ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ
1926: 350 ΝΕΚΡΟΙ ΚΑΙ ΤΡΑΥΜΑΤΙΕΣ ΣΤΟ ΚΕΝΤΡΟ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ
Μια
άγνωστη λαϊκή εξέγερση
Κατά τον Μεσοπόλεμο
ουδεμία χώρα στον κόσμο συναγωνίζεται την Ελλάδα σε στρατιωτικοπολιτικά
κινήματα και δικτατορίες.
Η χρονιά των ρεκόρ ήταν το
1925-26. Καταγράφονται έξι, με κυριότερα εκείνα που οδήγησαν στη δικτατορία του
Πάγκαλου και το αντιπραξικόπημα Κονδύλη με το οποίο και ανατράπηκε. Το πιο
αιματηρό, όμως, κίνημα ήταν εκείνο που στρεφόταν εναντίον του Κονδύλη τον
Σεπτέμβριο του 1926. Η μοναδικότητά του δεν εξαντλείται στον αριθμό των νεκρών
και τραυματιών. Συνδυάστηκε και με ταυτόχρονη λαϊκή εξέγερση, οδοφράγματα,
ένοπλες συγκρούσεις στρατιωτών και πολιτών. Πρόκειται για μια αγνοημένη σήμερα
και συγκεχυμένη «επανάσταση» λίγων ωρών, με αντιστρατοκρατική, κυρίως, αιχμή.
Μετά την ανατροπή του
Πάγκαλου (Αύγουστος), ο Κονδύλης αναλαμβάνει πρωθυπουργός και υπουργός
Στρατιωτικών και Ναυτικών, κατέχοντας όλες σχεδόν τις εξουσίες. Ατύπως μεν,
ουσιαστικώς δε. Εχει απέναντί του το σύνολο του δημοκρατικού κόσμου, με αίτημα
τη διεξαγωγή εκλογών. Συγχρόνως τελεί υπό την «αιχμαλωσία» των δικών του
πραιτωριανών. Τα κατ' επίφαση «Δημοκρατικά Τάγματα» -μισθοφόροι εθελοντές στους
οποίους στηρίχθηκε αρχικώς ο Πάγκαλος και ύστερα ο Κονδύλης- που δρούσαν στην
Αττική. Οι δύο διοικητές τους, Βασίλειος Ντερτιλής και Ναπολέων Ζέρβας, έλυναν
και έδεναν στην πρωτεύουσα με την ισχυρότερη στρατιωτική δύναμη. Μπορούσαν να
επιβάλλουν ακόμη και κυβερνήσεις.
Βενιζελικοί, δημοκρατικοί
αξιωματικοί και πολιτικοί ζητούσαν από τον Κονδύλη τη διάλυση των Ταγμάτων.
Τελικά αποφάσισε να ξεφορτωθεί τους συνεταίρους του. Με πανούργο και
κεραυνοβόλο τρόπο. Ενώ τους διαβεβαίωνε για την ανάγκη της παρουσίας τους,
πιστά στρατεύματα περικύκλωσαν τα ξημερώματα της 9ης Σεπτεμβρίου τα Τάγματα.
Εξαλλοι Ζέρβας και
Ντερτιλής κινήθηκαν το πρωί από τους στρατώνες τους (παραπήγματα στη συμβολή
Αλεξάνδρας-Κηφισίας και κοντά στα Τουρκοβούνια) προς το κέντρο της Αθήνας. Η
συνολική δύναμή τους έφθανε τους 1.600 άνδρες. Βρέθηκαν, όμως, μπροστά σε
οχυρωμένες, βάσει σχεδίου, θέσεις της Φρουράς των Αθηνών και άλλων τακτικών
δυνάμεων από τη Λάρισα και τη Χαλκίδα.
Σκηνή
από τη δίκη Ζέρβα και Ντερτιλή (καθισμένοι στο κέντρο) στο στρατοδικείο. Η δίκη
άρχισε στις 20 Σεπτεμβρίου και κράτησε δώδεκα μέρες μέχρι να καταδικαστούν σε
ισόβια.
Ο Ζέρβας έφιππος, μαζί με
όση δύναμη διέθετε και τέσσερα τεθωρακισμένα του τάγματός του, κατευθύνεται
μέσω της Κηφισίας (σημερινή Β. Σοφίας) προς το υπουργείο Στρατιωτικών (συμβολή
Ακαδημίας και Κηφισίας). Πυροβόλο από την πλατεία Ρηγίλλης βάλλει εναντίον του.
Η πρώτη βολή βρίσκει ένα από τα τεθωρακισμένα, σκοτώνοντας το πλήρωμά του (10
νεκροί από τους 11 επιβαίνοντες). Η δεύτερη πετυχαίνει στύλους του τραμ,
καταπλακώνοντας 10 στρατιώτες. Μια άλλη ρίχνει κάτω το άλογο του Ζέρβα...
Στο μεταξύ έχουν αρχίσει
και πυροβολισμοί από τη μονή Πετράκη και το άλσος της Ριζαρείου, όπου
βρίσκονταν κυβερνητικές μονάδες. Ο Ζέρβας καταφεύγει στην πολυκατοικία Πρεζάνη
(απέναντι από το σημερινό Χίλτον). Οι άνδρες του οχυρώνονται στα γύρω σπίτια
και το αλσύλλιο του νοσοκομείου Ευαγγελισμός. Η μάχη γενικεύεται εκεί. Ολα
εξελίσσονται σε λιγότερο από μία ώρα. Στις 11 το πρωί ο Ζέρβας παραδίδεται. Με
μοναδική πράξη ανδρείας την άρνησή του να παραλάβει διαβατήριο, το οποίο
προσφέρεται για να φύγει στο εξωτερικό, μαζί με «δέμα» 300.000 δραχμών.
Καταιγιστικά
πυρά
Τις ίδιες ώρες το τάγμα
του Ντερτιλή δέχεται πυρά πυροβολικού από το Γουδί και τα Τουρκοβούνια.
Αμύνεται και αποκρούει την επίθεση που δέχεται. Χωρίς επαφή με τον Ζέρβα,
τελικά κι αυτός ορμά με τους άνδρες του και τεθωρακισμένο προς το κέντρο.
Κατορθώνει, εν μέσω καταιγιστικών πυρών, να φθάσει στο υπουργείο Στρατιωτικών.
Αναζητά εκεί τον άφαντο Κονδύλη και κατευθύνεται προς την Ερμού και την Αιόλου
για να φθάσει στο κεντρικό τηλεγραφείο (πλατεία Κοτζιά). Από κει έρχεται σε
επαφή, τελικά, με τον Κονδύλη, ο οποίος και τον καλεί να παραδοθεί αφού όλα
έχουν τελειώσει. Παραδίδεται μαζί με τον οδηγό του τεθωρακισμένου. Το υπόλοιπο
πλήρωμα έχει ήδη σκοτωθεί από τα κυβερνητικά πυρά (8 νεκροί). Με την παράδοση
Ζέρβα - Ντερτιλή το κίνημα έχει κατασταλεί και έρχεται το τέλος των
Δημοκρατικών Ταγμάτων. Μια απειλή για τη δημοκρατία έχει εκλείψει και μαζί της
δαπάνες του Δημοσίου ύψους 210 εκατ. δραχμών ετησίως.
Τανκ
μπροστά από τα ανάκτορα μετά την καταστολή του κινήματος Ζέρβα - Ντερτιλή.
Ζέρβας και Ντερτιλής
τέτοιες μέρες πριν από 90 χρόνια (20 Σεπτεμβρίου) δικάζονται στο στρατοδικείο.
Καταδικάζονται σε ισόβια δεσμά (1 Οκτωβρίου), αλλά μερικούς μήνες αργότερα
αμνηστεύονται. Έτσι θα «διαπρέψουν» αργότερα με τη στρατιωτική και πολιτική
δράση τους. Ο Ντερτιλής, εκτός των άλλων, στα δωσίλογα Τάγματα Ασφαλείας, ενώ
θα «κληροδοτήσει» στη δημοκρατία και τον γιο του Νικόλαο -το γνωστό
πρωτοπαλίκαρο της δικτατορίας του 1967, που πέθανε ισοβίτης στις φυλακές.
Η
ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΦΟΥΝΤΩΝΕΙ
«Ενστικτωδώς
η μάζα αντέδρασε» και πήρε όπλα από τον στρατό
Οι πρωινοί
κανονιοβολισμοί, οι πυροβολισμοί και οι κινήσεις στρατιωτικών τμημάτων
προκάλεσαν ανησυχία και αναστάτωση στους Αθηναίους. Σύμφωνα με τον Γρ. Δαφνή
«ενστικτωδώς η μάζα αντέδρασε».
Εκατοντάδες και χιλιάδες
ξεχύνονται στους δόμους ανάμεσα σε Ομόνοια και Σύνταγμα. Αγανακτισμένοι από τις
συνεχείς στρατοκρατικές εκτροπές, ξεσπούν σε όποιον αξιωματικό συναντούν.
Περιπολίες αστυνομικών και χωροφυλάκων δεν μπορούν να συγκρατήσουν τους οργισμένους.
Καθώς μια αδέσποτη σφαίρα σωριάζει νεκρό έναν νεαρό, η εξέγερση φουντώνει.
Τα συνθήματα που
ακούγονται ανταποκρίνονται στις πιο διαφορετικές διαθέσεις: «Κάτω η
στρατοκρατία. Ζήτω η δημοκρατία». «Ζήτω ο βασιλεύς. Ζήτω η επανάσταση». «Κάτω
οι κλέφτες. Ζήτω οι σανίδες»... Σανίδες υπάρχουν πολλές στα γιαπιά και μ' αυτές
στρέφονται εναντίον φρουρών δημοσίων κτιρίων και τους αφοπλίζουν.
Στρατιώτες
και πολίτες πανηγυρίζουν για την καταστολή του κινήματος από τις κυβερνητικές
δυνάμεις.
Λαοκρατούμενο
το κέντρο
Ετσι η εξέγερση αποκτά και
ένοπλο χαρακτήρα. Το τεθωρακισμένο του αντισυνταγματάρχη Ντερτιλή περνά στα
χέρια των πολιτών και διασχίζει τους δρόμους πολυβολώντας. Άλλοι λένε ότι
εγκαταλείφθηκε αργότερα στο Μοναστηράκι, όταν τελείωσε η βενζίνη του. Άλλοι ότι
παραδόθηκε από τους ίδιους τους «επαναστάτες» στον στρατό.
Το κέντρο, με εξαίρεση την
πλατεία Κλαυθμώνος, όπου ισχυρή δύναμη φυλάσσει τα κτίρια των υπουργείων
Εσωτερικών και Ναυτικών, είναι λαοκρατούμενο. Ένοπλοι στήνουν οδοφράγματα.
Οχυρώνονται, όπως στα Προπύλαια του Πανεπιστημίου, και θα χρειαστούν
πραγματικές μάχες με τμήματα του στρατού που σπεύδουν εκεί.
Μετά την επιβολή της τάξης
αργά το απόγευμα, ο Κονδύλης δήλωνε ότι συνέτριψε ένα «τρικέφαλο τέρας»: τα
Δημοκρατικά Τάγματα, τους μοναρχικούς και τους κομμουνιστές. Βενιζελικοί
παράγοντες επέρριπταν τις ευθύνες στους βασιλικούς, που επιδίωκαν κατάργηση της
αβασίλευτης δημοκρατίας. Βασιλικοί έδειχναν τους κομμουνιστές και τους
αναρχικούς...
Το ΚΚΕ όχι μόνο απέκρουε
ως συκοφαντικές τις κατηγορίες, αλλά και διακήρυσσε ότι οι κομμουνιστές
συνέβαλαν στην ανατροπή των στασιαστών, απομονώνοντας και τους μοναρχικούς που
θέλησαν να επωφεληθούν. Η εκτίμησή του ήταν ότι ο λαός απηυδισμένος έδινε για
πρώτη φορά βροντερό «παρών» στις εξελίξεις.
Σελίδα
του «Εθνους» της 10ης Σεπτεμβρίου 1926 με περιγραφή της αιματοχυσίας.
Συνεννόηση
των αντιθέτων
Ο Δαφνής σημειώνει
σχετικά: «Yπεστηρίχθη ότι οι Ζέρβας και Ντερτιλής είχον συννενοηθή και με τους
βασιλόφρονες και με τους κομμουνιστές... Όλα αυτά απεδείχθησαν αβάσιμα. Η
επίθεσις των λαϊκών μαζών κατά του στρατού και της αστυνομίας δεν ήτο
οργανωμένη. Βασιλόφρονες και κομμουνισταί ευρέθησαν μεταξύ των επαναστατών...
Δεν απετέλουν (οι σκηνές) συμπτώματα μιας συντονισμένης κινήσεως, αλλά
αυτοσχεδιασμούς ...».
Ο καθηγητής Αλκης Ρήγος,
που έχει ασχοληθεί συστηματικά με την περίοδο αυτή, γράφοντας για τον λαϊκό
ξεσηκωμό σημειώνει:
«Το αυθόρμητο ξέσπασμα
οργής, μετά από μια σχιζοφρενική τετραετία αλλεπάλληλων κινημάτων, έχει φοβίσει
τους πάντες. Στρατιωτικοί και πολιτικοί αναγκάζονται να υποταχθούν στα μηνύματα
των καιρών... Ετσι, θέλοντας και μη, ο Κονδύλης εξαναγκάζεται να οδηγήσει τη
χώρα στις πρώτες τίμιες εκλογές (7 Νοεμβρίου 1926)».
Με το σύστημα της απλής
αναλογικής, που θα οδηγήσει σε εκπροσώπηση όλων των κομμάτων στη Βουλή. Αλλά
και σε κυβέρνηση συνεργασίας αμέσως μετά...
«ΠΤΩΜΑΤΑ
ΠΑΝΤΟΥ...»
Η
εικόνα μετά τις μάχες από ρεπορτάζ
«Πτώματα άμορφα καθ' όλον
το μήκος της οδού Κηφισσίας... Κεφαλαί, σπλάχνα, πόδια, χέρια, όπλα σφαίραι,
πτώματα ακρωτηριασμένα, πτώματα ίππων... Το ανθρώπινον αίμα αναμεμιγμένον με το
αίμα των ίππων και την σκόνην είχε σχηματίση πολτόν.
Εξωθεν ακριβώς της θύρας
της Εφορίας τα τρία τεθωρακισμένα αυτοκίνητα εκαίοντο, εκ των θυρών δε αυτών
εκρέμοντο άμορφα σώματα, τα οποία είχαν εκ της αναφλέξεως των βενζινοαποθηκών.
Επί των γραμμών των
τροχιοδρόμων, τα οχήματα εκτροχιασμένα και εντός αυτών στρατιώται
τραυματισμένοι ή φονευμένοι εκρέμοντο εκ των παραθύρων και των θυρών.
Η τραγωδία όμως εγένετο
μεγαλυτέρα και η φρίκη πλέον ισχυρά, εάν προσεπάθη κανείς να ανέλθη εις τας
οικίας εκ των οποίων ημύνοντο οι στρατιώται της Δημοκρατικής Φρουράς. Καθ' όλην
την κλίμακα πτώματα ή τραυματισμένοι και αν υπήρχε μικρόν μέρος άνευ αυτών το
αίμα έρρεε.
Αλλ' η τραγωδία δεν ήτο
μικροτέρα εις τους στρατώνας του 1ου Τάγματος. Εντός ενός θαλάμου ευρίσκοντο
φονευμένοι 30 περίπου στρατιώται εκ βλημάτων οβίδος... Εκτός αυτού εις την
έμπροσθεν πλατείαν στρατιώται τραυματισμένοι εκάλουν εις βοήθειαν...».
(Αποσπάσματα
από επιτόπια ρεπορτάζ της ημέρας)
Ο
αριθμός των θυμάτων
Ο επίσημος απολογισμός (27
νεκροί και 175 τραυματίες) είναι πολύ κατώτερος του πραγματικού. Συνήθως
αναφέρεται ότι κυμαινόταν από 300-350 θύματα. Ο Τύπος της επόμενης μέρας κάνει
λόγο για νεκρούς που ξεπερνούν τους 40. Ρεπόρτερ του «Εθνους» καταμέτρησε 48
νεκρούς. Ο ιστορικός Γρ. Δαφνής, παρατηρώντας ότι καταμέτρηση των θυμάτων δεν
έγινε, υιοθετεί τον αριθμό 300. Πόσοι, όμως, προσθέτει, ανάμεσά τους «ήσαν
νεκροί δεν κατέστη δυνατόν να εξακριβωθή. Διότι τα πτώματα πολλών ιδιωτών (και
στρατιωτών) ετάφησαν χωρίς να γίνη αναγνώρισις της ταυτότητάς των...».
«ΕΘΝΟΣ»
Το
οδυνηρό δίδαγμα
«Ο,τι κυριαρχεί εις την
εθνικήν ψυχήν, μετά τη φρικιαστικήν αιματοχυσίαν, είνε το πένθος και ο πόνος
δια την αδελφοκτονίαν. Ουδέποτε ηδύνατο τις να φαντασθή ότι πραγματικώς αι
Αθήναι θα εγίνοντο θέατρον αγρίου αλληλοσπαραγμού... Οποίαι τραγικαί ώραι... ο
τόπος δεν θα ηδύνατο να ανθέξη εις άλλας παρομοίας... Θα ήτο θάνατος δια την
Ελλάδα. Ηδη οι αρχηγοί του Εθνους θα είδον, που οδηγούν τα πάθη, τα μίση, η
διαίρεσις... ας συνέλθουν, ας αρθούν εις το ύψος της στιγμής και ας
συνεργασθούν ... Είνε η στιγμή, μέσα εις τον εξαγνισμόν και την κάθαρσιν του
αίματος, η Ελλάς να ανεύρη την παλαιάν της Ενότητα... Και οι αξιωματικοί ας ορκισθούν
ότι εις το μέλλον πραγματικώς, όχι με λόγια, θα περιορισθούν εις τα στρατιωτικά
έργα... Η μέρα ας αποτελέση πικρόν, αλλά μέγα δίδαγμα δια το μέλλον...».
(Από το κύριο άρθρο του
«Εθνους» στις 10 Σεπτεμβρίου 1926)
Τ. Κατσιμάρδος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου