ΡΙΤΣΑ ΜΑΣΟΥΡΑ : UGO FOSCOLO: ΦΩΣ ΣΤΗ ΖΩΗ ΕΝΟΣ ΜΕΓΑΛΟΥ ΠΟΙΗΤΗ

ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΠΤΥΧΕΣ

UGO FOSCOLO:

ΦΩΣ ΣΤΗ ΖΩΗ ΕΝΟΣ ΜΕΓΑΛΟΥ ΠΟΙΗΤΗ

Παραγκωνισμένος από την ελληνική λογιοσύνη, ο Ούγκο Φόσκολο διεκδικήθηκε και τοποθετήθηκε στο πάνθεον των ιταλικών γραμμάτων, παρ' ότι ο ίδιος ουδέποτε λησμόνησε την ελληνική του ταυτότητα. Έζησε τη δίνη των ευρωπαϊκών ανακατατάξεων στα τέλη του 18ου και τις αρχές του 19ου αιώνα. Η ζωή του σημαδεύτηκε από τους Ναπολεόντειους πολέμους, κατά τους οποίους πολέμησε και τραυματίστηκε.

Πνεύμα φιλελεύθερο, οραματίστηκε την ελευθερία της Ελλάδας. Έζησε μακριά από την πατρίδα του τη Ζάκυνθο, την οποία εγκατέλειψε δεκάχρονο παιδί μετά τον θάνατο του πατέρα του, για να διαβιώσει στην Ιταλία και στο τέλος του βίου του στην Αγγλία, ωστόσο ποτέ δεν σταμάτησε να ονειρεύεται την επιστροφή. Κι όταν πια κατάλαβε ότι η ζωή του τελειώνει, εξέφρασε την επιθυμία του να ενταφιαστεί στον γενέθλιο τόπο.

Τίποτα απ' αυτά δεν έγινε. Ο Ούγκο Φόσκολο ακόμα και νεκρός διεκδικήθηκε από τους Ιταλούς! Οι συμπατριώτες του, Έλληνες και Ζακυνθινοί, ολιγώρησαν, αδιαφόρησαν. Τα οστά του μεταφέρθηκαν από την Αγγλία, όπου πέθανε το 1827, στην Ιταλία. Από τον Ιούνιο του 1871 βρίσκονται στο Ιταλικό Πάνθεον δίπλα στο κενοτάφιο του Δάντη, στη βασιλική της Σάντα Κρότσε στη Φλωρεντία.

Οι Ιταλοί τον συγκαταλέγουν στους μεγάλους ποιητές τους! Στην Ελλάδα, ο Ζακυνθινός, γεννημένος το 1778 Ούγκο Φόσκολο, παραμένει εν πολλοίς άγνωστος. Ο ποιητής των επικών "Τάφων" αλλά και των "Τελευταίων επιστολών του Ιάκωβου Όρτις" κ.ά., σε αντίθεση με τον Σολωμό και τον Κάλβο, που παρά την ιταλική παιδεία τους έγραψαν στα ελληνικά, δεν δημοσίευσε ούτε ένα έργο στη μητρική γλώσσα.

Αυτό ενδεχομένως απέτρεψε την ελληνική λογιοσύνη να ασχοληθεί με το έργο του. Σε αντίθεση με την ιταλική βιβλιογραφία η οποία συγκεντρώνει πολύτομες αναφορές και μελέτες και τα "Άπαντά" του σε 23 τόμους, η ελληνική ελάχιστα έως μηδαμηνά κείμενα αφιερώνει στον σημαντικό ποιητή. Ευτυχώς όμως που έρχονται οι εξαιρέσεις να επιβεβαιώσουν αφ' ενός πόσα λίγα γνωρίζουμε για τον Ούγκο Φόσκολο, αφ' ετέρου να συνδράμουν την ισχνή βιβλιογραφία μας με την πρώτη μονογραφία για τον λανθασμένα πολιτογραφημένο Ιταλό, Ζακυνθινό ποιητή.

