Θ. Κεσσανής : Ο απωλεσθείς Δελφικός Λόγος

Ο  ΑΠΩΛΕΣΘΕΙΣ  ΔΕΛΦΙΚΟΣ  ΛΟΓΟΣ

Γράφει ο Θ. Κεσσανής

Σχετικά με τους Δελφούς, υπάρχει μία πλουσιότατη βιβλιογραφία, το μεγαλύτερο μέρος της οποίας αναφέρεται σε έρευνες αρχαιολογικής ή ιστορικής μορφής. Είναι ένα ιδιαίτερα προσφιλές θέμα για Έλληνες και ξένους ερευνητές. Αυτή όμως η αφθονία, περιορίζεται δραματικά όταν προσπαθούμε να διεισδύσουμε στον εσωτερισμό των Δελφών, αυτό που αποκαλούμε Δελφικό Λόγο.

Οι ελάχιστες εργασίες που υπάρχουν, είναι συνήθως μέρος κάποιας ευρύτερης έρευνας πάνω σε θέματα, που σχετίζονται με τον ρόλο των αρχαίων Ιερών χώρων στην αυτοεξέλιξη του ανθρώπου. Σ' αυτό θέλω ν' αναφερθώ σήμερα, δηλαδή στο απόσταγμα του Δελφικού Λόγου, που δεν είναι άλλο, από το " Γνώθι σ' αυτόν ".

Η αυτογνωσία, είναι ένα θέμα, που δεν διδάσκεται στα ακαδημαϊκά ιδρύματα, παρότι η ιστορία της είναι συνυφασμένη με τον άνθρωπο και την πορεία της εξέλιξης του. Είναι αμφίβολο αν θα μπορούσαμε να λεγόμαστε άνθρωποι, αν, κάποιος πολύ μακρινός μας πρόγονος δεν αναρωτιόταν " ποιος είμαι;"

Η καθοδήγηση του ανθρώπου σ' αυτήν την αναζήτηση, έχει περισσότερο παραδοσιακό και λιγότερο ακαδημαϊκό χαρακτήρα. Η ποικιλία δε των μεθόδων που έχουν χρησιμοποιηθεί, - ανεξάρτητα με το αν τις ονομάζουμε διδασκαλίες ή όχι- λόγω της οικουμενικότητας και διαχρονικότητας αυτής της αναζήτησης, είναι πολλές και οι ιδιαιτερότητες τους, ανάλογες με τον τόπο, τον χρόνο και την κοινωνία προς τα μέλη της οποίας απευθύνονταν.

Αν και ελκυστικό,  είναι επικίνδυνα χρονοβόρο, να επεκταθούμε στο θέμα αυτό, γι αυτό, ας περιοριστούμε να γνωρίσουμε το μήνυμα του Δελφικού Λόγου, όπως αυτό εκδηλώνεται μέσα από το τρίπτυχο, αναζητητής, αναζήτηση, αναζητούμενο, στον ιερό τόπο των Δελφών.

Ας αρχίσουμε από το πρώτο μέρος αυτού του τρίπτυχου, τον Αναζητητή. Έναν άνθρωπο όπως όλοι οι άλλοι, που όμως διαφέρει σε κάτι. Είναι αυτός, που μέσα του έχει" ακούσει" το κάλεσμα. Είναι αυτός, που σε μία στιγμή εσωτερικής σιωπής, " άκουσε " αυτόν τον ψίθυρο της αγωνίας που βρίσκεται θαμμένος στα βάθη κάθε ανθρώπινης συνείδησης, να γίνεται κραυγή ακατάλυτη. Κραυγή , γεμάτη απ' όλα τα σκοτάδια της άγνοιας που τον περιβάλλουν. Τώρα δεν μπορεί να ερμηνεύσει αυτό το κάλεσμα. Είναι μια παρότρυνση που τον κάνει να ψάχνει γύρω του, για μια εξωτερική πηγή, αυτή της εσωτερικής κραυγής. Όμως, σε κάποια στιγμή θα νοιώσει ότι, η ακατάλυτη κραυγή, ήταν το πρώτο βήμα.

