ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ : Μια πιθανή πρόταση λύσης στην κρίση

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Μια πιθανή πρόταση λύσης στην κρίση

Γράφει η Βαλίνα Κατσιούλα

Στην οικονομία δραστηριοποιούνται    κυρίως δύο τομείς, ο δημόσιος τομέας, στον οποίο ανήκουν οι φορείς που αποτελούν μέρος  του κράτους και ο ιδιωτικός τομέας, που λειτουργεί με σκοπό το κέρδος.

Υπάρχει όμως και ο τρίτος τομέας, είναι ο τομέας που πρώτος εμφανίστηκε ουσιαστικά στην οικονομία και είναι αυτός της κοινωνικής οικονομίας. Η κύρια αποστολή του είναι η κάλυψη κοινωνικών αναγκών, στις οποίες ούτε η αγορά μπορεί να ανταποκριθεί (λόγω της έλλειψης συσχέτισης της ζήτησης με την αγοραστική δύναμη), ούτε όμως και ο δημόσιος τομέας (αφού είτε δεν το επιλέγει είτε η δημόσια χρηματοδότηση δεν επαρκεί για αυτές). Ο τρίτος τομέας αναδεικνύετε ως η απάντηση της κοινωνικής αναζήτησης ενός τρίτου τύπου πηγών με κίνητρο την συλλογική δημιουργία στην παραγωγή.

Η «Κοινωνική Οικονομία» δεν βλέπει τους ανθρώπους που έχουν ανάγκη ως παθητικούς δικαιούχους της κοινωνικής φιλανθρωπίας, αλλά αναβαθμίζει τους πολίτες σε ενεργούς πρωταγωνιστές του πεπρωμένου τους. Η ηθική, ο τρόπος λειτουργίας και οι στόχοι των δραστηριοτήτων των επιχειρήσεων, των φορέων και των οργανισμών που ανήκουν στην κοινωνική οικονομία, συνοψίζονται στα παρακάτω σημεία:

•   δραστηριοποίηση με στόχο την εξυπηρέτηση των μελών τους ή το συλλογικό όφελος

•   διαχειριστική αυτονομία

•   δημοκρατικές διαδικασίες λήψης αποφάσεων

•   ανάπτυξη με προτεραιότητα τις ανάγκες των ανθρώπων και της απασχόλησης

Με βάση τις προηγούμενες αναφορές προκύπτουν οι εξής σημαντικές παρατηρήσεις:

•   τα κέρδη από την οικονομική δραστηριότητα των κοινωνικών επιχειρήσεων αξιοποιούνται για τη βελτίωση της εν λόγω δραστηριότητας και δεν αποτελούν σε καμία περίπτωση το βασικό κίνητρο της επιχειρηματικής δραστηριότητας

•   οι φορείς - οργανώσεις  και επιχειρήσει της κοινωνικής οικονομίας υπερτερούν σημαντικά των δημοσίων φορέων και υπηρεσιών σε θέματα αποτελεσματικότητας και διαχειριστικής λειτουργίας

•   η αναφορά στις δημοκρατικές διαδικασίες στο πλαίσιο των οργάνων και μηχανισμών λήψης αποφάσεων παραπέμπει στην αρχή του «ένα άτομο - μια ψήφος». Η συμμετοχή στις αποφάσεις της κοινωνικής επιχείρησης δεν συνδέετε με την κατοχή τίτλων ιδιοκτησίας.

•   ιδιαίτερη προσοχή αποδίδεται στους ανθρώπους και στην ποιότητα - σταθερότητα των θέσεων εργασίας.

Χαρακτηριστική δραστηριότητα ενταγμένη στο τομέα της κοινωνικής οικονομίας στη χώρα μας, ήταν η «Κοινή Συντροφιά και' Αδελφότητα των Αμπελακίων » που ιδρύθηκε το 1778 στην Κοινότητα των Αμπελακίων της Λάρισας.

