Ασφάλεια Πτήσεων, υπερεξάρτηση από τους αυτοματισμούς;

Ασφάλεια Πτήσεων, υπερεξάρτηση από τους αυτοματισμούς;

Πόσο ασφαλείς είναι οι αερομεταφορές; Η απάντηση δεν είναι εύκολη αλλά το 2013 έκλεισε με έναν ιδιαίτερα ενθαρρυντικό απολογισμό μικρού αριθμού αεροπορικών περιστατικών και κυρίως περιορισμό των απωλειών ζωής. Παρόλα αυτά η αεροπορική βιομηχανία δεν εφησυχάζει καθώς νέα πιθανά προβλήματα που υποσκάπτουν την ασφάλεια πτήσεων αναδύονται.

Πέρα από τα κλισέ του ότι «το αεροπλάνο είναι το ασφαλέστερο μέσο», οι αερομεταφορές σε όλες τις πτυχές τους από την σχεδίαση και κατασκευή αεροσκαφών, τις  αεροπορικές εταιρίες, τις υπηρεσίες υποδομών και φυσικά τους φορείς κρατικούς και ιδιωτικούς που επιβλέπουν το συνολικό πλαίσιο είναι αυτοί που διατηρούν την ασφάλεια πτήσεων στο υψηλότερο δυνατό επίπεδο, βελτιώνοντας το μάλιστα συνεχώς, μια προσπάθεια που επιβαρύνει τον τομέα με πολύ υψηλό κόστος.

Σημαντικό μέρος της προσπάθειας είναι η διερεύνηση κάθε αεροπορικού περιστατικού, από ανεξάρτητους φορείς που μπορούν έτσι να ελέγχουν όλο το φάσμα των εμπλεκόμενων μερών, συμπεριλαμβανομένων και κρατικών υπηρεσιών πολιτικής αεροπορίας. Η διερεύνηση αυτή έχει σαν αποκλειστικό στόχο την εύρεση των αιτίων κάθε περιστατικού, από τα μικρά και ελάσσονα έως τα μείζονα ώστε να υπάρξουν άμεσες διορθωτικές ενάργειες  όπου χρειάζεται ώστε να μην επαναληφθούν. Τέτοιες  παρεμβάσεις γίνονται σε όλες τις πτυχές της αεροπορικής βιομηχανίας από την σχεδίαση και κατασκευή έως την εκπαίδευση και τις επιχειρήσεις  και είναι αυτές που εγγυώνται ότι οι αερομεταφορές διατηρούν το ύψιστο επίπεδο ασφαλείας.

Η βελτίωση της ασφάλειας πτήσεων όμως οφείλεται διαχρονικά και σε πολύ μεγάλο βαθμό στην επισήμανση και εξάλειψη συγκεκριμένων αιτιών μέσω νέων τεχνολογιών. Έτσι για παράδειγμα, την προηγούμενη δεκαετία υπήρξε μια κλιμάκωση ορισμένων κατηγοριών περιστατικών με κοινά αίτια, όπως αυτά της πρόσκρουσης στο έδαφος υπό συνθήκες ελεγχόμενης  πτήσης  (CFIT, Controlled  Flight Into Terrain) που τις εξάλειψε το σύστημα προειδοποίησης EGPWS  ή των συγκρούσεων στον αέρα που προσπαθεί να προλάβει το σύστημα αποφυγής  TCAS. Οι διερευνήσεις  αεροπορικών περιστατικών και η συνεργασία που υπάρχει στον τομέα αυτό σε παγκόσμιο επίπεδο προσπαθούν να επισημάνουν τέτοιες τάσεις  και να τις αντιμετωπίσουν πριν κλιμακωθούν. Η διαδικασία δεν είναι εύκολη, όπως δύσκολη είναι η ίδια η διερεύνηση περιστατικών παρά την πρόοδο που έχει γίνει σε καταγραφικές συσκευές και μεθόδους ανάλυσης και έρευνας.  Άλλες  φορές η επισήμανση κοινών αιτίων ανάμεσα σε συμβάντα αργεί να καταλήξει σε συμπεράσματα.

Μια από τις ανησυχητικές τάσεις που ερευνώνται τα τελευταία χρόνια αφορά την υπερεξάρτηση των πληρωμάτων θαλάμου διακυβέρνησης από τον αυτοματισμό που κυριαρχεί πλέον όλο και περισσότερο στα πιλοτήρια.

Οι αυτοματισμοί στα μοντέρνα αεροσκάφη είναι μια εξαιρετική λύση στο ζήτημα που αντιμετώπιζαν οι εταιρείες μπροστά στη γρήγορη ανάπτυξη τους. Δημιουργώντας πρότυπα και διαδικασίες που ενθάρρυναν έως και επέβαλλαν τη μέγιστη χρήση αυτών των αυτοματισμών, οι εταιρείες πετυχαίνουν πολλούς στόχους ταυτόχρονα. Το κόστος χρήσης του αεροσκάφος μειώθηκε καθώς  οι υπολογιστές πετούσαν ακριβέστερα στην επιθυμητή πορεία, η εκπαίδευση των χειριστών ήταν περισσότερο τυποποιημένη, οι βασικές επιχειρησιακές διαδικασίες (SOP) είναι σημαντικά πιο απλές και οι ανωμαλίες των επιχειρήσεων μειώνονται. Πολλές εταιρείες μάλιστα επέβαλλαν τη χρήση του αυτόματου πιλότου από λίγες εκατοντάδες πόδια μετά την απογείωση μέχρι τη στιγμή που η ταχύτητα είχε μειωθεί για ασφαλή τροχοδρόμηση στην προσγείωση. Το άμεσο αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης είναι ότι οι πιλότοι γίνονται όλο και περισσότερο διαχειριστές συστημάτων πετώντας πρακτικά το αεροπλάνο έμμεσα. Έτσι όμως αναπτύσσεται μια λανθασμένη εμπιστοσύνη ότι το αυτόματο σύστημα θα επέμβει στην οποιαδήποτε κατάσταση. Το πλαίσιο αυτό της υπερβολικής εμπιστοσύνης στους αυτοματισμούς έχει οδηγήσει ήδη σε περιστατικά, αρκετά πολύνεκρα.

 Τον Ιούνιο του 2009 η πτήση 447 της Air France  από το Ρίο ντε Τζανέιρο στο Παρίσι συνετρίβη στον νότιο Ατλαντικό με αποτέλεσμα τον θάνατο των 228 επιβαινόντων, όπου σύμφωνα με το επίσημο πόρισμα το πλήρωμα αντέδρασε λανθασμένα σε μια εξελισσόμενη κατάσταση που έβαλε το αεροπλάνο σε απώλεια στήριξης. Το πλήρωμα όμως του μοιραίου Α330 είχε εκπαιδευθεί με βάση την παραδοχή ότι το Airbus δεν μπορούσε να μπει με κανένα τρόπο σε απώλεια στήριξης καθώς ενσωμάτωνε ένα αυτόματο σύστημα πρόληψης μιας τέτοιας εξέλιξης (Alpha Protection) που η κατασκευάστρια εταιρία διαφήμιζε ότι ήταν καθολικά αποτελεσματικό. Η εμπιστοσύνη που είχε αποκτηθεί αποδείχθηκε μοιραία στη συγκεκριμένη περίπτωση.

Πιστεύεται όμως ότι το συμβάν αυτό δεν είναι και το μοναδικό. Αν και η σχετική διερεύνηση συνεχίζεται, το προπερασμένο Καλοκαίρι, στις 6 Ιουλίου ένα Boeing  777 της Asiana Airlines  που προσπαθούσε να προσγειωθεί στο Σαν Φρανσίσκο με εξαιρετικές καιρικές συνθήκες και χωρίς κανένα άλλο πρόβλημα κατέπεσε όταν χτύπησε στο έδαφος πριν το κατώφλι του διαδρόμου. Όσοι μάλιστα έχουν δει το σχετικό βίντεο της πτώσης θεωρούν θαύμα ότι υπήρξαν μόνο τρείς θάνατοι ανάμεσα στους 307 επιβαίνοντες, αν και σημειώθηκαν επίσης και 48 πολύ σοβαροί τραυματισμοί. Υπάρχουν ενδείξεις ότι το πλήρωμα που βασιζόταν για την προσγείωση στο αυτόματο σύστημα διαχείρισης ισχύος (auto throttle) δεν αντιλήφθηκε ότι το τελευταίο για κάποιο λόγο δεν διατηρούσε την απαιτούμενη ταχύτητα με αποτέλεσμα το μεγάλο επιβατικό να χάνει συνεχώς ύψος. Σύμφωνα μάλιστα με κάποιες πηγές, ο πιλότος που πετούσε το αεροσκάφος παραδέχθηκε ότι καθυστέρησε να επέμβει επειδή πίστευε ότι το αυτόματο σύστημα θα διορθώσει την κατάσταση. Όταν το έκανε ήταν πλέον αργά.

Με κανένα τρόπο βέβαια δεν υποστηρίζεται ότι οι αυτοματισμοί ακόμα και οι πιο προχωρημένοι, δεν έχουν θέση στο πιλοτήριο. Το ζήτημα δεν είναι ο περιορισμός της χρήσης των αυτοματισμών αλλά η χρήση τους με τρόπο που να μεγιστοποιεί τη λειτουργικότητα και την ασφάλεια. Η αποφυγή της χρήσης των αυτοματισμών είναι εξίσου επικίνδυνη με την εξάρτηση από αυτούς. Η κρίσιμη παράμετρος είναι ο τρόπος που αυτοί εντάσσονται στις εταιρικές διαδικασίες και κατ' επέκταση στην εκπαίδευση των πληρωμάτων. Αρκετά πορίσματα περιστατικών των τελευταίων ετών υποδεικνύουν ότι τα πληρώματα έβλεπαν τους αυτοματισμούς σαν τους υπέρτατους προστάτες που θα τους έσωζαν ακόμα κι αν έκαναν λάθη ή σαν τους απόλυτους εγγυητές της ασφάλειας της πτήσης. Δυστυχώς  όλο και συχνότερα αποδεικνύεται ότι δεν είναι έτσι.

Γράφει ο Φαίδωνας Γ. Καραϊωσηφίδης

Αεροναυπηγός

Εκδότης -Διευθυντής του περιοδικού ΠΤΗΣΗ & Διάστημα 

"Τα δικά μας φτερά"