Το πορτραίτο του Αναζητητή είναι εύκολο να το σχηματίσουμε, αν λάβουμε υπ' όψη μας ότι τα στοιχεία που το συνθέτουν, είναι δύο κατηγοριών. Τα αιώνια και παγκόσμια-θα λέγαμε- αρχετυπικά, που βρίσκουμε σε κάθε έναν, όπου και όποτε τον συναντούμε, είτε στην Σαμοθράκη 3000 χρόνια πριν, είτε στους πύργους τον Μεσαίωνα ή ακόμα και στο πρόσωπο ενός σύγχρονου Έλληνα, που ψάχνει γεμάτος αγωνία να βρει αυτή την αλήθεια, στον παγωμένο χειμώνα του Θιβέτ ή στις τροπικές ζούγκλες της Ινδίας.

Το πρώτο χαρακτηριστικό από αυτά που καλούμε αρχετυπικά, είναι το κάλεσμα, που αναφέραμε πιο πάνω. Το δεύτερο, είναι η πίστη του Αναζητητή, ότι ο φαινομενικός κόσμος, δεν είναι το Παν : Και ότι κάποια αναλλοίωτη αλήθεια, αιώνια και απόλυτη, κρύβεται πίσω από το " φθαρτό και το σχετικό . Και τέλος, ότι το ύψιστο καθήκον αλλά και το αίτιο της ύπαρξης του ανθρώπου, είναι η ανακάλυψη αυτής της Αλήθειας!

Τα μη αρχετυπικά χαρακτηριστικά του Αναζητητή, αυτά που μπορούμε να κατατάξουμε στην δεύτερη κατηγορία, δεν μπορούμε να τα γνωρίσουμε, παρά μόνο να τα κατανοήσουμε γνωρίζοντας την προσωπικότητα του συγκεκριμένου ατόμου, τα προσωπικά του βιώματα και τις διαδικασίες, από τις οποίες πέρασε ο ψυχικός τους κόσμος, μέχρι να οδηγηθεί στο πρώτο βήμα.

Ο Αναζητητής που συναντάμε στους Δελφούς, είναι αυτός που βρίσκεται ανάμεσα στους προσκυνητές, του οποίου όμως το ενδιαφέρον δεν περιορίζεται στο να πάρει μία απάντηση για τα προβλήματα της καθημερινής του ζωής, όσο σοβαρά κι αν είναι. Αυτός ο προσκυνητής έχει έρθει στους Δελφούς, ζητώντας από τον Απόλλωνα να του απαντήσει στο μεγάλο ερώτημα " ποιος είμαι ;" Σίγουρα η απάντηση του Απόλλωνα δεν είναι ούτε άμεση, ούτε εύκολα κατανοητή ακόμα κι από έναν διανοούμενο της εποχής του, όπως και της κάθε εποχής. Ο Αναζητητής θα πρέπει να ψάξει γι αυτήν την απάντηση μέσα στην ίδια την αναζήτηση, μέσα στην ίδια την σχέση με τα φαινόμενα που τον περιβάλλουν. Τις εντυπώσεις που δημιουργούν στον ψυχικό του κόσμο τα όσα θα γνωρίσει στους Δελφούς και τελικά, μετατρέποντας τον συλλογισμό σε διαλογισμό, θα φθάσει στο ν' αντικρύσει κατάματα το Αναζητούμενο.

