ΟΙ ΜΕΤΡΕΣΕΣ : ΕΡΩΤΕΥΜΕΝΕΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΠΟΥ ΕΓΡΑΨΑΝ ΙΣΤΟΡΙΕΣ

Aspasia Painting by Henry Ηoliday

ΕΡΩΤΕΥΜΕΝΕΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΠΟΥ ΕΓΡΑΨΑΝ ΙΣΤΟΡΙΕΣ

Οι άλλες γυναίκες…. Συνήθως ζουν στη σκιά και καταλήγουν μόνες. Ορισμένες βγήκαν στο προσκήνιο και έγιναν διάσημες. Στο βιβλίο της «Οι μετρέσες» η ιστορικός Ελίζαμπεθ Αμποτ εξηγεί το πώς και το γιατί.

Γράφει ο Ηλίας Μαγκλίνης

«The other woman»: ένα τραγούδι που ηχογράφησε η πάντοτε παθιασμένη Νίνα Σιμόν το 1959. Η «άλλη» του τίτλου -ανάλογα με την εποχή, η φιλενάδα, η ερωμένη, η μετρέσα, η παλλακίδα- είναι εκείνη που βρίσκει πάντα τον χρόνο για να περιποιείται τον εαυτό της, ώστε να υποδέχεται στην τρίχα τον τυχερό άντρα. Είναι μια μοναχική βασίλισσα που σπάει τη ρουτίνα της όταν ο καλός της χτυπάει το κουδούνι. Ωστόσο, όπως λέει με μεγάλο πόνο στο τραγούδι η Νίνα, η άλλη γυναίκα μένει στο τέλος μόνη: προτού κοιμηθεί τις νύχτες, η άλλη γυναίκα κλαίει   “ εκείνος δεν θα γίνει ποτέ δικός της” καθώς τα χρόνια θα κυλούν, η άλλη γυναίκα τη ζωή της μονάχη θα περνά.

Η άλλη γυναίκα είναι όντως ιεραρχικά κατώτερη. Όμως πολλά ιστορικά τεκμήρια δείχνουν ότι η ζωή της δεν σημαίνει μόνο μοναξιά και δάκρυα, αποκαλύπτουν ότι συχνά ο βίος της ταυτίζεται με πάθη, περιπέτειες, σημαδιακές αποφάσεις και ότι επισκιάζει τα πληκτικά περιστατικά της λησμονημένης μέσα στη νομιμότητα και στη μονιμότητα συζύγου. Αυτό τουλάχιστον υποστήριξε η ιστορικός Ελίζαμπεθ Αμποτ στο βιβλίο της «Οι μετρέσες» (στα ελληνικά κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Νάρκισσος). Ο δε υπότιτλος της αγγλικής έκδοσης (Α History of the Other Wpman) παραπέμπει ευθέως στο τραγούδι της Νίνα Σιμόν...

 Madame de Montespan

Η ΠΑΡΗΓΟΡΙΑ ΤΟΥ ΗΓΕΤΗ

Το βιβλίο της Αμποτ είναι η ιστορία ορισμένων εμβληματικών γυναικών και μεταξύ άλλων περιλαμβάνει την Ασπασία (ερωμένη του Περικλή), τη μαντάμ ντε Μοντεσπάν (ερωμένη του Γάλλου βασιλιά Λουδοβίκου 14ου), τη μαντάμ ντε Πομπαντουρ (ερωμένη του Γάλλου βασιλιά Λουδοβίκου 15ου), τη Λόλα Μοντέζ (ερωμένη του Βαυαρού βασιλιά Λουδοβίκου 1ου), τη Χάνα Αρεντ (ερωμένη του φιλόσοφου Μάρτιν Χάιντεγκερ), τη Μέριλιν Μονρόε (ερωμένη του Αμερικάνου προέδρου Κένεντι), την Καμίλα Πάρκερ Μπόουλς (σύζυγο πλέον του τωρινού διαδόχου του αγγλικού θρόνου Καρόλου). Σύμφωνα μάλιστα με την Αμποτ, η τελευταία γυναίκα πρωταγωνίστησε σε ένα εξαιρετικά μακροχρόνιο σκάνδαλο. Όπως έγραφε η Καναδή καθηγήτρια: «Όταν άρχισα το βιβλίο αυτό, όλος ο κόσμος έβλεπε περιφρονητικά τον Κάρολο εξαιτίας αυτής της υπόθεσης. Χρόνια αργότερα, όταν ως χήρος παντρεύτηκε την επί σειρά ετών ερωμένη του, Καμίλα Πάρκερ Μπόουλς, τόσο η εικόνα του όσο και η δική της αποκαταστάθηκαν».