Για να γίνει κατανοητό τι εννοούμε με την κοινωνική οικονομία σας προτείνω να δείτε στο internet το «Νησί των λουλουδιών», «το ξυπόλητο κίνημα» και την πορεία της «Συνεταιριστική Επιχείρηση του Μόντραγκον»

Στη χώρα μας σήμερα υπάρχει σκεπτικισμός προς την ανάπτυξη κοινωνικών επιχειρήσεων περισσότερο λόγω του κακού παραδείγματος των αγροτικών συνεταιριστικών οργανώσεων, όμως η κρίση έχει φέρει την αναγκαιότητα των κοινωνικών επιχειρήσεων στο προσκήνιο, θετικό παράδειγμα αποτελεί το «Παράδειγμα της οδού Δωδεκανήσου», τα κοινωνικά ιατρεία ή τα κοινωνικά παντοπωλεία όπου δημιουργούνται, και πολλές άλλες δράσεις που μπορούν να ενταχτούν στο υπόλοιπο κομμάτι της κοινωνικής οικονομίας, αφού δεν είναι δομημένες κοινωνικές επιχειρήσεις

Είναι ένας τομέας που αξίζει την προσοχή μας, αφού μπορούμε να αναπτύξουμε δραστηριότητες σε τομείς που έχουμε την τεχνογνωσία, επενδύοντας στην καινοτομία, με όπλο μας την συλλογικότητα, την δημοκρατία, την αλληλεγγύη και στόχο να μετατρέψουμε την κρίση σε ευκαιρία επένδυσης σε aαξίες και αρχές στον αντίποδα της κερδοσκοπίας που οι άλλοι επιλέγουν, θυσιάζοντας ανθρώπινες ζωές, τις δικές μας ζωές για να την αποκτήσουν.

"Τα δικά μας φτερά"

H “Κοινή Συντροφία και Αδελφότητα των Αµπελακίων” 

το 1700

Κατά την περίοδο που στον  ευρωπαϊκό χώρο και  κυρίως στις χώρες της ∆υτικής Ευρώπης αναπτύσσονταν οι διάφορες συνεργατικές θεωρίες για αντιµετώπιση του κοινωνικού προβλήµατος, στην Ελλάδα, η οποία βρισκόταν κάτω από τη στυγνή δουλεία της Oθωµανικής Aυτοκρατορίας, λειτούργησε µε  µεγάλη επιτυχία η “Κοινή Συντροφία και Αδελφότητα των Αµπελακίων”, ένας οργανισµός µε έντονα συνεργατικά χαρακτηριστικά.

Τα Αμπελάκια είναι κοινότητα που βρίσκεται στο Νοµό Λάρισας και είναι κτισμένα στις πλαγιές του Κίσαβου κοντά στην κοιλάδα των Τεµπών. Η ίδρυση του πρώτου οικισµού, που στη συνέχεια αναπτύχθηκε σε κοινότητα, ανάγεται στο τέλος του 16ου αιώνα. Το χωριό γνώρισε μεγάλη ακµή στο τέλος του 18ου και στις αρχές του 19ου αιώνα, χάρη στα εξαιρετικής ποιότητας νήµατα που κατασκεύαζαν οι κάτοικοι του, καθώς και στην άριστη βαφή και επιτυχή εµπορία τους.

Μέχρι τα µέσα του 18ου αιώνα, η κοινότητα των Αµπελακίων ήταν σχεδόν άγνωστη και οι κάτοικοι του, που δεν ξεπερνούσαν τους 1500, ασχολούνταν βασικά µε τη γεωργία και κυρίως µε την αμπελουργία. Κατά το δεύτερο ήµισυ του 18ου αιώνα, η κατάσταση  άρχισε να μεταβάλλεται όταν οι µικρές οικιακές βιοτεχνίες κατασκευής και βαφής νηµάτων αποφάσισαν να ενωθούν και να δημιουργήσουν τις λεγόμενες  “Συντροφίες”   µε στόχο την αύξηση της παραγωγής, την αντιμετώπιση  των οικονομικών δυσκολιών και την επέκταση των εµπορικών δραστηριοτήτων τους στον ευρωπαϊκό χώρο. Στις “Συντροφίες”, που αρχικά ήταν πέντε και αποτελούσαν ένα είδος ετερορρύθμων εταιρειών, συμμετείχαν όλοι σχεδόν οι κάτοικοι της κοινότητας.

