Θρησκευτικά μνημεία και άκαιρες παρομοιώσεις

Θρησκευτικά μνημεία και άκαιρες παρομοιώσεις

Γράφει ο Δημήτριος  Δ. Τριανταφυλλόπουλος

τ. καθηγητής Βυζαντινής Αρχαιολογίας Πανεπιστημίου Κύπρου

Με αφορμή τους περυσινούς διαξιφισμούς γύρω από την πρόταση και ευχή του ποιμενάρχη π. Ανθίμου να τοποθετηθεί σταυρός στην κορυφή του τρούλου της Ροτόντας Θεσσαλονίκης και την αντίδραση ορισμένων που προσπάθησαν να εξομοιώσουν την Εκκλησία της Ελλάδος με τις πολιτιστικές καταστροφές του ISIS (!), δημοσιεύσαμε στον κυπριακό Τύπο μερικές σκέψεις μας. Τις επαναλαμβάνουμε εδώ, εκσυγχρονίζοντας τες όπου είναι αναγκαίο, γιατί ολοένα δημιουργούνται παρόμοια ζητήματα σε ένα κράτος που φαίνεται να ρέπει προς την ιδεολογία του α-θεϊκού κράτους.

Γενικεύοντας οι εναντιούμενοι, αφήνουν να εννοηθεί ότι η Εκκλησία, αντίθετα προς τον ουμανισμό, καλλιεργεί συνείδηση αμαθούς μάζας αντί φωτισμένου ατόμου.

Ονομάτων επίσκεψις λοιπόν: Τι ακριβώς σημαίνουν, για τον συγκεκριμένο τόπο και μνημείο, οι όροι «πολυπολιτισμικότητα» και «πολυθρησκευτικότητα», που τόσο συχνά γίνεται επίκληση τους ευκαίρως-ακαίρως; Η Ροτόντα, είτε κτίστηκε ως μαυσωλείο είτε ως αρχαίο ιερό στις αρχές του τετάρτου αιώνα, σύντομα μετατράπηκε σε χριστιανικό ναό και είναι ζήτημα αν λειτούργησε ως μη χριστιανικό μνημείο μία πεντηκονταετία. Η διακόσμηση του με έξοχα ψηφιδωτά τον κατατάσσει στα περίοπτα χριστιανικά μνημεία και ο προέχων χαρακτήρας του είναι, ακριβώς, ενός χριστιανικού ναού, που λειτούργησε αδιάκοπα επί 13 αιώνες, έως το 1590/91. Μετατράπηκε σε τζαμί για περίπου 330 χρόνια και αποδόθηκε πάλι στη χριστιανική λατρεία μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης το 1912, όπως πολλοί άλλοι ναοί της που είχαν μετατραπεί σε τζαμιά μετά την κατάληψη της πόλης το 1430.

Θα μετατραπούν λοιπόν όλοι αυτοί οι ναοί σε «πολυθρησκευτικά μνημεία» χωρίς να λειτουργούνται, δηλαδή κάτι σαν μουσεία εικονικής πραγματικότητας, απλώς και μόνο για να αισθάνεται άνετα ο παλιός αλλόθρησκος κατακτητής ή ο κάθε λογής τουρίστας; Και γιατί αυτό να συμβεί μόνο με τους χριστιανικούς ναούς και όχι και με τον Παρθενώνα, που μετατράπηκε διαδοχικά σε ναό της Παναγίας Αθηνιώτισσας, έπειτα σε τζαμί και κατέληξε σε πυριτιδαποθήκη, προτού αποκατασταθεί όπως σήμερα;

Και γιατί όχι το ίδιο με τις βυζαντινές εκκλησίες της Άρτας και της Καστοριάς, επιστρέφοντας στην... προ του 1821 εποχή, ξαναμετατρέποντάς τες σε τζαμιά εν ονόματι της «πολυθρησκευτικότητας»; Ποιο καλύτερο επιχείρημα θα δίναμε στις δυνάμεις κατοχής της Βόρειας Κύπρου να σταματήσουν την αποκατάσταση των εκκλησιών, που επί 42 χρόνια λειτουργούν ως τζαμιά, ξενοδοχεία, αποθήκες, στάβλοι, πισίνες; Αφήνω κατά μέρος τα χριστιανικά μνημεία στην ίδια την Τουρκία...

Η χρήση των ναών γι' αυτό που προορίζονται, για τη συνέχιση μιας ζώσας λατρείας και πίστης, εμποδίζει την αισθητική απόλαυση τους; Τα εκατομμύρια των επισκεπτών του Βατικανού δεν νομίζω ότι δυσανασχετούν ή παρεμποδίζονται στην αισθητική τους αποτίμηση επειδή ο Άγιος Πέτρος και η Καπέλα Σιξτίνα λειτουργούνται αδιατάρακτα - θα έλεγα το αντίθετο: αντίστοιχα το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη, οι ινδουιστικοί και οι βουδιστικοί ναοί στην Ανατολή κ.λπ. Άλλωστε, οι στατιστικές δείχνουν ότι και σε εμάς θάλλει και αυξάνεται ο λεγόμενος «θρησκευτικός τουρισμός», χωρίς να καταργούνται οι μονές ή να μένουν αλειτούργητοι οι ναοί.

Ισχυρίζονται πως η Ροτόντα «συνοψίζει τις ιστορικές αντιφάσεις της πόλης» - δηλαδή ποιες; Μόνο η Θεσσαλονίκη υποδουλώθηκε ή τα μνημεία της δοκίμασαν αλλότριες χρήσεις; Ιστορία και Ιστορία της Τέχνης διδάσκουν ότι δεν υπήρξε μεγάλος, μακρόβιος πολιτισμός που τα μνημεία του να παρέμειναν αλώβητα ανά τους αιώνες. Οι «ιστορικές αντιφάσεις» είναι εδώ κενό, πομπώδες σχήμα λόγου.

Κανείς δεν ζητάει να εξαφανιστεί οποιαδήποτε φάση της Ροτόντας: Το ρωμαϊκό μνημείο στέκει ακέραιο, ο μιναρές παραμένει άθικτος, όπως στέκει επί αιώνες δίπλα από το ιουστινιάνειο καθολικό της Μονής του Σινά. Όμως στο Αρχαιολογικό Μουσείο Κωνσταντινουπόλεως παραμένει ο συλημένος μοναδικός, γλυπτός μαρμάρινος παλαιοχριστιανικός άμβωνας της Ροτόντας, χωρίς αυτό να ενοχλεί, φαίνεται, κανέναν, αντίθετα με ό,τι συμβαίνει με τα παρθενώνεια μάρμαρα στο Βρετανικό Μουσείο!

Ακόμη μία απορία: Αν ο μητροπολίτης Θεσσαλονίκης πρότεινε δημοψήφισμα μεταξύ των κατοίκων για το αν πρέπει να επανατοποθετηθεί ο σταυρός ή όχι, δεν είναι αυτό ο καλύτερος δημοκρατικός τρόπος να εκφραστούν οι απόψεις όλων; Τα μνημεία ανήκουν μόνο σε αδιάφορες θρησκευτικά ιντελιγκέντσιες και παντοδαπούς τουρίστες ή είναι και αναπαλλοτρίωτα σημάδια συλλογικής, εθνικοθρησκευτικής μνήμης;

Από τα ελάχιστα παραπάνω προκύπτει, θαρρώ αβίαστα, ότι είναι εκτός τόπου και χρόνου ο παραλληλισμός της Εκκλησίας με το ISIS, που καταστρέφει προγραμματικά κάθε μνημείο άλλων πολιτισμών.

Μια τελευταία, ολωσδιόλου θεωρητική ένσταση: Η ορθόδοξη χριστιανική Εκκλησία, που τόνισε κατεξοχήν τη μοναδικότητα του προσώπου, δεν είναι επιτρεπτό να συγχέεται με τη μάζα των ολοκληρωτικών συστημάτων!

 Πηγή:

Εφημερίδα « κυριακάτικη δημοκρατία»

16.7.2017