Ας έρθουμε τώρα στην Αναζήτηση. Αυτή η μυστηριακή διαδικασία που είναι ένα παιγνίδι της νοητικής δράσης με το γνωστό και το άγνωστο, όπου αυτό που είναι αδρανές, ξαφνικά, δραστηριοποιείται μέσα από τον Μύθο και τα σύμβολα και γίνεται ο αληθινός κυρίαρχος του παιχνιδιού, κατευθύνοντας τον Αναζητητή προς τον ίδιο του τον εαυτό. Είναι ατέλειωτοι οι μύθοι και τα σύμβολα, που μπορούν να χαρακτηρισθούν " αυτογνωσιακά " και εδώ, έχουμε το φαινόμενο των διαχρονικών συμβόλων και μύθων, σε συνάρτηση μ' αυτούς που διαφέρουν από τόπο σε τόπο και , από εποχή σε εποχή. Εδώ, στους Δελφούς, μπορούμε να δούμε και τα δύο είδη.

Αρχίζοντας από τον μύθο των δύο αετών, που ξεκινώντας από διαφορετικές κατευθύνσεις συγκρούονται κι εξαφανίζονται, αφού ενώνονται στον ομφαλό της Γης, το κέντρο του Κόσμου. Αυτό το κέντρο, σίγουρα δεν είναι ένα απλό γεωγραφικό σημείο, αλλά, το κέντρο, όπου οι αντιθέσεις χάνονται και, το σχετικό γίνεται απόλυτο. Είναι ατέλειωτες οι συγκρίσεις που θα μπορούσαμε να κάνουμε με παρόμοιους μύθους του αρχαίου κόσμου, από την Ανατολή ως τη Δύση. Θα μπορούσαμε ενδεικτικά ν' αναφέρουμε τον μύθο του όρους Μερού στην Ινδία και του άξονα του κόσμου των Ινδιάνων, στις Δυτικές Πολιτείες των Η.Π.Α. Επίσης, ο Μεσαίωνας μέσα από ιπποτικές ιστορίες που συνυφάνθηκαν με τους Κελτικούς μύθους, έχει παρόμοια δείγματα.

Δυστυχώς, η σύγχρονη εποχή, ελάχιστα δείγματα έχει να μας παρουσιάσει και τολμά κανείς να πει, ότι αυτό είναι το ακριβό τίμημα που πληρώνει ο σημερινός  άνθρωπος σε αυτά που του προσφέρει, η λεγόμενη βιομηχανική εποχή. Μόνον η Τέχνη, κατάφερε να ξεπεράσει ανέπαφη, αυτόν τον φουρτουνιασμένο από τους θορύβους των εργοστασίων και το θρόισμα των χαρτονομισμάτων Ωκεανό, αφήνοντας ανοικτό αυτό το κανάλι επικοινωνίας, ανάμεσα στον εσωτερικό και τον εξωτερικό κόσμο.

Πέρα από τον Μύθο της δημιουργίας του Ομφαλού της Γης , η παρουσία ταυτόχρονα του Απόλλωνα και του Διονύσου, δύο αντιθέτων, που ο Μύστης, μπορεί να κατανοήσει σαν τις δύο όψεις της ίδιας θεότητας, όπως αυτή εκδηλώνεται στην προσπάθεια του θείου να γίνει ανθρώπινο και του ανθρώπινου να γίνει θείο! Ένας ακόμη αρχετυπικός μύθος που συναντούμε παντού. Ή όπως ο μύθος της επιβολής του Απόλλωνα επί του Πύθωνα, ένα ακόμη αρχετυπικό σύμβολο της επιβολής του Φωτός επί του Σκότους, στην αιώνια πάλη, ανάμεσα στην γνώση και την άγνοια, το άσπρο και το μαύρο.

Ο σεβασμός προς την Μητέρα-Γη, επίσης σύμβολο της ζωογόνου και ζωοδότριας δύναμης, από όπου η ιέρεια αντλεί τη γνώση, είναι ένα ακόμη στοιχείο, το οποίο αποδεικνύει την διαχρονικότητα και οικουμενικότητα του Δελφικού μύθου.