Το 1778 οι πέντε  “Συντροφίες” των Αµπελακίων συνενώθηκαν και όλες µαζί αποτέλεσαν την ”Κοινή Συντροφία και Αδελφότητα των Αµπελακίων”  στην οποία συμμετείχαν και άλλες κοινότητες της κοιλάδας των Τεµπών. Η Κοινή Συντροφία και Αδελφότητα των Αµπελακίων ήταν οργανισµός κεφαλαίου και εργασίας µε συνεργατική προσέγγιση στη φιλοσοφία του, στην πρακτική που εφάρµοζε, στον τρόπο που λειτουργούσε, στους σκοπούς που έθετε και γενικά σε όλες τις πτυχές της δραστηριότητας του.

Μέλη του συνεταιρισµού ήταν  οι παραγωγοί βάµβακα και ερυθρόδανου καθώς επίσης και το εργατικό δυναµικό το οποίο απασχολούσε ο οργανισµός στις δραστηριότητες που ασκούσε. Έδρα του οργανισµού παρέµεινε η κοινότητα των Αµπελακίων.

Σκοπός του συνεταιρισµού ήταν η οικονοµική ενίσχυση των µελών του, αλλά και η πνευµατική και ηθική καλλιέργεια και αναβάθµιση τους. Για την επίτευξη των σκοπών του παραλάµβανε, επεξεργαζόταν και εµπορευόταν τα προϊόντα της πρωτογενούς παραγωγής των µελών του, παρείχε σε αυτά εργασία στα σύγχρονα τότε εργαστήρια του, παραχωρούσε στα µέλη πιστωτικές διευκολύνσεις µε ευνοϊκούς όρους και δεχόταν από αυτά καταθέσεις.

Τα ετήσια κέρδη του συνεταιρισµού ύστερα από την αφαίρεση σηµαντικών ποσών για έργα κοινής ωφέλειας και για φιλανθρωπικούς, πολιτιστικούς και άλλους παρεµφερείς σκοπούς, διαµοιράζονταν στα µέλη ανάλογα µε  τα κεφάλαια µε τα οποία το κάθε ένα συµµετείχε στο συνεταιρισµό υπό µορφή σταθερού τόκου και ανάλογα µε τη συνεργασία που κάθε µέλος είχε µε το συνεταιρισµό. Ο τρόπος διάθεσης των καθαρών κερδών ικανοποιούσε την αρχή της δίκαιης κατανοµής, σύµφωνα µε την οποία φτωχοί και πλούσιοι εργάζονταν και απολάµβαναν τους καρπούς της προσωπικής τους εργασίας.

Η κύρια δραστηριότητα του συνεταιρισµού ήταν η αγορά βαµβακιού  κυρίως από τη Θεσσαλία και τη Μακεδονία, η επεξεργασία και η µεταποίηση του σε νήµατα, τα οποία στη συνέχεια βάφονταν µε ανεξίτηλο κόκκινο χρώµα, περίφηµο για τη στιλπνότητα και την αντοχή του. Τα χρώµατα παράγονταν από το φυτό ερυθρόδανος, (Ριζάρι), το οποίο ευδοκιµούσε στην περιοχή των Αµπελακίων. Τα νήµατα του συνεταιρισµού απόκτησαν γρήγορα µεγάλη φήµη για την ποιότητα τους και έγιναν περιζήτητα σε όλες σχεδόν τις µεγάλες  ευρωπαϊκές πόλεις.

