Γιώργος Θεοτοκάς (1906-1966)

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ Κ' ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ

Ο   ΘΕΟΤΟΚΑΣ

Πάντα γυρίζω με κάποια ανησυχία από τα μικρά ή μεγάλα ταξίδια μου. Γιατί πάντα έχω προσέξει ότι μέ περιμένει το απρόοπτο, και μάλιστα το δυσάρεστο απρόοπτο, με τις πιο απίθανες μορφές και με τις πιο απρόβλεπτες συνέπειες. Ποτέ όμως το απρόοπτο δεν ήταν τόσο βάναυσο, τόσο αβάσταχτο, όσο το βράδυ της τελευταίας ημέρας του Οκτωβρίου πού γύρισα από το πρώτο λογοτεχνικό συνέδριο της Λάρισας. Δεν ήξερα τίποτα για το κακό πού είχε βρει τη λογοτεχνία μας, γενικότερα την πνευματική μας ζωή, κ' ενώ δεν μπορούσα να κλείσω τ’ αυτιά μου στο φοβερό νέο πού μου έδιναν οι δικοί μου, αντιστεκόμουν, αντιδρούσα, δεν ήθελα να το παραδεχτώ, να το συνηθίσω, να το σχολιάσω. Πριν από δυό ώρες, είχαν αποχαιρετήσει έναν από τους πιο αισθητούς πνευματικούς μας ανθρώπους πλήθος φίλοι, συνάδελφοι, συνοδοιπόροι, ομοϊδεάτες, αντίπαλοι, τον είχαν αποθέσει στη μαλακή φθινοπωρινή γη, τον έβλεπαν πια στον κόσμο των σκιών. Εγώ όχι, τον έβλεπα ακόμα ζωντανό και όρθιο, δεν είχα ζήσει τις πριν από τον τάφο ώρες, είχα μείνει μακριά από το θάνατο,   ήμουνα απροετοίμαστος,  έμενα μόνος ανάμεσα στους άλλους πού ήξεραν και το είχαν πάρει απόφαση ότι ο Γιώργος Θεοτοκάς δεν ήταν πια μεταξύ μας.

