Η ΔΙΑΡΚΗΣ ΤΡΑΓΩΔΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟΥ

Οι πιο τυχεροί από τους πρόσφυγες καταφέρνουν να διασχίσουν το Αιγαίο, όμως μεγάλος αριθμός ανθρώπων αγνοούνται.

Η ΔΙΑΡΚΗΣ ΤΡΑΓΩΔΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟΥ

Οι 1.155 αγνοούμενοι του Αιγαίου

«Στο ναυάγιο έχασα τα δύο από τα τέσσερα παιδιά μου. Το ένα πνίγηκε. Το άλλο χάθηκε. Ρωτούσα τους πάντες, αλλά κανείς δεν τον είχε δει. Δεν τον βρήκαμε ποτέ, αλλά δεν θα σταματήσω να τον ψάχνω».

Με αυτά τα λόγια, ένας πρόσφυγας από το Ιράκ είχε περιγράψει στο «Εθνος της Κυριακής» τις δραματικές στιγμές που έζησε τον περασμένο χειμώνα, προσπαθώντας να έρθει στην Ελλάδα. Δίπλα του είχε μια φωτογραφία του παιδιού του που χάθηκε, με την ένδειξη «αγνοείται».

Η περίπτωσή του δεν είναι μοναδική. Με βάση τα στοιχεία, από τον Ιανουάριο του 2015 μέχρι τον Ιούνιο του 2016, υπάρχουν 1.155 νεκροί ή αγνοούμενοι στο Αιγαίο, εκ των οποίων 362 παιδιά. Σε όλη τη Μεσόγειο, το νούμερο ξεπερνά τους 6.600. Ωστόσο ο πραγματικός αριθμός θεωρείται μεγαλύτερος.

«Δεν ξέρουμε πόσοι αγνοούνται. Άλλωστε, για να δηλωθεί κάποιος ως αγνοούμενος, συνήθως συνταξιδεύει με κάποιο συγγενή του» εξηγεί ο επίκουρος καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο City, Ιωσήφ Κόβρας. Ο ίδιος μετείχε σε ερευνητική ομάδα, σε συνεργασία με τον καθηγητή του York Σάιμον Ρόμπινς και τον ΔΟΜ με θέμα «Αγνοούμενοι μετανάστες στη Μεσόγειο» με έμφαση σε Ελλάδα και Ιταλία.

Σύμφωνα με τους ερευνητές, οι περισσότεροι από αυτούς που καταγράφονται ανασύρονται 2-3 ημέρες μετά το ναυάγιο.

Όσο περνούν οι ημέρες, οι πιθανότητες να εντοπιστούν μειώνονται. Ωστόσο, μέσω DNA, έχουν υπάρξει ταυτοποιήσεις αγνοουμένων, αρκετό καιρό μετά. Πέρυσι τον Οκτώβριο, ένα πλοιάριο στο οποίο επέβαιναν 160 άτομα, βυθίστηκε ανοιχτά της Καλύμνου. Διασώθηκαν 139 άτομα, 19 πνίγηκαν και 2 παιδιά δηλώθηκαν ως αγνοούμενα. Οι Αρχές πήραν DNA από 14 συγγενείς.

Φρίκη

Στις αρχές Δεκεμβρίου, στην Κω εντοπίστηκε σε κακή κατάσταση η σορός ενός μωρού, μόλις ενός έτους. Εγινε λήψη γενετικού υλικού, που εστάλη στο υπόγειο της Διεύθυνσης Εγκληματολογικών Ερευνών (ΔΕΕ) της ΕΛ.ΑΣ. για ανάλυση. Τα μηχανήματα έδειξαν ότι «το μωρό ήταν ο ένας αγνοούμενος του ναυαγίου, γιος ενός από τους 14 συγγενείς. Το ίδιο σκηνικό επαναλήφθηκε τον Ιανουάριο στη Σάμο, όταν εντοπίστηκε η σορός μιας οκτάχρονης. Η ταυτοποίηση έδειξε ότι ήταν η δεύτερη αγνοούμενη του ναυαγίου. Τέσσερις μήνες μετά», μας λέει η διευθύντρια της ΔΕΕ, Πηνελόπη Μηνιάτη. Ομως, οι ταυτοποιήσεις δεν προχωρούν ιδιαίτερα, κυρίως λόγω έλλειψης κεντρικού συντονισμού. «Πέρα από τα επιμέρους ζητήματα, το μεγάλο πρόβλημα είναι ότι δεν υπάρχει θεσμοθετημένη διαδικασία. Οι Αρχές, μεμονωμένα κάνουν καλή δουλειά. Ωστόσο πολλές φορές αυτοσχεδιάζουν, ενώ μεταξύ τους δεν υπάρχει επικοινωνία», σημειώνει ο κ. Κόβρας.

Στην έλλειψη προκαθορισμένων διαδικασιών αναφέρεται και η κυρία Μηνιάτη. «Κάθε φορέας προσπαθεί για το καλύτερο, αλλά το εγχείρημα δεν γίνεται να εξαρτάται από την καλή διάθεση του καθενός», αναφέρει.

Στις 3 Οκτωβρίου θα πραγματοποιηθεί στην Αθήνα συνέδριο για το θέμα της ταυτοποίησης, με τη συμμετοχή όλων των συναρμόδιων φορέων. «Θα επιδιώξουμε την κανονικοποίηση των πρωτοκόλλων. Ο καθένας πρέπει να ξέρει πού εμπλέκεται, τι πρέπει να κάνει, πότε και ποιο το πεδίο της ευθύνης του. Από το Λιμενικό και την Αστυνομία μέχρι τους ιατροδικαστές και τις ΜΚΟ. Θα πρέπει να οριοθετήσουμε τις αρμοδιότητες του καθενός και να θέσουμε κανονισμούς και πρωτόκολλα», τονίζει. Σύμφωνα με την κ. Μηνιάτη, χρειάζεται να δημιουργηθεί μια βάση δεδομένων, όπου κάθε φορέας θα καταχωρεί τα ευρήματα τέτοιων περιστατικών. «Στη βάση θα καταχωρούνται όλα τα προθανάτια και μεταθανάτια στοιχεία, αλλά και το DNA», υποστηρίζει η επικεφαλής της ΔΕΕ.

«Είναι φιλόδοξο εγχείρημα, αλλά θεωρώ ότι η Ελλάδα μπορεί να διαμορφώσει ένα πιλοτικό πρόγραμμα, ''οδηγό'' και για τους υπόλοιπους», προσθέτει.

Η δημιουργία της βάσης ίσως αποτρέψει λάθη που έγιναν στο παρελθόν, κατά τη διαδικασία αναγνώρισης στο νεκροτομείο. Πρόκειται για μια τραυματική εμπειρία, που όσο περνούν οι μέρες, γίνεται όλο και πιο δύσκολη. «Οι επιζώντες καλούνται να αντιμετωπίσουν ένα σκληρό γεγονός, ενώ έχουν υποστεί μεγάλη ταλαιπωρία, σοκ και ενδεχομένως τραυματισμούς», εξηγεί η Ηλέκτρα Κουτσουμάνη από τους Γιατρούς του Κόσμου. Για να γίνει οπτική αναγνώριση, το θύμα θα πρέπει να είναι σε καλή κατάσταση. Σε αντίθετη περίπτωση οι ιατροδικαστές λαμβάνουν αποτυπώματα, διαδικασία ανέφικτη αν είναι μέρες στη θάλασσα, ή οδοντόγραμμα.

«Όμως, οι πρόσφυγες έχουν εγκαταλείψει τη χώρα τους άρον άρον. Πώς θα βρεις προθανάτια στοιχεία ή παλαιότερο οδοντόγραμμα; Πιο ασφαλής μέθοδος είναι η λήψη γενετικού υλικού, που καταχωρείται στη βάση του Εγκληματολογικού», επισημαίνει η κυρία Μηνιάτη. Το 2014, η ΔΕΕ δέχθηκε 18 δείγματα. Το 2015, ο αριθμός αυξήθηκε στα 84, ενώ μέχρι τον Σεπτέμβριο του 2016 έχουν ήδη σταλεί 94 δείγματα γενετικού υλικού.

Πρόκειται για DNA ανθρώπων που εντοπίστηκαν σε κακή κατάσταση και είτε οι συγγενείς τούς αναζήτησαν είτε όχι.

Πολλές φορές τα θύματα οδηγούνται σε ταφή, χωρίς να έχουν ταυτοποιηθεί. Χαρακτηριστικές είναι οι εικόνες από το νεκροταφείο της Λέσβου. Πολλές πλάκες συνοδεύονται από τη λέξη «άγνωστος» και αναγράφουν το φύλο, τον αριθμό πρωτοκόλλου, την ημερομηνία θανάτου και την εκτιμώμενη ηλικία του θύματος.

Το γενετικό υλικό παραμένει στη βάση της ΔΕΕ για μελλοντική ταυτοποίηση. «Από το 1997, η βάση διατηρεί συνολικά 647 ''ορφανά'' προφίλ.

Στην πλειονότητά τους πρόκειται για μετανάστες, που έχασαν τη ζωή τους περνώντας τον Έβρο. Οι περισσότεροι Έλληνες ταυτοποιούνται. Επίσης, έχουμε 153 συγκριτικά δείγματα ανθρώπων που ψάχνουν συγγενείς τους και δεν έχει γίνει ταύτιση», εξηγεί η κ. Μηνιάτη.

Το δράμα των συγγενών

Την ίδια ώρα, οι συγγενείς καλούνται να σηκώσουν το δικό τους βάρος, ενώ στις περισσότερες περιπτώσεις δεν γνωρίζουν εάν ο άνθρωπός τους είναι νεκρός ή ζωντανός. «Δεν ξέρω απολύτως τίποτα γι' αυτόν. Είναι ο μεγάλος μου γιος και αγνοείται. Τον έχασα. Δεν ξέρω πού βρίσκεται, εάν ζει ή εάν πέθανε», περιέγραψε ένας γονιός στους συντάκτες της έρευνας «Αγνοούμενοι Μετανάστες». Την ίδια αγωνία βιώνει και ο αδελφός ενός αγνοούμενου. «Ενα κομμάτι μου θα ανακουφιζόταν εάν κάναμε την ταφή του στη χώρα μας, ανάμεσα σε άτομα που τον γνώριζαν και τον αγαπούσαν. Αλλά είμαι πεπεισμένος ότι ζει και χρειάζομαι μια αδιάψευστη απόδειξη για να παραδεχτώ το αντίθετο. Δεν θέλω να πω ότι πέθανε. Ζει. Μισώ όποιον λέει το αντίθετο», είπε.

Η ζωή των οικογενειών αλλάζει αμέσως. Πολλές φορές αντιμετωπίζουν στρες και προβλήματα ψυχικής υγείας. Πολλές μανάδες νιώθουν ενοχή, επειδή άφησαν το παιδί τους να ανεβεί στη βάρκα. Κάποιες άλλες οικογένειες ζουν μια νέα πραγματικότητα, με το κοινωνικό και οικονομικό τους στάτους να αλλάζει.

Όμως, ειδικά στις χώρες προέλευσης, η αποστολή γενετικού υλικού στις αρχές είναι δύσκολη, αφού σε μεγάλη πλειονότητα πρόκειται για άτομα χωρίς πολιτική εκπροσώπηση και χωρίς εμπιστοσύνη στις δικές τους υπηρεσίες. «Ο αντίκτυπος είναι τεράστιος και δεν έχει προβληθεί. Στις παραλίες βλέπουμε τα εμφανή θύματα των ναυαγίων. Ομως τα αφανή θύματα, δηλαδή οι χιλιάδες οικογένειες, είναι εγκλωβισμένες στο δράμα τους, σε μια συνεχιζόμενη αβεβαιότητα που δεν ξέρουν πότε θα λήξει», σημειώνει ο κ. Κόβρας.

ΑΓΩΝΙΑ ΔΙΧΩΣ ΤΕΛΟΣ

Η κατάσταση που βιώνουν συνοψίζεται στην περιγραφή ενός συγγενούς θύματος: «Δεν μπορώ να καθορίσω τη θέση μου, αν είναι νεκρός ή ζωντανός. Ταλαντεύομαι ανάμεσα σε αυτά τα δύο. Θα συνεχίσω να ταλαντεύομαι για όσο δεν έχω καμία απόδειξη».

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΤΖΟΥΜΕΡΚΙΩΤΗ

katerinatz@pegasus.gr

http://www.ethnos.gr/koinonia/arthro/oi_1_155_agnooumenoi_tou_aigaiou-64547313/