Είναι επικίνδυνο ν' αφαιρεθεί κανείς και, να μην τελειώσει ποτέ αυτήν την εργασία, παρασυρόμενος από τον καταιγισμό των εντυπώσεων που προκαλούν τα σύμβολα και οι μύθοι, που εκφράζουν τον Δελφικό Λόγο. Γι' αυτό καλύτερα να σταθούμε με δέος μπροστά σε μία απλή φράση : "Γνώθι σ'αυτόν".

Είναι όμως καιρός να φθάσουμε στο τέλος του τριπτύχου, η αν το θέλετε στο τέλος του ταξιδιού και, να γνωρίσουμε, όσο μπορεί αυτό να εκφραστεί με λόγια, το Αναζητούμενο.

Όπως είπαμε, ο Αναζητητής, περνά από τον συλλογισμό στον διαλογισμό. Αυτό που κάνει την Αναζήτηση βίωμα και τις γνώσεις που αποκτώνται, εμπειρίες. Γι αυτό και η παραδοσιακή εκπαίδευση είναι στην πραγματικότητα μυσταγωγική. Σε αντίθεση με τον τρόπο της κλασσικής εκπαίδευσης, στην μυσταγωγική διδασκαλία , το στοιχείο που είναι απαραίτητο στον Μαθητή-Αναζητητή, είναι η Σιωπή !

Εδώ δεν έχουμε ερώτηση-συλλογισμό και απάντηση. Αντίθετα, έχουμε σιωπή-διαλογισμό και κατανόηση. Ευρύτατο ρόλο σ' αυτή τη μορφή της παραδοσιακής διδασκαλίας, έχουν παίξει τα αρχαία Ελληνικά Μυστήρια. Εκεί, ο Αναζητητής ερχόταν σ' επαφή με την Γνώση, μέσα από διαδικασίες που μιλούσαν κατευθείαν στα βάθη της ψυχής του. Στους Δελφούς, δεν είχαμε μυστηριακές διαδικασίες, τουλάχιστον της μορφής των Ελευσινίων ή Καβιρείων Μυστηρίων. Εδώ, τα στοιχεία που συνθέτουν τον μακρόκοσμο και τον μικρόκοσμο, τις δύο μορφές του ίδιου του Σύμπαντος, μπορούσε να τις δει ο καθένας.

Εδώ, ο Αναζητητής, η Αναζήτηση και το Αναζητούμενο γίνονται ΕΝΑ. Ο Αναζητητής, είναι ο Απόλλωνας, είναι ο Διόνυσος, είναι η ακατάλυτη κραυγή, που κάποτε ήταν το πρώτο βήμα και που, μέσα από την περιπέτεια της αναζήτησης, έγινε αντιληπτή και μας έκανε να νιώσουμε ότι ο απολεσθείς Δελφικός Λόγος, δεν είναι παρά η χαμένη αληθινή ταυτότητα του Ανθρώπου. Η ταυτότητα -ή θα λέγαμε το διαβατήριο -για την ένωση του Μικρόκοσμου με τον Μακρόκοσμο, της σταγόνας του νερού με τον Ωκεανό.

Ίσως τα ίδια πράγματα να έχουμε ακούσει με άλλα λόγια από κάποιο δάσκαλο, κάποιου παραδοσιακού συστήματος από την Ανατολή, όπως η Γιόγκα και το Ζεν. Όμως, δεν χρειάζεται να φύγουμε τόσο μακριά από τον τόπο μας. Ας γίνουν οι Δελφοί, καθρέπτης της ψυχής μας κι ας ακούσουμε όλοι, έστω και για μια στιγμή, που αξίζει μια ολόκληρη ζωή, τον Δελφικό Λόγο, κι ας πάψει να είναι χαμένος στο σκοτάδι, που εμείς οι ίδιοι έχουμε αφήσει να μας περιβάλλει.

ΑΚΑΔΗΜΙΑ  ΔΕΛΦΙΚΩΝ  ΜΕΛΕΤΩΝ 1994