Όσοι ανήκουν στη λογοτεχνική μας οικογένεια ίσως θ’ απορούν λίγο. Γιατί ή τόση μου αναστάτωση; Με τον Θεοτοκά σε πολλούς τομείς της πνευματικής ζωής και πολλές φορές συνεργαστήκαμε, ποτέ όμως δε γίναμε στενοί φίλοι. Και όμως δεν πιστεύω παραπάνω από δυό-τρείς άλλοι θάνατοι να έφεραν τόση αδράνεια στη σκέψη μου. Τούτο είναι ένα γεγονός, πού πολύ το πρόσεξαν οι γύρω μου. Είναι όμως  και   μια οριστική —και πολυσήμαντη —κρίση, πού μπορεί να συμπληρωθεί, να οργανωθεί με τον καιρό, μα δε θα μετακινηθεί. Το βράδυ εκείνο κατάλαβα πόσο άξιζε ο Θεοτοκάς, αφού μπόρεσα να μετρήσω εκείνο πού σημείωσα και λίγο παραπάνω : πόσο αισθητός ήταν. Αλήθεια, από το 1929 πού παρουσίασε το «Ελεύθερο πνεύμα», το δοκίμιο πού συνόψιζει τις βασικές του πεποιθήσεις και καθόρισε όλη την κατοπινή πνευματική του πορεία, ο Θεοτοκάς με ό,τι  έγραφε —διήγημα, μυθιστόρημα, θέατρο, δοκίμιο, άρθρο— και με ό,τι έκανε,— στη διοίκηση οργανισμών κρατικών και ομάδων λογοτεχνικών,— πάντα έδινε κάτι δικό του, πού όλοι το προσέχαμε, το συζητούσαμε, το λογαριάζαμε Είτε συμφωνούσαμε, είτε διαφωνούσαμε είτε ζητούσαμε περισσότερα, ακόμα κι όταν παραμερίζαμε όσα νομίζαμε ότι δεν ταίριαζαν στο ρόλο του πνευματικού εργάτη. Πολλοί γράφουν, πολλοί θορυβούν. Πόσοι όμως από κάθε γένια ξεπερνούν το μέτριο, πόσοι πηδούν απάνω από τη γραμμή πού χωρίζει τους ειδικούς από το ευρύτερο κοινό και πόσοι υπάρχουν μέσα στις εκατοντάδες ή και στις χιλιάδες συνειδήσεις των αληθινά μορφωμένων μας και των    υπεύθυνων    ατόμων; Τέσσερις, πέντε; Δεν πιστεύω περισσότεροι. Πιστεύω όμως ότι ένας απ' αυτούς, τους τόσο λίγους, ήταν κι ο Θεοτοκάς, από τις πρώτες εμφανίσεις του ως τις ύστατες. Πολλές φορές έγραψα για την πνευματική του προσφορά. Και με πολύ χαρά υπογράμμισα την πλήρη ωριμότητα πού είδα στο τελευταίο και πολυσέλιδο αφηγηματικό του έργο. στους «Α­σθενείς καί Οδοιπόρους». Αν θέλουμε όμως να δώσουμε το κύριο και τό περισσότερο ουσιαστικό, πρέπει να σταθούμε στην ποιότητα πού χαρακτήριζε κάθε σε­λίδα   του.   Είχε   πολύ   καλή μόρφωση ο Θεοτοκάς, ήταν προικισμένος με τάλαντο, αισθανόταν την ομορφιά χωρίς να φτάνει σε υστερικές εκδηλώσεις, πίστευε στην ελευθερία και πάντα τον έβρισκε πρόθυμο κάθε αγώνας για την περιφρούρηση της, πίστευε και στην Ελλάδα, άλλα σε μιαν Ελλάδα όχι βυθισμένη στην προγονοπληξία, σε μιαν Ελλάδα πού γνώριζε τις ρίζες της και ήξερε να τις δυναμώσει μέσα στη σημερινή ζωή, είχε κι άλλες ακόμα αρετές,— ας μην ξεχνάμε και την πνευματική του τιμιότητα, το άλλο αυτό ήθος πού ξεχωρίζει τον πνευματικόν ηγέτη απ' τον απλό πολίτη και την αγωνιστική διάθεση την κάνει μόνιμη ψυχική κατάσταση,— είχε κι άλλες ικανότητες ο Θεοτοκάς πού συγκροτούσαν το λογοτεχνικό του οπλισμό (ο καλά οργανωμένος λόγος του   είχε   τα   στοιχεία  του ύφους πού δε στηρίζεται μόνο στην  καλλιέπεια άλλα και στην εσωτερική στερεότητα), μα το χώρο του, τον εντελώς δικό του χώρο, τον κέρδιζε   προπάντων με  την ποιότητα πού   πρόσφερε και με  την αίσθηση    πού προκαλούν   οι   ολοκληρωμένοι, —ολοκληρωμένοι  στη ζωή, στην   επιστήμη,   στην τέχνη,  στην πίστη. Ολοκληρωμένος   φάνηκε ο Θεοτοκάς πριν από τριάντα εφτά χρόνια, ολοκληρωμένος   προχωρούσε   από εποχή σ’   εποχή, ολοκληρωμένος    έφτασε και στο τέρμα,   το τόσο πρόωρο, το τόσο άδικο.   Έτσι   τον   αισθανόμαστε.   Έτσι εξηγούμε τώρα και το χτύπημα,   πού δέχτηκε η σκέψη μας με το κακό άγγελμα. Πόσοι άλλοι είναι    πλάι μας, γύρω μας, τόσο πλήρεις, τόσο   στέρεοι, τόσο    ολοκληρωμένοι    όσο ό   Γιώργος   Θεοτοκάς ;

ΠΕΤΡΟΣ ΧΑΡΗΣ

ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ 15 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 1966

ΒΑΡΥ  ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ   ΠΕΝΘΟΣ

Πέθανε και εκηδεύθη  χθες  ο Γ. Θεοτοκάς

ΜΙΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΙΟ ΔΥΝΑΜΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΤΩΝ   ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ  ΓΡΑΜΜΑΤΩΝ

ΜΙΑ από τις πιο αξιόλογες φυσιογνωμίες της ελληνικής   λογοτεχνίας — ο Γιώργος  Θεοτοκάς — δεν υπάρχει πια... Πέθανε, ξαφνικά, προχθές, από εσωτερική αιμορραγία, και κηδεύτηκε χθες το απόγευμα από το Α   Νεκροταφείο.

Στην τελευταία του κατοικία, τον συνώδευσσν  οι   συγγενείς, οι φίλοι, οι συνεργάται του και  πλήθος κόσμου που τον θαύμαζε και τον αγαπούσε και σαν συγγραφέα.

