ΟΙ ΑΓΡΟΤΙΚΕΣ ΚΙΝΗΤΟΠΟΙΗΣΕΙΣ ΣΤΗ ΜΕΤΑΠΟΛΙΤΕΥΣΗ

Σταδιακά ως κυρίαρχη μορφή αγώνα καθιερώνεται η έξοδος χιλιάδων τρακτέρ στους οδικούς κόμβους, εμποδίζοντας την κίνηση των οχημάτων ή αποκλείοντας κάθε διέλευση με αποκλεισμούς. Μέχρι τώρα το ρεκόρ με μπλόκο επί 25 συνεχή μερόνυχτα κατέχουν οι Θεσσαλοί τον Δεκέμβριο του 1996.

ΟΙ ΑΓΡΟΤΙΚΕΣ ΚΙΝΗΤΟΠΟΙΗΣΕΙΣ ΣΤΗ ΜΕΤΑΠΟΛΙΤΕΥΣΗ

Οταν τα τρακτέρ ξεκινούσαν πριν από 40 χρόνια για τα μπλόκα

 

Υστερα από οχτώ χρόνια σιωπής ο αγροτικός κόσμος... αναγκάστηκε να κάνει συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας. «Επειδή η κυβέρνηση μέχρι σήμερα δεν προέβη σε καμιά ενέργεια ανακούφισης του ταλαιπωρημένου αγροτικού πληθυσμού, αναγκαστήκαμε να προσχωρήσουμε σε επταήμερο απεργιακό αγώνα...».

Το παραπάνω απόσπασμα ανήκει σε ανακοίνωση της Επιτροπής Αγώνα των Αγροτικών Συλλόγων Θεσσαλίας, με την οποία ξεκίνησε η πρώτη μεταπολιτευτική αγροτική κινητοποίηση στις 3-10 Φεβρουαρίου 1975. Η τελευταία δυναμική αγροτική κινητοποίηση μεγάλης κλίμακας, πριν πέσει η νύχτα της δικτατορίας και απαγορευτούν οι αγροτικές οργανώσεις, είχε πραγματοποιηθεί από τους καπνοπαραγωγούς κυρίως της Πιερίας (Μάρτιος 1967). Πρωτοτυπώντας, κατέλαβαν γύρω στα 60 χιλιόμετρα της εθνικής οδού Αθηνών - Θεσσαλονίκης, υψώνοντας σε μερικά σημεία δέματα καπνού.

Μερικούς μήνες νωρίτερα (Ιούλιος 1966) διαδραματίστηκε πάλι στη Μακεδονία μία από τις μεγαλύτερες μεταπολεμικές αιματηρές αστυνομικές επεμβάσεις εναντίον διαμαρτυρόμενων αγροτών.

Για «νέο Κιλελέρ» γινόταν τότε λόγος - ένας χαρακτηρισμός που θα ακούγεται, μάλλον καταχρηστικά, συχνά και έως τις μέρες μας. Από αστυνομικά πυρά τραυματίστηκαν πάνω από 100 σιτοπαραγωγοί, που επιχείρησαν με τρακτέρ να διαδηλώσουν μέσα στην «απαγορευμένη» Θεσσαλονίκη.

Η πρώτη μεταπολιτευτική διαμαρτυρία ήταν «ήπια», με απεργία των αγροτών από τις αγορές Τρικάλων, Καρδίτσας, Σοφάδων, Παλαμά, Φαρσάλων, Νίκαιας, Λάρισας κ.ά.

Στις αρχές του 1997 η κυβέρνηση Σημίτη αντιμετώπισε τις καταλήψεις των δρόμων με αστυνομική επιχείρηση, στοχεύοντας τα λάστιχα των τρακτέρ. Το «όπλο» ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων. Ακόμη και η Νεολαία του ΠΑΣΟΚ το κατήγγειλε με δριμύτητα

Από τις πιο προωθημένες δράσεις ήταν τα «φυλάκια» σε δρόμους για να εμποδιστούν οι έμποροι να αγοράζουν και να διακινούν προϊόντα. Ενώ από τα πιο σκληρά συνθήματα ήταν οι καταγγελτικές φωνές ότι «όποιος πουλήσει και αγοράσει είναι προδότης των αγροτών και των οικογενειών τους».

