Η ίδρυση του Δήμου Αθηναίων το 1834 με βασιλικό διάταγμα

Η ίδρυση του Δήμου  Αθηναίων το 1834 με βασιλικό διάταγμα

Η απογραφή που κατέγραψε 1.924 οικογένειες και 7.223 κατοίκους. Oι μετονομασίες των τουρκικών τοπωνυμίων και οι διεργασίες για τις εκλογές των πρώτων τοπικών αρχόντων

 «Η ΜΕΤΑΦΟΡΑ της έδρας του Βασιλείου (από το Ναύπλιο) στην Αθήνα θα αποτελέσει το πρώτο μεγάλο βήμα προς την αναγέννηση της Ελλάδας έγραφε το 1834 ο μεγαλοϊδεάτης Ιωάννης Κωλέττης και υποστήριζε ότι τα διατάγματα που θα υπογράφονταν στην Αθήνα, «στην αρχαία αυτή πρωτεύουσα του πολιτισμού, θα περιβάλλονταν με χαρακτήρα περισσότερο επίσημο και ιερό»! Ήταν η χρονιά κατά την οποία ιδρύθηκε ο Δήμος Αθηναίων, ο πρώτος δήμος της χώρας, του οποίου η ιστορία εξακολουθεί να αποτελεί μια... terra incognita. Θα πρέπει να παρατηρήσουμε ότι δεν ήταν γνωστή η πράξη (βασιλικό διάταγμα) με την οποία ιδρύθηκε ο δήμος, με αποτέλεσμα να παρουσιάζονται τραγελαφικά φαινόμενα, ακόμη και στις διεθνείς σχέσεις του πρώτου δήμου της χώρας. Πάντως, οι πρώτες δημοτικές εκλογές ήταν περιπετειώδεις και σπουδαία τα πρόσωπα που διεκδίκησαν τον δημαρχιακό θώκο.

Ποια ήταν όμως η Αθήνα του 1834; Κάθε άλλο παρά θύμιζε την ιερή πόλη που επικαλούνταν ο μάλλον ρομαντικός  ηπειρώτης  ιατροφιλόσοφος και πολιτικός Ι. Κωλέττης. Ήταν μια κατεστραμμένη από την πολυετή επανάσταση πολίχνη, η οποία το σημαντικότερο που διέθετε ήταν το υπερήφανο όνομα και οι αρχαιότητες της. Κατά τα άλλα δεν θύμιζε πόλη. Δρόμοι, πλατείες, κήποι δεν υπήρχαν και παντού αντίκριζε ο επισκέπτης συντρίμμια και ερείπια· έπρεπε, σε κάθε του βήμα, να υπερπηδά σωρούς από πέτρες και να προσέχει τα επικίνδυνα υπολείμματα των τοίχων, «Η κάποτε μεγαλοπρεπής πόλις ήτο κατά γράμμα σωρεία συντριμμάτων» επιβεβαιώνει ο Q. Luin που επισκέφθηκε την πόλη το 1834 και τη βρήκε με οικτρά ερείπια, πλίνθινα καλύβια και πενιχρά τζαμιά που σχημάτιζαν ένα είδος αγνώριστων όγκων, έτσι ώστε δεν υπήρχε η δυνατότητα ούτε να προσανατολιστεί ο επισκέπτης για να γυρίσει στο κατάλυμα του. Ενδιαφέρουσα είναι και η διαπίστωση του Ρώσου περιηγητή Βλαδίμηρου Δαβίδωφ που θεωρούσε ότι «λίαν παράδοξος είναι και η πλήρης του γυναικείου φύλου έλλειψις, εξ ων ουδεμίαν ενταύθα απαντά τις»!

Κάτω από αυτές τις συνθήκες, κι ενώ στην Αθήνα καταφθάνουν όσοι επρόκειτο να στελεχωθούν την κρατική μηχανή αλλά και όλοι όσοι αναζητούσαν μια καλύτερη τύχη, θα πραγματοποιηθεί και η πρώτη απογραφή.  Ήταν μεταξύ των τριών βασικών προετοιμασιών που έπρεπε να γίνουν προκειμένου να ιδρυθεί ένας δήμος και να γίνουν εκλογές.

Η ανθρωπογεωγραφία

Πράγματι, διεξήχθη η απογραφή η οποία κατέγραψε στην Αθήνα 1.924 οικογένειες και συνολικά 7.223 κατοίκους. Εξ αυτών, 1.886 οικογένειες (7.028 κάτοικοι) κατοικούσαν στη παλιά πόλη, κάτω από την Ακρόπολη, εννέα οικογένειες (49 κάτοικοι) στα Πατήσια, τρείς οικογένειες (14 κάτοικοι) στην περιοχή της Μονής Πετράκη, τέσσερις οικογένειες (23 κάτοικοι) στην περιοχή Λεβή,  στη σημερινή περιοχή Κολωνού -Σεπολίων, και 14 οικογένειες (63 κάτοικοι) στους Μύλους, που βρίσκονταν στην περιοχή του Κηφισού.

Η δεύτερη εργασία που έπρεπε να γίνει ήταν οι μετονομασίες των κακόηχων ή τουρκικών τοπωνυμίων. Έτσι επιχειρήθηκε, ανεπιτυχώς όπως αποδείχθηκε, η μετονομασία της περιοχής Μονή Πετράκη σε Κυνοσάργους και του Λεβή σε Κολωνό. Επίσης ολοκληρώθηκε και η τρίτη προεργασία, που ήταν η χαρτογράφηση της περιοχής που θα περιελάμβανε ο νέος δήμος.

Ακλουθώντας μία δαιδαλώδη γραφειοκρατική διαδικασία ο φάκελος περνούσε από το υπουργείο Εσωτερικών για να καταλήξει στο Συμβούλιο της Αντιβασιλείας που υπέγραφε τα διατάγματα για λογαριασμό του ανήλικου ακόμη βασιλιά  Όθωνα.  Πράγματι, το διάταγμα υπεγράφη και φέρει διπλή ημερομηνία 1 (13) Οκτωβρίου 1834, αφού χρησιμοποιούσαν παράλληλα το παλαιό και το νέο ημερολόγιο. Το διάταγμα ωστόσο δεν δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, όπως και χιλιάδες άλλα βασιλικά διατάγματα και βασιλικές αποφάσεις, αφού δεν ήταν προαπαιτούμενο για την εγκυρότητά τους.

Ψήφος για όσους ήταν πάνω από 25

Αμέσως ξεκίνησαν οι διεργασίες για την πραγματοποίηση των πρώτων εκλογών. Το σύστημα ήταν πολύπλοκο. Δικαίωμα εκλέγειν και εκλέγεσθαι είχαν όλοι οι δημότες που είχαν υπερβεί το 25ο έτος της ηλικίας τους και διέμεναν μόνιμα στον δήμο. Εξαιρούνταν οι γυναίκες, οι κατηγορούμενοι για έγκλημα, όσοι στερούνταν της ελεύθερης διαχείρισης της περιουσίας τους ή είχαν στερηθεί των πολιτικών δικαιωμάτων τους. Η εκλογή γινόταν με ψηφοδέλτια. Από τους επιτυχόντες δημοτικούς συμβούλους μια Δημαιρεσιακή Επιτροπή πρότεινε τους τρεις που θα διεκδικούσαν το αξίωμα του δημάρχου και εξ αυτών ο βασιλιάς επέλεγε τον δήμαρχο, λαμβάνοντας βεβαίως υπόψη του τη σειρά εκλογής.

Οι τρεις υποψήφιοι και ο νικητής που απολύθηκε λίγο καιρό μετά

ΤΡΕΙΣ σπουδαίοι άνδρες διεκδίκησαν το αξίωμα του δημάρχου στις εκλογές που άργησαν να διεξαχθούν λόγω έντονων τοπικών αντιζηλιών και μικροπρεπών αντιπαραθέσεων. Ήταν οι τρεις γηγενείς Αθηναίοι Ανάργυρος Πετράκης (1793-1876), Δημήτριος Ν. Καλλιφρονάς (1805-1897)και Άγγελος Γέροντας (1785-1862). Ο πρώτος, ο οποίος και εκλέχθηκε δήμαρχος για να απολυθεί αργότερα με προσβλητικό τρόπο, ήταν γιατρός. Διέσπασε την παράδοση της κληρονομικής ηγουμενίας της Μονής Πετράκη και προεπαναστατικά διετέλεσε δημογέροντας και κριτής (δικαστής) και συμμετείχε ενεργά στην Επανάσταση. Πριν εκλεγεί δήμαρχος διετέλεσε πληρεξούσιος στη Β' Εθνική Συνέλευση (1823), πρωτοδίκης στη Χαλκίδα και ειρηνοδίκης στην Αθήνα.

Ο Δημήτριος Ν. Καλλιφρονάς συμμετείχε στην Επανάσταση του 1821 με τον αδελφό του Ιωάννη, ο οποίος φονεύτηκε στην Ακρόπολη. Ο ίδιος πολέμησε στο πλευρό του Φαβιέρου και τραυματίστηκε στη μάχη του Νέου Φαλήρου. Πρωτοστάτησε στην έξωση του Όθωνα, διετέλεσε πρώτος «αττικάρχης», βουλευτής και υπουργός και φορούσε τη φουστανέλα του μέχρι τέλους. Ο Άγγελος Γέροντας, δημογέροντας και φιλικός, υπήρξε από τους πρωτεργάτες της εξέγερσης της Αττικής εναντίον των Τούρκων. Ήταν ένας από τους προκρίτους που έκλεισαν στις φυλακές της Ακρόπολης οι Τούρκοι αμέσως μετά το ξέσπασμα της Επανάστασης (Απρίλιος 1821). Κατόρθωσε όμως  να δραπετεύσει στην Αίγινα, απ' όπου επέστρεψε και αποκαταστάθηκε στο αξίωμα του δημογέροντα. Κατέλαβε διάφορα αξιώματα κατά τη διάρκεια της Επανάστασης («κριτής», λιμενάρχης και υγειονόμος Πειραιώς κ.,ά.).

*Από το βιβλίο του Ελευθέριου Σκιάδα

«Ιστορικό διάγραμμα των δήμων της Ελλάδος 1833-1912»

(υπουργείο Εσωτερικών 1993)

"κυριακάτικη δημοκρατία"