Παρέστησαν, επίσης, ο αρχηγός της ΕΡΕ κ. Π. Κανελλόπουλος οι υπουργοί κ.κ. Ι. Τούμπας και  Ίσ, Μαυριδόγλου εκ μέρους της κυβερνήσεως, καθώς και οι κ.κ. Ι. Ζίγδης και   Γ.  Μαύρος,

Εξεφώνησαν λόγους ο διοικητικός διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου Ηλίας Βενέζης, ο κ. Ευαγ. Παπανούτσος, ο κ. Σπ. Παναγιωτόπουλος, ο κ. Δημ. Φωτιάδης κσϊ ο κ. Ίσ. Μαυριδόγλου ως  εκπρόσωπος  της  Χίου,

Η ΖΩΗ  ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

Ο  Γιώργος Θεοτοκάς γεννήθηκε στις 27 Αύγουστου το 1906, στην Κωνσταντινούπολη  και αφού τελείωσε εκεί τις γυμνασιακές σπουδές του, ήρθε στην  Αθήνα όπου και ενεγράφη στην Σχολή της Νομικής του Πανεπιστημίου.

Μετά το τέλος των νομικών σπουδών του συνέχισε την εκπαίδευση του στο Λονδίνο και γύρισε στην Ελλάδα το 1931 οπότε και άρχισε να δικηγορή.

 Όμως παράλληλα με το νομικό επάγγελμα ασχολήθηκε επιτυχώς με το θέατρα και την λογοτεχνία και προσέφερε στον τομέα αυτόν των  Ελληνικών Γραμμάτων 22 πεζογραφήματα και  θεατρικά έργα.

Αξίζει   να αναφερθή   επίσης  η  εξίσου αξιόλογη δράση του σαν γενικός διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου (1945—46 και 1950—52), σαν πρόεδρος της  επιτροπής οργανώσεως του Κρατικού θεάτρου Βορείου Ελλάδος {1961—63) και σαν πρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου του Εθνικού Θεάτρου από το 1964.

ΨΗΦΙΣΜΑ ΤΟΥ  ΚΡΑΤΙΚΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ ΒΟΡΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ

ΤΟ Διοικητικόν Συμβσύλιον του Κρατικού θεάτρου Βορείου Ελλάδος  συνήλθε σε έκτακτη συνεδρίαση,  μόλις-έγινε γνωστός ο θάνατος του Γιώργου Θεοτοκά, και αποφάσισε τα εξής: Να αργήση το Θέατρο την ήμερα της κηδείας, να παρακολούθηση την εκφορά του νεκρού ο γενικός διευθυντής του θεάτρου, να κστατεθή στέφανος στην σορό του αποθανόντος, να εκφρασθούν συλλυπητήρια στην οικογένεια  και να δημοσιευθή το ψήφισμα αυτό στον τύπο της  Αθήνας και της  Θεσσαλονίκης.

Από τν εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ της 2ας Νοεμβρίου 1966

 Η συντροφιά των Μακεδονικών Ημερών (1938): Ποιητές, πεζογράφοι και κριτικοί. Από αριστερά, καθισμένοι: Γ.Θ. Βαφόπουλος, Βασ. Τατάκης, Π. Σπανδωνίδης, Αλκ. Γιαννόπουλος, Γ. Δέλιος. Όρθιοι: Τάκης Βαρβιτσιώτης, Γ. Θέμελης, Στρ. Δούκας, Ν.Γ. Πεντζίκης  Σπ. Ξεφλούδας, Αντ. Λεβής

Ο Ηλίας  Βενέζης αποχαιρέτησε τον Θεοτοκά εκ μέρους του Εθνικού Θεάτρου και είπε :