Παραγωγοί έκαψαν συμβολικά ποσότητες βαμβακιού σε χωριά, ενώ πολλοί αρνούνται να εισπράξουν ακόμη και τις κρατικές επιδοτήσεις που εκταμιεύτηκαν, ενώ διαρκούσε η απεργία και είχαν παραλύσει οι τοπικές αγορές.

«Αδικαιολόγητες οι κινητοποιήσεις»

Οι αγρότες διεκδικούσαν τιμές ασφαλείας σε βασικά προϊόντα που να αφήνουν ένα λογικό κέρδος, διαμόρφωσή τους με βάση το κόστος παραγωγής και πλήρη ασφάλιση της παραγωγής από καταστροφές. Επιπλέον «αναπροσαρμογή των αγροτικών συντάξεων βάσει του τιμαρίθμου» που έτρεχε παράγοντας φτωχοποίηση, αλλά και πλήρη ιατροφαρμακευτική κάλυψη. Ηταν η εποχή ακόμη που οι αγρότες δεν κατέβαλλαν εισφορές στον ΟΓΑ, όπως έχουμε δει σε προηγούμενο φύλλο του «Εθνους».

Την ίδια περίοδο τοπικές αγροτικές συγκεντρώσεις γίνονταν και αλλού στη Μακεδονία, την Πελοπόννησο κ.α. Συνήθως κατέληγαν με ψηφίσματα προς την κυβέρνηση και τη Βουλή.

Στην προμετωπίδα των αγροτικών επιχειρημάτων βρίσκονται οι προεκλογικές υποσχέσεις της ΝΔ του Κ. Καραμανλή τον προηγούμενο Νοέμβριο ότι θα κάνει τον αγρότην «εύπορον» με «λήψιν αντιμονοπωλιακών μέτρων». Ενώ μετεκλογικά έπαιρνε «μέτρα λιτότητος» που «καταδικάζουν σε πείνα και αφανισμό».

Η πρώτη κυβέρνηση της μεταπολιτευτικής ΝΔ, με δηλώσεις υπουργών ή της ελεγχόμενης ΠΑΣΕΓΕΣ, έκρινε ότι οι κινητοποιήσεις ήταν αδικαιολόγητες. Καθώς συνεχίζονται οι κινητοποιήσεις χαρακτήρισε «ταραξίες» και «υποκινούμενους» τους αγρότες. Εμφανιζόταν και έμεινε ανυποχώρητη.

Αντιμέτωποι με την αδιαλλαξία οι Θεσσαλοί απειλούσαν με «πορεία τρακτέρ προς την Αθήνα».

Φεβρουάριος 1975

Κομβόι 15 χλμ. από τη Γαστούνη και την Πάτρα προς την Αθήνα

Ο πρώτος αγροτικός συγκρουσιακός κύκλος της μεταπολίτευσης, με «νεωτερικό ρεπερτόριο» και από εκεί που τον είχαν αφήσει οι αγρότες της Θεσσαλονίκης προδικτατορικά, θα αρχίσει από τη Γαστούνη. Οι ντοματοπαραγωγοί της Ηλείας υλοποίησαν την απειλή των Θεσσαλών αγροτών. Περίπου 3.000 αγρότες συγκεντρωμένοι στο στάδιο της Γαστούνης όπου κυριαρχούσε πανό-γίγας («Νεκροταφείο των ελπίδων τα μέτρα της κυβέρνησης...») έδωσαν προθεσμία μέχρι τις 6 Φεβρουαρίου 1975 να αναθεωρηθεί η τιμή ασφαλείας για το προϊόν τους. Διαφορετικά «θα κάνουν πορεία διαμαρτυρίας με 2.000 αγροτικά μηχανήματα προς την Αθήνα».