Δεν πάει πολύς καιρός που κυκλοφόρησε η μελέτη του Διονύση Μουσμούτη "Ούγκο Φόσκολο - Ιστορικά και Βιογραφικά Παραλειπόμενα" (εκδ. Τρίμορφο), η οποία φωτίζει τη ζωή του ποιητή, την πορεία του βίου και το ανήσυχο φιλελεύθερο πνεύμα του, τους αγώνες του, την πάλη του με τη μοίρα, την τύχη του έργου του και τις απόπειρες μιας έγκυρης βιογραφίας του, τις μεταθανάτιες περιπέτειές του.

Ο Διονύσης Μουσμούτης αναδεικνύει όλες τις πτυχές του βίου του Φόσκολο, παρακολουθώντας τη διαδρομή της οικογένειάς του από την περίοδο της κατάληψης της Κρήτης από τα οθωμανικά στρατεύματα, οπότε μετοικεί στην Κέρκυρα, μέχρι τη μετά θάνατον περιπέτεια του ποιητή και τις αντιπαραθέσεις της αριστερής κριτικής για το έργο του.

Η μελέτη φέρνει στο φως στοιχεία πρωτογενή, άγνωστα ακόμα και από την ιταλική βιβλιογραφία, τέτοια που τεκμηριώνουν από την πραγματική ημερομηνία γέννησης του Φόσκολο, τον Ιανουάριο του 1778, έως τις "μεταθανάτιες" ταλαιπωρίες του φέρνοντας στο φως σειρά επιστολών που αντάλλαξαν Ζακυνθινοί λόγιοι και πολιτικοί με την ελληνική κυβέρνηση για τη διεκδίκηση της μεταφοράς των οστών του στον γενέθλιο τόπο.

Αξίζει να σταθούμε στο άγνωστο σε μας γεγονός της επίσκεψης του Ιωάννη Καποδίστρια από τη φτωχική κατοικία του ποιητή σε μια λαϊκή γειτονιά του Λονδίνου, μία ημέρα πριν από την εκδημία του. Ο Διονύσης Μουσμούτης μας πληροφορεί για το εκπεφρασμένο από νωρίς ενδιαφέρον του μετέπειτα κυβερνήτη της Ελλάδας για το έργο και τον βίο του Φόσκολο και τη συνδρομή του στις οικονομικά άβολες περιόδους που πέρασε ο ποιητής τα τελευταία χρόνια της ζωής του στο Λονδίνο.

Στην πολυτάραχη ζωή του ο Φόσκολο έζησε στιγμές απόλυτης ένδειας. Μοναδική του επιθυμία ήταν η επιστροφή στη Ζάκυνθο. Σε επιστολή του που παραθέτει ο Δ. Μουσμούτης, ο ποιητής εκφράζει την επιθυμία να επιστρέψει στην πατρίδα "διά να συνεισφέρω εις την ευδαιμονίαν και δόξαν της Ελλάδος και να δυνηθώ να δουλεύσω την Πατρίδα".

Εξίσου ενδιαφέρουσα είναι και η αίτηση του Φόσκολο στα μητρώα του υπουργείου Πολέμου της Ιταλίας προκειμένου να διορθωθεί η λανθασμένη καταγραφή που τον φέρει να έχει γεννηθεί στη Δαλματία. "Ο υπογεγραμμένος εγεννήθη όχι εν Δαλματία αλλά εν νήσω Ζακύνθω" γράφει ο ποιητής προσθέτοντας επίσης ότι "ο υπογεγραμμένος και ο αδελφός του Ιούλιος ανήκουν εις την αρχαιοτάτην βυζαντινήν οικογένειαν".

Ανάγλυφα ξεδιπλώνονται οι περιπέτειες της πατρικής οικίας του ποιητή στη Ζάκυνθο, καθώς παρατίθενται σχετικά ντοκουμέντα, και κυρίως οι άοκνες προσπάθειες του Ανδρέα Μαρτζώκη μέσα από κείμενα, επιστολές, διαβήματα προκειμένου να αγοραστεί και να σωθεί το σπίτι από το Δήμο Ζακυνθίων, όπερ και έγινε. Αγοράστηκε το 1886 από τον Δήμο, σώθηκε από την κατεδάφιση, έκτοτε στέγασε τη Φοσκολιανή Βιβλιοθήκη για να καταστραφεί εν τέλει από τον βομβαρδισμό του 1940.(Tελικά, η οικία του Φόσκολο ξανακτίστηκε και σύντομα θα παραδοθεί στις αρχές της Ζακύνθου).