«Το Εθνικον Θέατρον της Ελλάδος αποχαιρετά με συντριβήν τόν πιστόν του.   Και εμείς   όλοι   οι φίλοι του, η γενεά του, αποχαιρετούμε τον ανεκτίμητο φίλο, τον επιφανή συγγραφέα και άνθρωπο. Ο Γιώργος Θεοτοκάς αγάπησε το ελληνικό Θέατρο, πού το υπηρέτησε με την τέχνη του. Και αφοσιώθηκε στο Εθνικό Θέατρο πού το υπηρέτησε σε δύο περιόδους ως γενικός διευθυντής του, και πέρυσι ακόμα ως πρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου του και ως διευθύνων σύμβουλος του. Ήταν ένας ακέραιος άνθρωπος, ένα πνεύμα οικουμενικό, μια συνείδηση γρηγορούσα. Και ήταν από τους πρώτους Έλληνες συγγραφείς πού είδαν σωστά, αμέσως μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, ποια έπρεπε να είναι η μοίρα του Ελληνισμού μέσα στην νέα οικουμένη, και   τί έπρεπε να είναι   η ελληνική τέχνη μες σ' αυτή την οικουμένη: Κρατημένη γερά στις ρίζες του τόπου μας, στην παράδοση μας, αλλά και με ανοικτά τα μάτια προς τον έξω κόσμο. Στη διοίκηση του Εθνικού Θεάτρου άφησε εποχή η τόλμη, ο φιλελευθερισμός του, η αδέκαστη στάση του απέναντι προσώπων και έργων. Ελάτρευε τη νεότητα, τις ωραίες ιδέες, τις πράξεις πού θέλουν αρετή και ευτυχία. Ελάτρευε τους ελληνικούς θρύλους, τα παλληκάρια του 21, τον Μακρυγιάννη, την Ορθοδοξία της Τουρκοκρατίας, θυμόμαστε ακόμα τις παραστάσεις πού γίνονταν στην ελληνική Σκηνή με την έμπνευση του : για πρώτη φορά ο Σολωμός, ο Κατσαντώνης, ο Καποδίστριας γίνονταν όχι ήρωες, αλλά σύμβολα. Εξέφραζαν τα απόλυτα μέτρα— πού σ' αυτόν τον Καρτεσιανό του Αιγαίου έπαιρναν βάρος νόμων και χρέους.  Αποχαιρετώντας τον Γιώργο Θεοτοκά αποχαιρετούμε τη νιότη μας, τα όνειρα της πολυπικραμένης γενεάς των δύο παγκοσμίων πολέμων, αποχαιρετούμε την αγάπη και την αρετή. Το Εθνικόν Θέατρον της Ελλάδος, ευγνώμον, καταθέτει λίγα λουλούδια στη σορό του. Και εγγράφει το Όνομα του παντοτινά στην Ιστορία του : με γράμματα χρυσά και με δάκρυα».

Ο  . Ε. Π. Παπανούτσος, αντιπροσωπεύοντας την «Ομάδα των Δώδεκα», είπε :

«Δεν είναι απλώς σκληρό, είναι αυτόχρημα παράλογο— αγαπητέ    Γιώργο— να   κατευοδώνουν   οι πρεσβύτεροι τους νεώτερους στο ύστατο ταξίδι. Σε μένα όμως έλαχε ο κλήρος να σου δώσω τον τελευταίο χαιρετισμό της Ομάδας των Δώδεκα πού τη θεμελίωσες μαζί με τους πρώτους ιδρυτές της και πού την ετίμηοες με το όνομα σου.

Και θα εκτελέσω αυτό το χρέος με σπαραγμό ψυχής. Η ώρα δεν είναι κατάλληλη για ν' αναλύσωμε και να αξιολογήσωμε την προσφορά σου στα Εθνικά μας Γράμματα. Ο τόσο απροσδόκητος, ο τόσο ξαφνικός θάνατος σου μας κεραυνοβόλησε. Και σήμερα δεν έχομε ούτε την ηρεμία ούτε τη δύναμη να σταθούμε κριτικά απέναντι στο πολύπλευρο λογοτεχνικό σου έργο και να υπογραμμίσουμε την αξία του. Αυτό θα γίνη άλλοτε, και από 'κείνους πού και την αρμοδιότητα και το κύρος θα έχουν να σε τοποθετήσουν μέσα στην Ιστορία της Λογοτεχνίας μας στη θέση πού σου πρέπει.

