνειρα εν εγρηγόρσει) δεν αποτελούν παρά ανταποκρίσεις από εκείνους τους παράλληλους κόσμους;

• (+) Γιώργος Κουμάντος, ομότιμος καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών, πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής Βιοηθικής

Δεν πιστεύω τίποτα που δεν αποδεικνύεται.

• Νίκος Κατσαρός, πρώην πρόεδρος του Ενιαίου Φορέα Ελέγχου Τροφίμων, διευθυντής Ερευνών στο Ινστιτούτο Φυσικοχημείας του ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος»

Πιστεύω ότι ο κόσμος δημιουργήθηκε από το τίποτα αλλά δεν μπορώ να το αποδείξω. Επιστημονικές θεωρίες που έχουν αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια ανατρέπουν προηγούμενες θρησκευτικές δοξασίες και δεν αποκλείουν την πιθανότητα το σύμπαν να δημιουργήθηκε από το τίποτα.

• Νάνος Βαλαωρίτης, ποιητής

Πιστεύω ότι τα ποιήματα προϋπάρχουν. O Πλάτωνας έλεγε ότι οι ιδέες προϋπάρχουν. Δεν είναι τόσο παράλογο όσο ακούγεται. Οι μαθηματικοί -πάλι κατά τον Πλάτωνα- δέχονται ότι ανακαλύπτουν ένα θεώρημα, δεν το εφευρίσκουν. Ετσι πρέπει να συμβαίνει και με τα άλλα πράγματα. Προϋπάρχουν στη δυνατότητα. O Αριστοτέλης λέει ότι δυναμικά ωθούμεθα προς την τελειότητα. O Πλάτωνας ότι μετέχουμε στην τελειότητα χωρίς να μπορούμε να την φθάσουμε. Δεν μπορούμε να το αποδείξουμε. Δεν είμαι ο μόνος ποιητής που το πιστεύει αυτό. H ινδική Μαχαμπαράτα έχει υπαγορευθεί στον θεό της γραφής. Το ποίημα «Μίλτον» είχε υπαγορευθεί στον ποιητή Ουίλιαμ Μπλέικ από μια φωνή από ένα άλλο μεγάλο ποίημα που υπήρχε κάπου στο Υπερπέραν. Πού όμως; Είναι μεταφυσική αντίληψη, αλλά όχι παράλογη. Ολα τα πράγματα προϋπάρχουν. Μήπως όσοι πιστεύουν στον Θεό μπορούν να αποδείξουν ότι υπάρχει;

• Γιώργος Ανδρέου, συνθέτης

Από μικρός πίστευα ότι κάθε άνθρωπος συμμετέχει σε ένα μυστικό σενάριο πέρα από την προφανή ζωή του και ταυτόχρονα έχει κι ένα μυστικό προορισμό. Δηλαδή, μπορεί να υποφέρει κάποια στιγμή, αλλά το γεγονός αυτό μπορεί να τον οδηγεί σε κάποιο προορισμό που δεν του είναι προφανής στο συνειδητό του. Μπορεί κάποια στιγμή να το καταλάβει, μπορεί να μην το καταλάβει ποτέ. Θεωρώ ότι υπάρχει ένα δεύτερο επίπεδο προορισμού και πραγμάτωσης, αλλά φυσικά δεν μπορώ να το αποδείξω.

• Δημήτρης Νανόπουλος, ακαδημαϊκός, πρόεδρος του Εθνικού Συμβουλίου Ερευνας και Τεχνολογίας, διευθυντής Κέντρου Προηγμένων Ερευνών της ομάδας Αστροσωματιδιακής Φυσικής του Χιούστον, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Τέξας

Οι θετικές επιστήμες, και δη η Φυσική, δεν είναι δογματικές, αλλά στηρίζονται στο πείραμα που είναι ο ΤΕΛΙΚΟΣ ΚΡΙΤΗΣ αν μια θεωρία είναι λάθος ή όχι! H διαίσθηση όμως και η φαντασία είναι τα όπλα του θεωρητικού φυσικού και καμιά φορά τραβάμε πολύ πολύ μπροστά και «αναμένουμε στο ακουστικό μας» για ΕΠΑΛΗΘΕΥΣΗ. Μέσα σ' αυτό το πλαίσιο, αυτό που περιμένω να «ακούσω» είναι αν πράγματι το ΣΥΜΠΑείναι προϊόν μιας τυχαίας σύγκρουσης δύο (D) μεμβρανών που τυχαία αναβλύζουν από το κβαντικό κενό, και που η εικόνα αυτή εξηγεί τελικά τι είναι το BING BANG! Καινά δαιμόνια...

Η Συμπαντολογία, πιστεύω ακράδαντα, είναι ό,τι καλύτερο για να ανυψώσει την ανθρώπινη ζωή πάνω από το επίπεδο της φάρσας και να της δώσει λίγο από την ευγένεια και χάρη της τραγωδίας.

• Δημήτρης Νόλλας, συγγραφέας

Αλήθεια είναι αυτός που μου παραστέκεται και στον οποίο δίνω λόγο των πράξεών μου. Μια αλήθεια που δεν έχει ανάγκη αποδείξεων, αλλά πίστης.

• Θανάσης Φωκάς, καθηγητής της Μη Γραμμικής Μαθηματικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ

Γιατί οι βασικοί νόμοι της Φύσης εκφράζονται με μαθηματική γλώσσα; Με άλλα λόγια, γιατί ο μόνος τρόπος που μπορούμε να καταλάβουμε τον κόσμο που μας περιβάλλει στηρίζεται σε μαθηματικές δομές; Πιστεύω ότι αυτό το «μυστήριο» μπορεί να εξηγηθεί λογικά: Πράγματι, κατά τη γνώμη μου, το πιο βασικό χαρακτηριστικό της λειτουργίας του εγκεφάλου είναι η ικανότητά του να δημιουργεί συσχετισμούς (associations). Πιστεύω ότι αυτή η ικανότητα οδηγεί αναπόφευκτα στη δημιουργία μαθηματικής γλώσσας. Κατά συνέπειαν, και εάν ακόμα υπάρχουν άλλοι τρόποι αναπαράστασης του κόσμου, εξίσου θεμελιώδεις όσο αυτός που στηρίζεται στα Μαθηματικά, ο εγκέφαλος αντιλαμβάνεται μόνο τον μαθηματικόν. Δεν μπορώ να αποδείξω αυτήν τη νομοτελειακή σχέση μεταξύ συσχετισμών και Μαθηματικών. Αν λύσουμε όμως αυτό το πρόβλημα, αν δηλαδή κατανοήσουμε το πώς ακριβώς ο εγκέφαλος μαθηματικοποιεί, τότε η ικανότητά μας να ανακαλύπτουμε μαθηματικές δομές (και κατά συνέπειαν να κατανοούμε το σύμπαν) θα μεγαλώσει εκπληκτικά.

• Μάνια Παπαδημητρίου, ηθοποιός

Έχω την πεποίθηση ότι με μία λιγότερο αλόγιστη σπατάλη από κάποιους θα μπορούσαν να ζήσουν καλύτερα μεγάλες μερίδες του πληθυσμού της γης και ότι ο μόνος λόγος που δεν μπορεί να συμβεί αυτό είναι η απληστία αυτών των κάποιων. Και πιστεύω ότι αυτό δεν είναι αυταπόδεικτο διότι αυτό που εγώ ονομάζω απληστία, οι οικονομικές θεωρίες το ονομάζουν νόμιμο κέρδος.