Ντοματοπαραγωγοί της Ηλείας αντιμέτωποι με τα ΜΑΤ έξω από την Πάτρα τον Φεβρουάριο του 1976.

 

Παρά τις κυβερνητικές προσπάθειες και τις νουθεσίες τοπικών βουλευτών της αντιπολίτευσης («κρίσιμες εθνικές περιστάσεις», απειλές κατά της δημοκρατίας από χουντικούς μηχανισμούς κ.ά.) προχώρησαν ακάθεκτοι. Σχηματίστηκε μια «αλυσίδα» 15 χιλιομέτρων με τρακτέρ. Ξεκίνησαν από τη Γαστούνη, με ενδιάμεσο σταθμό την Πάτρα, για την πρωτεύουσα. Η κυβέρνηση απαγόρευσε την κίνησή τους προς την Αθήνα, αποκλείοντας τον δρόμο από την Πάτρα προς την Κόρινθο με αστυνομικές δυνάμεις και «στρατιωτικές πλατφόρμες».

Με μαύρες σημαίες και συνθήματα οι ντοματοπαραγωγοί έμειναν επί πέντε μέρες στους δρόμους αποκλεισμένοι στην περιοχή του Ψαθόπυργου. Ούτε προς την Αθήνα μπορούσαν να προχωρήσουν ούτε προς την Πάτρα να επιστρέψουν. Οι πολιτικές συνθήκες της εποχής, αλλά και η οικονομική συγκυρία ήταν απρόσφορες για «εξεγέρσεις».

Κόπωση και διαφωνίες

Σ' ένα θεωρητικό σχήμα εκείνος ο πρώτος συγκρουσιακός κύκλος της μεταπολίτευσης απλουστευμένα έληξε λόγω «κόπωσης» (στη Θεσσαλία) και διαφωνιών για τη συνέχιση και τη μορφή του αγώνα (διχασμός στη Συντονιστική Επιτροπή των ντοματοπαραγωγών).

Η επόμενη μαζική αγροτική κινητοποίηση, πανελλαδικού χαρακτήρα, θα «ωριμάσει» δύο χρόνια αργότερα. Με πρωταγωνιστές αυτήν τη φορά τους κτηνοτρόφους (Φεβρουάριος 1977). Ενώ ο καινούργιος κύκλος κινητοποιήσεων θα ξεκινήσει τότε.

Δεκέμβριος 1996 - Φεβρουάριος 1997
«Επιχείρηση βουλκανιζατέρ»

Η μεγαλύτερη από άποψη μαζικότητας, γεωγραφικής διασποράς, δυναμικής και έντασης αγροτική κινητοποίηση της Μεταπολίτευσης εξελίχτηκε τον Δεκέμβριο το 1996. Επί 25 συνεχείς μέρες οι αγρότες βρέθηκαν στους δρόμους με τα τρακτέρ. Από τότε αναδείχτηκαν σε σημεία αναφοράς και «σύμβολα» οι αποκλεισμοί των δρόμων στους κόμβους της ΒΙΟΚΑΡΠΕΤ, των Τεμπών, των Μικροθηβών, της Νίκαιας. Αλλά κι άλλες γνωστές και άγνωστες περιοχές θ΄ αναδειχθούν με τα μπλόκα τότε και το αμέσως επόμενο διάστημα (Κάστρο Βοιωτίας, Γέφυρα Αλαμάνας, τελωνεία Προμαχώνα, Κήπων, Εξοχής, κόμβοι Στρυμόνα και Μαλγάρων, Ισθμός Κορίνθου...).

Στο επίκεντρο των κινητοποιήσεων, όπως και μετά από δυο μήνες (Φεβρουάριος 1997), βρισκόταν η άρση των δυσμενών συνεπειών από τα μέτρα που επιβάλλονται με την αναθεώρηση της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής, που περιόριζε τις ήδη περιορισμένες δυνατότητες κρατικής παρέμβασης. Από τότε μέχρι σήμερα η ΚΑΠ θα βρίσκεται στο επίκεντρο του αγροτικού «συγκρουσιακού κύκλου».

Οι κινητοποιήσεις αυτής της περιόδου αποτελούσαν συνέχεια και ανάπτυξη των αγώνων του Μαρτίου 1995 (κυβέρνηση Α. Παπανδρέου), όταν επί 13 μέρες οι αγώνες που άρχισαν από τη Θεσσαλία, απλώθηκαν μέχρι τον Εβρο και την Κρήτη.

Η Πανθεσσαλική Συντονιστική Επιτροπή Αγώνα (συμμετείχαν εκπρόσωποι που ανήκαν σε όλες τις βασικές κομματικές παρατάξεις) κήρυξε ανένδοτο «αγώνα μέχρι την ανατροπή της αντιαγροτικής πολιτικής» (κυβέρνηση Κ. Σημίτη). Από τις 28 Νοεμβρίου υπολογίζεται ότι 5.000 περίπου τρακτέρ παρατάχθηκαν στους δρόμους. Πάνω από 100 μπλόκα σημειώνονταν στον οδικό χάρτη.

«Δεν είμαι μάγος»

Η κυβέρνηση στάθηκε ανυποχώρητη στα αιτήματα των αγροτών και έμεινε παροιμιώδης η φράση του πρωθυπουργού «δεν είμαι μάγος» (για να λύσει τα προβλήματα). Εννοείται ότι δεν παρέλειψε ν΄ αποδώσει, όπως και οι προκάτοχοί της, πολιτικά κίνητρα στις κινητοποιήσεις. Οι αγρότες αποχώρησαν τις παραμονές των Χριστουγέννων, αφού πρώτα η Συντονιστική Επιτροπή κλήθηκε ν' απαντήσει στο εξής δίλημμα κατά την έκφραση του αγροτοσυνδικαλιστή Β. Μπούτα: «Συνεχίζουμε ενωμένοι, χωρίς να συγκρουστούμε με τον κόσμο που έρχεται να περάσει τις γιορτές, ή το τραβάμε;».

Το... τράβηξαν τον επόμενο Φεβρουάριο. Η κυβέρνηση, προετοιμασμένη τώρα μετά τον αιφνιδιασμό του Δεκεμβρίου, ήταν αποφασισμένη να μην επιτρέψει πολυήμερα μπλόκα. Επιχείρησε να εμποδίσει την άφιξη των αγροτικών μηχανημάτων στις εθνικές οδούς.

Καθώς αυτό δεν έγινε δυνατό, κατέφυγε και σε ανορθόδοξες πρακτικές για ν΄ ανοίξει τους δρόμους. Εφάρμοσε τη λύση «σχισμένα λάστιχα». Μετά την επιχείρηση αυτή, στις 7 Φεβρουαρίου 1997 εικόνες με κλαταρισμένα τρακτέρ στις Μικροθήβες κ.α. έκαναν τον γύρο του κόσμου. Το «αμυνόμενο κράτος», κατά δήλωση του κυβερνητικού εκπροσώπου, νομιμοποιούνταν να το πράξει. Πρόκειται για «ευρηματικότητα» που έμεινε στην Ιστορία.

Εκ των υστέρων κυβερνητικές πηγές υπολόγισαν το κόστος από το σύνολο εκείνων των κινητοποιήσεων σε 13 δισ. δραχμές και τη μείωση των αγροτικών εξαγωγών σε 100 εκατ. δολάρια.

Μορφές δράσης
Από τις «ήπιες» συγκεντρώσεις στις «βίαιες» κινητοποιήσεις

Μελετητές έχουν διατυπώσει ένα θεωρητικό σχήμα για το αγροτικό κίνημα της μεταπολίτευσης. Αναλόγως με τη μαχητικότητα και την «αντισυμβατική συμπεριφορά όσων συμμετέχουν». Σύμφωνα με αυτό, το ρεπερτόριο αγροτικής δράσης με παραδοσιακά αλλά και νεωτερικά μέσα περιλαμβάνει:

• Μαζικές συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας. Συνήθως με αιχμή κάποιο συγκεκριμένο αγροτικό προϊόν ή θέμα.