Σήμερα εμείς, με την αδύνατη φωνή πού έχει ακόμη μείνει ελεύθερη από το λυγμό, θα σου πούμε μόνο τι κενό, τί μεγάλο κενό φεύγοντας αφήνεις πίσω σου, όχι μόνο στον κύκλο των οικείων και των φίλων σου, άλλα και στο χώρο της πνευματικής ζωής του  Έθνους γενικώτερα. Γιατί δεν ήσουν, δεν θέλησες ποτέ να είσαι o ερημικός άνθρωπος της πέννας πού κυνηγάει τις οπτασίες του και σμιλεύει με του λεπτουργού την επιμονή το λόγο του. Από την πρώτη σου κιόλας εμφάνιση στα Γράμματα το 1929 έδωκες μόνος σου, με τον τίτλο του παρθενικού σου βιβλίου τη σφραγίδα στο χαρακτήρα και στον προορισμό σου. « Ελεύθερο Πνεύμα» βαφτίστηκες, και ελεύθερο πνεύμα (φωτεινό, τίμιο, γενναίο ) έμεινες σε όλη τη ζωή σου. Τέτοιος υποσχέθηκες να γίνης κ' έγινες· τέτοιος φιλοδόξησες να αναδειχτής, και αναδείχτηκες. Το ελληνικό κοινό πού από τα πρώτα βήματα της λογοτεχνικής σταδιοδρομίας σου σε πρόσεξε και σε ξετίμησε, αύτη την ωραία γραμμή της προσωπικότητας σου ξεχώρισε και σε θεώρησε εκλεκτόν ανάμεσα στους εκλεκτούς αντιπρόσωπο της γενεάς του Τριάντα, της γενεάς σου. Σε όλα τα είδη του λόγου έδωσες το τάλαντο σου και διακρίθηκες : στο μυθιστόρημα, στο διήγημα, στην κριτική, στο θέατρο. Το δοκίμιο όμως υπήρξε η αγάπη και η δόξα σου. Έγινες ένας από τους καλύτερους δοκιμιογράφους μας. Σκέψη καθαρή, ολοκάθαρη, θάρρος ηθικό εξαίρετο, αίσθηση του μέτρου αλάνθαστη και ύφος λιτό, ανεπιτήδευτο, κομψό. Λόγος γνήσια, υποδειγματικά ελληνικός. Πού είχε τη διαύγεια και την αβρότητα την ιωνική, την αιγαιοπελαγίτικη, μ' εκείνη την τυπικά χιώτικη απόχρωση της συγκρατημένης συγκίνησης, της νοικοκυρωσύνης, της ισοζυγισμένης και ανυπόκριτης φρόνησης.

Τέτοιος υπήρξες και στη ζωή σου : τετράγωνος, στερεός, ευθύς. Χωρίς περιστροφές και ελιγμούς. «Ελεύθερο πνεύμα» —άλλα και έτοιμο πάντα να πηδήση στο στίβο και να παλέψη όταν κινδυνεύουν τα ιερά και τα όσια : η Πατρίδα και η Ελευθερία, η Δικαιοσύνη και του Άνθρωπου η αξιοπρέπεια. Από τα νιάτα σου έως προχτές ακόμα, πού με άρθρα στον Τύπο και με δημόσιες ομιλίες ορθώθηκες να υπεράσπισης το Δημοκρατικό πολίτευμα της χώρας και τις Λαϊκές Ελευθερίες, υπήρξες ένας πιστός στρατιώτης της Ιδέας. Παράδειγμα για τους νέους πού θα μπουν αύριο στην παλαίστρα, ύστερα από μας. Παράδειγμα αρετής και θάρρους.

Τόσα μόνο, αγαπητέ Γιώργο, δεν αντέχω, κανείς από μας δεν αντέχει να σου πη περισσότερα. Η καρδιά μας είναι βαρειά από το πένθος. Η  «Ομάδα των Δώδεκα», οι σύντροφοι σου σε αποχαιρετούμε με μιαν υπόσχεση : Ότι εσαεί θα τιμούμε βαθειά στο Ονομα σου : τον ειλικρινή και εγκάρδιο φίλο, τον ακέραιο πνευματικό άνθρωπο, τον όσιο τεχνίτη του λόγου, τον μαχητή στους ευγενείς ιδεολογικούς αγώνες.

Αιωνία σου η Μνήμη!»

ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ο Γεώργιος Θεοτοκάς (27 Αυγούστου 1905 - 30 Οκτωβρίου 1966) ήταν Έλληνας λογοτέχνης και δικηγόρος. Αποτέλεσε έναν από τους εκπροσώπους και τους κορυφαίους διανοητές της γενιάς του ’30, ίσως και το πιο πολύπτυχο μέλος της.

Οι οικογενειακές ρίζες του Θεοτοκά

Οι γονείς του, Ανδρονίκη και Μιχάλης κατάγονταν από τη Χίο. Οι παλαιότερες αναφορές στην οικογένεια Θεοτοκά εντοπίζονται στον 17ο αι. σε κώδικες αγοραπωλησίας σπιτιών. Ο παππούς του Γεώργιος ήταν δημογέροντας και είχε έναν αδελφό, τον Κωνσταντίνο που έγινε ιερέας και ονομάστηκε Γερμανός, φτάνοντας να γίνει Μητροπολίτης Λέρου και Καλύμνου. Ο πατέρας του λογοτέχνη, ήταν ο Μιχαήλ Θεοτοκάς (1872-1924) ο οποίος μετά από σπουδές νομικής στην Αθήνα εγκαταστάθηκε στην Κωνσταντινούπολη και εκεί παντρεύτηκε την Ανδρονίκη Νομικού, κόρη εμπόρου από τα Νένητα της Χίου, ο οποίος είχε εγκατασταθεί στην Κωνσταντινούπολη. Απέκτησαν δύο παιδιά, τον Γιώργο και την Μαρία –Ελένη. Το 1956 ήταν υποψήφιος βουλευτής της «Δημοκρατικής Ένωσης» στην ιδιαίτερη πατρίδα του την Χίο.

Βίος

Ο Γιώργος Θεοτοκάς γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη στις 14 Αυγούστου το 1905. Φοίτησε στη Σχολή Ζαμαρία την περίοδο 1911-1913 και κατόπιν στο Εθνικόν Ελληνογαλλικόν Λύκειον, όπου και παρέμεινε μέχρι το 1922. Μετά τη Μικρασιατική καταστροφή το 1922, η οικογένεια Θεοτοκά εγκαταστάθηκε στην Αθήνα.  Στην πρωτεύουσα ο Θεοτοκάς φοίτησε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, εγγραφόμενος σε αυτήν το 1922 από την οποία αποφοίτησε στις 26 Νοεμβρίου 1926. Τον Ιανουάριο του 1927 αναχώρησε για το Παρίσι με σκοπό την πραγματοποίηση ελεύθερων σπουδών στα αντικείμενα της νομικής, της ιστορίας και της φιλοσοφίας. To 1928 μετακομίζει από το Παρίσι στο Λονδίνο όπου μελετά το αγγλικό δίκαιο, την αγγλική φιλολογία και παρακολουθεί μαθήματα ιστορίας και πολιτισμού. Επέστρεψε λίγο αργότερα, το φθινόπωρο του 1929, στην Αθήνα και εργάστηκε ως δικηγόρος. Παράλληλα, δραστηριοποιήθηκε έντονα στον πνευματικό χώρο: Το 1929 εξέδωσε το δοκίμιό του «Ελεύθερο Πνεύμα», που εκ των υστέρων χαρακτηρίστηκε ως «μανιφέστο" της Γενιάς του '30» και συνεργαζόταν με λογοτεχνικά περιοδικά, ενώ το 1933 κυκλοφόρησε το πρώτο λογοτεχνικό του έργο, το πρώτο μέρος του μυθιστορήματος Αργώ.

Η Ακαδημία Αθηνών τον βράβευσε με το «Bραβείο πεζογραφίας» το 1939 για το μυθιστόρημά του «Το Δαιμόνιο». Το έργο του διακόπηκε όμως προσωρινά λόγω του ελληνοϊταλικού πολέμου του 1940: στις 22 Νοεμβρίου 1940 παρουσιάζεται εθελοντής στο Γουδί αλλά του αρνούνται την κατάταξη. Στις 3 Δεκεμβρίου του 1940 κατατάχθηκε στο Έμπεδο και στις 17 Ιανουαρίου 1941 αποστρατεύεται. Τον Φεβρουάριο του 1941 κατατάσσεται εκ νέου στον 12ο λόχο του ΓΕΑ, όπου θα εκπαιδευόταν στους όλμους. Τον Οκτώβριο του 1944 συναντά τον Γεώργιο Παπανδρέου ο οποίος του ζητάει να αναλάβει όποια δημόσια θέση επιθυμούσε. Αν και τελικά δεν ανέλαβε ο Θεοτοκάς συνέταξε Υπόμνημα για την κατάσταση των πνευμάτων στην Αθήνα το Φθινόπωρο του 1944. Στις 10 Μαΐου 1948 παντρεύεται την βυζαντινολόγο Ναυσικά Στεργίου στη Θεσσαλονίκη.