• Χρήστος Παπαδημητρίου, καθηγητής Πληροφορικής στο Πανεπιστήμιο Μπέρκλεϊ, μέλος της Αμερικανικής Ακαδημίας Τεχνών και Επιστημών και της Εθνικής Ακαδημίας Μηχανικών των ΗΠΑ

Οι υπολογιστές είναι σήμερα τόσο γρήγοροι που θα 'λεγε κανείς ότι κανένα πρόβλημα δεν μπορεί να σταθεί στο διάβα τους. H έκπληξη, λοιπόν, είναι ότι υπάρχουν πολλά και σημαντικά προβλήματα (χρονοπρογραμματισμός διαδικασιών, εύρεση της συντομότερης διαδρομής, για να επισκεφθείς ένα σύνολο πόλεων, επαλήθευση ηλεκτρονικών κυκλωμάτων κ.λπ.), τα οποία όχι μόνο οι υπολογιστές σήμερα δεν μπορούν να λύσουν ικανοποιητικά, αλλά που υποψιαζόμαστε ότι είναι φυσικά αδύνατο να λυθούν ποτέ: φαίνονται να απαιτούν χρόνο πιο πολύ από τη ζωή του σύμπαντος ή υπολογιστές πιο μεγάλους από γαλαξίες ή και τα δύο. Μόνο που αυτό δεν έχει αποδειχθεί αυστηρά, αλλά είναι μια πολύ γνωστή μαθηματική εικασία που λέγεται το «P - NP πρόβλημα». Είναι ένα από τα 7 μαθηματικά «προβλήματα της χιλιετίας», για τη λύση των οποίων το Ινστιτούτο CLAY αθλοθέτησε προ ετών ένα εκατομμύριο δολάρια.

Η ειρωνεία σ' αυτήν την ιστορία είναι ότι μια διατύπωση της εικασίας αυτής (μάλιστα, έτσι διατυπώθηκε αρχικά από τον Kurt Gždel το 1956) λέει ότι είναι πολύ δύσκολο να βρεις μαθηματικές αποδείξεις, ακόμα και όταν αυτές υπάρχουν και είναι σχετικά σύντομες. Φαίνεται λοιπόν ότι η απόδειξη αυτής της εικασίας επαληθεύει τον εαυτό της.

• (+) Παναγιώτης Τέτσης, ζωγράφος και ακαδημαϊκός

Πιστεύω αυτό που μου λένε οι αστρονόμοι, οι επιστήμονες του Διαστήματος, ότι δεν είναι ένα το σύμπαν, αλλά πολλά, ότι ένα άστρο μπορεί να έχει ζήσει πριν από δισεκατομμύρια χρόνια κι εμείς να το βλέπουμε τώρα. Εγώ αυτό δεν μπορώ να το συλλάβω, δεν μπορώ να διανοηθώ τι υπάρχει στο κενό ανάμεσα στα σύμπαντα.

• Ευτύχιος Βορίδης, καθηγητής Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών

Μπορεί κανείς να πιστεύει σε πράγματα που ενδεχομένως θα αποδειχθούν στο μέλλον. Οτιδήποτε κάνουμε στη ζωή μας δεν αποδεικνύεται. Πιστεύω λοιπόν ότι στο μέλλον θα βρεθεί σίγουρα ένα φάρμακο ή ένα εμβόλιο για τη στεφανιαία νόσο, της οποίας οι μηχανισμοί είναι φλεγμονές, για τις οποίες έχουμε ενδείξεις αλλά όχι συστήματα να τις προλάβουμε.

• Χρήστος Γιανναράς, καθηγητής Φιλοσοφίας Παντείου Πανεπιστημίου

Πιστεύω σε κρίσεις μου αφαιρετικές, συμπερασματικές της εμπειρίας μου. Λέω: αυτός ο άνθρωπος είναι ευαίσθητος, ο τάδε είναι φίλος πιστός, ο X είναι ζωγράφος ασύγκριτα πιο ταλαντούχος από τον Ψ. Δεν μπορώ να αποδείξω την ορθότητα των προσωπικών μου κρίσεων. Τις πιστεύω.

Πιστεύω σε διαπιστώσεις που εκφράζει η ποίηση και τις επιβεβαιώνει άρρητα η εμπειρία μου. Λέει ο Ελύτης: «Λάμπει μέσα μου κείνο που αγνοώ. Μα ωστόσο λάμπει». Το πιστεύω.

Πιστεύω στη γνώση που γεννάει ο έρωτας. Όταν «εξαίφνης» συμβεί το θαύμα της αμοιβαιότητας. Τότε γνωρίζω τον άλλον με τρόπο και πληρότητα που καμιά συγκομιδή πληροφοριών δεν κατορθώνει.

Πιστεύω στην αλήθεια που μου μεταγγίζει η Τέχνη. Γνωρίζω τον Μότσαρτ ή τον Βαν Γκογκ ή τον Καβάφη πληρέστερα και πιο πραγματικά απ' όσο κάποιος γείτονας που τους συναντούσε καθημερινά και τους προσπερνούσε αδιάφορα. Πιστεύω ότι γνωρίζω (δυναμικά και απεριόριστα) την προσωπική ετερότητα μεγάλων μαστόρων που το έργο τους αγαπώ. Αδύνατο να αντικειμενοποιήσω στη γλώσσα την ψηλάφηση αυτής της ετερότητας.

Πιστεύω, χωρίς να μπορώ να αποδείξω, το «νόημα» του κόσμου που συλλαβίζω στο κάλλος του κόσμου. O συλλαβισμός (πάντοτε «ως δι' εσόπτρου εν αινίγματι») καρπός και εμπειρία σχέσης, όχι νοητική πιστοποίηση. Νόημα δεν υπάρχει όταν το κάλλος υποτάσσεται στην εγωτική απαίτηση. Υπάρχει νόημα όταν στο κάλλος συναντάς λόγο κλήσης σε σχέση. Λόγο ενεργητικής ετερότητας, βεβαιότητα έναντι Παρουσίας.

Αναπόδεικτη βεβαιότητα.

• Λευτέρης Παπαδόπουλος, στιχουργός, ποιητής, δημοσιογράφος

Πιστεύω, αλλά όχι πολύ -κυρίως εύχομαι- ότι υπάρχει μια δεύτερη ζωή. Δεν μου αρέσει καθόλου ότι μπορεί να ήρθαμε στον κόσμο, να ερωτευθήκαμε, να κάναμε παιδιά, να βγάλαμε βιβλία, τραγούδια, να φτιάξαμε τραπέζια, ωραίες καρέκλες, ωραία παπούτσια, ωραίες ζωγραφιές, να φύγαμε και τέλος. Το θεωρώ πολύ άδικο.

• Δημήτρης Καταλειφός, ηθοποιός

Πιστεύω ότι ο μοναδικός προορισμός του ανθρώπου στον κόσμο είναι να καταφέρει να γίνει καλός. Δεν ξέρω αν υπάρχει άλλη ζωή ούτε αν η καλοσύνη ανταμείβεται ποτέ. Πιστεύω όμως ότι αποτελεί το μοναδικό λόγο ύπαρξης σε αυτή τη ζωή. Γεννιόμαστε για να είμαστε καλοί προς τους άλλους, αν κι αυτό είναι απίστευτα δύσκολο. Οσοι το κατορθώνουν, άξιζε που έζησαν.

• Χρήστος Ζερεφός, γραμματέας της Διεθνούς Επιτροπής Οζοντος, καθηγητής Γεωλογικού Τμήματος Παν. Αθηνών

Δεν πιστεύω σε κάτι που δεν μπορεί να αποδειχθεί. Για μένα αλήθεια είναι αυτό που μπορεί να αποδειχθεί επιστημονικά. Όπως για παράδειγμα ότι υπάρχει σημαντική ανθρώπινη επίδραση στον πλανήτη. Μπορεί να μην είναι προφανής, αλλά αποδεικνύεται από την ίδια τη Φύση.

Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