Η γνωστή ρήση «πίσω από κάθε μεγάλο άντρα κρύβεται μια μεγάλη γυναίκα» υποσκάπτεται στο συγκεκριμένο βιβλίο. Διότι, όπως δείχνει η Αμποτ, πίσω από κάθε μεγάλο άντρα υπάρχουν αρκετές γυναίκες. Για παράδειγμα, ο Τζον Φιτζέραλντ Κένεντι είχε πάμπολλες ερωμένες. Βέβαια έδειχνε μια ιδιότυπη πίστη στον ξανθό πειρασμό που άκουγε στο όνομα Μέριλιν Μονρόε...

Ο άκρως προβληματικός στη σεξουαλική του ζωή Αδόλφος Χίτλερ ήταν επίσης προσκολλημένος με περίεργο τρόπο σε μια ερωμένη: την Εύα Μπράουν. Επιπλέον, μολονότι δεν απατούσε μαζί της κάποια σύζυγο, την παντρεύτηκε στις 29 Απριλίου του 1945 -λίγο προτού φτάσουν οι Σοβιετικοί στρατιώτες στο κατώφλι του- και στις 30 του ίδιου μήνα αυτοκτόνησε μαζί της. Από την άλλη μεριά, η Γερμανοεβραία φιλόσοφος Χάνα Αρεντ, ένα από τα κορυφαία μυαλά του 20ου αιώνα, παρέλυε μπροστά στον δάσκαλο της Μάρτιν Χάιντεγκερ. Κι ας ήξερε ότι ο μεγάλος της έρωτας είχε αντισημίτισσα σύζυγο και σχέση στοργής με το ναζιστικό κόμμα.

Φυσικά, στο βιβλίο υπάρχουν πολλές παράνομες ερωμένες που αναβαθμίστηκαν: στην περίπτωση τους η απατημένη σύζυγος γνώριζε την παρασκηνιακή ύπαρξη άλλης γυναίκας και αποδεχόταν σιωπηρά την κατάσταση πραγμάτων. Έτσι ο Γάλλος ηγέτης Φρανσουά Μιτεράν (1916-1996) είχε ως βασική ερωμένη την επιμελήτρια μουσείων Αν Πενζό και το 1974 απέκτησε μαζί της μια κόρη, τη διάσημη πλέον Μαζαρίν. Επιπλέον, στην κηδεία του Μιτεράν η γυναίκα του (Ντανιέλ), η ερωμένη του (Αν) και η εξώγαμη κόρη του (Μαζαρίν) στάθηκαν πλάι πλάι και τον πένθησαν. Αυτό δεν σημαίνει βεβαίως ότι η συγκεκριμένη υπόθεση ήταν ανέφελη: όταν ο Μιτεράν ψυχορραγούσε στο νοσοκομείο, ο γιος του σνόμπαρε άγρια τη Μαζαρίν. «Αφού ο πατέρας μου δεν μου έχει μιλήσει ποτέ γι' αυτή την κοπέλα, για μένα δεν υπάρχει», έλεγε ο Ζαν-Κριστόφ Μιτεράν. Όσο για τη Μαζαρίν, άλλαξε το επώνυμο της σε Πενζό-Μιτεράν στα 31 της. «Για 19 χρόνια ήμουν η κόρη του κανενός, αλλά τώρα πια αυτό τελείωσε και το όνομα του πατέρα μου θα μπει στην ταυτότητα μου», δήλωσε τότε.