Διετέλεσε διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου τις περιόδους: 16 Φεβρουαρίου 1945-10 Μαΐου 1946 (αποπεμφθείς από την κυβέρνηση Τσαλδάρη και 1952-1953. Ο Γεώργιος Θεοτοκάς ασχολήθηκε και με την πολιτική: υπήρξε υποψήφιος βουλευτής του Νομού Χίου το 1955, αλλά απέτυχε να εξασφαλίσει την εκλογή του. Στις εκλογές του Μαΐου 1958 προσέφερε αυτήν την φορά τη δημόσια υποστήριξή του στο Κόμμα των Φιλελευθέρων, χωρίς να θέσει εκ νέου υποψηφιότητα. Από τον Αύγουστο του 1952 έως τις αρχές Φεβρουαρίου 1953 ταξιδεύει στις ΗΠΑ. Αφορμή του ταξιδιού του ήταν πρόσκληση του State Department, το οποίο μέσω του προγράμματος μορφωτικών ανταλλαγών Smith-Mundt, στόχευε στην βελτίωση της εικόνας των ΗΠΑ μέσα στο πλαίσιο του Ψυχρού Πολέμου. Η επιλογή του είχε να κάνει και με την ιδιότητά του ως διευθυντή του Εθνικού Θεάτρου. Το 1960 επισκέπτεται την Αίγυπτο, το Όρος Σινά και το Άγιον Όρος. Το 1961 ταξίδεψε στο Λίβανο και τη Συρία, το 1962 τη Ρουμανία, τη Σοβιετική Ένωση και την Περσία. Τον Δεκέμβριο του 1962 επισκέπτεται την ΕΣΣΔ ως μέλος μιας ομάδας ελλήνων διανοουμένων, οι οποίοι είχαν προσκληθεί στο πλαίσιο της ψυχροπολεμικής προπαγάνδας: επισκέφθηκε την Οδησσό, τη Μόσχα και το Λένινγκραντ. Τον Σεπτέμβριο του 1963 συμμετείχε μαζί με τον Ευάγγελο Παπανούτσο στην Υποεπιτροπή Παιδείας της Ενώσεως Κέντρου, η οποία συνέταξε ένα πλήρες σχέδιο για το εκπαιδευτικό σύστημα σε περίπτωση που η Ένωση Κέντρου ανελάμβανε την εξουσία. Το 1964 διορίστηκε πρόεδρος του Δ.Σ. του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος. Το 1965 επισκέπτεται τη Βουλγαρία. Η σύζυγός του Ναυσικά Στεργίου πέθανε τον Ιούλιο του 1959 μετά από νόσο που της είχε διαγνωσθεί από τα τέλη του 1956. Το 1966 ξαναπαντρεύτηκε, αυτή τη φορά την Κοραλία Ανδρειάδη. Πέθανε στις 30 Οκτωβρίου του 1966 στην Αθήνα, σε ηλικία 61 χρόνων, από καρκίνο στο συκώτι, ο οποίος δεν είχε διαγνωσθεί έγκαιρα.

Πνευματική πορεία του Γιώργου Θεοτοκά

Από τα μαθητικά κι όλας χρόνια εκδηλώνει το πνευματικό στίγμα του ο Θεοτοκάς. Έτσι μαθητής έδωσε διαλέξεις σχετικά με την ιστορία του δημοτικισμού και το έργο του Διονύσιου Σολωμού, αποτελώντας προάγγελο των αγώνων του για τον δημοτικισμό. Στα φοιτητικά του χρόνια μέλος της Φοιτητικής Συντροφιάς δημοσιεύει με ευκαιρία την επίσκεψη στην Ελλάδα και την ιδιαίτερη πατρίδα του τη Χίο του Γιάννη Ψυχάρη (27-29 Αυγούστου 1925) άρθρο στην εφημερίδα Νέα Χίος με τίτλο Η κοινωνική σημασία του έργου του Ψυχάρη. Υπό το ίδιο περιεχόμενο δίνει διάλεξη και προσφωνεί τον Ψυχάρη σε τιμητική εκδήλωση προς τιμήν του στην αίθουσα της Εταιρείας Κοινωνικών Επιστημών στις 20 Νοεμβρίου 1925 Παράλληλα αρθρογραφεί στην ομώνυμη εφημερίδα της Φοιτητικής Συντροφιάς. με θέματα από το γλωσσικό ζήτημα και τη λογοτεχνία, έως το οικογενειακό δίκαιο. Αργότερα στο Παρίσι αρθρογραφεί από τις στήλες της εφημερίδας Αγών των αδελφών Καστανάκη. Την περίοδο αυτή διαμορφώνονται οι ιδέες που θα αποτυπώσει στο Ελεύθερο Πνεύμα το οποίο αρχίζει να επεξεργάζεται στον επόμενο σταθμό των σπουδών του το Λονδίνο. To 1931 αρχίζει τη συνεργασία του με τα περιοδικά Νέα Εστία και Κύκλος.]Επίσης από το 1929 έως το 1931 αρθρογραφεί στις εφημερίδες Πρωΐα και Εργασία. Λίγο πιο πριν αποπειράθηκε να εκδώσει το περιοδικό Οδυσσέας μαζί με τους Ν.Καλαμάτη, Κ.Θ.Δημαρά και Ηλ.Τσιριμώκο, αλλά απέτυχαν. Τον Ιανουάριο του 1932 εκδίδει το πολιτικό του πιστεύω, Εμπρός στο κοινωνικό πρόβλημα. Από τον Ιανουάριο του 1933 έως τον Μάιο του 1934 αρθρογραφεί στο περιοδικό Ιδέα. Από το 1930 έως το 1935 αρθρογραφεί στο περιοδικό Νέα Γράμματα. Το 1931 εκδίδει το Ώρες αργίας και το 1933 το Αργώ. Μετά την εγκαθίδρυση της Μεταξικής δικτατορίας διέκοψε τη συνεργασία του με τα Νέα Γράμματα και άρχισε να συνεργάζεται με το περιοδικό Νεοελληνικά Γράμματα.  Στη διάρκεια της δεκαετίας του 1940 στρέφεται στο θέατρο: Αντάρα στ' Ανάπλι (1942), Το Γεφύρι της Άρτας (1942), Πέφτει το βράδυ (γραμμένο το 1941 και δημοσιευμένο το 1943). Το κάστρο της Ωριάς (1944) και το 1947 Το παιχνίδι της τρέλας και της φρονιμάδας. Το 1945 προτάθηκε για το Νόμπελ Λογοτεχνίας από το μέλος της Σουηδικής Ακαδημίας Sigfrid Siwertz.

