Παναγιώτη Α. Ζολώτα : Γενοκτονία των Ελλήνων - Το ζήτημα των επανορθώσεων

Γενοκτονία των Ελλήνων - Το ζήτημα των επανορθώσεων

του Παναγιώτη Α. Ζολώτα

Σε προηγουμένη αρθρογραφία μας στην εφημερίδα «ΤΟ ΠΑΡΟΝ», (20.11.2016 και 8.1.2017), επισημάναμε ότι η καταδίκη της γενοκτονίας είναι αναγκαστικού δικαίου (jus cogens), επιβαλλομένη υφ’ όλων των κρατών (erga omnes), είτε αποτελούν μέρη της Συμβάσεως περί Γενοκτονίας (1948) είτε όχι, ότι η βαρύτης του εγκλήματος καθιστά τούτο απαράγραπτο και ότι οι διατάξεις της εν λόγω συμβάσεως έχουν αναδρομική ισχύ, όπως υπαγορεύεται από την ερμηνεία τούτων, αλλά και το έθιμο (opinio iuris), οιαδήποτε δε χορήγηση αμνηστίας σε δράστες τέτοιου ειδεχθούς εγκλήματος -ως εγένετο επί των Οθωμανών και Τούρκων (24.7.1923)- είναι άκυρος.

Τέλος, καίτοι αποτελεί έγκλημα διά το οποίον ποινική ευθύνη υπέχει το διαπράξαν τούτο άτομο, η γενοκτονία συνιστά συνάμα και διεθνές αδίκημα, επισύροντος παραλλήλως την ευθύνη και του κράτους εντός του οποίου αύτη ενηργήθη. Αυτή είναι και η θέση πολλών εγκρίτων νομομαθών (A.-M. de Zayas, V. Dadrian, M. Bibliowicksz, E. Öktem, κ.ά.). Εν προκειμένω, επειδή οι αιμοσταγείς δράστες του εν λόγω εγκλήματος δεν είναι πλέον εν ζωή, το μόνον υπάρχον ενεχόμενο σ’ αυτό πρόσωπο είναι το τουρκικό κράτος, ως de facto διάδοχο και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ταύτα ισχύουν βάσει των αρχών περί κρατικής ευθύνης και κρατικής συνεχείας (ΗΕ E/CN.4/1999/65, παρ. 87) («ΤΟ ΠΑΡΟΝ», 23.4.2017).

Ευχής έργον θα ήταν η Τουρκία να ανεγνώριζε από μόνη της την ιστορική πραγματικότητα και την εν γένει ευθύνη της επί της Γενοκτονίας των Ελλήνων και εξέφραζε δημοσίως συγγνώμη δι’ αυτήν, όπως, πέραν της Γερμανίας και της Αυστρίας, έπραξαν, κατ’ αρχάς, η Γαλλία και η Νορβηγία, δι’ εγκλήματα του κράτους του Βισί και της κυβερνήσεως Κουΐσλινγκ αντιστοίχως έναντι των Εβραίων, αλλά και οι ΗΠΑ προς τους Χαβανέζους (1993) και οι Αυστραλοί στους Αβορίγινες (2008).

Επειδή, όμως, τέτοια προσδοκία δεν φαίνεται να εκφράζεται από τις βουλές της γείτονος, η Ελλάς θα μπορούσε, βάσει του άρθρου 8 της ανωτέρω συμβάσεως, να αποταθεί σε οιοδήποτε όργανο των Ηνωμένων Εθνών (ΗΕ), αιτουμένη όπως λάβει τα μέτρα που ήθελε κρίνει σκόπιμα διά την πρόληψη και καταστολή της Γενοκτονίας των Ελλήνων. Ο Αδ. Χίτλερ, κατά τη σύλληψη της «τελικής λύσεως» των Εβραίων, εδήλωσε την 22.8.1939: «Στο κάτω κάτω, ποιος ομιλεί σήμερα περί της εξολοθρεύσεως των Αρμενίων;». Πράγματι, πόσων γενοκτονιών υπήρξε εκ νέου θύμα ο Ελληνισμός από της υπογραφής της συμβάσεως (9.12.1948); Τουλάχιστον δύο: Της Κωνσταντινουπόλεως (6.9.1955) και της Κύπρου (20.7.1974). Στο πλαίσιο τέτοιας προσφυγής, θα πρέπει να παύσει η συνέχιση του εγκλήματος της Γενοκτονίας των Ελλήνων, όπερ διαπράττεται εκ της αρνήσεως τούτου υπό της σημερινής Τουρκίας. Το ανθρώπινο δικαίωμα στην αλήθεια είναι αναφαίρετο (ΗΕ E/CN.4/2005/66). Βάσει τούτων, η Γενική Συνέλευση των ΗΕ θα μπορούσε, κατ’ άρθρον 96 του Καταστατικού Χάρτου των ΗΕ, να ζητήσει υπό του Διεθνούς Δικαστηρίου της Δικαιοσύνης (ΔΔΔ) των ΗΕ να κρίνει ότι την περίοδο 1913-1923 εγένετο Γενοκτονία των Ελλήνων υπό των Οθωμανών και Τούρκων, καλώντας τη γείτονα όπως, κατ’ αρχάς, αναγνωρίσει ταύτην. Άλλως, η Ελλάδα, ως και οιοδήποτε άλλο μέρος της συμβάσεως, θα μπορούσε, επικαλούμενη το άρθρο 9 της αυτής συμβάσεως, να αιτηθεί τα ανωτέρω απευθείας στο ΔΔΔ.

Κατ’ άρθρον 31 των διατάξεων περί Ευθύνης Kρατών από Διεθνώς Άδικες Πράξεις, που υιοθετήθησαν υπό της Επιτροπής Διεθνούς Δικαίου (ΕΔΔ) των ΗΕ, το κράτος που υπέχει ευθύνη διεθνώς αδίκου ενεργείας φέρει την υποχρέωση να επανορθώσει πλήρως τη ζημία που προεκάλεσε, είτε αύτη συνίσταται σε υλική είτε σε ηθική βλάβη.

Επανορθώσεις ενεργούνται, κατ’ αρχάς, διά της αποκαταστάσεως ή επαναφοράς των πραγμάτων στην προτέρα κατάσταση (restitution in integrum), κατ’ άρθρο 35 ΕΔΔ. Επί γενοκτονίας, τούτο δύνανται να λάβει και τη μορφή ανακλήσεως νόμων περί χορηγήσεως αμνηστίας (C. Tams, L. Berster και B. Schiffbauer, «Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide», σελ. 316). Όπου η αποκατάσταση δεν είναι πραγματοποιήσιμος, χορηγούνται, κατ' άρθρον 36 ΕΔΔ, αποζημιώσεις διά την ανόρθωση της υλικής ζημίας εις βάρος συμφερόντων κράτους ή υπηκόων του, είτε πρόκειται περί φυσικών είτε νομικών προσώπων. Στον βαθμό που οι ανωτέρω επανορθώσεις είναι ανέφικτες, επιδικάζεται, κατ’ άρθρο 37 ΕΔΔ, χρηματική ικανοποίηση δι’ ηθική βλάβη, ήτοι μη υλική προσβολή, κατά προσέγγιση και συμβολικώς. Πρόκειται περί της προσβολής άυλων συμφερόντων και αγαθών του κράτους, όπως η τιμή, η αξιοπρέπεια και το κύρος του, η υπόληψη των υπηκόων του, η πρόκληση στους ιδίους πόνου ή ψυχικής οδύνης διά την απώλεια οικείων τους, κ.ά., αδικήματα που συντελούν τη γενοκτονία και διά τα οποία το θιγέν κράτος νομιμοποιείται να επιδιώξει επανορθώσεις.

Το προσβαλόν κράτος, εκ της πλευράς του, δύναται να προβεί σε αναγνώριση της παρανόμου πράξεως, στην έκφραση μεταμελείας, κ.ά., όπερ το θιγέν κράτος δύναται να επιδιώξει και ενώπιον του ΔΔΔ, αιτούμενο την έκδοση αναλόγου αναγνωριστικής αποφάσεως (declaratory relief). Σημειωτέον, η παροχή τοιαύτης ικανοποιήσεως δεν είναι επικουρικής φύσεως, ούτε ήσσονος ή συμβολικής σημασίας, παρά τουναντίον αποφασιστικής. Δεν αποκλείει δε και την επιδίκαση χρηματικής ικανοποιήσεως, καίτοι ανικάνου να επουλώσει τα τραύματα ενός τέτοιου ειδεχθούς εγκλήματος όπως η γενοκτονία.

Τέτοια βλάβη είναι απολύτως πραγματική και υπαρκτή, παρά τη δυσχερή εκτίμησή της χρηματικώς (υπόθ. Lusitania, 1.11.1923, σελ. 40). Στην υπόθεση Rainbow Warrior (30.4.1990), το Διαιτητικό Δικαστήριο των ΗΕ, καίτοι απεφάνθη ότι η έκδοση καταδικαστικής αποφάσεως κατά του αθετήσαντος τις διεθνείς υποχρεώσεις του κράτους αποτελεί επαρκή ικανοποίηση για την προκληθείσα σε βάρος του αντισυμβαλλομένου εταίρου του ηθική βλάβη (παρ. 123), έκρινε περαιτέρω ότι μπορεί και να επιδικασθεί χρηματική αποζημίωση για τέτοια βλάβη (παρ. 118). Εν προκειμένω, χρηματική ικανοποίηση δεν επεδικάσθη, διότι το βλαβέν κράτος δεν την εζήτησε.

Στην από 26.2.2007 απόφασή του (παρ. 471 5-8), το ΔΔΔ, κρίνοντας ότι η Σερβία δεν συνεμορφώθη προς τις υποχρεώσεις της περί προλήψεως και καταστολής της γενοκτονίας (άρθρο 1 της Συμβάσεως), που διέπραξαν, τον Ιούλιο του 1995, Σέρβοι στην Σρεμπρένιτσα (τιμώρηση, παράδοση υπευθύνων), ηρκέσθη σε αναγνωριστική απόφαση περί των ευθυνών αυτής, δοθέντος ότι δεν διήκρινε την ύπαρξη αιτιώδους συνάφειας μεταξύ των ανωτέρω παραλείψεών της και του τελεσθέντος εγκλήματος. Η απόφαση αύτη έχει βεβαίως επικριθεί.

Εκ της άλλης, το συσταθέν κατά τη Συμφωνία Ντέϊτον (1995) Επιμελητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων διά τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη (1996-2003) διέταξε (7.3.2003) τη Σερβική Δημοκρατία της Βοσνίας: (α) Να παράσχει στους αιτούντες πάσα πληροφορία εν σχέσει προς τους αγνοουμένους συγγενείς τους στην Σρεμπρένιτσα. (β) Να διεξάγει περαιτέρω έρευνα επί της γενοκτονίας των ανωτέρω Βοσνίων. (γ) Να δημοσιοποιήσει το κείμενο της αποφάσεώς του στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως. (δ) Να καταβάλει 2 εκατ. μάρκα (1 εκατ. ευρώ) στο Ίδρυμα διά το Μνημείο και Κοιμητήριο της Σρεμπρένιτσας-Ποτοτσάρι. (ε) Να καταβάλει επιπλέον το ποσόν των 500 μάρκων τέσσερις φορές ετησίως στο εν λόγω ίδρυμα, διά την εκπλήρωση των σκοπών του.

Πράγματι, προ τέτοιου στυγνού εγκλήματος οιονδήποτε δικαστήριο δυσκόλως θα περιορίζετο σε αναγνωριστική απόφαση (C. McCarthy, «Reparations and Victim Support in the International Criminal Court», σελ. 175 επ.). Στην υπόθεση Bulacio κατά Αργεντινής (18.9.2003, παρ. 96), το Διαμερικανικό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων έκρινε, βάσει και της διεθνούς νομολογίας, «ότι η απόφαση και μόνον αποτελεί τρόπο επανορθώσεως. Μολαταύτα, συνεπεία της βαρύτητος των περιστάσεων (...), της εντάσεως του πόνου που προεκλήθη στο θύμα και στους εγγυτέρους συγγενείς του, της αλλαγής των συνθηκών ζωής της οικογενείας και άλλων μη χρηματικών υποστασών επιπτώσεων, το δικαστήριο κρίνει δίκαιο να καταβληθούν αποζημιώσεις διά μη χρηματική βλάβη».

Στην περίπτωση της χώρας μας, η γενοκτόνος δράση των Οθωμανών και Τούρκων έχει εκτενώς αποδοκιμασθεί και συνεπώς η ύπαρξη ηθικής βλάβης είναι ανεπίδεκτη αμφισβητήσεως. Δι’ όσους δε ομιλούν περί εθνοκαθάρσεως («Η Αυγή», 20.8.2014), ας αναφερθεί ότι, κατά την από 18.12.1992 και υπ’ αριθμ. A/RES/47/121 απόφαση της Γενικής Συνελεύσεως των ΗΕ, η «εθνοκάθαρση» των Σέρβων κατά των Βοσνίων αποτελεί «είδος τι γενοκτονίας». Ακόμη δε και η από 30.1.1923 ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας κατ’ ορισμένους «ονομάζεται έκτοτε έτσι κατ’ ευφημισμόν, αποτελούσης προκάλυμμα διά την συνέχιση της Γενοκτονίας των Ελλήνων της Ανατολίας» (Thea Halo, «The Genocide of the Greeks of Ottoman Turkey», σελ. 8). Συνεπώς, κατά τον γράφοντα, η χώρα μας μπορεί να είναι βεβαία ότι στην περίπτωση επιδιώξεως επανορθώσεων διά την υπ’ αυτής και των υπηκόων της υποστάσα ηθική βλάβη εκ της γενοκτόνου συμπεριφοράς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και της Τουρκίας, τέτοια αξίωση θα ετύγχανε ευρυτάτης αναγνωρίσεως υπό του αρμοδίου δικαστηρίου, της επιδικάσεως αναλόγου χρηματικής ικανοποιήσεως περιλαμβανομένης.

"ΤΟ ΠΑΡΟΝ"