ΠΕΡΙΚΛΗΣ & ΑΣΠΑΣΙΑ

Πολύ περισσότερα προβλήματα χρειάστηκε να αντιμετωπίσει μια άλλη αναβαθμισμένη ερωμένη, η γνωστή μας Ασπασία. Ο μεγάλος προγονός μας Περικλής (495-429 π.Χ.) την ήθελε τόσο πολύ, ώστε τη σπίτωσε. Ωστόσο, εξαιτίας των δικών του αυστηρών νόμων, δεν μπορούσε να την παντρευτεί, διότι απλούστατα δεν ήταν Αθηναία. Η Ασπασία ήταν όμορφη, ευφυής και καλλιεργημένη, αλλά είχε ένα μειονέκτημα: ήταν μετανάστρια από τη Μίλητο της Μικράς Ασίας. Για κακή της τύχη, είχε καταφτάσει στην Αθήνα σε μια εποχή κατά την οποία η πόλη έβριθε από μετανάστες. Τότε εκείνοι αποκαλούνταν «μέτοικοι» και δεν είχαν δικαίωμα να αποκτήσουν αθηναϊκή υπηκοότητα. Έτσι και η Ασπασία δεν μπορούσε να παντρευτεί έναν Αθηναίο.

Η Ασπασία, ως άξια εταίρα, διέθετε αρετές που σπάνιζαν στις καταπιεσμένες Αθηναίες: παιδεία και ευφυΐα. Στα 25 της (πιθανότατα το 445 π.Χ.) γνώρισε τον μεγάλο άντρα των Αθηνών και τον κατέκτησε. Ο Περικλής, ο οποίος είχε ήδη δύο γιους από τον αποτυχημένο γάμο του και είχε χωρίσει τη σύζυγο του, έφερε την Ασπασία στο σπίτι του και αργότερα (πιθανότατα το 440 π.Χ.) έκανε έναν γιο μαζί της, τον μικρό Περικλή.

Η αθηναϊκή κοινωνία ουδέποτε είδε με καλό μάτι την Ασπασία. Έτσι, λίγο πριν από το ξέσπασμα του Πελοποννησιακού Πολέμου η συμβία του Περικλή βρέθηκε κατηγορούμενη για ανήθικη συμπεριφορά. Τότε, επειδή ως ξένη δεν μπορούσε να παρουσιαστεί στο δικαστήριο, ανέλαβε την υπεράσπιση της ο ίδιος ο Περικλής. Ο τελευταίος έφτασε λοιπόν στο σημείο να ξεσπάσει σε λυγμούς προκειμένου να συγκινήσει τους δικαστές και τελικά η Ασπασία αθωώθηκε.

Η περιπέτεια αυτή έφερε το ζεύγος ακόμα πιο κοντά, αλλά η ιστορία περίμενε στη γωνία: η απόφαση του Περικλή να αντιμετωπίσει τις σπαρτιατικές δυνάμεις με το να κλείσει τον πληθυσμό της Αττικής εντός των τειχών της Αθήνας (431 π.Χ.) προκάλεσε υπερπληθυσμό και μια επιδημία που εξόντωσε τεράστιο τμημάτων αμάχων αλλά και των στρατιωτών. Την επόμενη διετία ο ίδιος ο Αθηναίος ηγέτης έχασε μάλιστα τους δύο νόμιμους γιους του, την αδελφή του και πολλούς άλλους οικείους του. Επιπλέον, έχασε την εξουσία και βρέθηκε κατηγορούμενος για χρηματισμό.

Μετά από όλα αυτά, ο Περικλής προσπάθησε τουλάχιστον να νομιμοποιήσει τον μικρό Περικλή (τον γιο του με την Ασπασία), προκειμένου να αποκτήσει έναν κληρονόμο: με τη γνωστή δυναμική που τον διέκρινε παρουσιάστηκε για ακόμα μια φορά σε δικαστήριο και κατόρθωσε να εξασφαλίσει την αθηναϊκή υπηκοότητα στον γιο της Ασπασίας - αλλά όχι στην ίδια. Την τελευταία χρονιά της ζωής του (429 π.Χ.) ο Περικλής κατάφερε και να επανέλθει στην εξουσία, αλλά στο τέλος πέθανε από τον καταστρεπτικό λοιμό που ακόμα μάστιζε την Αθήνα.

Η Ασπασία έμεινε τότε ολομόναχη σε μια εχθρική κοινωνία και για να επιβιώσει έκανε αυτό που ήξερε να κάνει καλύτερα: προσκολλήθηκε σε άλλον ένα ισχυρό άνδρα-τον Λυσικλή- και του έκανε έναν γιο - στα 42 της! Και πάλι η μοίρα στάθηκε όμως σκληρή μαζί της: την ίδια χρονιά ο Λυσικλής σκοτώθηκε στον πόλεμο και τρία χρόνια αργότερα (425 π.Χ.) ο φαρμακερός κωμωδιογράφος Αριστοφάνης παρουσίασε την Ασπασία μέσα από το έργο «Αχαρνείς» ως υπαίτια του Πελοποννησιακού Πολέμου. Από κει και πέρα, τα ίχνη της χάνονται - τα γηρατειά και ο θάνατος της καλύπτονται ακόμα από μυστήριο. Το όνομα της έμεινε ωστόσο στην ιστορία.

Μαντάμ ντε Πομπαντούρ

ΟΙ ΤΙΜΗΜΕΝΕΣ

Πολλούς αιώνες αργότερα ο Γάλλος βασιλιάς Λουδοβίκος 14ος (1638-1715) αποφάσισε ότι έπρεπε να χαρίζει συστηματικά τίτλους ευγενείας στις ερωμένες του. Ο λεγόμενος Βασιλιάς Ηλιος, μολονότι ήταν παντρεμένος με μια γυναίκα που αγαπούσε (τη Μαρία Θηρεσία), έριχνε στο κρεβάτι του διάφορες κυρίες της Αυλής και κατά τη βασιλεία του δεν έπαψε να νομιμοποιεί τις αγαπημένες του μετρέσες και τα παιδιά που έκανε μαζί τους: τις καθιστούσε maitresses en titre (τιτλούχους ερωμένες) με ειδική θέση στο παλάτι. Η τακτική αυτή προσέδωσε λοιπόν ισχύ σε κάποιες από αυτές, όπως στην περίφημη Αθηνάίδα ντε Μοντεσπάν, η οποία ήταν μάλιστα παντρεμένη. Το αστείο είναι ότι ο σύζυγος της δεν ενδιαφερόταν για εκείνη, μέχρι τη στιγμή που αποκαλύφθηκε η σχέση της με τον βασιλιά. Από τότε και μετά, ωστόσο, έγινε πολύ θεαματικός. Αρχικά κακοποίησε τη γυναίκα του, έπειτα φυλακίστηκε για τη βαναυσότητα του και τελικά εκτοπίστηκε με βασιλική εντολή στα κτήματα του. Παρ' όλα αυτά, δεν ηρέμησε. Μέχρι να πεθάνει (από φυσικό θάνατο) κυκλοφορούσε μόνο με κερασφόρα άμαξα στο Παρίσι και οργάνωνε ετήσιο μνημόσυνο της συζύγου του - η οποία έχαιρε άκρας υγείας. Επιπλέον, δεν σταμάτησε ποτέ να επαναλαμβάνει δημοσίως τη φράση:

«Δεν χωράω να περάσω από την πόρτα με τα κέρατα στο κεφάλι μου».

Εκείνα τα χρόνια ο Λουδοβίκος 14ος μάλλον δεν του έδινε μεγάλη σημασία· ο Βασιλιάς Ηλιος επιδίωκε να μην απορρυθμίζεται ψυχολογικά και να μην επηρεάζεται πολιτικά από τις ερωμένες του. Ωστόσο ο διάδοχος του Λουδοβίκος 15ος (1710-1774) δεν τήρησε ποτέ τέτοια στάση. Από την άλλη, έγινε γνωστός για την τάση του να επιλέγει μετρέσες χωρίς αριστοκρατική καταγωγή. Δυο από αυτές τις γυναίκες ήταν η Ζαν-Αντουανέτ Πουασόν (αργότερα μαρκησία ντε Πομπαντουρ) και η Ζαν Μπεκί (αργότερα κόμισσα ντι Μπαρί), αλλά η δεύτερη έμελλε να γίνει θρύλος. Προτού μπει στην Αυλή, θήτευσε σε πορνεία πολυτελείας· όταν γνώρισε τον βασιλιά, κατάφερε να τον δέσει με τη σεξουαλική της επιτηδειότητα για μια εξαετία - έως τον θάνατο του.

Κατόπιν ήρθαν τα δύσκολα. Σε πρώτη φάση το νέο βασιλικό ζεύγος (Λουδοβίκος 16ος και Μαρία Αντουανέτα) περιθωριοποίησε την πληθωρική ντι Μπαρί και εκείνη αναγκάστηκε να απολαύσει εκτός Αυλής τα κεκτημένα της από τον μακαρίτη. Σε δεύτερη φάση προέκυψε η Γαλλική Επανάσταση (1789) και το 1793 η αλλοτινή βασιλική μετρέσα κατέληξε στη λαιμητόμο. Επισήμως, επειδή είχε μπλεχτεί σε συνωμοσία αυτοεξόριστων αριστοκρατών. Στην πραγματικότητα, επειδή ήταν ταυτισμένη στη συνείδηση του λάου με τον εκφυλισμό και τον προκλητικό πλούτο των βασιλέων.

ΤΑ ΡΕΚΟΡ ΤΟΥ ΜΠΕΡΙΑ

Λουδοβίκειες ορμές είχε πάντως και ένας εργάτης του σοσιαλισμού, ο διαβόητος Λαβρέντι Μπέρια. Ο γνωστότερος δήμιος του Στάλιν τελειοποίησε τη λειτουργία της σοβιετικής μυστικής αστυνομίας και φρόντισε προσωπικά για αναρίθμητες εκτελέσεις, βασανισμούς, εκτοπίσεις και εξορίες, αλλά απέκτησε φήμη και ως κυνηγός γυναικών. Όταν μάλιστα πέθανε ο Στάλιν (1953) και ο Μπέρια βρέθηκε στο εδώλιο του κατηγορουμένου, αποκαλύφθηκε ότι σε μυστικό καρνέ του δευτέρου υπήρχαν καταχωρημένες 62 ερωμένες! Στην ίδια ακροαματική διαδικασία ειπώθηκε επίσης ότι το τσιράκι του Πατερούλη είχε θεραπευτεί μυστικά από τη σύφιλη κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου.

Στο καρνέ περιλαμβανόταν και η οδοντίατρος Βέρα. Συμφωνά με φήμες που εξαπλώθηκαν τότε, αρκετοί πολιτικοί κρατούμενοι στέλνονταν στο ιατρείο της για εξετάσεις ρουτίνας, κατέληγαν δεμένοι και υποβάλλονταν από κείνη σε βασανιστήρια με τροχούς και τανάλιες. Την ίδια δε εποχή διαδόθηκε ότι ένας συγγραφέας είχε καθίσει στην καρέκλα της Βέρας και είχε ομολογήσει φανταστικά αδικήματα σε μόλις 15 λεπτά... Σε κάθε περίπτωση, δεν μάθαμε ποτέ τι απέγινε η οδοντίατρος του Μπέρια. Εκείνος βρέθηκε πάντως ένοχος για προδοσία, τρομοκρατική δράση, αντεπαναστατικές πρακτικές και εκτελέστηκε με μια σφαίρα στο μέτωπο στις 23 Δεκεμβρίου του 1953.

ΚΑΛΛΑΣ ΓΙΑ ΠΑΝΤΑ

Συμφωνά με το βιβλίο της Ελίζαμπεθ Αμποτ, μετρέσα ήταν και η Μαρία Κόλλας. Μάλιστα μια μετρέσα που περίμενε ματαίως την αναβάθμιση της από τον Αριστοτέλη Ωνάση.

Οι δυο παγκοσμίως διάσημοι Έλληνες γνωρίστηκαν στα τέλη της δεκαετίας του 1950. Ο Ωνάσης ήταν παντρεμένος με την Τίνα Λιβανού - της γνωστής εφοπλιστικής οικογένειας. Η Κάλλας ήταν παντρεμένη με τον βιομήχανο και μέντορα της Τζιοβάνι Μπατίστα Μενεγκίνι. Όλο το κουαρτέτο βρέθηκε στη θαλαμηγό του Ωνάση «Χριστίνα» το 1957 - «στο μεγαλύτερο πέος στον κόσμο», όπως άρεσε στον εφοπλιστή να λέει.

Από την αρχή προέκυψε πάθος. Η Κάλλας εντυπωσιάστηκε από τον δυναμισμό και την ισχύ του Ωνάση, εκείνος από την ευθραυστότητα και τη λεπτότητα της. Η συνέχεια ήταν όμως δραματική. Κυρίως για την Κάλλας, η οποία ένιωθε ότι τα καλλιτεχνικά μεγαλεία της πλησίαζαν στο τέλος τους και προσέβλεπε πλέον στην προσωπική ευτυχία.

Η υψίφωνος πήρε διαζύγιο το 1959 και ο εφοπλιστής το 1960, αλλά ο Ωνάσης δεν έσπευσε να επισημοποιήσει τον δεσμό του με την Κάλλας. Μάλιστα οι κακές γλώσσες λένε ότι στις αρχές της δεκαετίας του 1960 ο Ωνάσης έμπαινε μαζί της στα Αστέρια της Γλυφάδας, ότι έπιαναν το καλύτερο τραπέζι και ότι υστέρα της γύριζε την πλάτη για να αφοσιωθεί στην πίστα. Η Κάλλας υπέμενε όμως στωικά τη δημόσια μοναξιά της -που έμελλε να γίνει μόνιμη.

Ως γνωστόν, ο Ωνάσης δεν παντρεύτηκε την αοιδό της όπερας. Αντίθετα, στράφηκε προς μια άλλη διάσημη και με αυτό τον τρόπο μπήκε στη μύτη των Αμερικανών: το 1968 επέλεξε για σύζυγο τη Ζακλίν Μπουβιέ, δηλαδή τη χήρα του Τζον Κένεντι, και οδήγησε την Κάλλας σε νευρικό κλονισμό. Στη συνέχεια η λυρική καλλιτέχνις δεν συνήλθε ποτέ και με μια έννοια έγινε σύμβολο της πονεμένης άλλης γυναίκας. Ας μην ξεχνάμε και το άλλο: κατά διαβολική σύμπτωση, το ωραίο τραγούδι της Νίνα Σιμόν ηχογραφήθηκε την εποχή που ο δεσμός Ωνάση-Κάλλας ήταν στο στάδιο του μεγάλου πάθους...  

"Η ΓΥΝΑΙΚΑ" ΙΑΝ.2012