Εργογραφία

Μυθιστορήματα

Αργώ, τόμος Α 1933, τόμος Β 1936, εκδ.Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 1998

Το Δαιμόνιο, 1938 (βραβείο πεζογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών), εκδ. Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη, 2012

Λεωνής, (1940), εκδ.Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2004

Ασθενείς και Οδοιπόροι, μέρος Α (Ιερά Οδός) 1950, ολοκληρωμένη έκδοση 1964, εκδ.Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2005

 Οι Καμπάνες, 1970, εκδ. Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2002

Το 1985 δημοσιεύτηκε η πρώτη μορφή του Λεωνή μαζί με το ημερολόγιο εργασίας του Λεωνή και τα διηγήματα της "Παιδικής ηλικίας", με γενικό τίτλο Σημαίες στον ήλιο.

Διηγήματα

Ευριπίδης Πεντοζάλης και Άλλες Ιστορίες (1937)

Δοκίμια

Ελεύθερο Πνεύμα, 1929, με το ψευδώνυμο Ορέστης Διγενής, εκδ.Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 1998

Εμπρός στο κοινωνικό πρόβλημα, Αθήναι: Πυρσός, 1932

Στο κατώφλι των νέων καιρών, 1945

Προβλήματα του καιρού μας, 1956 (Α' Κρατικό Βραβείο Δοκιμίου το 1957)

Πνευματική Πορεία, 1961

Εθνική κρίση, 1966

Αναζητώντας τη διαύγεια. Δοκίμια για τη νεότερη ελληνική και ευρωπαϊκή λογοτεχνία, εκδ.Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2005

Στοχασμοί και θέσεις. Πολιτικά κείμενα. 1925-1966, τομ.2, πρόλογος Νίκος Αλιβιζάτος, επιμ. Νίκος Αλιβιζάτος, -Μ. Τσαπόγας, Αθήνα, Εστία, 1996

Θεατρικά έργα

Θεατρικά έργα Α΄, Νεοελληνικό θέατρο: Αντάρα στ' Ανάπλι, Το γεφύρι της Άρτας, Όνειρο του Δωδεκάμερου, Το κάστρο της Ωριάς, Το παιχνίδι της τρέλας και της φρονιμάδας,Συναπάντημα στην Πεντέλη, Το τίμημα της λευτεριάς, εκδ. Εστία 1965

Θεατρικά έργα Β΄, Έργα διάφορα: Πέφτει το βράδυ, Αλκιβιάδης, Ο τελευταίος πόλεμος, Λάκκαινα, Σκληρές ρίζες, Η άκρη του δρόμου, εκδ. Εστία 1966

Ταξιδιωτικά

Δοκίμιο για την Αμερική, εκδ.Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2009

Ταξίδι στη Μέση Ανατολή και στο Άγιον Όρος, (1961)

Ταξίδια: Περσία, Ρουμανία, Σοβιετική Ένωση, Βουλγαρία, εκδ.Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 1971

Άλλα έργα

Ώρες Αργίας, 1931

Ημερολόγιο της "Αργώς" και του "Δαιμονίου", 1939

Τετράδια Ημερολογίου 1939-1953, εκδ.Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2005

Στοχασμοί και Θέσεις, Πολιτικά Κείμενα: 1925-1949 Και 1950-1966, Τόμοι Α΄ Και Β΄, εκδ.Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 1996

Η Ορθοδοξία στον Καιρό Μας, εκδ.Εκδόσεις των Φίλων, 1975

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια