Οι Παναγιές του κόσμου

Οι Παναγιές του κόσμου

Η μορφή της Θεοτόκου, γλυκιά και όμορφη, αυστηρή και μελαγχολική, αλλά συνάμα και γεμάτη ελπίδα, δεσπόζει στη χριστιανική λατρεία Αυτό είναι φανερό και από το πόσο διαδεδομένο είναι το όνομα Μαρία ανάμεσα σ’ όλα τ’ άλλα Και είναι χαρακτηριστικό ότι οι άνθρωποι διάλεξαν γι’ Αυτή την προσωνυμία Παναγία, δηλαδή Αγία σε υπέρτατο βαθμό, Αγιωτάτη. Η Κοίμηση της είναι η κεντρική γιορτή του καλοκαιριού. Πάσχα του καλοκαιριού την έχουν ονομάσει. Αυτήν τη μέρα, γιορτάζουν αμέτρητες εκκλησίες ο* όλο τον κόσμο, οπουδήποτε υπάρχει χριστιανική κοινότητα Μόνο που κάθε λαός, κάθε τόπος Της προσδίδει τα δικά του χαρακτηριστικά. Στην Ασία υπάρχουν Παναγίες με σχιστά μάτια, στην Αφρική μαύρες Παναγιές, στη Δυτική Ευρώπη οι περίφημες Μαντόνες της αναγεννησιακής τέχνης... Όλες, όμως, ας φαντάζουν τόσο διαφορετικές, έχουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά Είναι γλυκές και τρυφερές. Συμβολίζουν τη «μητέρα», έτοιμη πάντα να συγχωρέσει, να παρηγορήσει, να βοηθήσει. Να γιατί το πρόσωπο της Παναγίας κατέχει τόσο σπουδαία θέση στη χριστιανική παράδοση όλου του κόσμου.

Εκείνη τη μέρα η Παναγία., «κοιμήθηκε»;

Οι χριστιανοί χρησιμοποιούν τον όρο «κοίμηση» για να δηλώσουν ότι ο Θάνατος της δεν είναι «τέλος», αλλά «αρχή», η μετάβαση σε έναν άλλο κόσμο, αιώνιο. Μάλιστα, Θεωρούν ότι αυτή η μέρα είναι μέρα χαράς, καθώς τότε η Παναγία παραθέτει την ψυχή της στα χέρια του Υιού της.

Για την Κοίμηση της Θεοτόκου δεν αναφέρει τίποτα το Ευαγγέλιο. Ό,τι γνωρίζουμε σχετικά με αυτή τη μέρα προέρχεται από την Παράδοση της Εκκλησίας. Εκεί, λοιπόν, αναφέρεται ότι η Παναγία ζούσε μαζί με τον Απόστολο Ιωάννη, σ' ένα σπίτι κοντά στον κήπο της Γεθσημανής. Το θάνατο της τον «προανήγγειλε» ο αρχάγγελος Γαβριήλ, αυτός που κάποτε της είχε αναγγείλει ότι θα φέρει στον κόσμο τον Υιό του Θεού. Αφού η Παναγία ετοίμασε η ίδια ό,τι ήταν απαραίτητο για την κηδεία της, ξάπλωσε στην κλίνη της και περίμενε τον Γιο της να πάρει την ψυχή της. Κοντά της, μ' ένα παράδοξο θαύμα, βρέθηκαν όλοι οι απόστολοι και τέλος, ήρθε κοντά της ο Χριστός.

Από τη διήγηση αυτή έχουν εμπνευστεί οι αγιογράφοι και απεικονίζουν την Κοίμηση με τους αποστόλους και το Χριστό γύρω από την Παναγία.

Χιλιάδες ονόματα

Η Παναγία του Χάρου (Λειψοί Δωδεκα­νήσων). Είναι η μοναδική εικόνα της Παναγίας που την απεικονίζει να κρατά στα χέρια της τον Χριστό πάνω στο Σταυρό. Όπως όλες σχεδόν οι εικόνες της Παναγίας, συνδέεται με γεγονότα Θαυμαστά.

Οι επωνυμίες που αποδίδονται στην Παναγία είναι αμέτρητες. Σα να θέλουν οι άνθρωποι μ' αυτό τον τρόπο να δηλώσουν ότι έχουν μαζί Της μια ιδιαίτερη «σχέση», ξεχωριστή. Έτσι, ανάλογα με το πώς απεικονίζεται στις αγιογραφίες ονομάζεται Βρεφοκρατούσα, Γλυκοφιλούσα, Γαλακτοτροφούσα, Θρηνούσα· από τις ιδιότητες που έχει την ονομάζουν Οδηγήτρια, Βοήθεια, Ελεούσα, Γοργοεπήκοος· από το πόσο παλιά είναι η εικόνα της Γερόντισσα, από τον τρόπο που βρέθηκε η εικόνα της ή από κάποιο θαύμα της Σπηλαιώτισσα, Θεοσκέπαστη, Πορτάίτισσα· από τον τόπο προέλευσης της εικόνας της Πολίτισσα, Αθηνιώτισσα, Σουμελά· από τον κτήτορα του ναού της, από το χρόνο εορτασμού της ή από την εποχή των αγροτικών εργασιών με τις οποίες συμπίπτει η γιορτή της Φλεβαριανή, Πολυσπορίτισσα. Θα μπορούσαμε να γεμίσουμε σελίδες ολόκληρες με τις επωνυμίες της... Στα ελληνικά νησιά δεν υπάρχει ναός της Παναγίας που να μην αναφέρεται με ένα ξεχωριστό όνομα: Παναγιά η Γοργόνα, Εκατονταπυλιανή, Παναγιά του Χάρου, Σπηλιανή...

Χιλιάδες πρόσωπα

Πιστεύεται ότι πρώτος απεικόνισε την Παναγία ο ευαγγελιστής Λουκάς, που ήταν και ζωγράφος. Η παράδοση αναφέρει, μάλιστα, ότι ο Λουκάς αποτύπωσε στα έργα του τα φυσικά χαρακτηριστικά Της και ότι με βάση αυτές τις εικόνες αγιογραφήθηκε η μορφή της Παναγίας στους αιώνες που ακολούθησαν.

Όμως, εκτός από τον τυποποιημένο τύπο απεικόνισης που συναντάμε στις βυζαντινής τεχνοτροπίας εικόνες, την τόσο γνώριμη σ' εμάς, η Παναγία προσλαμβάνει διάφορες μορφές στις απεικονίσεις της ανά τον κόσμο.

Μεγάλοι ζωγράφοι της Αναγέννησης την απεικονίζουν με πιο γήινα χαρακτηριστικά, που διαφέρουν πάρα πολύ από αυτά της εξαϋλωμένης μορφής της στις βυζαντινές εικόνες. Έτσι δημιουργήθηκε στη Δύση ο τύπος της Μαντόνας. Στην Ασία και στην Αφρική, η Παναγία απεικονίζεται, πολλές φορές είτε με ασιατικά χαρακτηριστικά είτε, αντίστοιχα, με αφρικανικά. Αλλιώς πώς θα μπορούσε να «συνομιλήσει» κανείς μαζί Της, πώς θα μπορούσε να παρηγορήσει η μορφή Της, αν ήταν ξένη;

Όμορφη σαν Παναγιά!

Η Παναγία θεωρείται ότι έχει εξαιρετική ομορφιά: «Όμορφη σαν Παναγιά» λέει ο λαός. Αλλά δεν είναι μόνο η μορφή της που εμπνέει τη λαϊκή σοφία. «Όσο να πούμε δόξα σοι ο Θεός, Βοήθα Παναγιά μου» λέει μια παροιμία που συμπυκνώνει μέσα σε ελάχιστες λέξεις όσα οι άνθρωποι νιώθουν απέναντι στο πρόσωπο της, την πίστη ότι Αυτή πρεσβεύει πάντα υπέρ τους. Οι υμνωδοί της εκκλησίας έχουν γράψει ύμνους εκπληκτικής ομορφιάς για να εκφράσουν το ιδανικό της μορφής της και το θαυμασμό τους. Ίσως οι ωραιότεροι ύμνοι να έχουν γραφτεί γι' Αυτήν. Όμως, σιγά σιγά η ιδανική μορφή της Παναγίας πέρασε τα σύνορα της χριστιανικής λατρείας και χρησιμοποιήθηκε συμβολικά για να εκφράσει διάφορα συναισθήματα. Αν ψάξουμε στις ποιητικές ανθολογίες του κόσμου, θα βρούμε χιλιάδες ποιήματα όπου αναφέρεται το όνομα της. Ως επίλογο διαλέξαμε ένα από αυτά, το ποίημα ενός μεγάλου Έλληνα ποιητή, του Νίκου Γκάτσου:

Μια Παναγιά

μιαν αγάπη μου έχω κλείσει

σ' ερημοκκλήσι

αλαργινό.

Κάθε βραδιά    ,

της καρδιάς την πόρτα

ανοίγω

δακρύζω λίγο

Η  ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ/ΕΡΕΥΝΗΤΕΣ                                                                                                                          ΚΥΡΙΑΚΗ 13 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 2000

 

και προσκυνώ