• Πορείες και πομπή αγροτών στους δρόμους, με ή χωρίς τρακτέρ.

• Καταλήψεις κτημάτων, εκτάσεων του Δημοσίου ή ιδιωτών.

• «Βίαιες» κινητοποιήσεις. Δεν πρόκειται για επιλεγμένη συλλογική δράση, αλλά μια κατάσταση στην οποία μπορεί να οδηγήσει κάθε μορφή κινητοποίησης. Ορίζεται ως ταραχώδης διατάραξη της δημόσιας ειρήνης (μπλόκα κ.λπ.) και προϋποθέτει κατά κανόνα συγκρούσεις με δυνάμεις καταστολής.

(Τα στοιχεία αντλούνται από σεμινάριο για τη «Συγκρουσιακή Πολιτική» στο Πάντειο Πανεπιστήμιο)

Χαρακτηριστικά του αγροτικού κινήματος

1. Η γεωγραφική διασπορά των αγροτικών κινητοποιήσεων, η διάρκειά τους και ο χρόνος που εκδηλώνονται ή εντείνονται συνδέονται με τον παραγωγικό κύκλο. Συνήθης εποχή είναι η περίοδος μεταξύ Δεκεμβρίου και Φεβρουαρίου.

2. Η διάρκεια συνδέεται με τη μαζικότητα, την αποφασιστικότητα, την αντοχή των αγροτών και τις καιρικές συνθήκες. Εννοείται ότι εξαρτάται πριν απ΄ όλα από την ικανοποίηση ή όχι των αιτημάτων.

3. Τα τελευταία χρόνια σημειώνεται υπέρβαση των περιφερειακών διαφοροποιήσεων και των επιμέρους κινητοποιήσεων για συγκεκριμένα προϊόντα. Οι δράσεις γίνονται πανελλαδικές, αυξάνοντας την πολιτική πίεση και την αποτελεσματικότητά τους.

4. Τα αιτήματα που προβάλλονται, πέραν ιδιαιτεροτήτων για συγκεκριμένα προϊόντα, είναι γενικευμένα (εισοδηματικά, κόστος παραγωγής, έλλειψη αγροτικής πολιτικής, αρνητικές επιπτώσεις της ευρωπαϊκής ΚΑΠ).

5. Οι κομματικές οριοθετήσεις ήταν πάντα υπαρκτές («γαλάζια Τέμπη», «κόκκινη Νίκαια» κ.ά.). Αν και παρατηρείται αναπτυσσόμενη «αυτονομία», αντίθεση μ΄ επίσημες κομματικές γραμμές και ρητές ή άρρητες υπερκομματικές συνεργασίες.

6. Η αντιμετώπιση των κινητοποιήσεων, ιδιαίτερα στις περιπτώσεις μπλόκων, καταλήψεων κ.ά. τις περισσότερες φορές ήταν βίαιη και όχι σπάνια συνοδευόταν από συλλήψεις και δικαστικές διώξεις.

(Επισημάνσεις από τη μελέτη του Α. Μωυσίδη «Το αγροτικό κίνημα στην Ελλάδα...»)

Τ. Κατσιμάρδος
katsimar@yahoo.gr

"ΤΟ ΑΜΥΝΟΜΕΝΟ ΚΡΑΤΟΣ"

Τον Φεβρουάριο του 1997 η κυβέρνηση εφάρμοσε τη λύση «σχισμένα λάστιχα» και οι εικόνες με τα κλαταρισμένα τρακτέρ έκαναν τον γύρο του κόσμου. Το «αμυνόμενο κράτος», κατά δήλωση του κυβερνητικού εκπροσώπου, νομιμοποιούνταν να το πράξει.

http://www.ethnos.gr/koinonia/arthro/otan_ta_trakter_ksekinousan_prin_apo_40_xronia_gia_ta_mploka-64334253/