Ο οργανισµός είχε οργανώσει µεγάλο διεθνές δίκτυο διάθεσης των προϊόντων του και ίδρυσε δικά του υποκαταστήματα στη Βιέννη, στο Λονδίνο, στο Άµστερνταµ, στη Τεργέστη, στη ∆ρέσδη, στη Λειψία, στην Οδησσό και στην Κωνσταντινούπολη. Πρωταρχικό ρόλο στην ανάπτυξη της συνεταιριστικής ιδέας στα Αµπελάκια διαδραµάτισε ο επίσκοπος Πλαταµώνα και Λυκοστοµίου ∆ιονύσιος πράγµα που επιβεβαιώνει το θετικό ρόλο που διαδραµάτισε η εκκλησία στην ίδρυση των συνεργατικών κινηµάτων.

Η κοινή “Συντροφία και Αδελφότητα των Αµπελακίων” µε τη δραστηριότητα της αναζωογόνησε σύντοµα ολόκληρη την περιοχή.  Χαρακτηριστικά αναφέρεται πως µέσα σε µικρό χρονικό διάστηµα ο πληθυσµός των Αµπελακίων τετραπλασιάστηκε και η κωµόπολη αναδείχθηκε, εκτός από οικονοµικό και σε πολιτιστικό κέντρο της ευρύτερης  περιοχής.  Από τις έξι χιλιάδες που είχαν φθάσει οι κάτοικοι της κοινότητας, οι δύο χιλιάδες εργάζονταν στα βαφεία του συνεταιρισµού, ενώ οι υπόλοιποι ασχολούνταν µε προπαρασκευαστικές ή βοηθητικές εργασίες. Την εποχή εκείνη λειτούργησε και η περίφηµη σχολή “Ελληνοµουσείο”, στην οποία δίδαξαν γνωστές προσωπικότητες των γραµµάτων, όπως ο Κωνσταντίνος Κούµας, ο Ευγένιος Βούλγαρης κ.α.

Από το 1808 άρχισε η βαθµιαία παρακµή του συνεταιρισµού που ολοκληρώθηκε το 1820, παραµονές της Ελληνικής Επανάστασης. Η παρακµή του  οργανισµού οφειλόταν σε διάφορες αιτίες, οι κυριότερες από τις οποίες ήταν οι ακόλουθες:

● Εκτός από το βαρύ φόρο που η “Υψηλή Πύλη” επέβαλλε στη Συντροφία, ο Αλί Πασάς που παρακολουθούσε µε ανησυχία την οικονοµική και πνευµατική πρόοδο που επιτυγχανόταν, εξωθούσε τους Τούρκους που κατοικούσαν στα γύρω χωριά να επιδίδονται σε επιδροµές και λεηλα σίες  της περιοχής και να διασκορπίζουν τους κατοίκους της ενσπείροντας τους την τροµοκρατία.

● Ο οξύς ανταγωνισµός της αγγλικής νηµατουργικής βιοµηχανίας, η οποία προµηθευόταν τις πρώτες ύλες από τις αποικίες σε εξευτελιστικές τιµές.

● Η απώλεια δέκα εκατοµµυρίων φράγκων που ο οργανισµός είχε συγκεντρωµένα σε τράπεζες της Βιέννης, ύστερα από την οικονοµική κατάρρευση της Αυστρίας, που σηµειώθηκε το 1811.

● Ορισµένες εσωτερικές αντιθέσεις που το γενικότερο κλίµα  δηµιούργησε   µεταξύ των συνεταίρων.

Ο συνεταιρισµός των Αµπελακίων δεν είναι ο µόνος που αναπτύχθηκε στην Ελλάδα. Αναφέρουµε ενδεικτικά το συνεταιρισµό της Χίου για την παραγωγή µεταξιού και  την κατασκευή µεταξωτών υφασµάτων, το συνεταιρισµό που ίδρυσαν τα Μαδεµοχώρια της Χαλκιδικής για εκµετάλλευση των µεταλλείων της περιοχής τους, τους ναυτικούς συνεταιρισµούς της Ύδρας, των Σπετσών και των Ψαρών και τους συνεταιρισµούς των κοινοτήτων του Πηλίου Όρους.

Πολλοί Έλληνες µελετητές του συνεργατικού κινήµατος της Ελλάδας και ειδικότερα της συνεργατικής κίνησης που αναπτύχθηκε στην κοιλάδα των Τεµπών, υποστηρίζουν έντονα ότι ο συνεταιρισµός του Rochdale του Ηνωµένου Βασιλείου δεν ήταν η πρώτη στον κόσµο συνεργατική εταιρεία. Επιµένουν ότι η πρώτη συνεργατική εταιρεία ήταν η “Κοινή Συντροφία και Αδελφότητα των Αµπελακίων” και υπογραµµίζουν ότι η Ελλάδα είναι ιστορικά αδικηµένη στο θέµα αυτό. Ορισµένοι µάλιστα έχουν προβεί σε διαβήµατα προς το  διεθνές συνεταιριστικό κίνηµα για αποκατάσταση της ιστορικής αλήθειας.

Είναι γεγονός ότι χρονολογικά η Κοινή Συντροφία και Αδελφότητα των Αµπελακίων ιδρύθηκε το  έτος 1778, ενώ ο συνεταιρισµός του Rochdale το 1844.

Συνεπώς δεν µπορεί να αµφισβητηθεί ότι τα “Αµπελάκια” προϋπήρξαν του “Rochdale” κατά επτά περίπου δεκαετίες. Ούτε µπορεί να αµφισβητηθεί ιστορικά ο συνεργατικός χαρακτήρας της Κοινής Συντροφίας κατά την άποψη των Ελλήνων µελετητών.

Παράλληλα όµως, θα πρέπει να επισηµανθεί ότι ο συνεταιρισµός του “Rochdale” επέζησε πολύ περισσότερα χρόνια από εκείνο των Αµπελακίων και ότι το 1895, που ιδρυόταν η ∆ιεθνής Συνεταιριστική Ένωση, ο µεν συνεταιρισµός του “Rochdale” µεσουρανούσε και αποτελούσε παράδειγµα για µίµηση, ο δε συνεταιρισµός των Αµπελακίων είχε ήδη διαλυθεί από το 1820 και ουδείς αναφερόταν για την ύπαρξη του. Θα πρέπει επίσης να σηµειωθεί ότι, από το συνεταιρισµό του “Rochdale”, προέκυψαν οι συνεργατικές Αρχές και ότι αµέσως µετά την ίδρυση του συνεταιρισµού, το Ηνωµένο Βασίλειο προχώρησε στη δηµιουργία του αντίστοιχου θεσµικού πλαισίου, ενώ στην Ελλάδα ο πρώτος νόµος για τους συνεταιρισµούς ψηφίστηκε κατά την δεύτερη δεκαετία του εικοστού αιώνα.

Παρά τις επισηµάνσεις αυτές αποτελεί ιστορική πραγµατικότητα ότι η κοινή Συντροφία και Αδελφότητα των Αµπελακίων προϋπήρξε αρκετά του καταναλωτικού συνεταιρισµού του Rochdale.

http://philadelpheia.blogspot.gr/2012/03/h-1700.html

Ο συνεταιρισμός του Μοντραγκόν στη χώρα των Βάσκων

Ένα βήμα μπροστά

Κάπου στον μακρινό Βορρά της Ιβηρικής χερσονήσου ένας μικρός τόπος με το όνομα Μοντραγκόν απέκτησε διεθνή φήμη με συνεταιριστικά εγχειρήματα και την κοινωνική οικονομία. Εκεί συγκροτήθηκε το μεγαλύτερο και ενδεχομένως πιο επιτυχημένο δίκτυο συνεταιρισμών παγκοσμίως, η Συνεταιριστική Επιχείρηση του Μοντραγκόν (Mondragon Corporation Cooperativa).

Το συνεταιριστικό κίνημα του Μοντραγκόν πηγάζει από τις ιδέες του Βάσκου Ιερωμένου Jose Maria Arizmendiaretta (1917-1976) o οποίος πρέσβευε ένα μοντέλο “τρίτου δρόμου” μεταξύ αχαλίνωτου καπιταλισμού και συγκεντρωτικού σοσιαλισμού. Βάση της ιδέας ήταν ο συνδυασμός συλλογικού οφέλους και ατομικού κινήτρου μέσα από ιδιόκτητες και αυτοδιαχειριζόμενες επιχειρήσεις των εργαζομένων. Ο Ιερωμένος ίδρυσε το 1943 μια Επαγγελματική Σχολή θέλοντας να εξασφαλίσει για τους νέους της περιοχής τα βασικά εφόδια εισόδου στον εργασιακό χώρο. Τους πιο ταλαντούχους τους ωθούσε να συνεχίσουν τις σπουδές σε Πανεπιστημιακό επίπεδο, σε τομείς σχετικούς με την βιομηχανία.. Το 1956 ορισμένοι μαθητές του εξαγοράζουν μια επιχείρηση που κατασκεύαζε φούρνους και θερμάστρες πετρελαίου και ίδρυσαν τον πρώτο συνεταιρισμό για να υλοποιήσουν τις ιδέες του δασκάλου τους. Επειδή θεωρήθηκε σημαντική όχι μόνο η συνεργασία μεταξύ των συνεταιριστών αλλά και μεταξύ επιχειρήσεων, ιδρύθηκαν και άλλοι συνεταιρισμοί και δημιουργήθηκε ένας Σύνδεσμος Συνεταιρισμών με πρωταρχικό στόχο την δημιουργία θέσεων εργασίας.

Ο σύνδεσμος έλυσε το εγγενές πρόβλημα χρηματοδότησης και πρόσβασης στην αγορά κεφαλαίου, μέσα από την αυτοχρηματοδότηση, δηλαδή μέσω της ίδρυσης ενός ταμιευτηρίου. Έτσι εξασφαλίστηκαν η καλύτερη διαχείριση των αποταμιεύσεων των εργατών και πόροι για την ανάπτυξη του όλου εγχειρήματος. Επιπλέον ιδρύθηκε Οργανισμός Κοινωνικής Ασφάλισης ο οποίος κάλυπτε τις ανάγκες υγείας, πρόληψης και ασφάλειας.

Σήμερα ο Σύνδεσμος Συνεταιρισμών αποτελείται από 264 επιχειρήσεις και συνεταιρισμούς (90 βιοτεχνικούς συνεταιρισμούς, 1 καταναλωτικός συνεταιρισμός, αγροτικοί συνεταιρισμοί, συνεταιρισμός οικοδομικών έργων, συνεταιρισμός μόρφωσης και έρευνας και ένα Πανεπιστήμιο που ανήκει στον Σύνδεσμο) με 100.000 εργαζόμενους, 80 % από αυτούς συνεταιριστές και τζίρο 1 δις. Ευρώ.

Εκατοντάδες κοοπερατίβες έχουν δημιουργηθεί σε όλη την περιοχή, χάρη στο γενναιόδωρο φορολογικό καθεστώς που τους παραχωρείται με αντάλλαγμα να επενδύσουν το 10% των ετήσιων κερδών τους στην παιδεία, τις πολιτιστικές δραστηριότητες και τη νεανική εργασία.

Πέραν τούτου, υπάρχει ένα δίκτυο συνεταιρισμών δευτέρου βαθμού: ένας συνεταιρισμός κοινωνικής ασφάλισης, ένα κέντρο έρευνας και ανάπτυξης και συνεταιριστικοί θεσμοί εκπαίδευσης

Η ανάπτυξη αυτή στηρίζεται στην αδιάκοπη δημιουργία θέσεων απασχόλησης αλλά και στη δια βίου εγγύηση εργασίας που παρέχεται στους συνεταιριστές. Όταν ένας συνεταιρισμός της αλυσίδας εισέλθει σε περίοδο κρίσης, οι εργαζόμενοι που απελευθερώνονται συνεχίζουν να λαμβάνουν τον μισθό τους. Η ίδρυση νέων συνεταιρισμών και η ανταλλαγή συνεταιριστών εντός του Συνδέσμου μειώνει τον αριθμό των εκτεθειμένων θέσεων εργασίας αποφορτίζοντας έτσι τον σύνδεσμο συνολικά.

Βασική αρχή της συνεργασίας είναι ένα δίκτυο αλληλεγγύης μεταξύ των μεμονωμένων συνεταιρισμών. Τα κέρδη αναδιανέμονται εν μέρει μεταξύ τους, για να ξεπερνιούνται περίοδοι ύφεσης της κάθε εταιρικής μονάδας, ενώ το συνεταιριστικό ταμιευτήριο δανείζει τους προσοδοφόρους συνεταιρισμούς με υψηλά επιτόκια και τους αδύναμους με πολύ μικρότερα.

Με βάση τα κριτήρια της συνδιοίκησης, της ισότητας, της ελεύθερης εισδοχής για όλους όσους σέβονται τις βασικές αρχές και διαθέτουν τις απαιτούμενες επαγγελματικές δεξιότητες, της συμμετοχής στα κέρδη, της ημερολογιακής ευελιξίας χρόνου εργασίας, της τιμιότητας, των καλών συνθηκών εργασίας και των δυνατοτήτων προόδου, το Μονταγκόν εντάσσεται μέσα στις δέκα πιο φιλικές απέναντι στον εργαζόμενο επιχειρήσεις του κόσμου.

Στην φιλοσοφία του Μονταγκόν το χρήμα – κεφάλαιο έχουν δευτερεύουσα σημασία. Το κεφάλαιο είναι εργαλείο για την δημιουργία νέων θέσεων εργασίας και την ανάπτυξη της περιοχής. Πέραν τούτου υπάρχει μισθολογική αλληλεγγύη η οποία εκφράζεται μέσα από μια δίκαιη αναλογία μεταξύ κατώτερου και ανώτερου μισθού. Σε ορισμένες περιπτώσεις μάλιστα συνεταιρισμών υπάρχει απόλυτη μισθολογική ισότητα. Όλα τα παραπάνω συνέθεσαν μια κοινότητα αλληλεγγύης με αξιοθαύμαστη οικονομική επιτυχία.

Έως το 1986 ιδρύθηκαν 106 νέοι συνεταιρισμοί και μόνο 3 από αυτούς απέτυχαν. Στις Η.Π.Α τουναντίον 80% έως 90 % των νεοϊδρυθέντω επιχειρήσεων κλείνουν εντός μιας πενταετίας από την ίδρυση τους. Το Μονταραγκόν αποτελεί την κυρίαρχη βιομηχανική δύναμη στην χώρα των Βάσκων , την έκτη μεγαλύτερη επιχείρηση της Ισπανίας ενώ παραγωγικότητα ανά συνεργάτη της επιχείρησης είναι η μεγαλύτερη από κάθε άλλη οργάνωση της Ισπανίας . Ενώ η ανεργία της Ισπανίας κυμαίνεται στο 15% , στην περιοχή του Μοντραγκόν δεν ξεπερνάει το 2%. Θεωρητικά το μυστικό της επιτυχίας του εγχειρήματος εντοπίζεται στο κίνητρο της ελευθερίας που ο νομπελίστας οικονομικών Amartya Sen θεωρεί κριτήριο και ανώτατο σκοπό κάθε ανάπτυξης. Στο έργο του η ανάπτυξη ως ελευθερία (Καστανιώτης 2006) βλέπει ότι δεν υπάρχει ανάπτυξη εκεί όπου απουσιάζει η ελευθερία. Η ανάπτυξη αποτελεί μια διαδικασία επέκτασης των πραγματικών ελευθεριών. Ο συγγραφέας διευκρινίζει πως κριτήρια όπως το ΑΕΠ, τα ατομικά εισοδήματα, ο πλούτος επηρεάζουν σε σημαντικό βαθμό την επέκταση των ελευθεριών, από την άλλη όμως το ξεδίπλωμα των ελευθεριών εξαρτάται από συνιστώσες όπως είναι η κοινωνική φροντίδα στην υγεία, η παιδεία, τα δικαιώματα του πολίτη, η συμμετοχή στο δημόσιο διάλογο και έλεγχο.

Εντούτοις στην εποχή μας ζούμε σε μία οξύμωρη κατάσταση. Από την μία μεριά μαζική ανεργία και από την άλλη εργασιακή πίεση για αυτούς που διαθέτουν εργασία.

Άλλωστε πολλές έρευνες έχουν δείξει ότι η πλειοψηφία των εργαζομένων αντιλαμβάνεται την υπεραπασχόληση, το άγχος και το έλλειμμα αυτονομίας στον χρόνο εργασίας ως βασικές πηγές δυσαρέσκειας. Για το κάθε υποκείμενο η εργασιακή αυτονομία σημαίνει απελευθέρωση από το άγχος του εργασιακού φόρτου και τον φόβο της ανεργίας, συμμετοχή, αναδιανεμητική δικαιοσύνη, ελευθερία χρόνου και ευκαιρία για αυτοολοκλήρωση.

Όλα αυτά απηχούν βέβαια ως ουτοπία σε μια εποχή αχαλίνωτου παγκόσμιου καπιταλισμού που συνοδεύεται από την αντίστοιχη ιδεολογία. Παρά το γεγονός ότι στο Μοντραγκόν η ουτοπία λαμβάνει ρεαλιστικές διαστάσεις, τα τελευταία χρόνια οι συνεχείς αναπροσαρμογές στα επακόλουθα της παγκοσμιοποίησης έβγαλαν το συνεταιριστικό εγχείρημα από το απυρόβλητο και του επέφεραν αλλεπάλληλες κριτικές.

Καθαρά ενδεικτικά ο Ιζοϊρντ, που ήταν επικεφαλής του τμήματος καινοτομίας και επιμόρφωσης της Μοντραγκόν λέει ότι οι συνεταιρισμοί προσφέρουν ελπίδα σε δύσκολους καιρούς. «Ο σκοπός τους είναι να δημιουργήσουν θέσεις εργασίας και ισοκατανομή του πλούτου στην γύρω περιοχή, αντί για κέρδος για τους ιδιοκτήτες και τους μετόχους».

Ο Ιζοϊρντ έφυγε από την Μοντραγκόν, καταγγέλλοντας την εταιρεία ως υπερβολικά μεγάλη, πολυεθνική και καπιταλιστική. Αναφέρει μάλιστα ότι η Μοντραγκόν, έχασε 160 εκ. ευρώ εξαιτίας της χρεοκοπίας της Λίμαν Μπράδερς και έχει πάψει να επιτρέπει τη δημιουργία επιχειρήσεων που να ελέγχονται από τους εργαζόμενούς τους.

«Δεν είναι εύκολο να συμφιλιώσεις τις συνεταιριστικές αρχές και την ανάγκη ανταγωνισμού στις διεθνείς αγορές με καθαρά καπιταλιστικούς κανόνες», λέει. «Γι' αυτό οι αξίες και η φιλοσοφία του συνεταιριστικού κινήματος περνούν βαθιά κρίση». Ο Ιζοϊρντ λέει ότι για να λειτουργήσουν οι συνεταιρισμοί πρέπει να μείνουν σε μικρή κλίμακα, να διασφαλίσουν σε όλους την αίσθηση ότι συμμετέχουν και να υπάρχει επιχειρηματικότητα.

Παρά τις ενστάσεις ορισμένων, η επιτυχία του Μοντραγκόν είναι αναμφισβήτητη όχι μόνο λόγω του οικονομικού οφέλους που επέφερε σε μία ολόκληρη περιοχή και για τα αδύναμα κοινωνικά στρώματα. Ο κύριος λόγος επιτυχίας είναι ότι αποτελεί συλλογικό και αυτοδημιούργητο επιχειρησιακό σχήμα των εργαζομένων. Επομένως αποτελεί ζωντανό αντίπαλο παράδειγμα στην αρχή της ατομικής πρωτοβουλίας που οι θιασώτες του φιλελευθερισμού θεωρούν αποκλειστικό μοχλό οικονομικής ευημερίας .

Φ.Π.

Εφημερίδα "Πατρίς"