Μια ακόμα ενδιαφέρουσα παράμετρος που εξετάζει η μελέτη είναι η πρόσληψη του έργου του Φόσκολο από την ελληνική λογιοσύνη καθώς αναδεικνύει την εν πολλοίς άγνωστη στάση που τήρησε η αριστερά, εν προκειμένω το ΚΚΕ μέσα από τις στήλες του “Ριζοσπάστη”. Ενδεικτική είναι η παρατιθέμενη διαφωνία του Νίκου Κατηφόρη ο οποίος εξαίρει τους κοινωνικούς αγώνες και την ασυμβίβαστη ιδιοσυγκρασία του ποιητή, με τον Πέτρο Πικρό που στο πρόσωπο του Φόσκολο βλέπει έναν "τυχοδιώκτη", "πράκτορα του Ναπολέοντα, του βασιλέα Λουδοβίκου, του Τσάρου και της Αγγλικής Κυβέρνησης".

Ούγκο Φόσκολο και Ανδρέας Κάλβος

Ο Ανδρέας Κάλβος γεννιέται στη Ζάκυνθο το 1792, φεύγει το 1802 για την Ιταλία και μένει στο Λιβόρνο, όπου σπουδάζει μέχρι το 1812, οπότε πηγαίνει στη Φλωρεντία. Εκεί συναντά τον Ούγκο Φόσκολο, τιμημένο ποιητή της Ιταλίας, και μυείται στον πνευματικό του κύκλο. Το 1813 ακολουθεί τον Φόσκολο που αυτοεξορίζεται στην Ελβετία για να αποφύγει το αυστριακό καθεστώς. Μεταξύ 1816-1820 διαμένει στο Λονδίνο ως φιλοξενούμενος του, από τον οποίον φαίνεται ότι επηρεάζεται. Ο Ούγκο Φόσκολο, κατά τον ιστορικό Δ. Αρβανιτάκη, γίνεται το ίνδαλμά του.

ΥΜΝΟΣ ΣΤΗ ΖΑΚΥΝΘΟ

Από μικρός στους μητρικούς μου λόφους

ελάτρεψα την θείαν Αφροδίτη.

Ζάκυνθος, χαίρε. Στις ακτές του Αδρία,

στη στερνή κατοικία των Εφεστίων

θεών και των προγόνων μου, θ’ αφήσω

τα τραγούδια μου και τα κόκαλά μου,

και σ’ εσέ μοναχά τους στοχασμούς μου,

γιατί όποιος την πατρίδα του ξεχάσει

μήτε στα θεία δεν ομιλεί με σέβας.

Ζάκυνθος, ιερή χώρα. Στους λόφους

ήσαν ναοί, και στα ισκιερά της δάση

η λατρεία της Άρτεμης και οι ύμνοι

στον ένοχο Λαομέδοντα, πριν μάθει

ο Ποσειδώνας στο Ίλιο πώς να στήσει

τους φημισμένους πύργους του πολέμου.

Η Ζάκυνθος είν’ όμορφη. Της δίνουν

θησαυρούς μύριους τ’ αγγλικά καράβια,

κι από ψηλά της στέλνει ο αιώνιος ήλιος

τις ζωογόνες αχτίδες του. Κι ο Δίας

τα διάφανα σύγνεφα της χαρίζει.

Κι έχει τους πυκνοφύτευτους ελαιώνες,

τους αμπελόφυτους του Βάκχου κάμπους,

και την υγεία τη ρόδινη σκορπίζει

αύρα γλυκιά που μυρωμένη πνέει

από κήπους ανθών κι αιώνιων κέδρων.

μτφρ. Μαρίνος Σιγούρος

(1885-1961)

Ritsa Masoura's photo.

facebook/Ritsa Masoura